Oasseprošeakta Guovdageaidnu

Átírás

1 Dulebáikekárta Oasseprošeakta Guodageaidnu Ingebrigt Bære Anders Bjordal Christine K. Larsen D U L V E B Á I K E K Á R T A

2 Raporta nr 3/2007 Dulebáikekárta, Oasseprošeakta Guodageaidnu Almmuheaddji: Čállit: Sámegillii Norgga čázádat- ja energiijadirektoráhtta Ingebrigt Bære, Anders Bjordal, Christine K. Larsen Elle Márjá Vars Deaddelan: NVE iessoprentehus Deaddilanlohku: 70 Odasiidogoa: Dulegoa Guodageainnus Goen: Gard Abrahamsen Eggesbø ISSN: Fáddásánit: Álttáčázádat, Guodageaineatnu, Guodageaidnu, duli, dulemeroštallan, čáhcelinnjámeroštallan, dulebáikekárta Norgga čázádat-ja energiijadirektoráhtta Middelthuns gate 29 Postboks 5091 Majorstua 0301 OSLO Telefudna: Telefáksa: Interneahtta: Guoamánnu 2007

3

4

5

6 Čoahkkáigeassu Guodageainetnui lea ráhkaduon dulebáikekárta 10-, 200- ja 500- jagi duliide, Guodageainnu márkana rájes, Sárásullos ulosgului gitta Ándarjárái. Dat gaska lea sullii 4,5 km. Guolu lea Guodageainnu suohkanis Finnmárkkus. Vuođđun dulebáikekárttaid ráhkadeapmái leat duli ja čáhcelinnjá meroštallamat. Leat meroštallojuon alimus dási dulečáhcejođut ja čáhcedásit 10-, 20-, 50-, 100-, 200- ja 500-jagi duliide. Leat čohkkejuon buorit dieđut čáhcejođu birra dán oasis čázádagas. Eatnamat mat sáhttet šaddat dulečázi uollái, gusket Guodageaineanu dulamii. Eat leat meroštallan oalgejogaid/eanuid čáhcedásiid ja čáhcehiodaga mii de sáhttá šaddat go dat dulet. Meroštallojuon gaskkas lea okta šaldi. Šalddi uolde lea buorre gaska čáhcegierragii el dulin nai, muhto leat oaidnán ahte jiekŋabalddut leat bahkkašuan ja dagahan alla čáhcedási šalddi bokte. Nu dáhpáhuai odamearkkadihte 1973:s. Jieŋaid johtin giđđat sáhttá dagahit jiekŋaládduid mat fas dagahit ahte eatnu dulá daid bajábealde. Buot čázádagaide sáhttet šaddat stuora dulit. 200-jagi duli doaba mearkkaša ahte lea 1/200 (0,5 %) jáhkehahtti ahte sullasaš dahje stuorát duli šaddá juohke jagi. Guđege jagi duli sturrodat ii leat das gitta man stuora dulit oddit jagiid leat leamaš. Dát mearkkaša ahte jus otta jagi lea leamaš 200-jagi duli, de lea ain 1/200 jáhkehahtti ahte boahtá ođđa 200-jagi duli dahje el stuorát duli maŋit jagi. Dán raportta mielde čuou dulebáikekárta 200-jagi dulái. Dieđuid gádná digitála hámis CD:s. Raporta ja dulebáikekárta leat biddjojuon NČE ruottusiidui: Juo 10-jagi dulin šaddet eatnamat Sieđgagiettis, Rántegiettis ja Boaronjárggas dulečázi uollái. Muhtun luottat šaddet maid čázeuollái ja čáhci lahkona iesuide miehtá dien guollu. Ollu iesut ja luottat šaddet čázeuollái 200-jagi dulin. Eatnamat mat leat Riikkageainnu 93 lahka lulábealde šalddi, leat nu uollegis eatnamat ahte ollu iesut ja čáhcerusttet sáhttet dulohallat. Daibaljárris, Goahtejárris ja Gáidnomanjárris lea alla čáhcedássi. 500-jagi dulin sáhttet seamma eatnamat šaddat čázeuollái go 200-jagi dulin. Riikkageaidnu 93 sáhttá maid šaddat čázeuollái lulábealde Rema1000. Modealla lea ráhkaduon dálá dili mielde, muhto Guodageainnu eatnogáttiin fierrá čađat eaháš eana čáhcái ja eanu čáhci doalu sádduid jna. Dát sáhttá áiggi mielde dagahit ahte čáhcejođu kapasitehta riedá ja dagaha alladit čáhcedási. Dulebáikekárttaid uođul fertejit ráhkaduot mearrádusat mat gusket dasa man uollegis eatnamiidda galgá oažžut lobi hukset kártejuon guollus, go Guodageainnu suohkanplána meannuduo ođđasis áiggis áigái. Kártejuon dulebáikkit sáhttet maid adnot ákin go galgá plánet gearggusuođa ja sihkkarastindoaimmaid nugo eretfárreheami, dulesihkkarastima jna.

