Ar redadeg stlejelloù Emañ ar gomz gant ar skolidi Ar menezioù uhel AR CHAS HUSKY Embannet gant TES 220 TE 260 ISSN

Átírás

1 Kelaouenn ar skolioù Emañ ar gomz gant ar skolidi Miz Gouere 2012 Niv. 22 Ar menezioù uhel Setu ar c hêrioù bras e-lec h ma oamp tremenet : Sant-Brieg, Roazhon, Le Mans, Chartres, Évry, Auxerre, Bourg-en-Bresse, Annemasse, Bonneville, Cluses, evit erruout e Sixt-Fer-à-Cheval. D ar Sadorn 7 a viz Genver 2012 e oamp loc het eus hor skol e Gwengamp da 6 eur abardaez. Daou garr-boutin a oa gant daou vlenier e pep hini anezho. Ni, skolidi ar c hlas divyezhek, a oa e-barzh an eil karr-boutin. Bep div eurvezh e veze graet un ehan evit diskuizhañ. Tremenet hor boa 15 eurvezh er c harr-boutin. Graet hor boa un ehan da 8 eur hanter diouzh an noz evit debriñ. An ehan da heul a oa da hanternoz evit mont d ar privezioù. Erruet e oamp diouzh ar mintin tro-dro 9 eur hanter e Sixt-Fer-à-Cheval, ur gêriadenn e-kichen Samoens e departamant ar Savoie. Debret e oa bet hon dijuniñ ganeomp kerkent hag erruet. Goude e oamp en em staliet en hon tikoad.

2 Deskiñ ober ski Evit kerzhet gant ar skioù hor boa ranket bale e-giz un houad. Evel-se e oa posupl pignat gant an dachenn-erc h. Un teknik all evit gellet pignat eo lakaat ar skioù kenskwer gant an diskenn hag ober kammedoù bihan ha pignat evel gant diri. Pa gouezher e ranker distagañ ar votez diouzh ar ski evit gellet sevel er sav en-dro. Evit ober ski e ranker gwiskañ dilhad tomm, lunedoù-heol evit an daoulagad, un tokarn evit ar penn, botoù, ha kaout skioù evel-just. Er stal «E Ti Narcisse» hor boa feurmet skioù, botoù ha pep a dokarn. Gweladennet hor boa ivez ar stal. Paotr ar stal en doa diskouezet deomp a bep seurt skioù : ski-bale, ski-diskenn, ski-slalom. En ur sal all e oa ur bern botoù-ski ha plankennoù-ski. En o zouez hor boa gwelet ur re skioù kozh-tre, unan eus ar re goshañ. Desket e oa bet deomp penaos ober «skarzh-erc h». An teknik-mañ a vez implijet evit chom a-sav pe evit mont goustatoc h. An devezh kentañ hor boa graet anaoudegezh gant ar vonitourien. Strolladoù daouzek bugel a oa bet savet. Implijet hor boa ar sach-revr evit sevel en-dro d an nec h. Da gentañ e veze staget ar botoù ouzh ar skioù. Evit se eo ret lakaat ar skioù kenskwer gant an diskenn. An daou ski a rank bezañ parallelek. An hini zo en traoñ a vez staget da gentañ ouzh ar votez kuit da riklañ ha da gouezhañ. Goudese e vez staget an eil botez ouzh an eil ski. Desket hor boa penaos treiñ-distreiñ en ur implijout teknik ar skarzh-erc h. 2

3 Ar sizhunvezh ski evit ar re ampart Bemdez goude merenn ez aemp da skiañ gant ar vonitourien. D ar Sul ha d al Lun e oamp savet gant ar sach-revr evit mont gant ar ribinoù gwer. Desket e oa bet deomp penaos riklañ. D ar Meurzh ha d ar Merc her e oamp aet gant ar gador-fun hag hor boa skiet war ar ribinoù glas, gwer ha ruz. D ar Yaou e oamp bet e Samoens hag e oamp aet gant ar c harr-fun. Yenoc h e oa an aer abalamour d an uhelder. Skiet hor boa peder