A Parkinson kór korszerű szemlélete Dr Takáts Annamária SE ÁOK Neurológiai Klinika MIET kongresszusa Debrecen 2012. november 22 24.
, The 3 GIANTS
Az extrapyramidalis betegségek felosztása Dopamin hiánnyal járó kórképek Nem dopamin hiánnyal járó kórképek Parkinson kór Parkinson - szindrómák Huntington chorea Wilson kór Tremor essentialis
Az extrapyramidalis betegségek felosztása Dopamin hiánnyal járó kórképek Nem dopamin hiánnyal járó kórképek Parkinson kór Parkinson - szindrómák Huntington chorea Wilson kór Tremor essentialis
Mozgászavarok (basalis ganglion betegségek) felosztása Akinetikus rigid klinikai kép Hyperkinesissel járó kórképek Parkinson kór Parkinson - szindrómák Huntington chorea Essentilais remor Fokális dystoniák Wilson - kór
Diagnosztikai kritériumok Bradykinesis Rigor Nyugalmi tremor Tartási instabilitás Aszimmetria Lassú progresszió levodopa response Motoros fluktuáció JNNP, 1988 Parkinson kór = motoros klinikai szindróma
Mildcognitive impairment (MCI) Parkinson kórban (2008.) Definició: a dementiánál kisebb mértékű kognitív károsodás (PD-MCI), de több, mint az exekutív zavar Movement Disorders Vol. 22, No. 12, 2007, pp. 1689-1707 2007 Movement Disorder Society Clinical Diagnostic Criteria for Dementia Associated with Parkinson s Disease 11
2011. Kognitív zavar (CI) a Parkinson kór velejáró tünete demens (PDD) és nem-demens (NPDD) betegekben (frontostriatalis körök károsodása) Az újonnan diagnosztizált PD betegek 20-35%-ában (kontrol 4%) Memória és exekutív funkciózavar Example study (115 PD, 70 kontrol), Norvég vizsgálat Kezdeti stádiumban gyakran csak neuropsychológiai tesztekkel állapítható meg Heterogén működészavar (pathológiai alap, kialakulás időpontja, hanyatlás mértéke, de közös tünetek) Parkinson kór = több rendszert érintő klinikai idegrendszeri szindróma 12
James Parkinson: An Essay on the Shaking Palsy 1817. A diseased state of the medulla spinalis, in the part which is contained in the canal, formed by the superior cervical vertebratae, and extending, as the disease proceeds, to the medulla oblongata is the proximate cause
Lewy-testek a nucleus basalisban (Meynert): 1913. 1919 :Tretiakoff elnevezés 1953. Greenfield: Parkinson kórra jellemző 1989. óta diagnosztikai feltétel biztos diagnózis α-syn Masson H/E α-syn α-syn
A leggyakoribb nem-motoros tünetek Autonom zavar Sensoros problémák Alvászavarok Neuropsychiátri ai tünetek Egyéb Orthostatic hypotensio Urinary incontinenc ia Impotencia Constipatio n Hyper- /Anhidrosis Olfactory dysfunction Impaired colour discriminati on Pain RBD Restless legs Insomnia Sudden onset of sleep Daytime somnolenc e Sleep fragmentati on Anhedonia Apathy (Fatigue) Depression Psychosis Dementia Anxiety Panic attacks Blurred vision
A leggyakoribb pre-motoros tünetek Autonom zavar Sensoros problémák Alvászavarok Neuropsychiátri ai tünetek Egyéb Orthostatic hypotensio Urinary incontinenc ia Impotencia Constipatio n Hyper- /Anhidrosis Olfactory dysfunction Impaired colour discriminati on Pain RBD Restless legs Insomnia Sudden onset of sleep Daytime somnolenc e Sleep fragmentati on Anhedonia Apathy (Fatigue) Depression Psychosis Dementia Anxiety Panic attacks Blurred vision
Mikor alakulnak ki a premotoros tünetek? Summary of studies suggesting a long pre-motor phase of PD Savica et al., 2010
A jéghegy csúcsa hypokinesis, rigor, nyugalmi tremor, motoros tünetek tartási instabilitás autonom tünetek psychés tünetek szenzoros tünetek Nem motoros tünetek
A Parkinson kór új definiciója I. Fázis Prefiziológiai/pre klinikai Parkinson kór nincsenek klinkai tünetek, PD-re jellemző pathológiai elváltozások /molekuláris markerek, képalktó technikák/ II.Fázis III.Fázis Premotoros Parkinson - kór Motoros Parkinson - kór Korai nem motoros tünetek /extranigrális pathológia/ s. nigra károsodás, nigrostrialis DA hiány Késői nem motoros tünetek
Premotoros PD Onset clinical PD motor phenotype Korai kezeletlen PD Diagnosis of PD motor phenotype Korai kazelt PD (stabil) A Parkinson kór lefolyása Előrehaladott PD olfactory loss RBD, constipation anxiety, depression genetic mutations alpha-syn levels imaging abnormalities bradykinesia rigidity rest-tremor (+/- non-motor-symptoms) motor complications wearing off/dyskinesias gait and balance problems axial deformities dysarthria/dysphagia non-motor complications cognitive decline / dementia, psychosis, autonomic dysfunction, sleep-wake-dysregulation -10a -6a 0 2a 5a 10a 15a
Premotoros vs. motoros Parkinson kór SN cells (%) 100 50 Premotoros Parkinson-kór Olfactory deficity (80%) Autonomic dysfunction (60%) Depression (25%) Sleep disorder (25%) Excessive day-time sleeping Attentional disorder (40%) Cognitive defects Dementia Psychosis Motoros Parkinson-kór Bradykinesia Hypokinesia Rigidity Tremor Évek
Markerek? Mikor? Risk factors Premotor markers Early motor markers?
A korai kezelés előnye Visszafordítani a nem-motoros tüneteket Fenntartani a jó életminőséget Fenntartani a tüneti kontrollt/javulást Támogatni a kompenzáló mechanismusokat Lassítani a betegség progresszióját
Javaslat a valószínű, lehetséges és definitiv PD idioptahiás/genetikailag meghatározott diagnosztikai kritériumaira DB/EW PD típus Klinikailag lehetséges PD Klinikailag valószínű PD Klinikailag definitiv PD Definitiv PD Genetic PD Másképp nem magyarázható tünetek Non-motor Hyposmia or RBD and/or autonomic dysfunction or neuropsychiatric disorder Hyposmia in combination with RBD and/or autonomic dysfunction or neuropsychiatric disorder Motor Bradykinesia, muscular rigidity or 4 6 Hz rest tremor Bradykinesia in combination with muscular rigidity or 4 6 Hz rest tremor Documented history of levodopa-responsive PD-related motor and non-motor symptoms Bradykinesia, muscular rigidity or 4 6 Hz rest tremor Pozitiv teszt Fluorodopa PET and/or DAT SPECT in combination with MIBG SPECT or TCS Fluorodopa PET or DAT SPECT Clinically probable PD with definite response to levodopa Autopsy-proven PD Genetic test