7 Go dulebáikekártta áldá atnui, de galgá álo dasa lasihit sihkaruođaráji. Dán prošektii lea biddjojuon 40 cm sihkaruođalasáhus, ja dan galgá lasihit meroštallojuon čáhcedásiide.

8 Sisdoallu 1 ÁLGGAHUS DUOGÁŠ PROŠEAVTTA RÁDDJEN PROŠEAVTTA ČAĐAHEAPMI METODA JA DATADÁRBBUT METODA EARENOAMÁŽIT ÁLTTÁ-GUOVDAGEAINEANU BIRRA HYDROLOGALAŠ DIEĐUT Dulemeroštallan Kalibrerendieđut STUORA DULVVIT ČÁZÁDAGAS TOPOGRÁFALAŠ DIEĐUT Doaresprofiillat Digitála kártadieđut ČÁHCELINNJAMEROŠTALLAN RÁDJEEAVTTUT MODEALLA KALIBREREN BOHTOSAT EARENOAMÁŽIT ŠALDDIID BIRRA DULVEBÁIKEKÁRTA DULVEBÁIKEANALYSAID BOHTOSAT VUOLLEGIS EATNAMAT GUOVLLUT GOS ČÁHCI SÁHTTÁ DIEVVAT GEALLÁRIIDDA KÁRTTAID BIRRA Mot galgá dulebáikekártta lohkat? Dulebáikekárta 200-jagi dulin Dulebáikekárta eará dulit KÁRTTAT EARÁ VÁRÁLAŠVUOĐAT GUOVLLUS ÁLGU JIEKŊA EANALOAKTIN, SIHKKARASTINDOAIMMAT JA GO EANA GOLGÁ EATNORÁIGGE DATAMATERIÁLAID EAHPESIHKARVUOHTA DULVEMEROŠTALLAN ČÁHCELINNJÁMEROŠTALLAN DULVEBÁIKKIT GEAVAHEADDJÁI BAGADALLAN GARVVE HUKSEMIS DAKKÁR BÁIKKIIDE GOS LEA DULVEVÁRRA MOVT HÁLDDAŠIT KÁRTTA EAHPESIHKARVUOĐA?...24

9 7.3 AREÁLAPLÁNEN JA HUKSENÁŠŠIT DULVEBÁIKEKÁRTTA GEAVAHEAPMI DULVVI DIEĐIHEAPMI JA GEARGGUSVUOHTA MOVT GEAVAHIT DULVEBÁIKEKÁRTTA OPPALAČČAT DÁVJILVUOĐA JA JÁHKEHAHTTIMA BIRRA REFERÁNSSAT MIELDDUS...27

