U'R.BA'RR.EZ.I. A V"'R.q LEON LAN BER

Átírás

1 U'R.BA'RR.EZ.I A V"'R.q LEON ~. LAN BER

2 .y-. "!) ). Eur barrezig a Vro~Leon LAN BER gant L. L 0 K Skeudennet gant <ln Aotrou Frotii:H de la MESSE L 1 È R_E ''.A', ; ' ; :;... Tr-MouLEREzH KnEIZ _RoA.ZHON 7, Straed ar Francs-Bourgeois --- ROAZHO~ - '

3 Imprimatur 25 Gwengolo 1942 t ADOLPHE Es/cob l(emper. ha Leon. r Istor 'zo d'an istor-man Eur pers on nevez.a zo bet lakaet e penn par rez Lanber e miz nieurz 1941 : an Ao. Fransez Guivarc'h. Ti'onet e voe da sul ar Bleuniou 6 a viz ebrel. Ar C'hourrier du Fin1istère, kaze,teni1 siztmiek ar vro, a zisplegas, e brezoneg, an 19 a viz meurz, g0 nel kaer an dronidigez. E penn ar gouel edo ar person }<anton, an Aotrou J. Herry, person Lokournan. «Ar person nevez, ambrouget eus ar preshital d'an iliz dindan an de douget gant ktizulierien an iliz, a bignas er gador hag a zistagas eur brezegenn «berr ha touchant» en eur brezoneg flour, yac'h ha digemmesk. l)egaset eo, emezafi, da Lanper da ober vad d'an eneou. E zever a raio daoust d'an nebeudig yec'hed en deus. E.holl nerz hag e holi volontez vat a roio d'e barrezioniz nevez, «Daoust pegen diaes eo beaji hizio c'houec'h beleg o. doa gel! et dont -da droni an Aotrou Gqivarc'h : ouspenn an Ao. Herry, an Aotronez Moal, pe,~son Plougonvelen.. Mil in, aluzenner e Landerne, Laurent, Y vinee ha Guyader. renerien skoliou Konk, P'Ionger ha Plouzane... «En o c'hichen, da Iein, e oa kuzulieri.en an Jliz, da ou gnzulier an ti-kêr evit Lanper ha.«jean-marie» Gahagnon, kloc'her a-v'iskoaz ar barrez.» Daou viz bennak warlerc'h edon er. -str~ed a g-as eus honrc'h Lanber da Benharz p'en exr1 gavis a..:benn gant eur heleg:._dom e yaouank d'e~:in da veza -ar

4 Tv'Pe "".OE CHATf"Al) cl t: Ar DOARE KOZ ÈUR GRUGELL À MOTTIE ~E 1. &r Uw 9 e-[ll L ~\ l.' l:"'poq U E

5 -10- harluet gant ar brezel. Sellit ouz roll koniuniou Bro C'hall. N'eman ket Lanber warnafi rak n'eo ket komun. Kalz komuniou biham:>rc'h egeti zo koulskoude war ar rolil. Eùn tachadig hepken, e-pard ar Revolusiœ1, eo het Lanber komun. Eun tamp.1 n'eo,ken eus Plonger (Ploumoger). - Met Lanber zo parrez. N'eus ket a geit se : kant vloaz. A-raok, hag.abaoe ma'z eus anezi edo unau eus. treoiou Plonger. M ~"'h~" 1ve... K e.v- l o a. s a ll\ie.t K~rv.{atou..x Eh,amzer goz Treo ha parrez, istor zo gant Lanber, a goz zoken. Anat eo ez eus bet tud ci chom war zou ar Lanhe1-11- kantvedou a-rao:k,. ginivelez Hor SalveT Jezuz-.Kris1. lvlenhir Kerloaz, auvet ivez menhir Ketveatoux, uhèla menhir err e sav e. Brèiz; hen diskouez. Hen diskouez a reont k<mlz ali ar bèziou bet kavet e Brendeger, tost da Gerberenez. Pemp blcaz hennak 'zo. en finr park, tost da Gerzongar. a-drefiv Kerherenez, e oa bet dizoloet :elit bez. Ar c'hosteziou anezafi a oa graet gant mein blat ar c'harter, en o hed.. War c'horre ar hez, eur mellard maen a zac1u vetr hanter hiider, eur metr hanter Iedanrder, ha tri biz treùz. Diskellli a ris er hez hag e ka vis ennafi eur ma en blat Iakaet eno evel m'ber' gwele:t: er beziou koz-kozau evit harpa penn an hini mar6. Eun askorn morzerd, eur glin ha rdaou askorn gar a oa ivez er bez. Hervez an nadciz-vor (boussole), bez, maen, hag eskern a oa renket tro ouz ar sav-beol. Euh tanim kleze a gavis ouspenn. E zanvez koulz hag an traou all a ziskoueze e oa 'bet savet ar bez-se a-raok ginivelez Hor Salver J ezuz-krist. Gc 1ude e.c'hinivelez, ar Romaned, tredhet ganto Gwenediz c'houec'h vloaz hàg hanter kant a-raok, a chomas mistri war àr vro e-pa>d pevar c'hant V loaz. Int-i ecr a savas ar 'Grurgell, an dorgennad douar harp ouz diweza ti ar vourrc'h. Eiz metr uheldet, tregc hl metr diazez, ugent metr lein : setu ar muz'u.iiou. Moger a zo tro-dro, dezi rdaou vetr ledander. Larkoc'hik, war-zu Plonger, eùr ferm a zo auvet Kercrüman, eun ano stank e Breiz-Izel chamet warlerc'h ar Romaned. Bretoned enez V reiz-v eur o touara er vro Goude ar 'Romaned, Bretoned; hon tadou koz, eo a zeuas da chom er vro. Dont a raent eus errez Yreiz-Veur auvet brenrafi Brcr-Saoz. Beva a raent eno.

6 -12- en o bro c'hinidik, eürus, pa darzas warno Saozon deuet eus an hanternoz. Gonde laza ha rivina; ar Saozon a cho!lllas mistri -war Vreiz-Veur. Lod eus - ar Vre t0!iled a gavas gwelloc'h chom e bro o zadou ha led ali tec'hout. Ha setu ar re-maîi, ambrouget gant o beleien hag o jentiled, da dreuzi ar mor ha da zouar a war an- douar a oa dirazo. A vandennadou, a barreziou, e-doug ar pempvet hag ar c'houec'hvet kanfved, Byetoned Breiz-Veur a zollaras en bor bro, anvet abaoe Breiz-Vihan. Eur yez a gomzent : ar brezoneg. Dalc'het o deus d'ar yez,-se a-hed ar c'hantvedou, evei m'o deus dalc'he t d'ar brez0neg o breudeur chomet e Breiz-Veur dindan galiowd ar Saozon. Pep ba_ndennad a grogas gant eun tamm douar a voe anvet eur plou. An ano roet d'ar plou a voe alies hini é, farrez dilezet en tu ali d'ar 'mor. A-vvechou ali ouz ar plou e voe stàget ano rener ar barreziad tud, eur bejeg, eur manac'h, eul lik marteze, lakaet da sant gant ar barrezioniz o unan. Ne gredan kef, koulskoude, e vije Pltmmoger plou eur sant anvet Mq.ger, Macoar pe eun ano dem-heîivèl, daoust ma 'z eus e Breiz eur barrez ali anvet Plourmagoar, rak kaveut a raer er barrez ha tost d'ezi : Porzmoger, Kozmoger, Mogerou, Moger. Ha neuze, perak Plonger ha Plongeriz? Eur pennad gonde donedigez Ple:ngeriz genta, menec'h, en o fenn Sant Tugdual, anvet ivez Sant Pabu,, da lavarout eo Tad, en em gavas e Plonger hag a savas eur manati ellec'h m'eman hizio Trebabu. Ar ger tre a-raok eun ano a ziskouez atao ec, bet savet ar gordellad war zouar hag eta war lec'h ar plou. Pa gaver lan e penn eun ano eo kei1 gwir ali. Koulskoude, hervez an dud desket bras war istor anciou hor hro, an tre a vije,kosoc'hik egetauan. Ma' z eo dent diwezatoc'h an treoiou. hag al lann ou da veza parreziou e ouzomp edont er penn-kenta anez0, eun tamm ens ' douar ar barrez-va-mm. Ha setu perak e Jenner ken alies er paperiou koz : «église-mère,-, «paroissemère ", ano roet d'an iliz ha da zouar ar barrez a-bez eve! m'edo a-raok ma vc:e savet warni treoiou ha lannon. Ar re-maîi, war an hevelep paperiou, a zo anvet «trèves_ ", mes ivez << fillettes )), da lavarout eo merc'hed a'r barrez-vamm. Ha betek-hen, biskoaz hacr e nep lec'h, n'eo bet ganet ar merc'hed a-raok o ma~m..peurliesa ano eur sant ee' a.zo stag ouz ar geriou Tre ha Lan ev el ouz ar ger Plou: an.o ar sant a zeuas da genta war an tamm douar-se. Penn-kenta Lanber Lanber a vije eta al lec'h ma teuas da chom ennaîi eun den auvet Per. Pion e oa ar Per-maîi? Eus pelec'h e feue? Peur e tegouezas er c'horn-maîi eus parrez Plonger? Den n'her gc:ar. Ne gaver netra er paperiou koz diwar penn-kenta Lanbér. Renta a ra-er ez eo Sant-Paol-Aorelian e-unan a bostas e Lanper unau eus e ziskibien. Kuitaet gantaîi Breiz-Veur, Sant-Paol, diskibien ouz e he ui, a savas eur manati en enez-eusa ha, gonde-se, eun ali e Lanbaol-Plouarzel. Kenderc'hel a reas gant c hent war an de:nar bras betek en em gaout e Kastel1- Paol. Lakaet e voe da eskob war ar vro : ken ta eskob a Leon, er bloavez 51}. War e lerc'h, unau eus e venec'h, Per, chomet e Lanber, a vevas eno, e goildor ar menez, tost d'eur /feunteun. - - Eur rebechig a zo da ober d'an istor:.se : Iliz Lanber a z.o dediet da Sant~Per en ereou ha n'eus menev ebet e pa.periou koz. eus eur sant breton anvèt Pei~ nag ivez eus,imaj,.. pardon _hag ali en e enor. E penn ail pal'rez.j>ionger; en-dro da vanati Sant-

7 ,.--,-- Pabu, tnd en em vqdemuioc'h-111uj. a-ne,l:),ytl;dcm hag. e falvez~s gànto kàortt.iliz,, ha, gonde-se par,rez. Tre- : bap,p, :;t zo. auvet panez e 1470qa riebeuta. Person, a: zo et a o ren Tr{wizpabn. Daoust da se, an at.. eo, n' eo. Trebabu netrnet eun tamm eus dc\ll:lf pàrrez Plonger,. nemef he merc'h, peogwir Plonger a gendalc'has da roua tiez. ha tud Trebabu.war "roll deveriou parrez Plon:g'er ~), be tek. ar l{evolusion. En-dro da lochenn pe yanati Per tud el,l em yodas ivez. Eun iliz. a voe savel. E-lec'h dent da vez a parrez ha beva en he frailkiz dl.ndmi ren,ad1,1r eur. person, Lan:ber ne vüe betek ar Revolusicn nemet unau eus kordelladou Plonger; eun treo, mes eun treo gant iliz. Ar pez a chom c~hoaz hizio eus iliz goz Lanber, pilierou, bolzou, gwaregou, dezo doare roman, a ziskouez e oa e :Lanber iliz en xpet kantved da nebeùta. Ha pe oad e o:a an iliz-se? N'eur ket evit hel la:varout. Lennet em eus war paperiou koz ano eun tamm douàr : goarem ar << koz iliz,, war harzou Plouzane. Etre ar vourè'h ha Kerdraziou (pe Kerlaziou, gwechall Kerdredhicu) ez eus eur park auvet park ar chapel, ha daon bark izeloc'h eget hemafi.ez eus bet freuzet eun ugent vloaz bennak a zo, mogeriou koz renket e doa.çe eur manati. N'eo ket c'hoaz dibunet ar c'hudennou-s.e. Setu traou hag a re: deomp da gredi koulskoude e vefe kavet danvez istor o freuza an tachadou douar-se. Rentez an dud skiantek war ar savaduriou koz n;eus kef èr 'vro kosoc'h iliz eget hini Lanber, lod anezi, da vihana. Evit gelloùt ren gant urz ar parrezicu bra~ diwar ar. maez~ rannet e vezent a gordelladou. Plonger a oa ranüet eri doare-mafi : Tregou~azou, Tremeven, Tre~. feust, Tremeal, Trebabu. Lanbér. : 15 Manêrioû koz ha jentiled Anaout a reomp anoioupa1;'re:zicniz nobl Plonger ha re ar parrezioü all a Vro-Leon a yeas d'eun diskdue~ zadeg, pe,, reyti ;;, jentiléd' an eskopti e 1443: En. amzer-se ar jentiled hepken a yae da soudard.ha ganto eur servijer pe zaou' hervez 0 firividigez. o anoiou a zo dotiget ivez en eul ievrig anvet '' Armb'riàl et nobiliaire. de l'evêché ile Sairit~Pol~de"Léoit par le M'J.rqùis de 'Réfu- ge "; Monlet e voe i443. ' Pevar edont èus ta.nber : Ian nu.: bois, Aotrou Kera~ naouet, lan Droulin, Yvon Sarre ha Tugdual Kerbes - c at. Eur skoued a veze gant pep denjentil, hini e familh. W ar skoued Keranaouet e we-. led,eur s.kcmltrig palm hag en-dro dezi teir delienn p emp tammet.. N'anavez{)mp ' ket skcued an Droulined ha n:hon eus ket kavet an.ano-se e nep lec'h ail A no ar Sarre a zeuio dà vez à brudet e"'pad ar Revo~ lusion. Ne gredan ket, k,oulsl~cude,. edo. ijiner bras. Iistri Èw-O'haU eus goue11n nobl Sanezed Lanber. W ar skcued ar re-man e oa eul leon ha. teir c'hrogen..

8 16 W ar hini Ker bescat eul leon hag eur vandenn a-dreuz ar skoued. Eun denjentil ali, lan Mezcouez, a yeas d'an diskouezadeg e-touez paotred Lanber, a-r pez a laka an is-torourien da staga Mezgouez ouz Lanber pa skrivont istor Troilus Mezgouez, unan eus brudeta Bretoned a zo bet a-viskoaz. Pevar denjentil a voe pedet, kant vlooz war-lerc'h, da vont da Gastell d'an diskouezadeg. Tanguy Kerbescat a chomas er gér : ar roll a zoug edo klaîiv. An tri au a oa : lan Dubois, grefier pe fourer hag ofiser ar Roue, Fransez Kersulguen hag a dlee beza reuzeudik e stad rak n'oa floc'h ebet ouz e heul ha Fran- sez Le Veyèr. Hemaîi a voe gourdrouzet ha pedet da zont, kenta tro, war varc'h ha gwisket gant dilhad archer. N'o devoe ket da vont keit e 1557; E Lokournan eo. è voe graet an diskciuezadeg d'ar 24 a viz eost rak aon a oa e vije deut ar Spagnoled hag ar Saozon da zouara war-dro Brest Keranaouet E maner Keranaouet e veve ar fa!milh Dubois. E 1598, merc'h Dubois a zimezas d'an Aotmu Poulpry. Dre-se, hemaîi, Aotrou Lanvengat, e Gwiseni, ha pennbarner lezvarn ar Roue e Lesneven, a zeuas da veza Aotrou -Keranaouet. Ar Boulpried a voe a-benn eur pennad Aotrounez Lanvengat, Kerana('luet, Kerbescat, Kerastang ha maneriou all er vro. Eur Poulpry a zimezas da verc'h ar Michel eus maner Kervennv, e. Plougonvelen. hag a yeas da chom eno. E vab a voe paeron lan François-Marie ar Gonidec, ganet e Konk, e 1775, ha lesanvet «Reizer ar brezoneg ". Poulpry, Les guern, Kerveatoux, Kerguiziau DOR KERANAOUET

9 - 18- Kervasdoue a oa breudeur-kaer ha kerent a dost d'ar Gersaozon, eus man er, Kerian Mol e Trebabu. Èus amzer e splannder, eun nor eus ar re vrava, savet ha kizellet e dcare gotek ha «Renaissance ", a zo c'hoaz e Keranaouet. Eur c'hrennlavar koz a vrude fall douarou ar maner : Er mann a Geranaouet E za ar zouc'h da ninaouct. E Keranaouet e loje an den eürus Mikael an Nobletz e-pad ar riüsicillou a roe en hor goueled bro.. Kar e oa da jentiled Keranaouet. Lenn a raer en 1stor e vuhez e pareas an dimezell a Gerc'hastel,~ maner tost da hini Keranaouet, an dimezell a Geronvel tost da vaner an Heder hag an dimezell a Gerourien, harp ouz bourc'h Plonger. Kerbescat Douarou Keranaouet a zo harp ouz re Ger bescat. Er xvvet kantved, Constance, merc'h da Hamon Kerbescat a yeas da verc'h-kaer d'im Heder. Marc'harid, eur verc'h ivez eus Kerbescat a zimezas da Dangi Dubois Keranaouet. Rollet eo war gaierou Plonger, evit ar bloaz 1555, badeziant o mab lan, en iliz Guymoger (bourc'h eur barrez a veze anvet ar Guic). Hervez.ar c'hustum en amzer-se, daou baeron a zougas Iannik war ar fount : lan Fransez Keroulaz, Ao. Maezhellen ha lan Kerbryeuc, Ao. Keranflec'h. Ar Gerbeskated a zimezas bugale all d'an Harquined o chom e KerouZien. E 1568, lan Gerbescat, o chom en e vaner, a zeuas da veza rener lez-varn Keruzas, nevez prenet gant Aotrou Ar C'hurru Milizac, Charles de Kernezne e ano. Hemaîi a gemeras da bried eur verc'h da Visant Coatanezr ha da Anna Mezgouez Anna a oa nizez Troëlus Mezgouez, floc'h ar rouanez Katarina Vedisis e 1551, gouarnour Montroulez ha Kastell an Taro e 1568, eil-roue an Douar Nevez, en Amerik, e 1578 ha goude-se, gouarnour Sant-Lo ha Koutans. Mervel a reas e veza n'en doa ket a vugale e holl vadou a yeas gant e nizez Anna. Ha setu penaos e teuas ar C'hurru da veza perc'henn warno. An darnvuia eus doarou Lanber a oa dindan galloûd lez-varn Keruzas. An ti lez-varn a voe e bourc'h Plonger betek ar xvvet kantved ha gonde-se e Plouzane. Dindan renadur lez-varn Keruzas edo re ar C'hurru, Penanec'h, Langueouez ha Coateves, perc'hennet holl gant ar C'hurru. An hou re-maîi ha re.gergroades ha Gouvervihan, evit prosezi larkoc'h, a ranke mont dirak lez-varn ar Roue, e Lokournan. E 1681, al lez-varn roueel a voe tennet digant Lokournan ha roet da Vrest. Koulskoude, hini Keruzas a gendalc'has da rei ar justis e Lokournan, e Kercharles, an ti bras a zo e penil izela ru Sant-Eozen. Kelea:àeg Doare maner a zo c'hc,az gant ar Gelenneg. Per -c'hennet eo bet gant. jentiled Keroulaz betèk _ i\iilin a o~ outaîi er b~oavez-se pa voe prenet gant an Ao. Tang1 Jacob, kure Sant-Pabu, treo Gwitalmeze, digant Jozeb Le Borgne, markiz Coetivy, Ao. Keroulaz, Touronce, Pratmeur, M:oventec ha Bois,riou, eur pàourig eta o chom en e vaner Keroulaz e. Plourin (Ber lez a oa treo Plourin). Eun enor bras eo evit ar Gelenneg beza bet da berc'henn Tangi Jacob a. vezo, eun devez beùnaj<_, lakaet marteze war roll ar sent.. Ganet ha badezet e Sant-Pabu, e. i 751, Tangi Jacob

10 -20- a oa kure e barrez c'hinidik pa grogas ar Revolusion. Nac'ha a reas rei e asant d'al lezennou nevez a-enep ar rclijion. Dre-se e kollas e hlas e penn e barrez. Kuzat a rankas e.n eur vont eus an eil ti d'egile e Sant-Pabu, Plougin ha tro-warcdr0, rak prizoniet e veze ar veleien na felle ket deio toui. Daouzek lur ha tri ugent a oa da c'hounit gant an neb a ziskuilhfe toullou kuz. ar veleien. E miz genver 1793 e"voe savel priz ar yudaserez da gar:tt lur. Daoust da se, Tangi.Jacob ha gantaii Klaoda Chapalen, kure Sizun, ginidik a Vourc'h Werm, a gendalc'has da veva e Plougin. Gwerzet e voent e 1794 gant eun den auvet Talhouarn. D'an 2 a viz gwengolo, eur vandennad soudarded a guitaas Lokournan "\var-du Plougin. An daou veleg a oa e Keniizan, e ti an intanvez Maze, c'hoar an Ao. Chapalen. Ganto e oa eun den yaouank, dezertour eus an arme. Ar soudarded a skoas war-du Kernizan, hentchèt m'edont gant an trubard. Ar Maze bihan, dezaii 12 vloaz, a welas ar soudarded o tont. Galoupat a reas hetek ar gêr da gas kelou d'an duel. An daon veleg hag ar paotr yaouank en em guzas en eun toull dreset evel eur gwele e moger an ti. Mes, pa erruas gant e soudarded, an ofiser a lakaas diblas ar gwe- leon kloz : '' A-dreîiv eur gwele-kloz ", emezaîi, '' ez eus eun toull kuz ". Paket e voe an tri dei1. Tangi Jacob, Klaoda Chapalen, an intanvez Maze, he mab hag he merc'h, gwaz houmaîi, an tad kaer hag an dezertour a voe kaset da di-kêr Plougin ha, diouz an noz, da Witalmeze. Antronoz vintin edont holl War hent Lokournan dindan gward ar soudarded, Taolet e voent er prizon. En devez war-lerc'h, ar jeneral Robinet a c''houlennatas ar. brizonierien an eil war-lerc'h egile gant sikonr ar C'hamarec, eul Lokournanl,\d, a droe e bre ;wneg goulennou ar jencral hag e galleg resporitou ar -21- brizonierien. Tangi Jacob a yeas e galleg. Anzav a reas, ha Klaoda Chapalen ivez, n'o doa demeurans ebet ha n'ed?nt rollet e parrez ehet. Er prizon, gant bandennad Plougin, e oa tud ali, bet paket en hevelep devez e Plonger hag e Gwitalmeze. Gonde peder eur war-nugent tremenet e Lokournan, e voent hou kraouiet e Kastell BJ est. D'ar 14 a viz here, dirak al lez-varn, Tangi Jacob ha Klaoda, Chapalen a anzavas beza beleg o-daou, disent e-keîiver al lezennou a c'houlenned outo toui. C'hoar an Ao. Chapalen ùe nac'has ket heza roet repu d'he breur ha d'an Ao. Jacob. He mab en em ziskouezas kalonek daoust d'e oad. An daou veleg ha merourez Kernizan a voe konadonet d'ar Inaro. Pebez gwerz kaer hini an Ao. Jacob, perc'henn ar Gelenneg, a gaver monlet war ar gela0uenn cc Les AnAnales de Bretagne '' (1937) ha war al Jevr " Les pre tres du diocèse de Quimper morts pqur la foi ". <c Pardoni a ran ac'hanoc'h Offr a ran da Zoue cvidoc'h Kcmcnt berad goad a slmillin Dre zorn ar bouneà pa varvin. " An Heder, E 1674, eun den komun eo, Nouel Nedellec, a berc henne maner ha douarou nohl an Heder. Er bloavezse, e voe savet e pep paàez a Vro-Leon roll an douarou nobl evit adsevel diwarno tailhou da haea ar soudar.ded war loen bodet en eskopti. Rollon talvoud~s kenan gant ma roont deomp da c'houzout gant pwu e oa perc'hennet tiez ha douarou nohl Lanber. ha re an eskopti, anoiou an tiez, an douarou ar fer- mourien, doareou ha priziou ar c'houmana~tou. Nouel an Heder a voulc'h roll Lanber. Eun dalc'h