eurvezh war ar ribinoù ruz, du, gwer, glas, hag e oamp savet meur a wezh gant ar sach-revr ha gant ar gador-fun. D ar Gwener e oa bet devezh ar briziadeg. Ar gador-fun Ar c harr-fun Ar steredennoù : Evit pakañ an eil steredenn e ranker : bezañ gouest da dreiñ gant ar skioù ; bezañ gouest da dremen linenn an diskenn parallelek ar skioù ; bezañ gouest d ober ur c horn-tro ledan ; bezañ gouest da riklañ war diskennoù digompez. Evit pakañ an trede steredenn e ranker : bezañ gouest da dreiñ meur a wezh diouzh renk, parallelek ar skioù ; bezañ gouest da vestroniañ ar c hempouez pa vezer e shuss, da lavaret eo pa vezer puchet, an daouilin stok ouzh an daoulin ; gwellaat ar c hempouez pa vezer o tirapat. Evit pakañ ar steredenn arem e ranker : bezañ gouest da dreiñ hep dirapat re ; Bezañ gouest d ober kornioù-tro disheñvel hervez an diskenn ; Bezañ gouest da chom kempouez en ur lammat war vosoù. 3

4 Ar redadeg stlejelloù D al Lun hor boa gwelet ur redadeg-stlejelloù o tremen dre ar gêriadenn. Gant dek ki e vez sachet ar stlejell. E pep skipailh ez eus ur blenier hag a zo en e sav e penn a-dreñv ar stlejell. Evit chom a-sav e rank pouezañ war ar starderez. Ar chas a vez staget an eil ouzh egile gant un orjalenn ha pep ki zo gantañ ur sternaj war e gein. Brasañ redadeg-stejelloù ar bed eo ar redadeg-se. Padout a ra div sizhunvezh. 23 skipailh a gemer perzh enni. Evit gounit ar muiañ a dennadoù e rank ar chas redek ar buanañ posupl. 450 km eo hirder ar redadeg. Lakaet e vez loeroù da lod eus ar chas evit gwareziñ o zreid diouzh ar yenijenn. Gwelet hor boa un den hag a oa kouezhet eus e stlejell. Ranket en doa redek war he lerc h evit klask adtapout anezhi. Dre chañs en doa lammet un den all war ar stlejell evit lakaat ar chas da chom a-sav. E mod-se en doa gellet kenderc hel gant ar redadeg. AR CHAS HUSKY an divskouarn ar sternaj al lost ar vojell an teod ar pavioù a-raok ar pavioù a-dreñv CRDP de Bretagne Embannet gant TES (Ti-embann ar skolioù) : 1 straed Théodule Ribot Sant-Brieg Cedex tes@ac-rennes.fr Rener an embann : Kristof Nikolaz. Aozourion : Skol Sant-Leonard, Gwengamp gant sikour Dihun Aodoù-an-Arvor. Kenurzhierez : Maryvonne Berthou. Tresadennoù : Malo ar Menn. Tresadenn an titl : Gentas er Vuhé. ISBN Taboulin ISBN Kod CRDP 220 TE 260 ISSN Moullet gant Printcorp. Disklêriet hervez al lezenn war ar c hazetenniñ. Priz : 1. 4

5 Un atant er menezioù D ar Yaou 12 a viz Genver hor boa gweladennet un atant er gêriadenn Sixt-Fer-à-Cheval. Sellet hor boa ouzh ar c hraou-deñved. Graet hor boa goulennoù ouzh Karine evit kompren hag anavezout gwelloc h he micher. Degemeret e oamp bet gant Karine. Mêsaerez eo. Sevel a ra deñved, azened ha givri. 