10 1 Álggahus Duliid kártema áldoulbmil lea ráhkadit buoret uođu maid sáhttá geaahit areálaplánemis, huksenáššemeannudemiin ja gearggusuođadoaimmaid bargguin, man mielde ároštallá duleára. Kárten addá maid buoret uođu man mielde dieđihit duli ja plánet dulesihkkarastindoaimmaid. 1.1 Duogáš Duledoaibmaládegoddi (NÁČ 1996:16) ráii ráhkadit našunnalaš kártauođu dulebáikekárttaid daid čázádagaide Norggas gos duli sáhttá dahkat stuorámus ahágiid /1/. Ládegoddi ráii álggahit dárkilis digitála kártema. Stuoradiggedieđáhusas nr. 42 ( ) /2 daddjojuo čielgasit ahte Ráđđehus áigu álggahit dulekárttaid ráhkadanbarggu nugo Duledoaibmaládegoddi lea ettohan. Dát bargu álggahuui danin go Ráđđehus oaidná areálageaaheami stirema jur deháleamos doaibman dan ektui mot doalahit duleahágiid ára dohkálaš dásis. Dán ároštallama doarjjui maid Stuoradiggi, go meannudii ášši. NČE álggahii 1998:s stuorát kártenprošeatta. Lea ráhkaduon dulekártaplána mii čájeha makkár jogat ja eanut galget kártejuot /3/. Jogat ja eanut leat álljejuon ahátsturrodaga mielde. Oktiibuot galgat kártet 134 osiid jogain ja eanuin. Dat dahká sullii 1100 km johkaguhkkodaga. 1.2 Prošeatta ráddjen Guolu lea Guodageainnu suohkanis Finnmárkkus. Guolu mii lea kártejuon lea Guodageaineatnu Ándarjárri rájes sullii 4,5 km bajásgului. Sárggastus 1.1 čájeha dán guollu oppalaš goa. Eatnamat mat dulohallet, leat meroštallojuon Guodageaineanu dulama uođul. Oalgejogaid/járriid čáhcehiodagaid eat leat meroštallan, eat ge dan maid daid jogaid duli sáhttá dagahit. Leat uosttažettiin eatnamat mat šaddet čázeuollái dábálaš alla čáhcejođu geažil mat galget kártejuot. Eará árálašuođat mat gullet eatnogáddái, nugo eatnomilliid loaktin ja fierran eai leat guorahallojuon, muhto maiddái dieid áttisuođaid áigut oainnusindahkat dulekárttaid bargguid oktauođas maŋŋil. 1.3 Prošeatta čađaheapmi Prošeatta čađaheami lea jođihan Norgga čázádat- ja energiijadirektoráhtta (NČE), ja Guodageainnu suohkan lea leamaš eahkkin ja digaštallanguoibmin. Vuosttaš dulekárta ettohus sáddejuui suohkana gieđahallamii ja bidojuui ahte suohkan ároštallá duleiidodagaid. Prošeakta lea čađahuon mearriduon kalitehtasihkkarastin bargodábiid mielde mat gusket stiremii ja čađaheapmái /4/. 1