11 -22 - '23- : a 3 boezellad winiz ha 5 gwenneg leve ar bloaz a ranke paea da Aotrouniez Keroulaz. Betek ar Revolusion eun dalc'h a veze war bep tamm douar ha ti da brofa d'eun aotrouniez bennak ; eun dever eo hag a zeue a goz. IDouget ti oa war al Iizerou ferm ha war rollon an deveriou. Ar red ivez a oa douget war al Iizer : red evit. an tieg da heulia ar vilin, ar forn ha lez-varn an aotrouniez. Tri suivez, person pep barrez a bedas eta e barrezioniz da ziskleria ar pez a c'houlenned. Nouel an Heder a reas muioc'h. Klemmou a lakaas skriva war ar roll. " Tenn e kavan )), emezaii << kaout ar mizou-se da baea. Ne gavfen ket da feurmi an Heder 40 skoued ar bloaz abalamoùr da zalc'h Keruzas a zo warnaii, abalamour d'ar p1 imediou a rankan paea d'ar persan, abalamour ivez m'am eus, war zaou hanter gant an Ao. Kerlumbartz, e Plouzane, da baea eur soudard war varc'h ev.it servij ar Roue, Abaoe ar 16 a viz mae ))' emezaii c'hoaz, " kousta a ra deomp 40 gwenneg bemdez hag ouspenn, oun betlakaet dazougen ar fuzu;ilh ua-unan ha da rei an dorn da si~our sevel k.reii.vle.:. c'hiou war zouar ar barrez koult /J.ag ar barrezioniz all. Sammet oun ela drèist muzul. )) N'ouzon ket ha disammet e voe. Ar pez a ouzon eo e teuas Nouel an Heder da chom da Lokournan hag e voe rener ospital Sant-Eozen. Penn-kenta an Hedered a o~ Aotrounez Kersquivit ha Kerlumbartz. 0 skoued a zo hizio c'hoaz a-us da zor maner koz Kerlumbartz Plouzane, daou-hanteret gant hini Kerlumbartz. Leur ar skoued a oa alaouret ha warni tri c'lu eb (chevron). Geriou ardamez an Heder a oa e latin: H ederoe adhel'ent et s~silinent: En em staga hag harpa a ra an ilio Eur maner a zo hizio e Lanber ha n'eus meneg ane ~aîi er paperiou kosoc'h eget re 1698: Kervadeza. Ne dskouez ket beza koz. Ar familh Desson de Saint~ Aignan, bet perc'henn Kervadeza, madoberourez Lanper, a seblant beza deut. er vro emr tachad a'-raok ar -Revolusion. MANER KERVADEZA Buhez Lanber a-raok Revolusion Eur beleg, unau eus kureed Plonger, gant aotre person ar barrez, a rene Lanber, treo iliz parrez Plonger hag unau eus kordelladou ar barrez. E c'hal Ioud a oa hini eur beleg hepken. E-keiiver ar renaduriou ali, er-maez re ar relijion, evel an tailhou, deveziou hent bras, urziou ha lezennou, kuzul-parrez Plonger eo a rene. Daouzek kuzu- lier edont, dibabet dre voterez gant ar général, da

12 -' lavarout eo gant ar barrezioniz en général, e galleg pe e hrezoneg gant an daru vuia. Ano knznl ar barrez a oa corps politique. Hizio ez eus daon guzul : unan lïk, hini ar gon;mn, gant eur maer er penn ha hini an iliz gant enr person e penn ar barrez. Gwechall, an h.aou a oa disheiivel. E penn_ ar barrez : ar pers on, mestr war- al lidon ha h aou ar relijion mes e c'hallond a roe d'ar corps pol1itique. Hemaii a rae eta al labour a ra hizio an daon guzul. Ar paàeziou a oa bodet e eskoptiou. Re Vro-Leon en eskopti Leon dindan renadur an Aotrou 'n Eskob. Urziou ha lezennou }.3ro-C'hall, re ar Brenjou ha re Stadou Breiz, a zegoneze en eskopti hag a yae eus an eskopti d'ar parreziou.' Ar persôn o lenne er gador, da sul, e pron an oferenn~bred. Paperiou madon an eskopti (ar Pouillé, e galleg) a lavar d'eomp, e 1516; ez eus e parrez Plonger eun treo anvet,lanber (skrivet Lamper). Rollon badeziantou, euredou, mor- - tuachou tud Lanher a zo kaieret e-touez re Blonger hetek Adalek ar bloavez-se e kaver rollon evit Lanber hec'h-unan. Nebeut a dra a zo da denna eus rollou koz Plonger evit istm Lanber. War vortuachou Plouzane, evit al" hloavez 1649, e Ienner e voe beziet dans l'église tréviale de Lanpezre tud eus Kerastang. En amzer goz ha betek hanter ar XVIII-v <. kantved ec'h interred en ilizou an daru vuia eus an dud. Eur bez a oa da bep familh en hec'h iliz-parrez. Re ar jentiled a veze alies uheloc'h eget leur an iliz. Kizellet edont alies ha warno e veze o skoued. Skridou koz ar badeziantou, euredou ha mortuachon a zo eun ebat o lenn. Talvoudus int ouspenn. N'edont ket èvel m'emaint hiiio, heiivel an eil re ouz ar re ail. Ar beleg o skrive evel ma plije gantaii. Meneg a zo gant skridou Lanber, e 1669, eus badeziant eur mab d'an Ao. Tourons, o chom e Tourons. hag eus hini mab Fransez Tourons, Ao. Kerveatou. A11 hini kent a a voe. aotreet gant person Plouzane,. an eil gant person Plouarzel, an Ao. Klaoda Mol. E 1671, noble et puissant Yrzs de Poulpry, seigneur de Lanuergat, Keranaouet, Kerbescat, premier magistrat de L_éon, conseiller du Roy a roas -e ano-badez da vab ar Pen, e dieg a Geriaouen..Skridou 1672 a lavar deomp edo J. Fourdilis, beleg, ha lan Amice, kure Plouarzel, ginidik o-daou a Lanher. 'Var roll ne gaver nemet anoiou an tiez hag: an douarou nobl. Ar re ali a oa auvet tiez ha doum ou kcmun. Dishefivel e oa tailhou an daou.rumm. Kerdrec'hiou, d'an Ao. Rodelleg ar Po,rzig-Kilbignon, a oa feurmet 100 lur ; An Traoii (Le Val), d'an dimezell Kerfourn o.chom e Koatirbeskont Gwiler, 132 lur ha 300 Iur komision ; Kergloznou, d'an A o. Dubourg Keroulaz eus Milizag, 105 lur ha 300 Jur komision ; enr Penharz (1), d'an Itron Koatangi eus: Ploneour, 66 lur i maner Kelennek, 108 lur ; Pont an Ospital,.d'an Ao. Kervasdoue, 75 lur ha 180 lu~ komision ; Kàvorgard, d'an Ao. Kerouriou, tost da Lesneven, 150 lur ; Kerberenez, 300 lnr ; Keriacuen, d'an Ao. Kerskao Plouzane, 150 lur ; Kerloazou, d'an Ao. Treonlen eus Gwipavaz, 120 lur ; Kergloznou, «d'an Ao. a zo Cr chom e maner Touronz n,. 147 lur (2) ; Keranmezeg a zo perc'hennet gant an Ao. Kerarmèrien, o chom en e vaner a Gerstmd Lanildut, a zo feurmet 90 lur. (1) Eur Penharz ali a zo d'an Ao. Koatgarz (hizio e.skriver - " Cohars»). Priz. ar feurm n'ëo ket diskleriet. (2} Tourons (Touronce) a oa neuze e Plouzane. Ne voe staget ouz parrez Lokournan nemet e 1850.

13 - 26- Priz Kervadeza n'eo ket douget. Perc'hennet e oa gant Guillemette du Drennec, itron Bodilio, o chom e Kerourien Plonger. Kervae,cun a zo ivez war ar roll nemet eo diskleriet leve belegiaj an Ao. Caource eus Plouzane. Al leveou belegiaj a veze roet d'a neskoptl evit sikour skolia eur ç'hloareg da vont da veleg. N'oa tailh ebet war al leveou-se. Setu aman an tiegeziou komun gant doare koz o anoiou : Kereozeri, Kertanguy, C:osquer bian ha izella, Milin Keranaouet, Kervaucun, Kermeur, Front, Keranmezec, Pen en greac, Kerian, Trovern, Kerevas, bras ha bihan,. Milin Kergloznou, Kermorgar, Timeur, Kernerguel, Cruguel Coat, Kerguon pe Keryvon, Rest. Rolla a c'hellomp adalek 1675 anoiou ar veleien a lide en treo. Jean Le Tartu a skriv ez eo sous curé sous noble et vénùable personne, Claude Le Bihan, recteur de la paroi.~se de Ploumoguer. Hervez al lezenn, pajenn genta ar c'haierou a ranke beza boul c'het gant aotreadur barner uhela al lez-varh, gant mizou, e c'hellit kredi. D'an ampoent-se c'hoaz e oa lez-varn e Lokournan.. Charles de Penfentenyo, sénéchal et premier magistrat de la Cour Royale de Saint Renan et Brest a lakaas eta e skrabadenn. D'ar 25 a viz c'houevrer 1675 e voe lidet eun eured e «chape[ S_ant-Michel Pont-Hospital )). Meneg ebet eus ar chapel-se e paperou Plonger nag e re ar parreziou all nag e diel1ou ar Finister. Sofij ebet e-touez an dud. Ne ouie den e pelec'h edo e Pont-Ospital. Koulskoude, gwelet e veze er straedig a gas eus hent bras Konk d'an hent koz, e-kichen an davarn, mogeriou koz en o foull, deleziou ha troad eur groaz, eur skouec\ a-zioc'h e lein. Paperou parrez Plouzane am sklerijennas pa lennis warno : << en la chapelle de Monsieur Sainct Mrichel Pont an. Hospital, paroisse Ploumoguer )) (1629). Unnek eured a zo embannet etre na _1642. En unau eo diskleriet fraez «en téglise Sainct-Michel, située audit Lanbezre )), en eun ail «eœ la chapelle de Saint-M1ichel de Ploumoguer ))' en eun all c'hoaz (1651). «en la chapelle de Saint-Michel au treff de Lanpez1 e )\. Meneg ebet ken gonde 1668 e nep lec'h nemet en. eur paper eùs Lanber"e En he sav edo eta neuze.. Peur hà perak eo bet diskaret? N'her gouzomp ket c'hoaz. Perak e vez gr a et meneg an.@-zi ken ali es ali e Plouzane, eun dro hepken e Lanber ha tro ebet e Plonger? Evit Plouz-ane ez eo sklaer : euredet e veze e Sant-Mikael tud Plouzane o chom tost da Bout Ospital pa zimezent gant Laùizper ar c'harter, tostoc'h e oa dezo. Chapel Sant-Mikael a oa war an hent a heulie an :.lud a yae, a niver bras, da bardona da Lok Maze. Evito e voe savel eun ospital, evel ma veze savet ospitaliou war hentou ar pelerinajou brudet en amzer goz. Ma n'hon defe ket gouezet betek-hen edo Guillaume Strill «kure perpetuel )) Lokournan d'ar mare-se, kaierou Lanper o defe heu desket deomp. Diwar paperou Plouarzel eo e ouzomp edo Fransez Abgrall kure Lanpëzre e Kavout a reomp war e lerc'h Yves Thomas. Hemafi. a sin << eil gure )) e 1687 ha kure gonde-se. Person ar barrez, an Ao. Per Jaffray, a vadezas e 1691 eur c'hrouadur da Olier Mathezou ha da Suzan Kermorvan, Aotrou hag Itron Kerunou, o chom en o Ii1aner a Gelennek. Suzan Kerinorvan a dremenas daou vloaz war-lerc'h hag a voe beziet e iliz Lanber (1693). Ar c'hure a oa Fransez Lannuzel e ano. Eur paper, skrivet gantafi, zo diaes da gompren. Douara a reas eur vaouez (( a la suite de son accouchement sans sacrement sous forme de viatique )). F. Lann uzel a zo bet kure betek 1701.

14 -28 _ E.touez ar paeroned hag ar maeronezed, er bloaziou se, e kavomp ar jentiled Franseza Kergoat, Itron Kerveatoux, Jozeb Touronce Kerveatoux, lan Mol, Ao. Kerguz, Marc'harid Brehan, Itron Lanvengat. E touez ar siiladm'iou e kaver hini Mikael Lallouer, kure Trenivez (hizio Sant Mark) hag hini Claude Venn, kure perpetuel Lokournan. Gwilherm Nouel, '' stieur an Heder " a zo o chom '' au bourg trévial de Lanper ''. Ar ger '' sieur '' ne dalvez ket aotrou. Alies e vez implijet gant ano eur bourc'hiz, dezafi. eun ta mm leve, eur c'ho"z tamm hini a-wechou. Gonde F. Lannuzel, Fransez Labbé a zo " député par M. le Recteur " evit ren iliz Lanber etre 1701 ha Nebeut a zanvez istor da zastum : sinadur Robert Le Hir, kure Lanildut. F. Lannuzel a grog a nevez gant an treo. 0 veza ni'edo paperou ar bloavez 1712 kalz niverusoc'h eget kustum e luaskis ar perak : 12 badiziant, 7 eured ha 14 mortuach. E louez ar mortuachou edo re eur vandennad bugaligou kaset da Lanber da vaga. Ne lavaret.. ket eus pelec'h e teuent ha perak. E 1720, mamm an Ao. Hir, kure Lanildtit, a vce beziet e Lanber. F. Lannuzel a choinas kure Lanber betek Mervel a reas ar bloave-z-se d'an oad a 75 bloaz. Beziet e voe en iliz: Nao beleg a zeuas d'an interamanl Unan anezo a oa an Ao. René Gilart Keranflec'h. Louis Le Bris a voe kure etre 1736 hag an 2 a viz: mezeven bloaz edo pa dremenas. Beziet evoe e korf an iliz. V. Liles, kure Trebabu ha Fransez Lesguern, Ao. Kerveatoux a sinas e vortuach. Kureed ail Lan:ber a voe : Erwan Laéoste, etre ha 1754 ha Gwilherm Ulfien Duval, e-pad eun nebeut miziou. Hemafi. a oa eus Lokournan. Person Gwiler e teuio da veza. Podeur, person Komana, a zo e sinadur e traofi. ~ur- 29- paper. Ar Bodetired a zo Lanizper a bell zo. E Ga'briel Podeur a sine " prêtre.en la dite trève ". Per~.son Komana a dlee beza eus ar ouenn dud-se marteze ginidik a Lanber. ' Freuz e Lanber Kounnar a oa e Breiz pa zeuas da aure Yves Faudeulil e 1 ~55. Dilfenn~t e oa bet gant 0 Breujou Breiz, an 12 a VIZ kerzu 17b4, bezia en ilizou.. E ~lougonvelen, ~: gerent, en despet d'ar person, a vezias o zud en 1hz evel a-raok. Ar person hefi a yeas er-maez eus an iliz da lavm'out ar pe.dennou. E Lanber e lennomp kement-mafi war eur mortuaj : ",.J.~es parents ont, san~ ma partjicipation, et contre la ae1 ense de la Cour, fall enterrer dans l'église tréviale de Landper par l'aide de leurs domestiques et de que~ques autres et ont assisté au convoi... " Douget eo.anmou an dud a voe. en interamant. Ar c'hure her gr a, a g1 edan, e ken lœs e vije tamallet.. Mer ka a ra k~mend-all e skridou ah: " inhumé pal' les pal'ents,,. Dmes e kave ar barrezioniz dilezel beziou o zud. Bered a oa, koulskoude, e Lanber. Met. er bàedou ne veze beziet nemet an divroidî, ar gakouzed, 11ebeut a dud.. E 1769 e voe douaret e bered Lanher Julian Le Quere, skolaer, ginidik a Bloesquellec, eskopti Kemper, 62 bloaz, marvet e maner Keranaouet. E bried a oa ginidik a La Plaine, eskopti Naoned. N'ouzomp ket hiroc'h diwar-benn ar skolaer hag e wreg. An dichans a goueze \.var gein ar paour kaez kure. Gonde freuz ar beziou setu ma savas tabut etre Laniz per ha Plongeriz. :Lennet hon eus eur paper timbr, ski'ivet gant ar Fourdiles, noter, d'ar 4: a viz kerzu 1758, ha kaset gant treviz Lanber d'c, mistri Plonger.

15 -30- Pell 'zo, a lavar ar paper, keit 'zo ma n'omp ket ' vit lavarout abaoe peur, e raer e iliz Lanber badiziantou, euredou, interamantou hag e anver fabriked an iliz. Souezet omp ne ve ket roet deomp urz da gàout eu.r «corps politique '' pe guzul parrez. Daon drevad a zo e. << corps politique " ar barrez, gwir eo. Mes petra eo se, en amzer-vremaîi, en amzer-vrezel pa ranker pourchas. kirri,. kezeg, keuneud, kolo ha traou ail? An urziou, al lezennou, ar rollon a vez lennct e Plonger, ne vezont ket roet da glevout deomp. Ha sammet e vezomp kalz gwasoc'h eget ar barrezioniz ali. Lanizper a gasas o c'hlemmou betek lez-varn ar Roue a oa e Brest abaoe Ya, perai'- n'o dije ket o c'huzul parrez? Daoust ba ne baeent ket o zailhou koulz ha Plongeriz? Hag ïvez ar '' postillon " paotr al liziri?.ar «gardes -côtes ", soudarded da ziwall an aodou, aodou Plongeriz, na petra 'ta? Rollerien ha dastumerien an failhou? Ha ne raent ket o deveziou hent bras? Ar maout a zeuas ganto. Aotreet e voent da gaout eur c'huzul parrez hag eur c'haier da verka diverra :ar bodadegou. Kerse eo n'omp ket deuet a-benn da gaout ar c'haier-se ; founnusoc'h a se e vi je bet an 'istor~maîi. An tabutou-se na viras ket ouz Yves Faudeuil da chom kure Lanber betek Ne gaver er paperiou etre 1770 ha 1789 netra hag :.a dalvezfe ar boan ober meneg anezaîi. I{ureed Lanber a vevas bloaveziou a beoc'h, an digoll a-raok ar c'hçlll..setu aman o anoiou : Y. M. Salaiin ( ), L. Bourroulec ( ;!), J. Le Drévès ( ),.Joseph Leaustic ( ), J. M. Hanus ( }; Y. LeMOign ( ), L~ Trébaol (1788). -31 J. An Dréves a vezo dibennet e-p-ad an dispac'h. J: Léaustic a boanias dre guz dre ma c'hellas. J.-M. Hanus, person Treglonou, a harluas en enez.jersey.. Yves-Loui~ Le Moign, eus Kerevarzvihan, a oa abostoler pa voe roet dezaîi, d'an 10 a viz here 1780, a-betz Loeïza, kontez de Beaussier de l'isle, itron Gervadeza, leve eur mad staget gant an itron ouz madou iliz Lanber. Ar Moign a voe e-pacl ar Revolusion eun den hag eur beleg evel ne weled ket kalz. An Trebaol a voe dreist, her gwelout a reot.