205 loen he deus en holl. Daou dropell zo, unan eviti hag unan evit he gwaz, sevel a ra-eñ dañvadezed evit kaout oaned. Gwerzhañ a ra an oaned d ar c higer evit o c hig. Goroet e vez an dañvadezed gant Karine. Ober a ra fourmaj ha yaourt gant al laezh. Gwerzhañ a ra an dañvadezed kozh d ar c higer pa ne roont ket a-walc h a laezh ken. Mirout a ra ar parezed evit lakaat anezho da greskiñ evit kemer plas an dañvadezed kozh. Ar vêsaerez gant he dañvadezed Ober fourmaj «Tomme de Savoie» An dañvadezed a ro laezh. Karine a ra fourmaj gant al laezh. Lakaat a ra goedenn e-barzh al laezh evit kaoulediñ anezhañ. Al laezh kaouled a servijo d ober ar fourmaj «Tomme de Savoie». Un dañvadez Al labourerien-douar a rae ar fourmaj-se gwezhall evito o-unan. Ur fourmaj mod kozh eo, graet e vez abaoe pell zo. Gant laezh saout e vez graet peurvuiañ. E atant Karine e vez graet gant laezh dañvadezed. Tri c hi he deus Karine evit labourat. Daou gi a ouenn «Border Collie» zo evit ober war-dro an deñved. Sikour a reont anezhi da strollañ an deñved. Ur c hi «patou» Ur c hi all he deus, ur c hi bras ha gwenn, ur «patou» eo. Savet e vez e-touez an deñved. E-gizse e kred ez eo un dañvad eñ ivez. E-touez an deñved e vez er parkeier en hañv. Harzhal a ra kerkent ha ma klev un dra bennak. E mod-se e c hell gwareziñ an deñved diouzh un dañjer bennak : ur bleiz, ur c hi drouk, ul laer, un erer. 1. Tommañ al laezh etre 30 ha 35 derez. 2. Lakaat goedenn e-barzh. Sevel a ra al laezh kaouled. 3. Meskañ al laezh kaouled. 4. Lakaat al laezh kaouled e podoù toull. 5. Gwaskañ gant an dorn evit tennañ an dour kuit. 6. Divoullet e vez ha lakaet da zizourañ. Miret e vo ar fourmaj e-pad ur miz pe dri en ur c hav gant un temperadur etre 8 ha 13 derez. Eno e vez frotet ha cheñchet tu ingal dezhañ. 5

6 Loened ar menezioù Alpoù Ar gup barvek (le gypaète barbu) Ul labous preizh eo ar gup barvek. Pa vez digor e zivaskell ez eo 2,50 m pe 2,80 m e zigorentez. War-dro 100 cm pe 130 cm a hirder eo e gorf. Debriñ a ra ar guped kalz loened marv. Alies e kemeront un tamm askorn en o figos, hag e savont en oabl. Ha goude-se e laoskont an askorn da gouezhañ war ar reier. Evit terriñ an eskern eo e reont se. D an oad a 4 pe 5 bloaz e reont ur veaj vras. Goude-se e chomont da vevañ er menezioù pep hini gant e barez. Un neizh bras a reont, 2 vetrad a ziametr dezhañ. Dozviñ a ra ar barez ur vi pe zaou. Goret e vez ar vioù e-pad 55 devezh. Ne vez miret nemet ul labousig gant pep koublad... An erer-roue Ul labous bras-tre eo an erer. Pa vez digor-bras e zivaskell ez eo 2,50 m a zigorentez. Konikled, huneganed, kig givri-menez a vez debret gant an erered. Beg an erer zo kromm hag hir : etre 4,5 cm ha 6,5 cm. Gallout a reont bevañ betek 40 vloaz. Ar pared zo etre 3,5 kg ha 5 kg o fouez. Ar parezed zo pounneroc h, etre 6 ha 7 kg o fouez. Dozviñ a ra ar barez ur vi pe dri e fin miz Meurzh pe e miz Ebrel. Ni zo bet war un dachenn-erc h kelc hiet gant menezioù. Ul lec h gwarezet evit al loened eo. N eus ket droed na da chaseal na da zirenkañ anezho. Difennet eo teurel loustoni ivez. Gant lunedoù hirwel hor boa gwelet bouc hed-menez. Daou a oa, ur par hag ur barez o tebriñ geot hag o krapañ war ar reier. Un erer-roue hor boa gellet gwelet ivez, uhel en oabl. Gant an animatour, Franck, hor