11 Sárggastus 1.1 Oppalaš kárta mii čájeha Álttá Guodageaineanu njuoskkadatiidodaga 2

12 2 Metoda ja datadárbbut 2.1 Metoda Dulekárta čájeha makkár eatnamat eatnogáttis šaddet dulečázi uollái, ja man dájá dulit sáhttet boahtit. Lassin kárttaide ráhkaduo maid goa mii čájeha eanu čáhceráji guhkitáiggi uollái. Čađahuo statistihkalaš guorahallan man ulbmil lea oažžut dieđuid dan birra man stuora dulit etnui sáhttet šaddat ja man dájá (dulemeroštallan). Eanu čáhcejohtu dulin meroštallojuo 10, 20, 50, 100, 200 ja 500 jagi duliid ektui. Dieđut mat čohkkejuojit čáhcejođu birra ja čáhcejođu iešuođaid birra minddár, geaahuojit ráhkadit hydraulistalaš modealla mainna sáhttá meroštallat man bajás čáhci boahtá guđege dulis guđege báikkis eanus (čáhceráji meroštallan). Go dán modealla galgá hui dárkiluođain mihtidit (kalibreret), de berrejit gádnot dieđut čáhcejođu ja báikkálaš dulerájiid birra doddus historjjálaš duliin. Kártauođu mielde ráhkaduo GIS digitála eanamodealla. Dasa lea geaahuon ArcGIS prográmmagálu. Lassin kotaide 1 (kota = mihttu mii čájeha man ollu bajábealde meara eana lea) ja eatnama dodomearkkaide, leat geaahuon eará allodagat eatnamis, nugo luoddaraddat, johkamiellit ja járedearmit eanamodealla ráhkadeapmái. Čáhcerájis uolgá digitála čáhcegiera. Dát ottastahttojuo GIS eanamodeallain ja nu meroštallojuo eana mii šaddá duli uollái (dulebáiki). 2.2 Earenoamážit Álttá-Guodageaineanu birra Álttá - Guodageaineatnu lea sullii 200 kilomettara guhku ja dan oppalaš njuoskkadatiidodat gitta Joganjálbmái lea 7389 km 2. Váldoetnui boahtá čáhci Suoma rádjeguolluin ja eatnu golgá daásgului Guodageainnu ja Álttá suohkaniid čađa. Eatnu ja dasa gulleaš čázit leat duháhiid jagiid leamaš dan guollu olbmuid eallinsuotnan, ja eatnu lea álo leamaš dehálaš ealáhusdoaimmaide ja ássamii. Dán áiggi lea eatnu dehálaš astoáiggidoaimmaide ja eajuidahttemii logus huksejuui Álttá elfápmobuođđu sullii 45 kilomettara bajábeallái Joganjálmmi. Dat oasit eanus maidda duladeapmi ii guoskka njuolga, leat suodjaluon suodjalanplána IV uođul. Eatnamiid allodagaid dáfus lea dát guolu oalle seammalágan go Finnmárkku duottar lea muđui, gos oalle stuora oassi eatnamis lea issis allodatinterálla siskkobealde. Dan oaidná mbá (mettara ábi bajábealde) Allodagat mihtiduon guollus Masi Halsnes Leirbotnatn Stabbursel Mattisatn Areála % sárggastusas 2.1, badjelaš 80 % guollus mii gullá Máze mihtidanstašunna uollái lea dakkár allodagas mii lea siskkobealde 400 ja 600 kota. Dušše unna oasáš areálas lea nu allat ahte olaha alimus áriid rádjái, mat leat 1150 kota. Alimus eatnamat dán guollus leat oarjjimus ráddain Tromssa gului. Sárggastus 2.1: Hypsografalaš mohkkádagat mihtiduon guollus 3

13 2.3 Hydrologalaš dieđut Dulemeroštallan Dulemeroštallan lea dokumenterejuon NČE-dokumenttas nr ; Álttáčázádaga dulemeroštallan /5/. Álttájoga dulemeroštallamii gullá oasseprošeakta fs 212_5 Guodageaidnu NČE Dulebáikekártaprošeattas. Čáhcejođu alimus mearit daid iešguđet dájiluođa interállain leat meroštallojuon iskojuon guollu uolemus osiid uođul. Guodageainnu čáhcemearka lei doaimmas gaskal 1977 ja Stašudnii áikkuhit Guodageaineanu járriid (eanu járrit gohčoduojit oktan sátnin Guodageainnu basseaŋga ) čáhcedásit ja danin das ii leat makkárge dihto čáhcejohtomohkkádat, muhto mis leat luohtehahtti dieđut dán guollu čáhcedásiid rieddadallamiid birra. Danin leat Guodageainnu dulemeroštallamat huksejuon Kárášjoga Njalbmeguoikka čáhcemeroštallamiidda, mat orrot sáhttime oddastit duoddara mihtilmasuođaid. Guodageaineanu járriid čáhcedásiid uođđun lea ároštallojuon čáhceboahtu, magasineren ja golgan. Meroštallama boađus, kulminašudnačáhcejođut leat rehkenastojuon lagamus olles m 3 /s, ja dáid oaidná tabeallas 2.1. Tabealla 2.1 Meroštallanbáiki Guodageaineandeu dulemearit (kulminašudna) Guodageainnu bokte Areála Qm Q10 Q20 Q50 Q100 Q200 Q500 km 2 m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s m 3 /s Guodageaidnu Guodageaineanu mbá. NN54 járrit, 304,26 304,80 304,97 305,15 305,28 305,39 305,52 4