16 AN DISP AC'H BRAS Lan ber komun ( ) -Ne ouzomp 'ket ma c'hoantae Lanizper chefich holl doare ar vuhez a reneut sioulik, moarvat, _en o f.arrezig. Koulskoude, abaoe an amzer ma c'hedent beza mistri war renadur o zreo, penn-kenta ar Revolusion a dleas plij out dezo. Lezenn ar 14 a viz kerzu 1789 a save Lanber da gomun gant maer, prokuror _ hag ofiserien ti-kêr. Plonger, Plouzane, Lok Maria ha Lanper a rae kenet.rezo kanton Plouzane. Plongeriz a fellas dioustu o difougea. Eur follennad haper a voe livet gant o c'hlemmou d'an 3 a viz geuver 1790 a_-raok ar voterez~ Tud dianaoudek! a la var paotred Plo~1ger. Gwe- cfiall, hor boa asantet rei deoc'h eur c'huzul parrez a zaouzek den ha dezafi eur c'haier da zougen an diverra eus ho kuzuliadegou. C'houi, eus ho tu, a asantas paea an tailhou ganeomp. Hizio, pa c'houlenn ar barrez-vamm digant he merc'h beza a-du gan ti evit ar '' c'hontribution patriotique >>, tailhou ar barrez, tailhou ar rouantelez ha meur a dra all, Lanber a respont kaout cad ha skiant a-walc'h da vale he-unan. Mont à rit, Lanizper, a-enep lezennou ar vro. Ar gouarnamant a c'houlenn ma chomo an traou renket evel kent. Plonger a oa hag a zo mestrez war dreo Lanber. Hen diskouez a ra dre lakaat da

17 -34- zastumerien tailhou Lanper, Yann Marzin, a Gergloznou ha Fanch Durand, ha da rouer Fauch ar Gleau eus ar Gozkêr Vras. Hag evit diskouez d'an «Assemblée Nationale '' omp séntus ouz he lezennou e pedomp Jakez Milbeo, fabrik iliz parrez, da gas an diskleriaduriou-maii da lez-varn Brest. Goulenn a reomp outi ho hikaat da senti ha mirout ne vo kemmet netra e gouarnamant ar barrez ken na vezo degouezet a-berz an «Assemblée Nationale '' urziou nevez diwar-benn at c'huzuliou ti-kêr. Her goulenn a reomp gant aon da gaout stralfuilh ha dizunvaniez er barrez. Al lezennou, avat, a voe a-enep menoz Plonger ha voterez a voe e miz c'houevrer 1790 : ha setu o ren Lanher eur,maer, eur prokuror ha tri ofiser. Glo-ar La1;her ne hadas nemet betek ar 24 a viz du En devez-se e tegouezas gant ar maer ar paper-maii, lizer-kaiiv ar gomun eta :. '' 4 frimaire an Il. Arrêté pris par la Commission de recherche et de salut public créée par les Représentants pour opérer dans les campagnes du département du Finistère concernant la municipanté de Lanper : Le district ayant supprimé votre église parojissiale vous relevez, dès le même instant de cette suppression, de la municipalité de Ploumoguer. " Hervez an urz-se, ar ma er hag ar guzulierien a voe pedet da darda gant ren Lanber ha dioustu da gas da Guzul ti-kêr Plonger o c'haierou ha da renta kont da hemaii eus an doareou m'oa bet renket an traou ganto e-pad m'edont e penn ar gomun. Mar bez ret e vezo ouspenn rentet kont da Gannaded ar Bobl. Petra 'n diaoul eta o doa graet renerien Lanber? A-walc'h da veza taolet er prizon. Ar paper n'hen disklerie ket. Mes an enklaskerien o doa, emichans~ gw,elet ar pez a zo c'hoaz war gaierou Lanher Kure Lanber a nac'h toui Goulennet e oa bet digant ar veleien toui dindan boan da goll o tl as er parreziou. Eleksionou a _voe graet evit Iakaat beleien touerien e penn ar parreziop.. E Plonger, beleg ebet ne douas. An A o. Trebaol, kur-e Lanber ne reas ket kennebeut. Ar Mevel, kan nad an " district '', hag he ii noter e Lokournan, a skrivas kement-maii d'an " district >> :,, Gwelout a ran gant ar brasa anken o kreski bemdez n1iver eneboùrien al lezennou, aman e Lokournan Jwg er parreziou tj o-dio. Beleien Plouzane ha kure Lanber à hoagn dre ma c'hellont dre guz muioc'h eget a wez, da hada e-touez an dud 'an dizunvaniez hag an disranniez. Pask Il dosta. Renta servij a rafec'h da Lokournan ha. d'm parrez1iou o kraouia dizale Labbe, Nedelec, Le Hzr ha Gouachet eus Plouzane ha dreist-holl an Trebaol, kure Lan ber, rak da gao ut hemaii eo ez a an darn uuia. '' Al Iizer-maii a voe skrivet d'an 22 a viz meurz Eur c'helou benna'k a dlee beza én em gavet gant an Ao. Trebaol pe gant kuzul Lanber rak an ti-kêr_ a Iakeas kaiera d'ar 17 : «Testi a reomp en deus Oher Trebaol sinet hizio an dra-maii war-lerc'h : Je jure d'être fidèle à lanation,_ à" la Loi e~ au. RoiÏ et de mai~~ tenir de tout mon pouvozr la Constztutzon du Royaume, décrétée par l'assemblée Nationale et sancbionnée par le Roi. >> Brunelle, koniiser, a sinas ha ganta,.ii Nicolas Mengant, sekretour-grefler, Fr~nçois Le Gleau, maer, Fran.çois Le Millour, J. Vaillant ha F. Poullaouec, ofiserien. Anat eo e voe skrivet an dra-se evit savetei Olier Trebaol. Ken anat ail eo n'o doa, ket kuzulierien Lanber goulennet ali ar c'hure rak hemaii ne sinas ket.

18 - i3(\ -- Gwasoc~h c'hoaz, evito da vihana, an Ao. Tr~baol a skrivas ar pennad-maîi war-lerc'h ar sinaturiou : «Je soussigné déclare désapprouver entièrement le procès-verbal ci-dessus concernant la prestation dji s~rment civique. Le dix-sept mars JHil sept cent quatrëmngt douze. O. L. Trébaol; vicaire de Lanper., Pegen nec'het e tlee beza ar c'homiser hag e geriseurted gonde. eur se urt taol l Hag aon a grogas gant kuzulierien Lanber? GwaÜ e'houllo eo kaier an ti-kêr war-ierc'h se. Ger èbet diwarbehù eul laeroîisi graet en iliz ;. eul linenri nemetkeil da rei da c'houzout e vije savet eur gwaz da vont da soudard, eul linenn all e fin ar bloaz da ver ka ano ar fabrik lakaet. e penn madon an iliz gant 'f!r «. corporitique de la. trêve de Lanper,, hag e miz gwengolo al lezennou e-keîiver priz ar greun, ar bleud, ar boued-chataj hag allezennou all..netra ebèt ken. Ret eo kredi ouspenn e voe lakaet ar c'huzul ti~kêr. enebour ar Revolusion gant an enklaskerien rak dqoust ma oa eur person toùer, Morel, e penn parrèz Plor,tger, den ne dae war e dro hag Olier Trebaol a vadeze, a eureuje, a noue e Lanber, e Lokournan, e pep lec'h. Raiera a rae ivez ha gwelet hon eus ar ê'h'alerbu bihan skriyet gantaîi.,. Gwerzidigez war e vadou ~ D'~an 21::a viz.mae 1793 e voe gwerzet maclou Olier. T:tebaoL E: ~0rn paper-timbr ar werzidigez savet gant Yann-Vari Pelle e Jenner : «21 mai Vente.. ~es.meubles et effets, de. l.'émigré Tu}bao.l, prê;tre; )>;>,ha larkoc~h' «: Nl: 1œ :deme.ure d'olfripi~r<trébaol 1 >Rr;~~r;e, fûghif;: ex,uicaire de Lamper, pqro;i;sse de P[o,m;n,q [jliâ >i Embannet e voe e màrc'had Lokournan hag en eun toull ad parreziou. J eai1-louis Le Gall, eus bo~rc'h Lanber, a embanne ar priziou. Kalz tud a zeuas hag a daolas. Tog ar c'hure a yeas, evit 'pevar real daou wenneg, gant lan ar Vaillant, eul Lanadper. En devez-se e voe gwerzet evit 65 lur ha. 5 gwenneg a draou. ' Hag an noter a zoug war e.baper : ''. peder eur hanter eo poent tarda. Dont a raiinp eun dro ali da beurechui gwerza traou ar c'hure». Edo an noter o vont kuit p ' en em gavas gant Fanch Pelleau, eus Penharz bras, teller Lanber. «An Ao. Tr.ebaol a vank clin», emezaîi, '' 56 lur 9 gwenneg, rak n'en deus ket paeet e dailhou».,, An dra-se a sell ouz distrièt Brest " a respontas an noter. Hag heîi kuit war-zu e di, e Berlez. Ne voe peurechu ar werzidigez nemet d'ar 7 a viz eost. En taol-maîi, avat, e voe gwerzet evit 185 lur 5 gwenneg. Gwir eo edo chomet an arrebeuri da werza : tri wele, unau kloz ha daou «à tombeau», hag ar greun : 186 lur gwiniz. Gwerzet e voent 30 lur 10 gwenneg ar boezellad. ' Paotr an tailhou ne c'houlennas netra an dro-mafi digant an noter mes ar sitoian Prat a lavaras da hemaîi: (< - Testi a e'hellan e vank clin an «émigré )) Trehaol 4ü lur. '' " - Mat, erne Ar Pelle, «it d'an. district gant an teller.» " Emigré '' a rae ar paperiou hag l'u1 dud eus an Ao. Trebaol. An hou a ouie, koulskoude, n'edo ket en harlu nemet ne gaved den d'ben dislüeria. -..

19 -38- i. A. Dreves, kure koz Lanber dibennet lan An Dreves a yeas da gure I. V. ar C'hras, iliz parrez Lokmaze ha gonde-se, e 1780, e voe lakaet da gure e Rekourafis. Nac'h a reas toni ha taîiva a rankas soubenn drenk ar prizon eus ruiz mezeveri 1793 _ betek miz gwengolo. Mez difenn a voe graet dezan chom. e Brest ha peder leo tro-dro. Dont a reas neuze da vourc'h Plouarzel. Kuzat a ranke ouz ar soudarded a c'haloupe ar vro war-lerc'h ar veleien -feal. An I_?reves a guitaas Plouarzel hag en em guzas e Plongrj:', en e barrez, e-touez e dud. Evit kant lur e voe gwerzet ha gaiü eur Plofigerad, Jezequel e ano. D'a: 24 a viz meurz 1794, lan An Dreves, ginidik a Blonger, bet kure Lanber,. a voe dibennet e Brest. Hanter-kant vloaz e oa. ' Pa 'z eo bet eur barrez kenteliet gant beleien a seurt-se arabat beza souezet e c'hellas hë c'hure an Ao. Olier-Loeiz :rr~baol, treuzi amzer an Disp~c'h e-touez e barreziouiz, hep beza bet diskuilhet ha gant o skoazell, anat eo. Ar jentiled er prizon L~zennou a voe bet savet. ivez a-enep ar jèntiled Lod a dec'has, lod a chomas er vro. Madon ar r~ a dec'has a voe gwerzet evel re an Ao. Trebaol. Evel ar. veleien, ar jentiled, bihan ha bras, en em guzas. Amezog an A o. Trebaol, an A o. Lesguen Kerveatoux, eun tamm mat a oad dezafi, a gendalc;has da veva en e vaner e-pad eur pennad brao dindan evez hag aked e blac'h feal Mari-Franseza de Penfenteuniou hanter c'hoar Ian-Fransez Ar Gonidek eur c'hloare~ yaouank ginidik evelti eus Konk. Ne' oa ket peur~ -39- ecnuet e studi gant hemaii pa voe sen et skolaj Lan -dreger e-lec'h m'edo skoliet,. e ruiz eost Ian Fransez, bet dilezet gant e dad, a gavas ti e Kerveatoux. C'houezek vloaz e oa. Mont a reas prestik gonde da gelenner bugale Kersauzon, e Maner Kerian Mol. Kersauzon goz a voe bet o tougen,.ian-fransez war ar font, e-lec'h an Ao. Poulpry, ar mab, goulennet da baeron ha na c'hellas ket dont d'ar vadiziant rak ar rejimant m'edo ofiser ennafi a oa e Flandrez. Ar vaeronez a voe an I. Gersauzon, merc'hkaer Kerian. Ar Gersauzoned a sikouras Ian-Fransez Ar Gonidek.war e studi. Kerent a dost edo nt da familh _ Kerveatoux, evel em eus diskouezet a-raok. Setu perak lan-fransez Ar Gonidek a voe goulennet da gelenner hugale maner Kerian. Trist e oa ar vuhez er maner. An tad a oa tec'het hag aet da Vro Saoz e-lec'h ma varvo. Gwerzidigez a voe graet war e vadou, Rebechet e veze naouspet tro d'an dimezell goz a oa o chom er maner gant ar vugale kuzat beleien. Hervez ar gaoz, an Aotrou 'n Eskob a Leon a oa repuet eno, Setu perak archerien ha soudarded a ralfourche alies ar :lllaner ha koadou Treb(lbu. Aon a grogas en dimezell Kersauzon hag en daou vugel hag o c'helenner. Dont a rejont holl da guzat da Lanper, e ti Ar Petton, merour an Ao. Kerguiziou Kervasdoue, e Kerberenez, Kerentiaj a oa etre Kerguiziou Kersauzon ha Lesguern. Ouspenii-se, gwelet hon eus 'llleur a baper-amprest graet gant an Ao. Kersauzon, ar mab harluet hag ar Petton. Hemafi a ranke beza pinvidik a-walc'h rak e prestas arc'hant da jentiled ali a-raok d'ezo kuitaat ar vro. Setu perak ar vandennadig a guzas e Kerberenez. Ar Gonidek a zistroas da Gerveatoüx. Tost eo ar maner. N'eus nemet treuzi Lanber da ober.

20 40- Soutanennet e. oa bet e-keit m'edo war ar studi. Nobl e oa ivez, eus eun noblans deuet da goueza izel. Urz a zegouezas gant paotred an «d1istrict,, da rastellat ar veleien, ar jentiled, o servijerien, o rnignoned ha d'ho bernia er prizoniou. tl< ' Douget e oa war an urz (( edo ar Gonidek da veza ta pet e. Lanber ". Hag e voe graet e miz hère '1793. Hen, an dimezell goz, an daon vugel an Intanvez Beaussier de l'isle, itron Gervadeza ha'g eun toullad all a duel a voe kaset _da_ Vrest. A-benn eur miz prizon' eno,. bandennadou kun a charreas ar brizonierien betek prizon Keraez e-lec'h ma chomjont e-pad bloaz er brasa dienez. Penans ez ae an traou e Lanber e-pad an amz~r-:;e? Eun (( état civil '' a oa peogwir edd komun. Evel n;a oa ret ar grefier a zouge ar ganedigeziou, an ditnezwu hag ar mortuachou, mes adalek miz eo st 1792 hepken. Olier Trebaol a renkas re an iliz en doare koz:. Ne ve~ied ken en iliz hogen er vered. Morel, person Pl~nger,_ ~Ievez, a verkas eur vadiziant war gaier an << etat, cwzl ". Eun dro ali e sinas, evel test, ganedigez eur c hrouadur e Penharz. E pelec'h edo an ti-kêr? Ne ouzomp ket. Bodadegou ar ~ huzul a veze gr a et <( en la salle publique de la mazson commun~. de la municipalité de Lanper ". Ar pez ~ 1?zomp dija eo e rankas kila, senti ouz urz s an t d1zs~rzct hag en. em stao'a o adarre ou.z... ye o P.l onger. - e u petra a lenner war gaier ti-kêr Plonger : (( _9 frimaire 179$ (24 novembre). - Les ci-devant Ol(i_~l~l'iS municipaux de Lamp.er, conformément à cet au et;_, se sont ;e,ndus avec les registres de naissances, bapt~."!e~ et. deces tant anciens que courant, le cahier de de~zberatzon et d'enregistrement des décrets et les '!~'...' J:' ~,, t. J;;,i 1~~ 'f.,: ~: '!{ tr if. jfi.. f. lt, -41- difj'érents papiers qui existaient dans leur burean municipal de Lamper, dans la maison commune de Ploumoguer, et on les a mis séparément dans une armoire et ndus, malire et officiers municipaux de Ploumoguer, voyant par l'arrêté que Lamper relève actuellement de notj e commune, considérant qtt'il' nous est impossible d'avoir des connaissances en Lamper sans nommer au rrio,ins deux du lieu pour nous aider en nos 'fonctions municipales, nommons provisoirement officiers municipaux François Den,iel, ci-devant procureur de la commune de Lamper, et Jean-Louis Le. Gall, de Lamper, et trois autres pour commiss1ionnaires pour distribuer les billets en Lamper. " Aet ar maout gant Plonger eta. Gwelout a raimp diwezatc c'h Lanber o lakaat Plonger nec'het gant he maout. Ha breman, Lanizper, pa glevot tud o konta. deoc'h istor ar pemoc'h a voe bet war-ne<s 'beza ho maer, respont a gavot. Rak konta a raer ha lenn a c'heller er (( Finistère pittoresque " (I, paj.. 161), e savas c'hoant gant Lanizper kaout eur maer ha pep Lanadper a c'hoantae kadut an enor evitan e-unan. Pedi a voe graet elektourien ar barrez d'en em voda war lein an dorgenn. Speredeka den ar barrez. ne lavaran ket ar fura, daoust dezan da veza béleg (o terc'hel plas ar c'hure edo e-pad eun nebeut deveziou) an hini a savas an istor, a gredan, a ziskouezas ne uze eun aval (; An neb ", emezan, «a bako an aval a vezo maer ". Ha da deurel an aval a ziribin an dorgenn. An elektourie:il a redas. Siouaz! eur pemoc'h a oa o turiat e traon an dorgenn ha gantan eo ez ea's an aval. Ha setu perak, erne ar c'honter,. n'eus bet a-viskoaz maer e Lanber. Pa glevot konta an istor-se, respontit : (( Ma vije bet debret an aval ganeoc'h, Lanizper o ~ije bet da vaer eun azen. "

21 -42- Komun l.anber adstagçt ouz komun Plonger Emîchans grefier an «district n a oa eun den ankou.,. J.lac'haüs. Pedi a rae maer hag ofiserien Lanber, d'ar 1" a viz mae 1794, da lakaat sevel roll fousier o e'homum, ha d'an 3 a viz kerzu paea dioustu 216 Iur 13 gwenneg evit an amprest ret. Nebeut miziou, koulskoude, a oa m'edo ar verc'h adarre war varlenn he mamm. E penn-diweza 1794 eun tamm ehan a zeuas gant ar Revolusion. An dispac'herien, skuiz gant an dibenna-tud, mezo gant c'houez ar gwad, a zeuas da veza, d'o zro, an enebourien ha doriou ar prizoniou a zigoras evito. Daou Vreizad, Guezno ha Guermeur, Kanna'ded ar Bobl, :=t zisklerias ne gredent.ket e savfe ar peoc'h er vro d1war laerez ha muntra. D'an 13 a viz genver 1795 e roent an urz-man : << Tous les actes et an êtés qui àva1ient précédemment ordonné l'arrestation comme suspects, des ecclésiastiq ues qui n'avaient P?int abdiqu_é leurs fonctions, se trouvaient rapportes. " Erbed1 a raent ouspenn «aux autorités civiles et militaires que nul ne fut plus longtemps troublé dans le paisible exercice de son culte,,. An Ao. Trebaol e penn e barrez Kure La~ber ne zaleas.ket ha setu petra a lennomp war bapenou amzer an dispac'h e ti-kêr Plonger. Y:es Poullaouec, skolaer Plonger, grefier an ti-kêr a gmeras d'an 12 a viz ebrel 1795 e oa deut an devez-se d'~n ti-kêr, war-dro seiz eur eus an abardaez, ar sitoian über Trebaol «ci-devant curé de Lampert,, (l). Nao (1) Taolit evez e vezo hiviziken skrivet Laup er e- daon zoare: Lampert.pe Lambert. E pep kqmun e oa bet auvet eur. skolaer :da ~eski galleg _~'ar vugale. Mat e vije bet da lod eus ar sko- 1aenen beza.skohdi a-raok vl.oaz ha tregont pe war-dro, eo, pemp troatad hag eur meutad ment, bleo melegan, en o zouez hiniennou griz, abrantou ha haro melen, tai ledan, daoulagad gell, fri plat ha, koulskoude, begek ar penn anezaîi, genou bihan, elgez blat. Diskleria a ra anaout urziou Guezno ha Guermeur,- Kannaded ar Bobl en armeou aodou Brest ha Kêrvourz. Hervez an urziou,-se e teu da rei da c'houzout da guzul Plongêr en deus c'hoant chom hiviziken e Plonger. Prometi a rà senti eus ar gwella ouz an urziou-sè ha beva e peoc'h er barrez. Hag an Ao. Trebaol a sinas. Joseph-Marie Leaustic hag Yves-Louis Le Moign, Jmreed Plonger, a oa gantan. Sina a rejont :;tr memes -diskleriad ur. D'an 23 a viz gouere, an tri veleg a zeuas adarre d'an ti-kêr. «Peogwir '' emezo, «e c'heller prometi senti ouz lezennou ar Republik gant ma ne c'houlenner diganeomp netra a-enep hor c'hredennou luisten, nag a-enep ar relijion, gant ma ne vezo ket ret deomp darempredi ar veleien touerien nag ofisa en :o ilizou ha gant ma r-'hellimp chom stag ouz ar relijion gatolik, apo'stolik ha roman, her prometi a reomp. " U'an 29 e teujbnt adarre d'an ti-kêr, ganto an Ao. Joseph-Marie Meherenc Saint-Pierre, ginidik a Lesneven, kar da Ao. Kerveatoux. Bet chalèmi ha vikel vras Chartrez, chaloni a enor ha vikel vras Versailhez, aluzenner skol-veur an arme e Feunteunblo, an Ao. Meherenc a oa kar d'an darn vuia eus ar jentiled deut da guzat da Gerveàtoux. Paotr an «district " a skrive : «Ken stank ar c'hoadou, ken kuz ar maner ha ken doujet al labourerien-dôuar evit an Ao. Kerveatoux ma ne c'hellorhp ket en em gaout war an dud kuzet eno. Tro c'houllo hon eus graet an diou wech m'omp bet gant soudarded o furchal e Kerveatoux. -" Ar pevar beleg a sinas prometi beza sentus ouz ar ;:-