boa gwelet roudoù ur c harv war an erc h. Franck en doa displeget deomp penaos anavezout anezho ha diforc hañ roudoù ur c harv diouzh re ur pemoc h-gouez. Ar bouc h-menez (le bouquetin) Ar bouc hed-menez zo etre 65 cm ha 105 cm o ment. Liv ar bouc hed-menez a cheñch hervez ar mareoù-bloaz. En hañv e vevont er menezioù uhel, en tu all da m a uhelder. Tropelloù pared ha tropelloù parezed a vez o chom disparti, pep hini diouzh o zu. En diskaramzer nemetken en em gavont asambles evit parañ. En xix vet kantved e oa bet tost dezho mont da get. Met abaoe ez eus bet degaset en-dro d ar menezioù Alpoù bouc hed all diwar gouenn bouc hed Italia. Ar c havr-menez (le chamois) Plijout a ra d ar givri-menez bezañ war ar reier. Korfoù ar givri-menez zo wardro 1 m 20 etre o fri hag o lost. O ment zo war-dro 80 cm. O fouez zo etre 40 kg ha 60 kg evit ar pared hag etre 30 kg ha 40 kg evit ar parezed. Gallout a reont bevañ betek 20 vloaz. An hunegan-menez Ul loen krigner eo an hunegan. Geotdebrerien eo an huneganed. War-dro 70 cm eo o ment. Etre 2 ha 9 kg eo o fouez. Gallout a reont bevañ betek 4 pe 8 vloaz. Rous-du, du pe ruz-teñval a c hell bezañ o c hroc hen. Bevañ a reont er menezioù etre metr ha metr uhelder. Parañ a reont e miz Mae. Chom a ra an hini bihan e kof e vamm e-pad 33 pe 34 devezh. Kousket a reont e-barzh toulloù e-pad ar goañv. Goañviñ a reont. Er c hoad hor boa gwelet toulloù graet gant ur big du war ur wezenn sec h. Ul labous eo ar big du, un tammig e-giz ur gazeg-koad. Speg a vez lavaret ivez. Ar c hog gouez (le tétras lyre) Du hag un tammig glas eo liv ar c higi gouez. O lost zo gwenn. Bras int pa vez digor o divaskell, 65 cm pe 80 cm eo neuze o digorentez. 700 g eo pouez ar barez, pounneroc h eo ar par, war-dro 1 kg. Ar poñsined a chom kuzhet er menezioù betek bezañ gouest d en em zibab o-unan. Un arouez eus ar menezioù eo. Ar c hog-haleg (le lagopède) Ur seurt klujar-erc h eo ar c hog-haleg. Pluñv ar c higi-haleg zo du-rous e-pad an hañv ha gwenn e-pad ar goañv. E-giz-se e c hellont kuzhat en natur hervez mare ar bloaz. Ober a reont o neizh dindan ar reier. Bevañ a reont er menezioù etre m ha m a uhelder a-hed ar bloaz. Bihan int : 35 cm eo o ment ha 400 g o fouez. Goloet eo o favioù gant pluñv. Gant se e vezont gwarezet diouzh ar yenijenn. Aesoc h eo ivez dezho bale war an erc h gant ar pluñv-se. Bale a reont kentoc h met nijal a reont kerkent ha ma santont un dañjer bennak. Al louarn Al lern zo tanav o divskouarn. Debriñ a reont morzigelled er goañv. Kavet e vezont ganto dindan an erc h a-drugarez d o divskouarn tanav. Ar vorzigell O vevañ emañ ar morzigelled dindan an erc h, e-touez ar geot, e-pad ar goañv. Ober a reont toulloù dindan an douar evit bezañ gwarezet diouzh al loened all a c hellfe debriñ anezho. Ar morzigelled zo disheñvel diouzh al logod peogwir e vevont war ar maez, er parkoù. Al logod, padal, a vev en tiez. 6 7 Ur big du (un pic épeiche) Al lammoù-dour a zeu diwar dour an erc h hag ar glav. Nerzh zo gant al lammoù-dour peogwir e tiskennont eus ar menezioù uhel. Muioc h a zour a vez e-pad ar goañv hag en nevez-amzer eget en diskar-amzer hag en hañv. Lammdour ar «Rouget», an hini hor boa gwelet, a oa skornet. Tud a zeu da grapañ war skorn al lamm-dour-se er goañv. Ul lamm-dour skornet