22 -- 44 C'honstitution.- War-lerc'h pep sinatur e lakajont,; prêtre catholiqué,,,.... An aotrounez Leaustic, Le Moign ha Trebaol en em gavas, eun dro ali, d'ar 26 a viz gwengolo, oczri, en. ti-kêr. 'Var ar e'haier e voe douget o doa sonj da «exucer le ministère d'un culte connu sous la déno-: mination de culte catholique, apostolique et romain " war zouar komun Plonger. Goulenn a rejont pep a baper da desti à doa pleget ouz lezennou ar Republik (1).. Lanizper lakaet da zeogi dre heg D'an trede devez dilost eus an trede bloavez republikan eta, Henry, archer, marichal al lojeiz, hag eur e'homiser, Adam, a zegouezas e Plonger. Goulennet e oa bel digant parreziou district Brest lur greun evit beva Brestiz. Betek-hen, lur hep~ ken a oa bet dastumet ha kaset d'an tiez-dastum. " Ar gouerien a ziskouez bolontez fall abaoe m'eo freuzet al Jezenn a verke ar priziou uhela ma c'he.lled gwerza an traou. N'o deus ket a fizians er moneizpaper ; ne gredont ket o delfe da rei o greun. Ne reont van ebet daoust pegen flour e vez komzet outo. 0 dlead eo koulslwude dont war sikour o breudeur o ch01n e kêr. " Rebechou ali damhenvel a voe skrivet gant ar c'homiser war ar c'haier. (1) Aman e roomp an derveziou hervez an deiziadur grcgorian. Cheîichet e oa bet, e-pad ar Revolu sion, an do arc da ranna ar bloaz. Bez' e oa daouzek 'miz a dregont devez pe.r hini, an tregont devez rannet e tri «décades» pe e teir gwecb dek devez. Bep d ek devez e veze gouel lakaet e-lec'h ar sul. Deveziou 'dilost ar bloaz ü oa auvet ". jow s complémentaires» :- Ha setu;. emezan, perak e vezo kastizet kouerien Sant-Mark, Lamhezelleg, Plonger ha Lanbér._ Eur c'homiser ha pemp soudard war-nugent a vezo kas:et e pep hini eus ar paerrzi,ou-se hag e chomint eno betek ma vezo kavet ar greun douget da bep hini war ar roll Bevet ha fresket e vezint diwar goust ar gomun. Barnet e vezo an: nep a zisento. Pevar devez e voe ar soudarded e Plonger hag e Lanber. Pep soudard a goustas 1.5 lur. An holl vizou a savas da lur. Ar maer hag e guzulierien a rankas s ina e vije ar greun kaset da Vrest an deiz war-lerc'h. Ar c'hastiz-man a oa 'da baea en tu-ali d'an deve'riou ret. Ar re-man a save, evit ar bloa: ziou 1795 ha 1796, da 828 lur en arc'hant ha lur pouez segal-:gwiniz prizachet h:ir ha:g 11 gwenneg. Ar gwiniz a dalveze 10 lur 16 gwenneg, ar segal 7 lur 4 gwenneg, an heiz 5 lur 8 gwenneg, ar c'herc'h 5. lur' 8 gwenneg~ E~le~'h 100 lu! gwiniz e c'helled rei 150 Iur segal~gwiniz pe 200 lur heiz pe gerc'h. Doare peoc'h. Doare peoc'h hepken a oa, neketa. An dud dibrizoniet n'oant ket disoursi. Ali Ao. Kerveatoux aet da Lesneven e-lec'h en,- do a eun. ti a oa bet trabaset ha prizoniet e~o. Ar Poulpry ivez hag an holl dud en-dro dezo. Dieubet e voent gant priz'onierien Geraez, Plac'h an Ao. Kerveatoux, prizoniet evel ar re.all, a zeuas gant hèc'h aotrou d'ar 'maner. Ian-Fransez Ar Gonideg a oa ganto. Loeiza Franseza Jouenne de Laurièi:e, 62. vloaz, ginidik a Gemper e~lec'h ma voe ganet d'a~1 8 a viz d-u 1735, Itron Gervadeza, en em gavet e Lanber e: penn kenta ar. bloaz, a zislderiss e Plonger,,d,'ar, '1,a viz mezeven 1795, :edo. o chom en he maner. Hec'h ano' intanvez a oa Beaussier de l'isle.

23 -46- Koulskoude, ar veleien a chome eveziant. Olier Trebaol a vadeze dre guz, anat eo, dre welout ar c'haierig a heder follenn ma touge warnan anoiou ar vugaligou gourvadezet gantan e Merket eo warnafi ivez eured eur serjant-polis ginidik a Sant Mailleux, eslwpti Kemper, o-daoli o chom, meur a vloaz 'zo, e maner Kervadeza Lanber, treo Plonger. Eur c'haierig ali, diouz dorn an Ao. Trebaol a zo evit 1797, warnan 6 gourvadez hag eun eured. E 1796 ha 1797, kaiera a reas e Plouarzel euredou lidet gantan e-pad an amzer grïz ; urz a lakaas en dimeziou ha n'edont ket direbech e-kenver lezennou an iliz.. Badezi a reas ivez ar vugale bet gourvadezel Ha sina a ra atao «curé de Lariper». IDoare peoc'h hag ar veleien war evez, a lavaremp-ni deoc'h. Ha n'oa ket hep a'beg. D'an 9 a viz mae 1797 e tegouezas eul lizer flairerez gant district Brest da lavarout edo Ar Gouachet, kure Plouzane, o veva e ti An Tarzeg, maer Plouzane, war-hed daou denn fuzuilh hepkeii eus Lokournan. " Eno '', eme al lizer. «da. sul Fask, da sùl ha.. d'ar goueliou, war-dro div eur pe deir eur _eus ar mintin, en em vod trï pe bevar c'hant den, ken gwazed, ken merc'hed, evit klevout an oferenn. Ar Gouachet a zo skoazellet gant Provost, kure Gwiler, ha Trebaol, kure Lanber. Kofeset o deus tud ha tud en eun ti-forn hag en eur c'hranj. Badezi hag eureji à reont ar re a zo bet badezet pe euredet gant an douerien. Rener ar c'hanton, gwir eo, a zo a-du ganto hag e seblantont beza. mignoned da Amabric, lwmiser ar gouarnamant e Lokournan.» Ha deut e oa kelou ar Hatrerez betek diskouarn ar veleien? Ar pez a zo sur eo ez eas an Ao. Trebaor gant e zaou gonsort, d'an ti-kêr, d'an 28 a viz mezeven. D~skleria a rejont e lidint hiviziken, war «'houlenn ar bobl, ar relijion gatolik apostolik ha: 47 roman en ilizou Lanber ha pjc,nger, dindan lagad kuzul 'an ti-kêr. N'hon eus ket kavet, koulskoude, skridou ar bloa-- vez E 1799 ne gav ket deomp en em guzfe c'hoaz an. Ao. Trebaol. Eur c'haierad bad ~ziantou hag euredon,.. r enket mat, ben rofe deomp da gredi. Ar mortuachou. n'iut ket dougef warnan rak ar bezia a sell ouz an " Etat Civil '' evel ma sell outaîi. ar ganedigeziou hag' an dimeziou. Ar badiziantou hag an euredou. a zo sakramantou. Rak-se ez iut lod an Iliz. Kenta badiziant kaieret e 1799 a zo hini eur c'hrouadur eus. Kerbeskad. Ar paeron a voe an Ao. Jozeb-Mari Meherenc, ar chaloni, hag ar vaeronez c'hoar Yann Fransez Ar Gonideg, Mari-Franseza de Penfeunteu- niou o chom, o-daou, e Kerveatoux. D'an 29 a viz mae 1800 ez eas an Ao. Trebaol. eun dro ali c'hoaz, betek ti-kêr Plonger. " Ginidik oun», emezan, «eus ar barrez hag e c'hoantaen chom.enni. Ma rankis kuzat ez eo hepken abalamour d'al lezennou striz. Peogwir ez int dis- karet hizio dre urz ar jeneral Debelle e teuan da ziskleria e fell din kaout va demeurans e Lan'ber.» Lizer-test a voe roet dezan. D'an 28 ha d'an 29 a viz eost e vadeza'si 21 bugel Ar re-man holl a oa bet gourvadezet gantan e 1796, 1797 ha 1798, nemet unan a oa bèt gourvadezet gant an Ao~ Scouarnec, beleg Kerber.. Bloaz gonde, d'an 30 a viz gouere 1801, e kloze 3.11 Ao. Trebaol amzer denval ar RevolU:sion en eur skriva war gaier Plonger, a-unan gant an Ao.Ao. Leaustic, Le Moign hag ar chaloni Meherenc Saint Pierre : (( Je promets d'être fidèle à la Cons.titution. A Plomoguer le jour, mois et an que dessus. o_ Trebaol, prêtre cathonque.»

24 _: 48 - Eur bedenn goz Bez' ez eus e presbital Lanber eùr c'hoz tamm paper.skrivet. warnan e. brezoneg eur bedeun-sul.,setu-hi arnll_n, evel m'eman, gant he brezoneg treuflez, disheîivel krenn. diouz an hini a glever breman pep sul e kador Lanber. Eun en or eo he c'haout,. koulskoude, ha hi a ziwar dorn ar c'hure a lakaas kement.e vuhez en arvar ~vit derc'hel e-touez parrezioniz Lanber ar feiz kristen ((. EN ANO AN' TAD. " Assistantet devot ; o veza hirio dre àrdrenanc hor mam. sante / a]r lliz en em assamblet en templ e celebromp ar.s~rvich divin ma e gloar a meuleudi d'an dreinded sacr an. tad hag ar mab ac ar SJpered sante/ ; e memor a.passion, maro, resurrection ac. assention Iwr saluer jesus-christ ; en.henor d'ar Verc'hes glorius Yari mam d'an eil phersoî1 ezzs an dreincua, d'an oll sent a. senteset eus ar barados ac e particulier da sant Per hor patron ac hor protectour, da sant pao/ aurelictn patron eus a Leon ; euit trugarecaat doue eus.a gzzement mat on eus receuel diota epœd hor buez a particulieramant er zizu11 deueza ; a goulen outa pardon eus an oll pechejou ~n eus bet ar malhear da goumetii ac ar clu ac ela aber eur gzlir binigen anezo ; euit hon oll izomou spirituel a 'temporel, conversion a sclerijen a 1payaned infidel an h eretiq zret ac ar peche uri en, destruction ar uicou an holz heresiou; euit azzg,mentation ar feiz catholiq, an esperanc ac ar garantez var pere. eo j'ountet principalamant communioà ar.sent var an douar, euit goulel'l gra.cou ai speret. sante/ var re u2o a cleliuranc an anaoun a vuez ar bed man ; rac se e pedomp evit. dc'liuranc d'an ene so bel e pi VI ar pap maro e quen cas ve arretel' er,poaniou eus ar purcator; evit an tacl sante/ ar pab pi VIl, evil an aotrou hon esi:ob a qnemeni o dens carg a eneou euit ma pujo gat Doue rei dezo or. chrac d'hor chundüi er beez ma cire an he nt ezzs hor silvicliguez, e~it an oll supèriore.cl etablisset gat Dozze euit comm.andi deomp quen er spirituel quen en temporel ; euit hor mado~ beroztryeh eu el nia zeo ar re a ro off ranc cl' an ilis ma,. evit hon adpersourien, prosperite a siluidigrrez wi' Iwll habitante!.elis ar pan ez, evit ar graguez a zoug fronez rt gozrlen dezo ,--.ar clrmc do digne da padizyant, evil an dud,c'lanv, paour ac afflige,t varticulieramânt eus ar parrèz man, euit conservation an oll gorwi.c/eguez a vadou an douar, 'erfin evil' ari oll iàtantionou an ilis et liuirilll)p ar pater ac aue. maria ac an <leprofundz's.» - Perak e kredan ez eo ar bedenn-sul man diwar dorn àn Ao.. Trebaol?.Abalamour ma ped sant Paol, patron an e-sikopti hag evit an eskob a Leon, e wir eskob, daousl m'eo bet lamet k'uit e eskopti digantan ha Takaef gant hini Kerne da ober unan eus daou. Pecli a ra ivez evit ar Pab Pi VI. Heman a oa nevez varvet. Pab e oa het etre 1775 ha 1799 ha Pi VII.a oa bet anvet en e lec'h e Daou istor da gloza N'eus ket par d'an darvoudou evit lakaat ar c'halonou d'en em ziskouez en o noaz. Lavaret hor boa : kure Lanber a zo bet dreist e-pad an Dispac'h. Hen di skouez a zo het grael Traou talvoudus hoc'h eus lennet, traou trist ivez. Koulz kloza istor an Dispac'h war eur mousc'hoarz pe zaou. Unan da genta diwar goust Erwan Lalla, «domestique à bras à travailler la terre de la trève ou communauté de ranper en ra. paroisse de Ploumoguer,. Lakaat a reas ar Jegou da skriva evitan d'an district. Kement hag O'ber, a sonje Lalla, gwelloc'h skriva da Z:oue eget d'ar Sent. Goulenn a raed digantan tailhou _ war e vobilier. Mes, hervez al lezenn «les domestiques à charrùe et. autres destinés.uniquement à. la culture ozz à la garde et soins des bestiaux >> n'o deus ket da baea ah tailh-se. Ha hez' ez oun unan anezo, Kredi a c'hellit

25 -50- paper-testeni kuzul ti-kêrlanper a zo aman em lizer. Ya, kreda'bl! A-raok kas an testeni da Vrest, Ni- kolaz Mengant, grefier an ti-kêr e ouspennas en eur skriva «konversant n. Peseurt konvers, erne Lalla, a c'hell ober eun den eveldon ha n'eo nemet eur,mevel da vont gant an alar ha war-dro ar chatal. Ne nac'han.ket trafika pep an amzer '' quelque modique bête à corne et vendue de suite ". Konvers dister an hini. Ha koulskoude, ti-kêr Lanber va s~mm a 2 hir 15'gwenneg evit ar bloaz Ne nac'han ket kennebeut oun bet paket o trafika gant urzier Lokournan ha gant reseour tailhou ar barrez. Konta a rin deoc'h d'am zro e sachas an urzier diganin evit e vizou eun «assignat " (1) a ugent real. Goulenn a ran beza dizammet eus va 2.lur 15 gwenneg ha kaout en-dro va ugent real A-hend-all, e c'halvin an urzier dirak al lez-varn. Lalla a vo'e paket rak respontet e voe dezan : «Ho klemm ne dalv netra,. n'eo ket sinet ganeoc'h ". Penaos e vije bet sinet gantan ; àr paour kaez Lalla~ ne ouïe ket sina. Ouspenn a zo. Uiwar e lizer e voe graet enklask hag ar respont a ro deo1mp da anaout doareou micher al labour-douar er mare-se. '' Lalla n'eo na mestr mevel na mestr ararer (chef de charrue), mes eun den hag a ra marc'had gant eur merour war hanter evit kas an arar. Prena a ra ivez chatal a laka e-mesk bandennadou tud all ar barrez en eur c'hortoz ma c'hello en em zizober diouto. Ha c'hoa:z (( Il se d,it domestiqlle a bras, il n'en est que le singe )). Gwelloc'h e vije bet da Lalla chom peoc'h rak e (1) "Assignat n eo ano bi1lhe.dou-bank ar Revolusion. Ne dalvezent netra, koulz lavarout. ~51- rankas paea e dailhou ha kaout keuz d'e ugent real Ha breman, klevit istor ar bouzar. Paol Ar Gall, daoust dezan beza bouzar-kloc'h a oa bet galvet da soudard e-pad ar Revolusion. N'eo ket paperou-testeni, koulskoude, a vanke dezan, holl da ziskleria ne gleve netra. Pevar den «a gonsekans. n; a lavarfe hizio ar re a oar galleg fin, kuzul ti-kêt Plonger hag hini Lanber o doa holl testet e oa gwir kement-se. Da c'hedal gwiska dilhad-soudard, Paolig a oa bet kaset d'ar gêr evit daouzek pe bemzek devez. Eur surjian a dlee dont d'e welout. Moarvat ne oa kei bet renket mat an traou. rak e-pad an deveziou-se e teuas eun ofiser ha pevar. soudard da Lanber. Paka a tejont Paolig hag e kasjont ganto d'ar prizon. Chomet e 'vije het eno, piou ' oar pegeit, panevet eur c'homisei:-polis eus àn arme a zeuas d'e welout. Heman a savas eur baperenn- testeni. '' Komz a ris ouz Ar Gall, e~mezan, ken a vouez ordinal, ken a vouez uhel hag ivez a houezpenn ha ne glevas netra~ Anat eo ez eo bouzar ha dre-se ne dalv netra da veza soudard... Ouspenn-se, dre welout e baperiou, e tisklerian n'eman ket en oad da veza soudard. E vreur eo a dlefe beza het galvet, ines maro eo er gêr eun tachadig ' zo. '' Ha Paolig o lakaat e votou ler Dao! d'an daoulamm da Lanber. Ar peoc'h goude ar freuz. Urz a zo er c'haierou a-ziwar ar bloaz Sklaer eo emaomp e peoc'h. E penn ar c'haier eman sinatur an Ao. Henry, vikel vras a Leon, War gaier 1802 e kavomp daou skrid badiziant savet gant an Ao. Trebaol. N'int nemet adskrid eur vadiziant graet

26 ,:- gantan a-raok. Pe 11'en doa ket e gaieret gw:echall, pe gollef e oa bet ar paper, da ou dest. a gemeras evit e sevel. An Ao: Trebaol a za, atao kùre Lanber. Koülskoude, war gaier Lanrivoare e welomp d'ar. 16 a viz c'houevrer 1802> << èuré d'office de Saint Renan''' Papericiu all e Lokournan hag e Plouzane a lavar kemend~ail Sakramanti a rae e Lokournan gant an Ao. Gouachet o veza n'oa ket a berson er barrez. 'Anavezet mat e oant o-daou gant Lokournaniz. Personed touerien ar gèrig a oa bet mouzet outo an darn vüia eùs o farrezioniz. Fromus eo da lenn ar paour lmez follennou paper livet gant an Ao.Ao. Gouachet, Le?lfoign ha Trebaol ha warno ar badiziantou hag an euredou gra:et ganto dre guz e-pad an Dispac'h. Eur renkimnad vat anezo a zo e Lokournan. Euredet o deus tud eus Kerber, Brest, Plourin hag_ ali, en o zonez meur a labourer eus ar porz. Anoiou an dud a zo war ar follennou. N'eo ket diskleri.et e pelec'h vezent eutedet War eur skrid hepken eo douget e oa bet lidet badeziant krouadur ar C'herskaven, eus -Lokournan, e cha pel maner Keroual e Gwiler. An Ao. Trebaol a varvas kure Gwipavaz e 1820 d'an oad a 64 bloaz. Doùe e baeo! Diweza sinatur art Ao. TÎ ebaol e Lanbe{~ a zo hlü an 8 a viz genver War e lerc'h Y.-L. Le Moigne, kure Plonger, a vez oc:h entent ouz Lanber hag e-pad daon vloaz goude-s e an Ao. Le.Goez. E miz g:w-engolo evoe badezet. eur c'hrouadur k3.vet,gant.mab ar c'hloc'her,_ GoulC:hen.;\.r Gall, e porched àri :iliz~ Eur verc'hig. e oa ha voe kaset da ospital-meur Brest. Degemeret e voe eno dindan an niverenn 325, follenn 194, a lavar deomp skrid he badiziant Eus 1805 betek 1825, slo:;idou Lanber a zo war gaierou Plonger.. An darn vuia anezo a :z;o si11et gant C. M. Mouster, kure Plonger (1). Ha koulskoude, eun urz a-berz an Impalaer, d'an 9 a viz kerzu 1809 a lavare '' Z'égbise de Lambert située dans la commüne de Ploumoguezo est érigée en succursale. Il est créé un conseij de fabrique de deux membres. " Daoust h~ Plonger a oa c'hoaz oc'h enebi? N'her c'hredomp ket. Berr e oa niver ar. vèleien ha ne gaved ken evit ar parrezicu bihan. Ha Lanher a chamas treo. Taolit evez penaos eo skrivet Lambert gant paotred Paris. An doare-skriva parizian a vounto hiviziken er-maez an doare koz. Dalc'het hon eus gant hem an evit senti ouz i eoler1nou an. istor ha re ar yez, peogwir e skrivomp e brezoneg evit Bretoned. Lanperiz n'iut ket Lambertiz. Hag eun dra deueteus Paris, a-berz ar Roue e-unan, ha ne vije ket dereat ha ret? Ha setu an Ao. Mouster da o'ber atao gant Lambert hag ar veleien all da oher eveltaîi, war e lerc'h, hag ar barrezioniz, a c'hellit kredi, war-lerc'h o beleien. 304 penn kristen a oa e Lanher d'ar mare-se : 118 paotr, 82 plac'h dizimez, 42 gwaz ha 42 maouez dilmezet, 7 in tan v, 12 intanvez hag eur. soudard. An Ao. Mouster a voe anvet " desservant " d'an 18 a viz eost Ne oa ket Lanhèr savet da barrez evit-se rak e tegouezas digant an Aotrou 'n Eskob, d'an 30 a viz mae 1835, urz da guzu~ iliz Plonger lakaat bep. bloaz eur fabrik-t~nzorer da Lanber. An eskopti :1 lakeas an Ao. Mouster " chargé pour le spirlituel de la dite annexe avec pouvoir nécessaire de surveiller la perception des deniers de son église et l'exécution légale de son budget ". Renket e voe, diouz eun tu profou ha mizou: an iliz mainm ha, diouz an tu all, re iliz~stag Lanber. E-touez ar mizou e-pad ar hloaz 1836 e kavomp :

27 -55- dresa ar c'hoadaj war c'horre ar c'heur, kreski prenestr ar c'heur e tu ar c'hreizteiz. N'edo ket Lanber parrez na kennebeut komun. Plonger. he rene atao. Evel-se, maer Plonger a zifennas (24 mae 1932) teurel hiviziken er garnel eskern an dud varo gant aon rak ar c'hlenvedoji. Ret e voe hiviziken o douara er vered. «Le chapelain de Lanper est invité ''; a lavare an urz, << à pl'êter, s'il le veut bien, son pieux ministère a l' exécuilion de cet ordl'e, poul' ajouter au religieux respect qui doit y présidcl'.» Ao. Kervadeza, ar beskont Desson de Saint-Aignan, a c'houlennas neuze prena an trumm douar m'oa beziet ennan e varrim e bered Lanper. Roet e voe dezan evit 60 lur. 15 lur a roas d'ar beorien gant ma ne vije ket domajet an iliz ma stanked ar c'heur. - Eun tour nevez a zo savet Ha Lanper da barrez lakaet Ha maer Plonger 'zo diskaret. Ar rimou-man n'int ket rimadellou. Diwar paperiou parrez Plonger ha re Lanlber eo savet istctr gwirion tour nevez Lanber hag hini an tabut a voe diwar-se etre Plonger ha. Lanber. Anzav a ranker edo ar glaou tol11!m-mat dindan al Indu. Ao. Kervadeza a oa eun den anezan. Douget kenan e oa da harpa L:anber ha Lanizper a zouje anezan. Penn-kaoz e voe d'eur beleg beza lakaet e Lanber.. Rebechet e voe dezaii beza bet er bloavez 1829 «étabbi illégalement le prêtre qui y réside et qu'il avait obtenu de l'évêque en même temps que lui et ses associés firent élever d'un étage le peilit presbytère ''. Peogwir, a sofijas Ao. Kervadeza, ez eus bet roet eur beleg deomp diwar gqus t kreski ar presbital, daoust ha ne vefe ket savet Lanber da barrez ma vefe kresket ha renevezet an iliz? Ha setu an Ao. Desson de Saint-Aignan' da vonf da ga out Laorans J ezequel, mafisoner e Lokmaria. ha d'ober marc'had gantafi da sevel eun tour e penn izela an iliz, e tu ar c'huz-heol, gonde freuza an tourig koz a oa war c'horre ar c'heur. Mein-benerez a oa er vered hag a vije dereat. Prena a reas ouspenn tour chapel Sant-Sebastian Lokournan. Ar chapel-sé.a oa bet gwerzet e. penn kenta ar Revolusion gant madon all an ilizou. Eun den barrek a rafe renabl labour ar Jezequel hag heman a grogfe en e vansonerez d'an deiz kenta a viz c'houevrer Al la<bour a rankfe beza echu a-benn deiz kenta a viz mae. An Ao. Saint-Aignan hag, eiz konsort a baefe d'ar Jezequel 600 lur gonde prizacha. An Ao. Saint-Aignan ne oa na dall na sot. A-raok mont gant e hent en doa galvet eun tis avour. Heman a reas eun danevell. Diskleria a rae edo tost an tour koz da goueza en e boull hag edo ret sevel unau nevez e traon an iliz hervez an dresadenn a oa en e lizer. 18 metr hanter e vije an tour nevez. Linennou an tour. nevez hag an. ho li baperiou a voe kaset d'an isprefed, mignon bras, a gredan, d'an Ao. Saint-Aignan. Ne zaleas ket da skriva da vaer Plonger : '' A on bras am eus> '', emezan, << e kouezfe dizale tcur iliz Lanber. Danjer a zo èvit an dud da vont en iliz. Eun tour nevez a zo da sevel. Bezit dinec'h ne viot ket sammet gant ar 1mizou,. '' Deomp betek Lanber», eme ar maer d'an eil V:aer ha da dri c'huzulier. Ha petra a welj ont? An tour koz start a tao war e azez. Ar c'hleier a voe bet lakaet da vralla endra c'helled : an tour ne vranselle ket. Mogeriou ha tour a zo eus ar re wella. Diabarz an iliz, bet gwennaet warlene a zo ken gwenn hizio hag an deiz kenta.

28 : 56- Leurenn an iliz a zo leiz, gwir eo, mes diwar goust kerdin ar è'hleier dre ma laimont an.dour da goueza \var al lèurenn evel ma c'hoarvez gant an holl ilizou a zo kerdin ar c'hleier e diabarz an iliz. N'eus nemet bonn ta an aoter e trao:îi. ar c'heur ev el m'edo gwechall ha den ebet ne glemmo ken arbalamour d'ar glao. Gwir. eo o deus Lartizper prenet eun tour en eur barrez ali ha charreet e vein betek Lanber. Mes mein-benerez ar vered a zo deomp. Sammet a-walc'h omp e Plo:îiger abaoe 1833 ha 1834 gant an dispign a vezo da zresa hon iliz-parrez. Pa voe bet kaoz da sevel tailhou. evit he dresa, pion a voe a-enep? Lanizper, na petra 'ta. Ni ivez, a so:îijont, hon èus iliz ha presbital da zerc'hel e stad. N'hon eus ket ezomm eus iliz Plo:îiger. Neuze 'ta, ni, hizio, a lavar ivez : ne dalv ket ar boan freuza tour Lanber ha sevel unan nevez. Ha pion eo aet Lanizper da glask evit ober eur seurt labour? Eur ma:îisoner, eur boesoner, eun.den lavarha-dislav:ar ha satmmet a zle. Hag e c'hellit kredi, gwelout mat a reomp c'hoari Lanizper. Eun tour nevez? Eun digarez nemetken dezo da zont a-benn da gaout tikêr, maer, kuzul ha da veza komun ha parrez. Kaout a ra dezo e teuint a-benn eus o zaol p'o devezo kresket o iliz gonde beza nevezet ar presbital Penaos e tegemeras an isprefed klèmmou Plo:îigeriz? Dre lakaat skriva dezo gant ar prefed :.«En em vodit en-dro ", erne hem an, «ha diskouezit muioc'h a vadelez e-k~:îiver Lanizper peogwir eo o menoz kaout eun tour nevez hag hen ober diwar O è'houst o-unan. An tour koz a zo gwall riskl ganta:îi da bilat abaoe m'eo dreset ar c'heur )). «Mes )), Aotrou Prefed, «a respontas ma er Plo fi ger, «Laniz,per ne c'hedont ket. Kase.t eo al labour war-raok, diskaret eo. ar pignon. Beleg Lanber, zo ~<'en, a Iennas, daon suivez diouz renk,, er pron, ânoiou art dud evit charreat. Charreat a reont mes. klem1m a reont ivez. )) Ha petra a reas tud Plonger? Difenn ouz Jugelet, tisavour, kemerout mein-benerez ar vered hag a zo tra Plo:îiger, ober implij eus an hent, touch e doare - ebet ouz an iliz hag ouz an tour. Dresa a ranko a-nevez ar pignon hag an nor vras. Kement-se a voe kaset d'an isprefed,.eun adskrid a voe roet d'at va:îisonerien hag eun ali staget ouz an iliz evit m'her gouezjfe an holl. Ar Jezequel a oa mezo p'en em gavas ganta:îi an urz da stanka ar pignon ha da zresa an nor. Archerien a voe galvet ha gonde freuz ha reuz Pio:îiger a daolas d'an trao:îi an holl labour nevez. An dra-ma:îi a c'hoarvezas e miz mae Petra- a reas Lanizper, pe an Ao. Saint-Aignan. kentoc'h '? Skriva a reas d'ar ministr. Pa ne c'hell ket ar valmm hag ar verc'h en em entent, ha pell 'zo n'her greout ket, koulz rei urz d'o dispartia. Ne asantas ket ar ministr o dispartia.. Kinnig a reas e vefe anvet eun eil-vaer i.spisial evit Lanber (25 gouere 1839). Ha dao adarre Lanizper, e miz kerzu, dirak kuzul ti-kêr Plo:îiger. Ha freuza vo gdtet ar pignon eun dro ali' ha dreset ah iliz he~ vez tresaduriou an tisavour? Nann. Mat, gwelet e vezo. Entent a rit ema:îi atao Ao. Kervadeza e penn an emgann.. Bez en doa klasket an tu da lakaat Lanber da go~ mun adarre. Ne zeuas ket a-benn eùs e daol é27 mae 1838). E miz eost 1838, war-lerc'h -ar gou1enn d'ar Ministr e voe bodet e U-kêr Plonger, gant ar maer, bourc'hizien pinvidik ar c'hanton, polîtikerien, war zjgarez m'edont perc'henned e Plo:îiger. Lennet e voe

29 -58- d~zo an emgle<:'l savet e 1759 etre Plonger ha Lanber.diwar ~benn ar {( corps politique )) ' ha kalz a -draou ali a-raok o lakaat da voti war an dra~-mafi : Ha distaget e vezo Lanper diouz Plonger? E lec'h voti e kuz e voe votet dre c'her. 71 a respontas : nann, ha 7 : ya. Ao. Kervadeza a nac'has s1ina. Bloaz warlerc'h (21 mae 1839) e lakeas ar prefet da skriva d'ar maer eul lizer leun a rebechou : En em lakaat a rit a-dreuz d'am urziou. Aotren a ris sevel eun tour nevez e Lanber, enebi hoc'h eus graet hag en eun doare dismegansus «de nature à porter une atteinte grave dans l'esp11it des populations au respect qu'elles doivent aux décisions de l'autorité supérieure,. Torret e voe urziou maer Plonger ha pedet e voe da darda freuza betek kaout aotreadur digant ar Prefed. An Ispr~fed, war-lerc'h ar Prefed, a skrivas : «An dro-man ho pedan da soubla ''. Ha, padal, evel eun taol kurun o tarza hag a zihunas kuzul Plonger, e teuas eul lizer digant Isprefed Brest da lavarout edo an Aotrou 'n Eskoh o paouez diviz sevel Lanp~;J da barrez. Ar beleg a zo kure bre-., man n'eo nemêtchapalan. Betek neuze ne veze a-du gant Lanizper, er c'huzul ti-kêr nemet an Ao. Saint-Aignan ha Rodellec du Porzic, Ao. Kerouzien. En taol-man paotred Plonger en em lakaas hu1.mbl. «Eun dra vat a vefe )), emezo, «e-kenver ar relijion,,, ha dek anezo a droas gant Lanber. Ar maer a chomas a-enep. M'o doa troet kein, n'eo ket a-grenu,.dioustu gonde klevout lenn lizer an Isprefed. Ajbaoe istor an. tour; poaniet en doa an Ao. Saint-Aignan d'o frezeg an eil hag egile. Kuzulierien Plonger a sou'blas. Eun tour nevez a vije savet e penn kuz-heol an iliz evel ma oa bet.boulc'het daou vloaz a oa gant 1111a vije graet al labour -59- Do r da L an.. war goust LanizpeL Ha savet e. voe. _C'houervoc'hc'houerva ez eas an dismegans evlt Plonge,r. Setu ma tegouezas digant ar Roue Louis-Philippe ar paper- --f'/~"lmaïi : << Donné au Château d'eu, Le 9 septembre Azz diocèse de Quimper, Finistere, canton de Saint Renan; Lanbert, sectdon de la commune de Ploumo~ /

30 -63- daou viz. Abalamour d'e yec'hed ez eas adarre da ;Sant-Jozeb, ti-diskuiz ar veleien, e Kastell-Paol. Yann Queau auvet d'ar 27 here 1858,. ha trouet d'ar 1" a viz du, a oa kure Kerber. Ganet e Sant sauveur e 1813, beleget e 1843, an Ao. Queau a var~ vas e Lanber d'ar 7 a viz meurz N'o,a nenjet hanter kant vloaz. E-pad m'edo an Ao. Queau, persol1, ar barrez a gollas e vadoherour, Ao. Kervadeza. Breman pa ou: zoc'h istor an disunvaniez a renas etre Lanber ha Plonger e vezot souezet o lenn ar pennad-man : " M. de Sa1int-Aignan, décédé, le conseil désire consigner sur le registj e afin que cela demeure dans les archtives de la commune, les sentiments de douleur avec lesquels il a appnis la perte de sàn excellent maire qui, après avoir administré la commune pendant 16 ans l'a encore comblée de ses btienfaits_ après sa mort. '' lur e laoske gant Plonger evit sevel ospital en e vaner. Da Lanber e roe lur evit heva merc'herl koz ar vourc'h; tiez d'o loja ha lur leve evit entent outo. Peorien a oa dija en tiez-se. D'ar fabrik e roe lur leve evit 200 oferenn da lavarout bep bloaz. Brudeta person Lan ber : E -F. ~ailla ur Gan et e Kas tell e 1821, beleget e 1847, an A o. Saillour, nevez-beleget a reas pevar miz gant ar veleien goz e Sant-Jozeb ; goude-se e voe kure e Lanhouarne, Plonger, Berrien, Penmarc'h ha d'an 12 a viz meurz 1863 person e Lanber : eur galouper-bro eta. N'en doa ket bevet evel ar re all, ne c'helle ket mervel evelto. :\Ien'el a rea~ e kreiz oferenna, d'ar 4 a viz meurz 1885, d'an oad a 65 vloaz. Hag e vor- - tuach a zo dishenvel ivez dioûz ar re a'l : Beziet eo bet,, en présence de ses parents et du soussifjné '' ha setu tout. Pebez den! a vez lavaret anezan rak e kenver è stad a veleg n'eus nemet meule:adiou war e lerc'h. Traou ha traou all, plijusoc'h an eil' eget egile, a vez kontet, hizio c'hoaz, diwar.e benn. N'eo ket da lavarout e vefent gwir, an holl da vihana. Techet e oa da c'hoarzin ha da lakaat ar re all da c'hoarzin zoken er gador-brezeg : eun. doare dezan da 9uzulia e barrezioniz hag a dalveze eur sarmon hir hag enoeüs. Diwar c'hoarzin, kelenn. Laniz;per a lavare eus o ferson : eun den mat hag eur beleg digamambre. Ret eo ivez lavarout en doa e-leiz a vignoned e-touez. ar veleien hag ar re-man a skigne brud o c'henvreur dre o c'hanaouennou. En unau anezo e lenner : Person Lanper, en imor Jall, D' e barrezioniz an deiz all, A lavaras «Non de dao net '', E gwirionez, hep mar ebet, Na chomit ket da argila. Tud yaouank, ret eo fortunia, En eur ganaouenn all, dezi doare sarmon, rak latin a oa ar c'homzou kentan «mors tillorum, vita nostra, 0 marc ' ra deomp beva '', e oa ar person 0 klem!m ahalamour ma ne varve i:l'èn er barrez. Ha neuze: J'fla he varvit ket koulskoude Penaos, breudeur, e vevin-me? Evit. petra ar vaskaiiv-se? Evit petra kaout he ii aze? Evidoc'h c'houi 'm eus e livet

31 '! Hag euidocfh c'howi 'z eo bet graet. Livet~brao gant pennou maro, Kaeraii vaskaiiv 'gaver er vro. Ha ma ne servich da neira Kerkouls, a gredan, e werza... Mamit eta, kenta c'helloc'h! Ar pe~ a reketan deoc'h. Ha setn eur. sarmon all. He man, a vat, n'eo ket bet savet evit en em zidui gant mignoned anao. Saillour. Klevet eo bet, ur suivez hafi:v, e iliz Lanber, gant C. C., marvet tri pe bevar bloaz a zo, leanez e Lanroz.,, E-pad an haîiv " emezi, '' an Ao. Saillour, e-lec'h prezeg, a lenne Buhez ar Sent er gador-brezeg. Hogen er suivez-se e lennas Buhez Sant Rumen, eur sant nebeut anavezet. Ar sant-man, a lenne ar persan, ganet a gerent kristen, a dremenas e vugaleaj en eun doare sautel ha 1 fur meurbel. Troetoc'h war draou ar spered eget war draou ar bed ez eas da vanac'h. Pa voe lakaet e penn e gouent e oa eno 300 manac'h. 0 niver a greskas a vloaz da vloaz ha pà varvas, goude 30 vloaz rener, e-lec'h 300 e oa 600 manac'h er gouent..,, Mat " erne an Ao. Saillour, << p'oun deuet da berson '. amaîi, da Lanber, 30 vloaz a zo (n'eo két -. ' nemet 22 vloaz), 300 den a oa ivez er barrez ha n eus ket hizio unan muioc'h. Biskoaz den war an douar na crlevas ano eus eur barrez evel houmaîi hag eus a d~d ker feneant da zimezi. Tonner de daouet (ar ger-se a zeue gantaii en. iliz koulz hag en nep lec'l1 ali) n'eo ket posubl e kendalc'hfe an traou da vont e giz-se. Ma ne feil ket d'ar baotred yaouank mont da c'houlenn ar merc'hed yaouank e vo ret d'ar merc'hed mont da c'houlenn ar baotred. Mez eo kaout eur barrez ha.né ya ket an dud ar greski enni. n' ~ 65- Koulskoude, eus a 326 den a oa e 1842 pa. voe lakaet Lanber da ban'ez, niver Lanizper a gresk~s betek 356 e anezo a oa o chom er vourc'h. S~tu petra a lenner er goulenn graet evit kaout eur bureo-butun e Lanber. c. c., al leanez, a goute c'hoaz œe niz, beleg hizio.e Bro-Gerne, ez ae calies d'an oferenn war ar sizun e Lanber. An Aotrou Person he fede bep an amzer da chom gant he dijuni. He breur a oa o vont da fortunia gànt eur plac'h yaouank eus Lariber; Deiz an eured a-vec'h m'oa diblaset eus ar gêr ma torras ahel ar c'harr ganto. Setu ma voe ranket disternia, kas ar c'harr torret en-dro d'ar gêr ha klask eur c'harr e ti an amezeien. Eun.eur hanter zale pa zigouezjont er vom c'h. An Ao. Saillour a oa ouz o gortoz er vered, gant e zilhad oferenn :,, - Asa 'ta, J eau, e pelec'h out ch omet? ",, - Siouaz, Aotrou Persan, torret ar c'harr. gàneomp p'edomp o tibias ha... ''. '' - Mat, selaou, J eau, degas da garr da Lanber. Aman ez eus eur,marichal mat hag a zreso da garr. '' " - Gwall bell e kavan dent eus IL. da Lanber evit-se. '' << - Mat, mat, me a la var dit, Jean, en nep lec'h. ne gavi eur marichal ken gouiziek hag heman! '' An dud a vousc'hoarze en iliz. A-raok o eureji, an Ao. Saillour a droas war-zu an dud nevez. << - Asa! Jann n, emezan, d'ar plac'h yaouank, " pe oad ac'h eus breman? '' '' vloaz, Aotrou Person. >> '' - A, ya! Soiij am eus da veza da vadezet, te, ev el kalz re ail aman e Lanber. Ouspenn an hanter eus an dud a zo breman e Lanber a zo bet badezet ganen-me. Mat! bremaii, Janîi, èmaout o vont da

32 -66- veza climezet <Jant Jean a zo aze hag a vezo ela bried. Evel m'eo bet Hor 'Sàlver fidel cl'e Iliz, te, Janfi, a ranko beza fidel ela Jean. Ha pa 'z aio Jean en eun tu bennak te a ranko mont cl'e heul ha beza mat an eil ouz egile, ha cliclrouz an traou er gêr. _" J anfi a chamas sebezet hag ev el beuzet e do un cler he sofijezonou goucle klevout eur seurt sarmon. Kaer en cloa an Ao. Saillonr ober sin clezi ela rei he clorn ~-ela Jean, J anfi ne wele ha ne gleve. Kollet e basiantecl gantafi, ar persan a zistagas eur mell taol botez war leurenn ar c'heur : << Asa!: J anfi, ro da zorn 'ta, da Jean. )) En clro-mafi, Janfi a zivorfilas. Hag euredet e voent. Evel kustum, e oa bet kaset d'ar presbital " lod ar friko " : stripou, kig rost, fars, kouignou, gwin. Hag, evel. kustum, ivez, clebret e leifi gantafi, an Ao. Saillour a yeas ela welet tud ar friko ha ela la-' v aret ar " Grasou _,,. An taoliou oa renket war al leur-zourna. Kent ha gwelet an Ao. Saillour oc'h erruout ha goulenn : " Pion ac'hanoc'h en deus kollet eur mouchouer-fri gwenn? >>. An holl a zirollas ela c'hoarzin. En amzer-se n'oa ket ar c'hiz _da gaout mouchoueroufri gant an duel diwar ar maez a ouïe bnio o'ber gant o biziecl p'o cloa ela c'houeza o fri. An Ao: Saillour a rae tro an taoliou gant eur we- rennad win, o trinka gant an holl pa c'houlennas unau bennak : " - Ha gellet e vezo dansai, Aotrou Person?, " - Ya 'vat, dansit 'ta, bugale, kement ha ma karot. " Ha plij a dur a voe e friko J eanfi ha Jean. Person Lanber war-lerc'h an Ao. Saillour a voe Klaoda: Rolland. Ganet e Gwiniventer e 1825, beleget e 1855, kure e Kemeneven, an Ao. Rolland a rankas ehana ha cliskuiza e Kastell eus miz here 1868 betek -67- miz eost Persan Laneufret, edo ouspenn, alu~ zener an Eirined (Iwerzoniz) a oa o Iahourat war ar gwiaderez hag an neudennerez e Landerne. Eus Laneufret ez -eas da ber-son e Sant-Eutrop ha gondese e teuas da Lanber d'ar 7 a viz meurz E-pad e amzer berson ne c'hoarvezas netra a dalvezas beza douget war gaier an iliz : eur bannie! prenet e 1881; eured bras, e 1889, eun nizez d'an It. Kervacleza ne uze. It. Le Jeu ne hec'h a no, garridou ar c'hœur a voe cliblasèt evit-se. E 1894 al lezennou a-eneb ar fabrikou a lakeas Kuzul ar barrez skriva d'ar ministr.eul lizer a rebech. En diverraduriou ar bodadegou an Ao. Rplland a verke bep tro "- après lecture en breton, (gonde beza bet lennet e brezoneg). An nep a savo istor Lanber diwezatoc'h a lenne,.marteze, ~ war gaieron hon amzer " après lecture en français " Ken sklaer al! eo eman Lanher e Breiz hag ede an Ao. Jozeb Gourvil, person.{ ), eur Breizad rak douget eo war leoriou ar fabrik " liste des gouarner n, ano koz kuzulierien ar parreziou. Evelse e vezont anvet.atao bremaîi. Ganet e 1860 ha beleget e 1885 J. Gourvil na chamas nemet tr_i bloaz e penn ar barrez. Kure e oa bet e Plougerne. Auvet e voe da berson Lanber ar 16 a viz gouere 1901 ha trouet d'an 20 gant H. Le Bihan, aluzenner e Brest ha.j.-m. Guillerm, kure Lokournan. Gonde-se Chariez Morgant a voe auvet d'ar 26 gwengolo 1904 ha tronet d'an 12 a here gant L. Stephan, persan Lokournan, Kerloeguen:, persan Gwipàvaz, Loeiz Coajou ha. J.-M. Kereloun, kureed Gwipavaz. An Ao. Morgant a voe ganet e 1864 ha beleget e E-pad e rumzer berson e voe lakaet ober eur varvskafiv gant an Derrien, kizeller war goad e Kastelt

33 ~ 68- Personeq, ah Lanber a zo bet : 1908: JacqueJ MoaL ganet e 1861, maro e Lanher er bloavez : Prigent Gélebart; ganet e 1874 e Landunvez. Roet en deus e zilez e miz meurz Ar person a zo bremaîi e penn ar barrez, Fransez Guivarc'h, ' zo bet ganet e Mespaol e 1898, beleget e 1921 ha bet kure e Plogoneg. ~TRO AR BARREZ An Iliz An iliz a zo dediet da sant Per en ereou. Dreset eo. bet meur. a dro. Pilieri hag hantergelc'hiou a zo doare koz kenaîi dezo, war-dro eiz kant vloa_z. Tammou an anezi a zo eus ar xvnvet k:mtved... Kizelladuriou ar porched a zoug : Gouzoùt a rit ez eo hinlchapel Sant-Sebastii.J.n Lokou:rnan hag an tour hini an ~evelep chapel. Tri esta} en deus, argarridôu a zo en estaj kentaîi.. Tri gloc'h. a zo en tour. Ari ùhela, e un an en e gambr, a zo ivez ar bihana. Skrîvet ez eus warnaîi : " Pondue à Brest en jzzin 1823 pozzla chap' de Lamper en Ploumoguer sons la cure de. 111"",. Yves Le Moigne nommée par Yves Poilllaonec, maire de la commune et dame M 1 " Gab 1 Clette de PenfnntCnnn,iczz marquise du Pozzlp1 y, René Le Gal éc~moine. '' Daon gloc'h a zo skoaz.~onz-skoaz er c'hambrozz all izeloc'h. Unan anezo a voe benniget d'an. 2 a viz cost 1874 gant an Ao. Le Gall, persan-dean Lokozzr-. nan. Poneza 'ra 590 lnr. ~ J'ai été nommée Jeanne Marie, parrain Jean Auguste Le Jeune, marraine M"'~ Laure Marie Lfj Jeune, née Conse~il, J. Saillour, recteur. M. Stanislâs Pozzllaozzec, maire. M. Pièrre Castel, trésorier. M. Yves Gozzrmelon, Président. Lambert Brien à Brest>>> Evesait eo skrivet J. Saillour, eur fazi eta.