7 Istor ar sportoù erc h Ar menezioù uhel a rae aon d an dud gwezhall. Bevañ a rae an dud kentoc h en traoñiennoù. En XIX vet kantved e oa bet savet ar c hêrioù-ski kentañ. An dud a yae di evit analañ aer fresk ha gwellaat o yec hed. Kentañ c hoarioù olimpek ar goañv a oa bet aozet e 1924 e Chamonix, e-kichen ar «Mont Blanc». Setu lañset ar sportoù erc h da vat. Adalek ar bloavezhioù 30 e oa bet graet labourioù war ar menezioù : savet e oa bet peulioù bras evit staliañ pignerezioù a bep seurt : kadorioù-fun, kirri-fun, sachoùrevr. Aes-kenañ eo bremañ sevel betek beg ar menezioù ha plijus diskenn war an diribinoù. Er bloavezhioù 1960 e oa bet savet kêrioù nevez-fl amm, savadurioù uhel enno, just e-kichen an tachennoù-erc h. E mod-se e c helle an douristed lammat war o skioù kerkent ha savet diouzh o gwele. Abaoe un nebeud bloavezhioù e vez savet nebeutoc h a savadurioù uhel ha klasket e vez sevel tiez bihanoc h, stag ouzh kêrioù kozh. Klasket e vez doujañ muioc h d an natur hag d an endro. An amzer er menezioù Diforc hioù bras zo etre an amzer e bro Savoie hag e Breizh. E-pad ar sizhun e miz Genver pa oamp eno e oa an temperadur dindan zero e-pad an noz hag un tammig uheloc h eget zero e-pad an deiz. Padal en Aodoù-an- Arvor e oa chomet an temperadur uheloc h eget 5 derez. E Breizh eo meurvorel an hin. Klouaraet e vez an temperadurioù gant ar meurvor a zegas glebor : n eo ket tomm an hañv, n eo ket yen ar goañv met glav a vez alies. Er goañv eo rouez an erc h ha nebeut a zevezhioù skorn a vez. En hañv n a ket kalz an temperadurioù en tu all da 20 derez. Er Savoie eo meneziek an hin. Seul vui e pigner en uhelder, seul vui e vez yen an temperadurioù. Ar goañv a vez hir ha kalet. War pennoù ar menezioù e chom erc h ha skorn. An erc h padus eo. An temperadurioù a c hell bezañ dek derez dindan zero er goañv. En hañv e c hell mont en tu all da 20 derez. Gwezhall e veze savet an tiez e kêriadennoù troet ouzh tu an heol. E mod-se e veze tomm d an dud. Gant se e kreske ivez gwelloc h an trevadoù. Setu perak ne veze ket savet an tiez forzh pelec h. Arabat e vefe re dost ouzh ar gwazhioù-dour pe ouzh ar froudoù e ken kaz e vefent beuzet. An tiez a oa tost an eil re ouzh ar re all evit derc hel an tommder hag evit leusker muioc h a blas evit an douaroù-labour. Gwez deliaouek Gwez avalpinek 4000 m 3000 m TU-HEOL TU-DISHEOL Erc h padus ha skorn. Reier noazh. Alpajoù : brousgwez, lann. Peuriñ evit an hañv. Tachennoù-erc h er goañv. Koadeier gwez avalpinek : pin, sapin, melez. Geot e-pad an hañv. Tachennoù-erc h er goañv m Koadeier gwez deliaouek, gwez hag a goll o delioù er goañv : gwez-faou, gwez-skav-gwrac h. An draoñienn gant kêrioù, trevadoù ha parkeier. 8