34 -- --' 72- Lanber gant àn A o. de Taisne hag_ e itron, Costa. de -Beauregard, o ch01n en o marier e K,eryeatoux, en ~u ali d'an dorgenn... _. _ War prenestr an tu dehou e weler Kurunidiget. a.r Werc'hez Vari er Bar.adoz. Paet eo het ar gwer gant ar barrezioniz. Ar gwera zobefg:raet e 1930, e Tours, gant Lux Fournier,..,. _.. _.. _. An aoter vras a?:o kizellet e-giz re ar xvm kantved gant ~laouraj war ar c'hizella.duriou. W ar c'horre emafi Hor Salver Jezuz Krist en e sav war voull an douar. Izeloc'h, kern an aoter a zo. rlantelezet: War an talbenn, dezafi diou ba.zerin, e weler diou daolenn eus Pasion J ezuz Krist. En tu klel~. Hor Salver a zo -stag ouz eur peul, a.f soùdarded ouz e skourjeza. Entu dehou ar soudarded. a c~hoapa Hor Salvèr hag a. sank en- e benn_. eur gurunenn-sperri.. A bep tu d'ap aote_r vras ez,eus diou aoter aü : aoter ar Galon Sakr h11g hini ar Werc'hez.. - _ War an daon bilier tosta d'ar c'ha.ntele:émafi sant ~Jar, a-gleiz ha sant Herbot, a-zehou... Stag ouz eur pilier ali emafian da.olenn varbr ga11t anoiou gwazed Lanber mare>. er -brezel bras hag,ar geriou-inafi : << Eur bedenn e11 han' Poue eùi.l ar re. zo maro o tif en ar v'fo ))~ Seitek a:no a~ zb. Taolenri hir. eta pa sofijer n'eus neimet. 400 den è:rj barrez!;la taolenn da astènri gant anoiou. Mark Abiveil,' kloaœg, lazet ér!brezel diweza, Fransez- Podeur, beu.; zet war ar ~<Bretagne '' ha Louis J!ouen..., ' Ar gofesourien a c'hello lopa war ar gador-gofès: m'o deus da skandalat ar. benitanted. Ne zeui,nt k~t a-'benn d'he zerri. Eur pez hini. è(); kiz~11et e doar~i hini Pinijennour bras Rom. :.., i Kambr ar vaâiziant a zo serret gant eur gloued. Afi maen-font a zo eur meil m;aen koz. A-zioc'h èz eu~ i eun dqenn goad livet warni ar Spered San tel,o tis~l kenn eus an nefiv. -.. ;, i ~ ~ 73 EJ;t em gavet e lraofi an_ilizsellit oui ar pilierou. a zisparti an te ir v ali. Pemp pijier a zo a bep tu. Teo ha karrezek int. 0 diâzez a zo ledan koulz hag o leiri. Eun hantergèlc'h graef gant mein benerez mafisonet a. ya. eus eur pilier d'egile. An a:rrebeuri koulz hag an :dilhad-oferenna, ar c'hroaziou, bannielou. hag ali a ziskouez.ez eo Laniz.-. per brokus evit o îliz, -.. War vanniel Sant-Per eo 1merket, e brezoneg : << Sant Per, pedit evidomp,, wa~ eun tu, ha «Santez Anna, pedit evidomp '' w.ar an tu -all. W ar vanniel ar W erc'hez ez eus ivez, e brezoneg : << Itroun Vania Lourd; pedi[ evidomp. '' Banniel ar merc'hed yaouank a zoug' ar geriou Inafi : (( Santez Jeanne d'arè, saùit ar Frans. Jubile '1.926 " ha «Santez T'hereza ar Mabig Jezu:t, pedit evidomp ''. Bre~sefcptosesion ar pardon, dà' sul ken ta a viz eost a vez eu!;,ar re vrava. Eri deve?:-'s e pà vez echu an Oferenrt ha go~de àr gousperou e vez sa v et àr relegou. hag an holl a dr e meu dindano e-pad ma vez. kanet kantik. Sant-Per : Aot1 ou Sant Per benniget, porzier ar Barado:z;, Gril ma talc'ho Laniz~Pèr.da feliz o zadou kaz Dibabet oc'h bel ganto e-touez Sent an Nerivon 'Vit ma vefec'h hor Patron, mirer hon eneou. ArVèred Gi'eomp tro ar veredîg gonde heza bêt graêt hini an iliz. Uhel ha sounn eo troad ar c'lmjvar, ar pez a cl1bm anezafi, da vihanafi, rak dibenn.et e6 beleun.. dra bennak a zo kizellet, war e lein, liie:r:enriou a. gredomp ha n'omp ket dent a 'benn <i'o lenri. Doare ar.xvnv.?t kantved a zo gant ar c',halvar ha pa ouzer

35 -) - 75 '- ~- ~-,,.,./, ')A-~ AR c'halvar,,_,~,.; ' / :pegen brao ~kizellet e oa.kalvàriou an amzer~se e sav keuz o sellout ouz hini Lanoor. E-barz an troad emaii skeudenn goz ar W erc'hez gant ar Ma:big Jezuz wâr he br~c'h. An imaj-se a dlee beza war- lèin ar groaz gwechall... A~zehou d'ar c'halvar w:ar v~z personed Lanbèr e Jenner: " Relegou an Ao.trounez bet persoun e Lan-Per : Claude Mousfer François-M'' Le Roux Jean M'' Queau 1858~1863 Emmanuel Saillour Bonus Pastor anima~ su~m dat pro ovibus suis (S' Yan, ch.b,x.) - Ar pas tor màd a ro e vuez evit e zenvet - Opera enimi(lorurrt seqliuntur lillos. A poe. 14, - Pie Je8u. Domine, dona eis requiem: >> kgle.i~ ar è'halvar, en fur e'liorn~tro, barp ouz à_n iliz : bez an L idiésson de Saint-Aignan.. War-zu,porrasteH ar vered el.llaii ar c'hal"var savel en enor d;:t Lanizper. maro er. 'brezeliou. Kizellet eo bef gant eun artizan eus Lokourn:an: Yann-Baptist {iruieé :- Eur beleg daoulinel dirak eur souda.rd o vont da vervel hag, en tu all, eur :soudard en e sav, e f).lzuilh en e iourn. E lein ar c'halvar ez eo skrivet :ar c'hoimzou-maii : La.niz-Per d'o zud maro e1 Vreze.l ; hag izeloc'h, ar re-mafi :.Tremenid1i, pedit :evit ar re o deuz rdet o buez evitdorte hag ar Vro, Na guitait ketar v~red hep eva eur banne dour -eus feunteun Sant-Per. N'eussklaeroc'h na freskoc'h dour er vro ha n'eo ket a-veradou e teu dour e-us an. eienenn! Pegeit ' zo emaii o rei dorir? Mil bloaz beunak pe oqspenn. Ha pegeif' zo ivez emaii sant Pet ' O tiwall efeunteun en.e lochig? Louet é> arpaoyrlmez sant! Diaes e() lenn difazi al lizerennou a zo >e-hatz e'dreid~ Kaout a ra deomp eo ldzelletc. ABASQ.

36 - 76- Piler kleiz porrastell ar vered, tu an he nt, a zoug war e vaen uhela L.at~iz:pe.r- M.:n v et er.bnèz.e.l ty:t:~.a... ~~~ -<9J1-.~- Lavaret e vez ne gaver ket an eurusted e-touezan trouz ha safar ar bed. E Lanber be c'haver neuze rak n'eus bourc'hig didrousoc'h. Eun davarn..f;ureo- 'i',,); ' lmtun-telefon-ispisiri hag unau hepken, awalc'h koulskoude evit Lan Ar Rouz orber e gotfad bep sul daoust d'an Ao: Saillour, ar person d'ar mare-se, da sarmon da skandalat ar ;:vezvierien. Eun devez, an Aotrou Person a gavas Lan, mezo dall, astennet e foz an hent. Ha petra reas an Ao. Saillour? Klask eur c'hravaz, astenn Lan warnaîi ha sikouret gant tri gwaz kas ar pabor d'an iliz war ar varvskaîiv. Elumet e voe_ diou c'houlaouenn ha ledet ar pallennkaîiv kentaîi klas war Lan. Prennet e voe an noriou ha pep hini az eas. da gousket. W ar-dro hanter-noz Lan a zivorfilas, teu:zet e gofad gantaîi. «0 va Doue! " eme Lan, pa welas e pelec'h edo, '' graet e vezo ganen warc'hoaz. Peogwir emaoun hizio war ar varvskaîiv, warc'hoaz e vezin er bez. >l Ha da youc'hal gwasoc'h eget eur pemoc'h. Ken m'eo dihunet tud ar vourc'h. Ar re-man d'o zro a yeas. d'ar red d'ar presbital. '' - Aotrou Person! bastit afo ; unau bennak a zo en iliz. )) '' -- Mat, mat )), eme an Ao. Saillour, «mont a ran >l «- Sell 'ta, Lann, emezaîi, petra c'hoarvez ganez? Me gave din edos maro. Da welet em boa war ar varv'-skac.îi hag edon a soîijal ober interamant ganezte warc'hoaz. LB.varet oa bet din edos bet kavet.marc en eim toull pri diwar re gofad hà ma ne vije ket bet ken diwezat dec'h d'an noz edon o soîijal douara da gorf evel hini eur c'hi. Da c'hedal an deiz edos bet lakaet war ar varv-skaoîi. En dro-maîi brao. eo dit en em sacha diouz toull ar preîived. Kenta tro ma vezi ken mezo, sur e varvi da vat. «-- Ha ne varc'hate ket e rebechou d'in paourkaez Lan, mezus dteist, e c'hellit kredi, dirak. an toullad Lanizper bodet eno. Tonner de daouet, eme an Ao.

37 78'-'---- Saîllôur ha n'hêue'ket gou:zaîiy ar /vezvierien,- hag; eva ri c'hoaz, ampoezon ma ':>; out? «- Ha Lan da: res pont :. Bike!l ken, )\o. Person. Ne gred~~ ket martezè, ken di~ eo_ dizoùna.eur bo.esouer dwuz e vanne, mes Lan à zalc'has d'e c'her. \. \ Wa1' ar M~ez E~l Lan a oa er ba!'rez. N' oa ket da ou. Gwazed: (ha merc'hed) Larrber zo tud a benn, roùez eo gwelout :mezverierr er barrez.. << '---=_.Ne vefe ketbra<jkuit,aat an davarn, gant eur banne a re ma vefe ret:goude-se pignat war lein ar' Grugell rak sounrr eo. En' he ê'hichen eur renkennad~ tiez bi)lan ~ zo, evel-.enèzi e gwasked askell o mamm,. e goudor. ar Grug~ll.. _... << - Evit mont eus ar Grùgell da K.erdrèc'hidu (Kerdaziou hizio)arabat 'beza berralaitet. Eund'or-' geni1ad vat a zou:;tr: a zo da bignat. Mez pebez gwek! Ar barrez, en hè fez,. a zo aze dirazoc'h. En~dro deoc';h. gwarem:mou, parkeier ian11 ha brug. mes izeloc'h. ha pellqè'h, acgleiz hag a-zehou, parkadon gwiniz, gwiniz qu:, boued chatal, letonennou; foelineîer.. Hanter kant vloaz 'zo àuann a c'_holoe an dao'u farz eus dcuarou Lanber. Nebeut a zouar-teil a o;a; neù:ze.. Diwar boarr difraosta, divruga, cheîichet, eo. doare an douarou. Lanbei paour e lavared gwech:.il~. ' I:Iirio.c'hoaz lie SI\ V ket an aourwar radenn; da viban'a. braoik ar stal,. gant Lanizper. Eur roue a zo o ren: :. àl labour hag eun Doue d'e Venniga. An douar a fournis. Frouez. nevez. d'ar poaniour. N'o ro ket d'ar feneantiz N'eus ket a vloavêz hep labour. Ha setu emao:ptp erruet e Kerdrea~'hiou. Ne gye- r ll'"eunteun SAN1" PER

38 - 80 '-- ---c doinp ket e vefe d~ fazi~ gant an iino evel m'emaîi, skriyet war a.r paperiou koz rak harp eman Ket dreac'hio-"\1 ouz menhir Kerloaz.. Hervez geriadur brezonekan Tad Le Pelletier, loaz a zo ar ger g(oaz kollet e. g gantan. Ha loaz ha za~ a zo henvel.., ~mgannou a vije bet eno? Kérlaz a vije : lec'ha ]azerez. ha Kerdreac'hiou ; lec'hiou ar. viktor, Ker-.]aziou a daly ivez rak tostoc'h eo e zcoare. dagerloar. Tostik da Gerdaziou e111;an park ar cha pel ha daoq: pe dri fark izeloc'h c'hoaz; Yann-Vari, ar. c'hloc'her, a.gavàs, war-dro 1920 mogeriou koz, doui1 en dou:ù:. üuspenn 300 karràd mein a dennas: Treset eo bét an doare,.m'edo renket ar.mogeriou. 32 metr.war 14 metr a oa anezo ha renket evel re eur manati gwechal1..mein duet gant an lan lw mein-oa.led a.: oa.. Hanter~ kant troafad a~gleiz eus a.n, ti bràs e oa "mogeri.ou enn tl. alleur ra van mein~t a yae eus a;ndaou di war~zu ar feunteun.... ;. Petra a zo bet e.no? Ha peur? An dud desket 'Yar istor an amzeriou.koz n'iut ket,.betek-hen, evit hèl lavarout..., Ka.out a reomp. e Kerdraziou «park ar c'honi:fled '1 Hizio é raer.lapined eus ar c'honifled.' Bez' ez eus -anezo war an douiuou~se. N'ouzomp ket 1ma 'z e.q.s râned ouspenn. Enr souez e vije ranedwar ar. c'h~rreg. Koulskoude ez\ eus eur «waremm ar ran ;,. Dal~a. a.i'.eomp gant an anoiou a zo douge(wàr gadasfr iar barrez abalamour d'an -danvez istar ha d'an dan+~z.. '. 1. -yez a -zo ganto, Evel~se e kavomp e KeralTiezerli :. gwaremm ar vilin ayel, gwarennm ar c'hommandan\ gwârèmlil an telegra(. tsetu anoiou a zo danvez isfür. enno. J~.fezeg a oa ano ar medisin gwechall. Mart~ze ~zeus hèt eno en amzer goz un.an hag a raé ai. vicji~r. N'eus ket ken a vilin~avel mes anat-mat eo c'hba.:z: postou ar pilierou a.z:ouge ar sinalqu 40 vloaz ' zo Pl:! wardro, pa oa < eno ~ m artoloded oc'h evezia ouz al lîstrr â yae da Vrest pe a zistroe. eus Brest. Eut park an àva1ou a zo ivez. Ar parka zo atao en e blàs. An avalon a zo aet, emic'ha.ns, war-lerc'h,:. _ - '. '.... '- / ~r gwez- gant an avel Hervez ar ré goz ez eus bet maner e Keramezeg,!fag ano, pe les"an:o? e ziweza perc'henn a oa lnosant, gouiezieka den, w[!t e veno, a oa war al labour-douar. Evit teila eur park e rae euri toull bras e-kreiz ar park hag an teil holl a veze taolet en toull. Er c'hizse, erne Inosant, e VO trempet ar_ park a-bez rak p~l vez lakaet eun tall1m kig eù eur gaoteriad zour e vez graet eur podad-:-souben, Eur hern teil en eun toull e-kreii ar park a dle lrelmpâ ar park a,:.bez. ne zesket e oa an aotrou. 'E stal a yeas da stalig,. e stalig da n,etra. J.;lag ar maner a voe gwerzet. P'en.e1ll1 gavorrip.. gant ar Gozkêr. vras e tostaomp ~adl"ure -ouz ar mogeriou koz. Pa ouezimp petra eo bet ar re-man e vezo gouezet perak eo bet an:vet ar vereuri-mafi Koz-kèr. Izeloc'h eman tri diegez bihan a:r. Gozkêr- vihan. Eur c'hréc'h da bignat ha setu Kernevez ha larkoc'h an tri Bennharz, Hat'z ',zo eun ano stank. Hizioe vez gr a et << la Haie '', e galleg, 'eus an ano-se. Kaout a ra deomp.e veze auvet. e. giz-se eut c'hae. savet evit. en em zifènn àuz enebourien. Douarou ha maner Coetgarz (Koat..:Harz) à zo stag ouz re Pennharz. Treac'hiou, Kozkèr, Harz, setu anoiou hag a zigas c'hoant.goùzout hiroe'h diwar~ benn amzeriou.kosa Lanber. Gant hor c'hoant e rankimp chom hà lod ali war hon lec'h a vezo ken nec'hè~ ha ni evit dibun~ ar. c'hudennou istor-se.:. ha kridennou ail. Amezeten Pennharz ' zo lud A.ti Heder~ Ne chom netra eus ar maner koz, netmet an anoiou : park ar verjez,, gwaremm IIJ.agerez ha ma- _1

39 82- gerezig, aziskouez e oa gwechall en,heder frouez, mez ivez do11arou fau. : gwaremm c'hagn ha park garreg. Eus an Heder diske~nomp d'an Traoii., hag a zo en eun.toull. E:..lec'h ober gantger an Traoii ar pa peri ou koz a ra gant Le Val : Ihon-Varia an Traoii a zo «N otre-drume du. Val >>, e Trebabu. Ma k~ndalc'homp gant an draonienu, dre ar foe:rineier ec'h en ein gavomp. gant Feunteun a:r Getveur. Gonde diskenn, pignat hag emaomp e Penn ar C'hreac'h bras. Kaout a reomp é:rlo: park atleve, park mobile, mail-lan; mail-balan, ro:sklenn,.n'ana-~' vezomp ket eur ger. brezoneg gràet «mobile "~ Mail a zo.douar do:rre teil. Rosglenn eo ano eur vleu_llienn. Bez' e c'hellfe beza amaii da lavaret e() an ta chad. douar ros e)lr gômpezenn noaz ev el skient~. E Penn-ar~C'hreac'h bihan_ma 'zeus park ar c'hosti n'eus koz ti ebet ken Harp. emàîi ar Gerveur, ar gêr vras. Bras eo c'hoàz. Park mez bris; park ar lforn, park ~r bleiz, gwar~mm. a:r porrastel1, gwarelnrri ar c'herc'h du setu ~noiuu Keruorgard. Eun dra vat e vije evit ar brezoneg,gou-. zout i>.ad an anoiou a gaver hiiio war. ar c'ha~astr.- En Heder e oa park ar plas kêr. H:evelep hï:ni a zo e Mereuri Keruadeza.. Maner. Kervadezà n'eo ket koz anezafi.. Save:t er bloaz 1841 gonde freuza ar maner koz. Kenta ;per- c'henn a anavezomp eo an Eil-Amiral Kont q~sson de Saint-Aignan. E intanvez 'oa Claire-Céleste'-~ouise de Beaussier. Prizoniet e voe e Kerhaez e-pad ar l{evolusion. Merv el a reas e Kervadeza d'an 3 ~~. viz: gouere He bez e bered Lanber_ a Z(} gwa'u dirapar, i ' ' 1' Gonde beza bet perc'hennet gant an Ao. Mevel,_ Kervadeza a yeas gant an Ao~ Aogust Le Jeune,!J?ried d'imn dimezell Conseil.. Tud eus ar re wella irit bet. evir Lanher, i : Disher.e oant.. El!n nizez dezo a zime:û1s d'an Ao. _,Lemonnier. Diwar o c'ho11st, dervêz -o etired, e voe kresket chan tele an iliz. Eur chapelig a zo e J{erva deza abaoe miz meurz Dediet e voe da L-V.' ar Viktoriou. Oferenil a veze bep.gwen er. ha devez ken ta ar Rogationou. Eur c'halur oferenna ha skeudennou sautez Anna gant ar Werc~hez,. sant Jozeh, sant Per, sant Paol, relegou. ar Wir Groaz a oa. Eur pèlmad brao. a amzer a zo ez eo. goullo. ar cha pel. Goullo a << wenan >) ne lavaran ket. Gwir eo Kervadeza zo bet efre daouarri meur. a hini gonde an Ao. Lemonnie;r;.. Dirak dor-dal Kervadeza eun. hent bras ho kaso.!la Ge-rberenez. War harzou Lqk-Maria emaii an tie-. gez bras-se : 100 dervez-arat ou ti. Gwech:all e veze hadet l8 boezellad. eâ. Boezellad L.okournan a.. roe 17.6 lur pou~z ; an as.tel1ad a. bqueze an ha11ter : 88 lur. Eostet e veze J20 karr~;~,d ed. Dek h~ qaouzek gwaz a oa neuze o.iabourat. Hj~io al labour a vez graet l:..:_;-gant binviachou a bep seurt: K,alz anezo a ya dre dan. Eur park a zo 400 m. hed dezanhag e,ano a zo Par.k an ero hir. '..... C'houez al laz a zo gant ano tiegez Kerlazou. Ma ne 'z eùs bet' hiz ebet eno, kolilskoude, diou. groaz koz-koz a weler war ribl hent bras Konk...Mez pe11r ha perak inf }}et savet? Hizio è'hoaz e saver kro~ziou w.ar al lt:)c'hiou m'en. eon ga v darvoudou... IDiou vere uri a zo a11vet Keriaouen, bras ha bihan. PeU emaint eus an dour. Pa 'z eus eur. waremm ar uiltfn, eur viltn a dle beza bet g:wechall. Gwaremm /m. diner.. Eun diner? Pevar anezo a rae. eur gw~nn~g. Mantret e vefe ar, re goz ma teu{ent b,iziq :w,af,.àn douar, e Lanber, 0> ldevet e vez gwerzet. eul.. ~oen hanter karit mil lur hag ousperin, int7i.hag. a gante dre ziner, gwenneg, reàl, lur ha_j;j<.oed; 'hfl m:a wel'-: rent bernïadou paper mü;neîz. ~A.ô 'e ànp.~liou.a zo.. 4-r ger dîner, st:l_g ouz gwai.;ermn, a ravar;' a grej:hlll, \':'.

40 " -' edo ar: waremm~se mad eun iliz, eur chapelani, eun aotrouniez pe e servije da artez evit euïl dra bennak e>vel-se. _ _.Eur. waremm an dîner a zo ive e Ker-m;-Groaz kleiz, anvet ivez Ti~Du hag eur _ waremm an neud. Ke.r..:ar-Groaz dehou a zo bet gwechal1 govel. Aze? Ya, a'balamour d'an dour a zoe gwaremm ar froud : ar froud. a zo arro ar c'houer; gwaz pe ster, Er vro'-' niaîi e lava rer aliesoc'h kanol. Izeloc'h emafi J(roUz-ar-Biz, savet.e 1935 evit Jùbile ar. Redemsion. Troad at gr()az-se a oa gwechall e Pont ospital tôst da ehapel Sant-MikaeL Ouz lein ar groaz eman skoued Ao. Keranaouet. An daon Gerevars.a zo tost. Eno e ka':omp m:enez tro. lous, gwaremrn an trebez, Iiorz gwenan ha raskol. Aliés e vez lennet ar ger-mafi. N'emafi war c'heriadur brezonek ebet. Raskol a dle beza evit raos kl Gonde-se, war hatzou Plouzane emafi Kêrig V1ihan Penn-ar-Strea(i hag ar Rest. Tri ano a zo amafi, hag a zo enno danve.z istor : gwatemm ar-:c'hoz-iliz, Iiorz ar sankgwaremm ar goz"moger? Hag epenn-ar-p'rat : gwaremm ar c'hoz:..m:z, liorz ar. chape!, foennog an ospital, gwaremm ar groaz. Sùr omp edo. chapelsant- Mikael erio: Ar pont da dreuzi ar c'houer a zo, 1atao anvet, evel ma 'z. eo an tiez. ali; Pont-an-Ospitall En tll ali d'ar pont emafi eun ti graet holl gant ~einbenerez, doare pinvidik ha koz dezafi. Kavout ~l ra deomp e oa er c'horn,se ousperin ar chapel hag an ospital eun ilii ali kosoc'h c'hôaz éget Sant-M~kael,. rak oriz tavarn Pont-Ospital ez eus ivez eul lior~ ar chapel.. :j - T_reuzomp hent 'bras Lokournan ha deonip dâj iger- _ besèat: Ma n'oufemp kef-e oa mli:rier brùdet eno gwechau; anoiou an douarou a raf_e déomp her go1f~out. Park ar Chouldri : n'eus kouldriebet ken. Pa:rk-ar ~ 85 Plas-Ker? evel er maneriou ail Prat ar Vilin? n'eus ket a vilin. Ar Chausser? ken nebeul Ar '3kouer '! hini ebet. Prat al Lenn? lenn a.zo.atao. Em yaouahkiz edo bras, hizio eo stanket ouspenn an hanter anezi. M.es e-kreiz al lenn eun enezennig a zoug mogeriou kosa maner a_ vrezel a zo bet er vro tro-dro. lv~eneg a zo eus ar c'hastell~se e Herve,.4{ont a Leon, rivinet, à ~erz as er bloavez-se da zuk Breiz, lan Ar Rouz, e hou vadou. En o zonez edo parrez Plouarzel hini Plougonvelen, Lokournau. ha (( Man er. Coëtgarz n. Ar man er-se a oa hini an enezennig. An Dulcher roas da Danguy du Chastel,. e vrezelour brud.eta, dre urz roue Bro-Saoz e Er,.blO'az~se. e tisklèrier ez eus, ouspenn ar marrer,.milin, lenn, koatibu,.foenneier. Hiz-i() an tiegez.a zo war an douaron. arivet Pont ar C'hastell. Marrer koz al lenn a oa anvet c'hoaz e 1680 Coëtgarz. Betek diwei ar. xvi;ivet kant'" :yed. eur c_'_hoad -};Iras, etre Pi:mt-ar-C'hasfel ha. Tourouee a oa ivez an.vet Koaf-Garz. Meur a: dro oun bet en eriezennig evît tresa an doare m'edo renket mqgeriou ar marrer. Pevat zour a oa, unan e pep lwrn. Bremq.fi n'eus nemet strouez o c''holei. moge~ riou ha touriou.. E-'-kreiz ar marrer e oa eun toull Kalz tud a grede edo doim hag.e oa eun. tefizo.l' ennafi. Nemet... ar re a zo bet o klask e gaout a zo c'hoaz. 0 eskern o vruzuna e sh ad ar pnîis. Koul,; skoude li'oa ket.- bet kuzet outo e oa eur sarpant 0 tifenh ail tefizor. " KaOziou nemetken n; a lavaras eun devez pao-' tred ar rniliner, (( savet. gant tud aonik da virout ouzomp da- veza pi1,1vjdik-irior. Hag ar re a zo bet tliskennet en toull en hor raok ma oant diskiant" 1l'omp ket, ni. Ne ziskennimp kef hep beza bet graêt.meur a Sin at_ Groaz ha dibunet eur chapeledad pe.. dennou.,, Ha dao an daon ganfatd en toull. Se, na viras ket outo da grena ha muioc'h mui dre u1a

41 -86 tostaent oùz ar sh ad. Ne zalejont kef da' hignat. en-dro~ eun twmll1i'g mèzus.. Hà' se.tu petra a gont_ent : << Eun teîizoi: a io, hèt gw,elet hon eus ha gwir eo ivez' ez eus eùr l1lellad aneval: 'Gourvt)zet edo war an teîizor, daciulagad 11F gernus keriaîi d'ezaîi hag eur penn euz11s. Dàoust ma raemp hebeut a drouz, n'edomp ket evelato hep terina hon alan. Re :greîiv, douetus; rak ar gwall-. ariêval a zihunas, sellout a. reas ouzomp, ha digeri a i'eas. m:ir genou bras awalc'h d'hon lonki,t hon-daon en eur gouzougad. Ha neuze keri tonîni e oa strad ar pufis ma 'z eo bet devet hon dilhad ha rostet hor bleo. '' Den na c'honlennas gwelqut an. dühad. Mes ô bleo a oa lion àr gaou ganto... Deomp. war hor 'c'hiz d~ baka Keranaouet, chomet gl,lntl> he do;l:re koz, he cha pel deuet da ve;;;a euj: c'hraou. Diou~ vilin a oa gwechau. N'eus hini ebetken.. Uheloc'h eman /{eryan ha Tro-Vern. E Keryan e kavomp Park ar Vaoz ha. Park an Dragoned.. Gw.elet hon eus c'hoaz ar vaoz, An ano a zo starrk er vro evit lavarout eni' lec'h' In,a vez 'taolet warnan gouzer ': radenn, drez, lann hag a zen, goùde b.eza bet breset gant ar. chatal, ar c'hirri, an dud, da ob et teil ' Park. an dragoned? Ar abat kredi ez eo. 'soud.airded; Dragon.e,d ;~.a.zo.:na«;jred bras, euzus, aerol}a11ted. Peogwir.. ~ oa, Jll'agon~d. e Keryann. gwechall rrabat bèza, sou~zet e, vije un an anezq. o, tiwal hi?,:io [Ci'hoaz tefizorc.ponlan C'hastell 'Unàn,eusta'chadou.douar Kerhescat a. zo anivet ar Wern~Prù.i' Ar' vér:euni to'sta a :~o Tro-. Wern. p;wern ha'.gwerniotra"z~. fion'al'()u gwak hag a chom,ai).i dour.. d;a houiladaeiurô.:nonarou:br.oenn hag hesk mati d'an _;_ 87 ' ' ' <.tragoned da guzal Amaîi ivez, e Troverri; ez eus Park an Dragoned. Lenn a oa barp ot.u; douarou I}eryan ha Trovern. Setu perak 'tiege:z ali ar c'harter a zo auvet Penn al Lenn.. Bez' ez eus e Kerliescat gwaremm toull ar ble1iz. E Penn al Lènn ez eus unan ivez; Eun hanter-kant vloai bennak a zo ez eus laz et eur bleiz èr vro. Abaoe ne glever ken. ka oz eus blei2;.i. Mez klevet e vez kaoz diwar-henn an dragonèd er misionou pa zispleger an iaolennou. 0 lod a zo an ifern- E Lanher eo disheîivel. Ar. Bdradozig a zo.e km ter an dragoneil Koulskoude gant aon ez afent d'oher eun dro 'di hag e c'hoantafent chom. eno en.èürusted peurbadus eo bet gwintet an tiig war an.dm gen _. Saludomp l(ervergant, Kervokin (gwechàll Ke'rvo-.:.lmîi : J~e:r:.-vod-Kuîi} gahthe fark àr vod ha: Kerglonou vras pe uhèla; E Par#', ar C'honikled e welimp marteze lapined mes e Park ar Vilin n'eus milin..ebet. Kerglonou vihan pe -izela n'eo lamm hihanoc'h eget Kerglol}OU vràs... Er Gelennek, atant bras, goloet an hanter anezaîi.a lanneier, ne chom netra eus ar.maner koz. Eun tamm grugell a,zo entù ali d'an ti. hakonta a raèr.ez çus eun hent dindan, an douar hag a ya da baka. car Grugell: Eus amzer pinvidigez ar. maner e chom anoiou : Jardin ar Grugëll, mèz al lenn rak mîlin a da, gwarénim. ar portal {portail), koad ar v.ila:r, {evit miler? ano rouez ar 'miliner) pe ar vilar, ar -vilârej1n eo an hevelep ano ha'plas-kêr. Ano ar ro~>klennoü a ro deomp da gredi edo skri- vet raskol elec'h: raoskl~ doare ma vez dista:g'etdrebi e-lec'h debri, eal e-lec'h a:el, alan e~lec;h anal. Mez. perak ober elis éur park Lah.ber!fall? Na chomomp kêt da c'hoari. soudard e << park an

42 .\':>. 88- exersis "; e. Kenozen, a-walc'h hon.eus graet e.-pad an daou vrézet. Êr park~se e. veze bodet ar wazed e-pad brezel 18:70 evit deski dezq ar vicher~soudard. A: zeliou e:tnan 1:i ouz Traon, ouz traon ar Grugell hag ar menez. A-gleiz eur straed hor <haso da di brasa ar.vourc'h, brasa ha diweza, Doare ti-skol a zo.gantan ha ti-skol eo bet. E 1~81 ar Prefed a.c'hou..; lennas digant Plonger lakaat ober skol e Lanber da vugale ar barrez. Kuzul Pjonger arespontas n'pa ket e Lanbtw ti mat evifse. Nao c'huzulie~ avoe a-~nep. Lopet e voe war an tach ç-pad bloaz. HoU guzulierien Plonger.a asantas neuze prena douar ha lakaat seve!. eun ti-skol. An douar a goust~s 800 lur. An ti a oa' savet ha toet pa c'hoarvezas eur b;:trr~amzer. Ari tamm brasa eus an doenn a voe freuzet. An ti.oskol a goustas lm 40 gwenneg. Eur skolaerez a voe auvet e 1884 hag ar skol a badas betek bugel a heuilhe ar skol avloaz da vloai, mes a~benn eun nebeut bloaveziou ne :veze darempredet ar skol nemet gant eur pemp pe c'hôuc'h a vugiile. Ar gerent a gase.ar re vrasa d'ar sk()liou kristep., rak skol Lanber a ca eiit skol lik. Seur eo ar skbl. abaoe.. Brasa ti.. ar vourc'h.. eo mes n' eo ket ar brava, Evel.:rna tere. kaera ti ar barrez eo ar presbital. Ti an Aotrou Person eo, IIllet ti an holl ivez rak e.lanber, ep ret. hen anzav, her gwelet am. eus va unan, person ha: parrezioniz a zo evel et;l:t familh.. P;:t vez nec'het ar vugaje ez eont da ga~}it o zad. Lanizper a ya da gaou,t o. ferson p'o deus ezo;rilm, Ti-kêr a vez gantan alies. Eun tanva eus ar barl:tdoz e la varen deoc'h a-raok kregi gant skriva istqr ar barrez ha gw_ir eo. : i. Gant aon n'hor befe ket dio us tu g9ude piervçli, an tanva.eus ar gwir Varadoz, tanvqcoînp. heman; irak gouzout a reomp e vez aman ell;ri degemer laoben. Degemer laouenoc'h c'hoaz a voe graet d'ilri-rnè c peogwir e.teuen gant istar ar 'barrez, savet buan mes a galon vat he.rvez am boa prometet. ~' Ar presbital ", eme an A o. Güivarc'h,. «a zo bet adsavet ha kempennet e 1887, gant Yann Ar PRESBITAL LANBER..,..., ,_ C'hloastr, eus Plouarzel, p'edo person an Ao. Rolland. Hem an a lakaas ivez dour da zont er presbital. Ka-: vet en doa eu.11 eienenn demdost d'an iliz a zindan ar gwez.e parle ar vereo. Eur c'han a reas evit d'an dou,r eh em gaout er presbital hag er porillig a zo harp: ouz ar groaz koz a welit.e-kichen an nor, doare lœltiek dezl Gant feunteun ar vered e vank an dour i

43 ,y - ~ 90 hep bloaz; Aman e v:ez dour a tao. D:re~se tud > àr. vo.urc'h o deus dour a tao ivez..... <r Lezennou , a-:enep madou: an Iliz; a lakaas ar presbital da veza roet d'ar gomun. Ali 1. Lemonnier. her prenas evile rei, goll.de he maro da berson ar barrez war houez ma vefe lavaret evit Ile.ene eur bedenn bennak. ' - ;<' Kreskèt eo bet e 1920.ar jardin gant an Ao, MoaL. Eun ta:mm douar a zo ouspeim. >> << ~. Peadra d'en em blijoll.t, neketa, Aotrou.P~rson, daôust ma ne glevit ket dre an T; S.F. trouz l1a safar ar bed, 1ma n'hoc'h 'eus ket elektrisite d'ho sklerijènna, na 'veur a dt a all hai. a zo tet, he~yez lod, evit eürusted an dèn war an douar?» «- Gwit, a livirit. >i.... << -,."- Anaout a. ran b<l parteûoniz a bell zo : T1,1d digain:ambre ha didroïdell, holl labourerien-douar: o. veva.d1war poan o divrec'h. >>... (< - Holl? tost da vat. Eur c'hantonièr hàg eur bouteger a.zo..>>.... << ~. Jià petra e kavont e Lanber d'o diboania J;la da zidua o spered? 1>..!.. «- Ebatou onest ~a c'ho::1rzdigor a zo.mat lia Iàouenaat. Ha setu. perak, evit plijadur ar yaouh~1- kizou er barrezig~mafi, dao rist peger bihan eo, ez ~o betsavet, gant an Ao. Géléhart, e 1933, an ti-patrotz'ai a welitaze e korn ar jardin. >>. ;! << -:-, Goulennet am befe. diganeoc;h. petra ' eho!arier:er patronaj. Met gwelout aran wm~fi eur C'ht!st bras er plas. a enor ha tro~dro d'ar sal:-debri!er preshital er.minigou h~g ardameziou :Sreiz... >>. i i «'--- Ske1 eeun a nt. N'eus e Lanber nemet Jir:ezoi1eg gàrir an âud. E:Vei-se ivez n'eus nerilet Jiriezoliegen iliz ha brezoneg gant paotred ha merè'jl~d. ar pàtronaj. Peziou-c'hoari ha ka naouennou br~z:o-> nek er patronaj, pedennou brezonek. er gêr, katekiz, pedepliou, aliou, sarmoniou ha. kantikou brêzoiiek..en iliz. Ha warc'hoaz, deiz kenta ar bloaz, e c'houlennin, digant an Aotrou Doue,. ar Werc'hez, sant Per, sent hasentezed Breiz hag hol\ sentar Ba,radoz, lakaat an eü:rusted da ren e Lanber. Ra chomo bep red, va. farrezioniz, gant kal01ieka skoazell o fersbn, fidel d'ar Feiz ha da Vreiz. >> (Peurechzzet e L'anber, 31 Kerzu 194J.) L LOK.

44 ,_.; l. " )]ré 'n abeg a ziouà paper, n'or ket bet,evit ~ioula tevr isior Lanber a-benn gouel.kantved lit barrez. Bremaii, p'eo tremenet ar goudiou k(ier~se, eo eur blijadur evidomp rei d'ar lenrili11ien etrn taiivii anezo. Lidet int bet, g.ant aotre ha.benno.z an Aotrou 'n.eskob, d'ar sul 20 a viz Givengolo 1942!

45 '~ : -- KANTVED- AR BARREZ -"-. : '. Da' gefiver gouel kantyed ar -barrez eo bet plijet gànt an Aotrou_ Persc,;n kinnig d'e barreziahiz gras kaer- eur j}lbi'le. - l{antved _ar barrez evit gwir gristenien a zo kantved ar va:l:nm, eur gouel- bras, na petra 'ta. Ha gou- ;wut a ra. kristenien Lanber eè> graeot kened, koantirf hà santelez 'ar parreziou gant kened, _ kèantiri ha santelez erre hà. kalon pep hini eus hé bu gale. Evit plijout d'ar vamm hagen enor d'ezi,.a-raok re11.ka, ficha -ha kejilpenn park pe hent, () oa ret :rerrka<ha kempenn ar galon, ficha anezi gant bleu. niou -c'houez vat àr santelez, skarza diouti an dis- ~-'"' ---"' tera~liminîg poulh:ehn. M labour-se a voe kroget enna:fi d'ar sul 15 ha.qalc'het gantafi a-hed-ar sizun. a-bez. Pep.-ti en em rannas e daon rummad ha!g an hou a heuliaspenn-da-beùn ar jubil'e.. Na- pegen c'heuek e oa d'ar visionerien _ prezeg - da Lanizper! Sautant a raent e koueze c c'homzou en.eun douar yac'h a savo diwarna_fi eost mat evit ar barado~. Hadet o deus ar visionèrien, met Dcue hepken eo a Iaka an, eost da sevel. Met an Aotrou Doue n'en deus ket _ gellet ëhom bouzar ouz ar mcœ a bedennou savet diouz iliz goz Lanber. Pegen kaer gwelout tud en iliz hep ehan, rellkennadou tud, koz ha. yaouank, 0:c'h ober hent ar g.roaz. Pegen f:tomus dre_ist-holl gwèlout at vùgalè, 'diouz an abardaez, pa- ~' gemerent hent ar gêr; o. tib1lna o chapded a~hed an. hent, fur evel aeligou ar ba.nid_oz diril'k t.ron ar Werc'hez. - - ~ '

46 / - 96 :._ E'ur mor.- a bede un eo bet ar jubile. eur mc'r a gan oeo bet ivez. E Lanber _ nioarvat eo. pet kan et, evit ar "\-vech kenta, kantikou nevez an eskopti ha kanet il'eo ~et o,ber an neuz eo.. _. _ -. Piou lavare,, nemet an Aotrou Doue. e.;..un:uï, ar ho an a gemeras kristenien Lanbei evit hep.ilh mat o jubile! An eosf du, kalz anezâîi, a oa c'lwaz o_-war e strev ; berr e oa ar sikour e meur a diegez, - rak e Lanber ez eus ivez prizonierien ~ brigaligoù a oa er c'havelle.u...;;_ rak e.lanber ne greùer ket rak ar vuhez - n'eus forz... ar jubile a oa, gouel kailtved ar vamm a oa, ar vugale holl a felle dezo doli(t da c'houel ho mamm. Ha deuet int. -Ha dispar eo bet. derveziou sautel ar jubile, rak dispar eè,bet bolontez vat pep~unan,... Digollet brao eo betprezegerien arjubile, an Tl!dou Medard hag Aime, eus- Kouent Kapusined Rosgc1; ens o foan pa weljont an hou. bras ha bihan, o kol!lunia da sni evit priz,onierien ar barrez : 17 a zo anêzo. Ai sadorn da noz, Fauch Stephan, harz bl'udet Kastell-Pi:wl a embannas gant eun uhelgomzer,: roll gcuel bras ar s-ul en euri do:ire plijus' : Tostà1it holl, bihan_ ha bras, ~Ar rè vouzar er c'hentq plas, hag e klevfot ar c' heleier - Eii o :zouez n'eus ket geier. Staget IJezint ouz an iliz. Ev.it d'ar.re zall a lenn piz. Ha mat e vefe d'az: re vud 0 skigna _stimk 'touez an dud ; Ha mat'iuez d'ar re 'zo kamrri Kerzout d'a embànn d'an dùaulamm. Gant a an e vijent rebechet D'astenn ar pez o- dea klèvet _ At merc'hed zo pedet, avat,... --Na. d'a c'hreski... 4za d'a berrâj, AR GOUBI., BRAS Park an Aoter a vee fichet en eun: doare kaer kenaii, Tro. dro d'ar park evel pilieri eun iliz, peulion gwisket a c'hlasvez. A-us d'an aoter, savet e penn uhela ~r park. e gwel ar maeziou hag: ar mor bras,_.e:ur groaz vras, ha d'ober chantele peùl~(.>u uhel ha kinklel A._nat eo :ez eo an Tadou ijillël,, kaer,.ha ken an.aj-all n'eo ket bet piz Lanizper W,iir ar b9im 'na. war an danvez. _. -,~.., ~- - Mab.an_ Heder, an Ao. Yann Galvariii,htif:fe -ë St Martin Brest, a gana s an oferenn.:bred; gailfàii da avieler an Ao. 'Guyader, kelenner Plouzane 'P;il da abostoler eul Lokourriau:td~ Lucien (i-l<}l!llo kl~â;rfg,. En-drti\ d'al} aoter eur gurtmennad a vele;!eîl(: /,Jlll Ao-Ao. -Herry, person. kanton L()kcurn:!lu.; (),:ip~~s. ;.Gourvn,. persori Plouarzel; ' B<)~ec. Le Bihan, sekretour i>?rs()j.l; --~;;\nt Brest ; Gelèbart, bet person L~11bèr.;; ~;~~hêuec, aluzener e Rosgo ; _ AQtrou Maer Ploiig~t,.;.;-,':l<'ur.èeed ha k~oareged. Eun uhelgomzer. a gase ar ç?~~rt~;peiur pella eus_ ar park. Ker peîl-all ez' éa~; Ji~Jit'i,l~ii kom :zou prezeger dispar, ar pardon, ari - A0.. i ~~nche:z, pèl's?n p.-loiiger, dez~ii c'hoaz 1 ey~ v?uez. g :iiest. da lakaat Ihz-Veur Pans da _dreg~j,'hi èvel m'l:len greas _e ' -r i PRBZBGBNN. AN A o. tllnchbz,-.. _ GoU:de eun diverra:.eus isf<_-.,1' ar bafrez,.petra eo eur _barr-ez? em.e _ar p,rezeger, - _- -.. _ Bez' ez eo eul Jod,ennig eus an Hiz J{atolik ; bez' ez eo eur familh; Bèz' ez eo.~vel eùn :Üiz, da lavaret -eo eur strollad kristenien rell:et gsnt eur Person, 4. _,-

47 -100- reont ar memes kelennadurez ; ha pa vo skuiz_et, dinerzet, uzet o c'horf gant labeur andouar e teumt d'en em astenn er memes gwele, er memes bered a lavaran - kleier o iliz o seni kaiiv - e-kichen 0 iliz pa:rez dindan divrec'h. lu:oaz ben.niget Hor Sa:lver Jezuz Krist astennet a-zwc h o bez10u. Iliz ha.f:amilh, setu ar barrez! E;ur person brudet, Breizad eus an -dibab, an A<'. Buleon, person iliz-vèur Gwened, a lavare : «Tri ma en a zo oc' h ob er diazez eur vro : ar maen font, ar maen-oaled ha maen sa~r an aoter... n. Me a lavaro ez eus pevar : ar maen-font, ar maen-oaled, ar maen-aoter hag ar maen-bez! _ A dra-sur, eo harpet ar pevar maen-m.an war ar ro~'h peurbadus m'eo Hor Salver Jezuz-.Kn~t. «Petra autem erat Christus '' ; war ar maen d1faz1 sant Per ha" ar Pabed a zo deuet war e lerc'h. «Te a zo Per, te~ zo ma en ha war ar maen-se, me a savo va llliz,,, eme Jezuz. Mes, war ar maen-se, ni a gav ar pevar maen benerez, aes da welet, aes da gompren pegen talvoudus int evit derc'hel ar barrez en he flomm. Ar maen-font. - Eno e teu ar c'hrouadur da veza kristen, bngel da Zone ha d'an Iliz, eno eo ganet evit ar barrez. Adalek m'eo' bet gwalc'het e ene gant dour ar vadiziant, ar c'hristen nevez en deus perz e holl vadou ar barrez : ar pedennou, ar sakrama.~tou, ar gelennadurez kristen. Hon tad<h,l koz a bhje ganto sevel o iliz parrez tost ~ eur feun:~un ; ~o feunteun, parrezieniz Lanber a Zigas da sonj deoc h~ emichaiis e kavit, en hoc'h iliz, peàdra da dern sec;hed h~c'h ene; peadra da netaat ho kousti~ns ha da làkaat da vleunia an holl vertuziou ha dre1st-holl ar gara11tez a dle ren etrezoc'h., _ Ar maen-oaled. - An oaled, an tan : ha n eo ~et anezaii eo e teu gor en ti? e teü ivez an unvamez, an emgleo etre an holl izili en tiegez? Azezet war 101- eun dorchenn e kornig an ealed, gan ti he. c'hrouadurig war he barlenn, ar vàmm a lavar dezaii anoiou Jezuz ha Mari. Eno e vez gwelet c'hoarz kenta an aelig pa zeu an tan d'e domma ha da sklerijenn::j e zaoulagad. Eno eo, en-dro d'an oaled, goude koan e leu an tiad tud da varvailhat, da gonta rimadellou ar re goz. Eno e vez desket ar c'hatekiz, lavaret ar pedennou. Maen an oaled, setu kalon an ti, setu plas ar vug~ie er geaiiv plas ar c'hlaiivour plas an dud koz o hbu.na o chapeled, azezet er gador vras. Maen an oaled; setu diazez ar familh, hag ar familhou eo a ra ar barrez. Seul birvidikoc'h e kalon ar youankiz e chomo ar sefij eus an amzer tremenet tost d'an oaled e ti o zud, seul ~startoc'h e vezo an ere, alliamm o stago ûuz o c'hêr ginidik, seul vuie~'h e _karint douar o farrez.. Maen sakr an aoter. - Setu an trède maen a: zalc'h ar barrez en he sav. War ar maen-maii e teu, bemdez, Mestr bras ar barrez ; diskelin a ra eus an neiivou evit en em ginnig e sakrifis evit ar barrezioniz. Devez ebet na dremen ha ne vefe ket an Osti sakr etre daouarn ho peleg evit trugarek aat Doue eus e vadelez en he keiiver, e hedi evit hoc'h ezommou evit paea dle hoc'h anaon. ID'irak ar maen-se e teuit da resev sakramant ar briedelez ;.. diwarnaii, en ho kalon, e teu ar bara burzudus a vag hoc'h eneou ; alese e yelo betek ar c'hlaiivour da rei dezaii an esperans en eur vuhez peu.rbadus.. Maen an.. oaled a ro boued ar vuhez-maii, maen an aoter a ro boued ar vuhez peurbadus. Ar barrezioniz o veza. unanet en-dro d'ar menies bara, a vezo unanet er memes feiz : " mysterium fi dei ", hag a vezo sur da vez3 unanet er hed au er memes karantez. Ar _macn-bez. -- Pa zèuit da sul.betek an ilizparrez; gonde beza rentet ho tevriou da Zoue, henez lezenn Hl'r mamm san tel an Iliz, d a belec'h ez it-hu?

48 -; 102 ~ d'ar vered. Enc\ daoulinet war ar maen-bez a. c'holo relegou ho tud aet daanaon, c'houi a bed evito, c'houi a: soîij enno..pet rumm a zc dindan. ar bez-se. ha pet.:;~. yelo _ c'hoaz? Hag e taolit warno etu berad dour beniliget evit diskouez e rit ho kallond evit frealzl an eneou a.zo c'h0.az e tan ar Purgator hag e kontit ho joa hag ho poan, hag ez it skaîivoc'h ho. kalon. war-du ho teveriou pemdeziek o. soîijal, koulskoudé en devez ma teua t - d'ho tro ; douget eus an Iliz hetek ar memes lec'h ha lakaet dindan ar Inaen~bez! War ar 1naen-se e. vezo eun ano. Ra vezo an ano-se digatar, eun ano a skouer,.at evit ma c'heuo. an holl lavaret : " setu eun den hag en deù.s karet Doue, pedomp evitaîi ma wzo clizale e peoc'h ar Baradoz. " Setu ar barrez. 103 ~ vat evit ar re a deus poaniet da gaout parrez dege~ aman hag e vezot kavet dereat oant ho Tacl eus an neîiv- evit beza digemeret en e b~lez peurbadus, hag Eur gomz hepken eus ho tevedou e keîiver ho parrez. 0 welet ac'hanoc'h ken niverus amaîi evit }ida gouel ar c'hantved, o welet pegen kaer hoc'h eus renket pep tra n'em eus kef ezomm da. lavaret deoc'h, _Lanizper, e rankit karet ho pm>rez. Ezomm.ebet kennebeut d'ho prouda da sikt'ur anezi ha da zere'hel: pep tra kempenn war-dro hoc'h Iliz. Kendalc'hit.d'he c'baret, kendalc'hit d'he sikour. << Da dad, da_ vamm a enori ", a la var gourc'hemenn an Aotrou :poue. Mat, diouz stad hoc'h iliz, dinlz joa.ho person. e vezo gwelet hag enori a rit Hor 'Mamm. sautel an Iliil e parrez Lanber. Enorit ho pattez dre ar vrud vat ho pezo e-touez ar p.arreziou tro-war-dro, dre hoc'h aked da zont d'an ofisou, dre an dev.osion ho pezo en iliz, dre ho kan. Enorit ho pattez dre ho karantez etrezoc'h, dre ho madelez e-keîiver ho tud koz; dre ho trugarez e-keîiver hoc']l!lnaon. Evel~se e.tiskouezot anaoù- AR GORREOU An Ao. CALVARIN (Photos Ab. Branellec) e temo ho paeron benniget, an Aotrou sant Per, da :zigeri dirazoc'h dor ar Baradoz.

49 - 104 _: '- Evel-se bezet graet. '' Ma 'i eo bet ar sarmoner helavar, kanerezed' Plc.nger ha re :l:ànber, mesk-ha~mesk, henchet g.an- tan ha gant an Ao. Yvinec, kure Plonger, a zo bet ivez eun dudi o c'hlevout kana ar Sanctus (Beethovei~). An Agnus Dei (La Tombelle), Jesu decus Angelicus,. Tu. es Petrus koulz ha brudeta strollad kanerezed ar c'hêriou. Echu an Oferenn, kroaz ha bannie! Plcpger ha re Lanber a gemeras penn ar brosesion wa'r-du an iliz evel m'o doa graet pa ziblasas ar veleien d'an trede. son evit mont da.bark.an aoter. Eun degenier mat ha laouen a voe graet gant arr Aotrcu Person en e bresbital d'ar re o doa enoret anezan hag e barrez en eur zont d'ar gouel. Gonde ar pred e voe klevet Gwerz kantved Lanber.. GWERZ KANTVED LANi:ER Kinniget gant L. LoK d'e vignon,,. an Ao. F. Guivarc'h, persan. Petra 'zo nevez e Lanber? Eus toull va dor, eme sant Per, Kement e klevan brall kleier Ma rankan mont d'ar c'heleier. Dligoret gantaii e gaier, Per a c'halvas e drompilher. «Lanber, parrez a Vro-Gemper, Gwechall kordelladenn Bloii.ger, E goueled eskopti Leon. " - Gouzout a rez ar yez vreton? Rak douget eo amaii. penaos N'eur kef evit auto kaout kaoz Ma ne 'd aer ket e brezoneg. ~ War ar yezozl. holl oun brn.rek, - Lavm da grouer ar barrez Dont d'am c'haout buan hep digarez. - Ha c'houi eo a grouas Lan ber? Pe ano oc'h? Me 'zo sant Per. - Ha me ivez. C'houi ar patron? - Oun bel, Aotrou. Mes eur person, Eun deiz, a chenchas penn d'ar vaz Evit ho lakaat, c'houi, em flas,. Sant Per Vras. - Hennez eo mistouel A glerr!jjj. ouzin ez eo enouet Keit-all emaii er Purgator Hag a c'houlenn ouzin digor. Gwall-enouet ne c' hell ket bezaii ; Meur a hini all a zo gan~aii Diwar an hevelep kudenn. - Mestr, J'Oit dezaii. an absolvenn,, An deiziou-maii, da v1ihana, P'emaii Lanizper o kana 0 pedi Doue, Mari, ar Sent Gant kement a feiz egetkent. Ouz o c'hlevout oun digollet Ha va c'halon 'zo diboaniet. Sant Per vihan pe sant Per vras Pe sanlrigon Per all warc'hoaz, Petra ra-se? gant ma 'z eo Ar feiz kristen atao beo. - Mat! graet e vo hervez da c'her Ha digoret dezaii. emberr. Mes, lavar din, petra nevez A zo ela gant ar barrez? - Goueliou kristen, goueliou breton Rak kant vloaz zo ez eus person ; Eur mor laouen a gantikou, Eur mor ivez a bedennou. Ar c'halonou 'zo en anken,

50 Ar uro dindan y_eo an estren. Kalz Lal!Jizper ' zo en harlu. Er bede,nn, holz a.glask repu Kenteliet gant Tadou Rosko Va LanJizper, eiz deiz 'zesko : (( Ouz ar vuez-se mouza ne dalv, Amzer da zont Bro-Vreiz o galv; Pe c'houezeri pe vro gant feiz ; Hep brezoneg n'eus ket a Vreiz. " --,-,-- Setu diskleria krenn ha berr E c'hoantefes mont da Lanber. - Dligorit dor ar Baradoz.' Dislro ' vezin a-benn an noz. - Ar Baradoz 'zo gwall uhel. - Ma vije ket bet ar Grugell!... Hag e tiskeniws gant ar skeul. Personed koz Lanber da heul ; Ha da genta Klaoda Mouster, Fransez ar Rous hag Ar Bras Per, Yan Queau, Saillom Emmanuel, E vousc'hoarz war e vuzell ; Ha goude..cse Klaoda. Rolland, Jozeb Gourvil, Charlez Morgant, Jakez Moal, Olier Trebaol,.Bet, en Dispac'h, gwir abostol; Ha war o lerc'h an Aotrou Maer Hag holl guzulienien ti-kêr ; Parrezioniz a vilierou,. Rak holl 'maint e gloar an neiivozz. Dervez laozzen 'vit o anaon 0 deus bet lodig ar pardon. D'eomp d'en cm gaout abretoc'h E gloar ar Baradoz ganeoc'b. Dont a raimp a-benn eus. an taol Heiicbet ma 'z omp gant... mab Mespaol. Lanber, an 20 a viz Gwengolo L. LOK. PEDENN DA GLOZA Ana()n Lanber, en ano Doue, Laoskit digor dol'lieu an Neiiv, SKEUDENN SANT PER (Phàtos Ab. Branellec)

51 Peder eur. Setu. prosesion vr.as ar gousperou o kuitaat an Iliz. Brava hini bet hag a veze" gwelet e Lanber. Ha gwir eo ez eo rouez kroaziou ha bannielou evel re Blofi.ger. J. Jegou hag Y. Petton a :zouge drapa tri liou soudarded koz ar brezel bras ; gonde-se edo eur banniel erminiget,.eur groaz keltiek en e greiz hag erminigou du en-dro deii, bannie! bras sant Per,.sautez Anna douget gant mammon ar familhon ni verus peb. a chal :f:apiz ganto.. Onz '<' heuilh, merc'hed yaouank,.en o. c'haera, gwisket. m'edont e seiz gwenn ha kornetennou, a z01.1ge banniel o Breuriez. Daoust pegen bras ha pegen pounner eco skeudenn goz sant Per aozet e oa bet eur mellad kravaz d'he digemerout.. J N'oa ket se dreisc nerz an.daou rumm gwazed he douge bep eil, rak en~dr<> da batr<>n ar barrez e oa c'hoaz, war ar c'hravaz; è'houec'h aelig koant ha beo-mat. - Kro~z aour Lanbèr. a zeue da, ziweza Pa zegouezas ar brosesiou er park, kroaziou, ban~ nielou ha skeudenn()u a yoe renket evel eur gurùnenn en-dro d'an aoter. Ar gousperôu a voe kanet war m1 toniou royal. An.Tad Medard a. reàs, e diou gomz, euli. diverra eus ar c'henteliou roet da Lanizper gant o misiouerien e-pad ar jubile : Kristenien ac'h, dalc 1 hit d'ho feiz, Bretoned oc'h, dalc'hit. da Vreiz. Gonde-se e voe kanet an Adoromp Hall ha war an niver bras a dud daoulinet, ar Sak1:amant, meujet ra vezo, a skuilhas e vennoz. An Ao. Guivarc'h, person Lanj}er a làvaras eur ger da drugareka;o1t ar re holl o. doa e skoazellet da reî1ka ken kaer an tr aou; AN TAO MEDARD (Photos.Ab. B> anellec.j

52 PREZEGENN AN AO. GÛIV ARC'H " Evit kloza an devez dispar-man, pastor parrêr Lanber n'eo ket evit lavarout nemet daou c'her, daon, c'her f1ag a darz a-daol-trumm war e' vuzellou : An Ao. GUIVARC'H (Photos Ab. Bmnellec}' Bennoz Doue. Bennoz da Zoue da veza roet deomp hizio euœ tafiva eus ar Baradoz. Bennoz Doue d'an Tadou Kapusined o deus labcuret gant kement a aked, e-pad ar sizun, da hada: park an eneou. Dliwar an had-se e savü' eun eost puilh evit.an nefiv. Bennoz Doue d'ar gloareged ha. d'ar veleien, en o fenn Aotrou Person Lokournan, da veza deuet da rei sked ha lufr d'ar pardc,n.... Bennoz Doue d'an diav.aezidi: Lokomnaniz, Ploîigeriz, Plouzaniz, Lok-Marieiz, Plorigemveleniz; Konkiz, Plouar:Aeliz, Lanizpaol ha re au eus k alz pelloc'h,. diredet aman a viliadou daoust m'eo lfall an amzer ha daoust pegen diaes eo beaji, da enori parrezig Lanber. HoU a-unau hon eus pedet, hon eus kanet ken na dregerne hor moueziou betek ar mor ha betek ar meneziou a. welomp du-hont er pellder. Tregernet o deus ivez betek ar Baradoz hag o klevout lœmend-all a gan hag a bedennou Lanizper ar B::tradoz a zo deuet da stouî ouz. garridou aour palez an neîiv da selaou o bugale ha da. sellout outo. Hag e kav dîn o c'hlevout o lavarout : «Lanizper, dalc'hit ha kendalc'hit. Ra vezo, ganeoc'h, evel gwechall ganeomp-ni Ar Brezoneg hag ar Feiz Breur ha c'hoar e Breiz. Dalc'hit beo en hoc'h ene feiz ha: karantei Doue,_ Dalc'hit beo war ho muzellou ar brezoneg hon eus lwmzet ni en ho raok en hon tiegeziou, en hor parkeier, en hon iliz. >l Neuze, holl a unau, eun deiz, e kanimp da virviken, eus an eil kantved d'egile, meuleudi an Aotreu Doue er Baradoz, e korn ar Vretoned.

53 _: 112 Hag en eur gana kantig sant Per, ar brosesion.a reas tro Park an Aoter dre ar vali savet gant ar barrezioniz en dro d'ar park. KANTIG DA SANT PER Aotrou sant Per, lad benniget Porzier leal an eürusted, Dalc'hit digor, e pep mare Dor an Neiivou d'ho pugale 1 DIS KAN Da virviken, sant Per E vo deoc'h Lanizper. 2 Raktal galpet gant Hor Saluer C'houi ' zilezas ti ha michu ; C'houi a laoskas ar pesked mut Evit beza pesketaer tud. 3 >Gant fedz nerzus, c' houi lavare : Ez eo Jezuz gwir Vab Doue... Mes, eun depez, siouaz! siouaz! Betek teir gzuech, c'houi hen nac'has. 4 Da vihana, Aotrou sant Per N'oc'h kef kouezet en dizesper ; Dre ho koueluan hag ho taelou Roc'h eus lumet ho pec'hedou. ~ En eur prizon oc'h bet klozet Gant ereou oc'h bet staget ll!faruet ac'h bet war dron ar groaz Laouen e-kreiz ho poaniou bras. 6 Parrez Lanber n'ho tisonj kef An holz enni ho kar bepred. Hon d1iwallit hirio, warc'hoaz, 'V el m'hoc'h eus graet e-pad kant llloâz. 7 0! ni ho ped en. an' Doue Mirit hon c'horf hag hon ene Heiichit eruat bemdez, bemnoz, An dud yaouank hag m re goz. 8 Ne fel/ ket deomp beza chas mut Na krenerien dirak an dud, Ni a zougo banniez ar feiz Uhel ha sounn war zoufir Breiz. 9 0 Pab kenta, hor sant Patron Gnit ma uezimp tud a galon, Ha ni 'stourmo betek merzjel Hep trez' a-dn. gant pep auel. 10 Ha pa zeuio ar maro mat Da gloza deomp hon daoulagad Ni. a nijo d'ar Baradoz Da gana deoc'h : bennoz, bennoz! Diwar kantigou an Tad BARNABAS, Kapusin.

54 AN EBATOU A-rack kloza dervez bras ar C'hantved Fanch Stephan a gavas tro da laouenaat an dud; evel ma vez kustum d'heu ober, gant e g::}naouerinou hag e rimadellou. E vugale a ziskoue.ias beza eus gouenn o zad. Eun dudi.a voe.o c~hlevc.ut! Biniouerien Limdernè hag o doa sonet a-raok ha goude an ofisou a senas adarre eur pennadig brao da ziskouez doareou daîisou Breiz, dàîisou dereat ma 'z eus anezo, graet da veza daîiset er-mâez dirak an holl e-lec'h ar c'hoz-dafiscu estren deut ar c'hiz anezo, a-raok ar brezel, betek e parrezi0u sioula hor bro. Gouel kaer eta, gouel kristen, gouel breton! evel ma tere ouz parrez Lanl:)er.. L. LOK.