14 2.3.2 Kalibrerendieđut Go galgat kalibreret čáhcelinnjá meroštallanmodealla, de dárbbašit sullasaš dieđuid čáhcejođu ja čáhcedási birra. Leat čohkkejuon čáhcedásiid birra dieđut 2005 giđđadulis. Mihtideamit leat dokumenterejuon sierra raporttas, Guodageaineanu dulebáikekártta kalibrerendieđut /6/. Muhto lea eaháš eahpesihkaruohta mii guoská dáid guoskeaš čáhcejođuide danin go leat eahpesihkkaris čáhcejođumihtut dan heaittihuon Guodageainnu čáhcemearkka bokte. Tabealla 2.2 Kalibrerenčáhcedásit (NN54) ja alladeamos čáhcejođut Guodageainnu čáhcemearkka bokte Profiila Alimus duli m 3 /s 87 m 3 /s 160 m 3 /s 197 m 3 /s 1 302,67 304, (Čáhcemearkka bokte) 302,63 304,57 304, (90 m uollelis p 3) 302,69 304, ,69 303,8 304,58 304, ,84 304, ,7 303,92 304, (Dakka bajábealde šalddi) 303,9 304, ,72 303,95 304, (140 m uosterádnjái p 9) 302,72 304, ,73 303,96 305, (160 m uosterádnjái p 10) 302,77 304, ,77 304,73 305, ,86 304,08 5

15 2.4 Stuora dulit čázádagas Eanus leat leamaš oalle stuora dulit maŋemus 10 jagis. 1997:s ja 2000:s manai giđđaduli gitta kota 304,82 rádjái ja 2005:s fas kota 304,97 rádjái šalddi čáhcemearkka bokte giđđaduli lei stuorát go dát namuhuon dulit, ja dan áikkuhusat šadde el garraseappot go buođut luoitigohte. Vuosttaš beiiid geassemánus 1968 luoitigođii Stuorajárri buođđu. Magasiinna sisdoallu, mii lei 23 mill m 3 šáagođii ulosgului čázádaga mielde. 9. beaii geassemánus 1968 lei isot čáhci buođu duohken jákan. Go diet čáhci golggai Guodageainetnui, de árra čáhci dulai gitta Guodageainnu márkanbáikái. Go duli lei alimus dásis, de lei čáhci gitta Guodageain šalddi geađgejulggiid bajemus raddas. Dalle lei profiilla 7.1 čáhcedássi Guodageainnus kota 305,94 rájes, mii lea alimus registrerejuon čáhcedássi dán guollus duli 1973 duli Sárggastus 2.2 Guodageaineanu šalddi geađgejuolggit. Goen: Ingebrigt Bære 6

16 2.5 Topográfalaš dieđut Doaresprofiillat NOVATEK AS profilerii dán gaskka mas lea sáhka 2004:s (12 profiilla) /7/. Profiiilat leat álljejuon dan uođul ahte čilget eanu geometriija sihke láskkodásis ja čeakkodásis Digitála kártadieđut NČE lea geaahan digitála kártadieđuid maid leat GEOVEKST bokte čohkken. Lea ráhkaduon GIS eanamodealla (GRID modul ArcGIS). Eanamodealla ráhkadeapmái leat lassin 1 mettara allosaš mohkkálagaide maid geaahuon eará allodagat eatnamis (luoddarada, johkamielli ja čáhcegáddi). Eanamodeallas lea NGO48-VII áksá ja NN54 allodagat. 7

17 Sárggastus 2.3 geaahuojit. Prošeaktaguollu kárta mii čájeha gokko dat doaresprofiillat leat biddjojuon mat 8

18 3 Čáhcelinnjameroštallan Čáhcelinnjámeroštallamii lea geaahuon HEC-RAS prográmmagálu. 3.1 Rádjeeattut Guodageaineanu járriid (Guodageainnu basseaŋgga) čáhcedásiid meroštallama uođđun lea ároštallojuon čáhcelassáneapmi, magasineren ja čáhcegolgan, dat leat modealla miehteránnji rádjeeattut. Miehteránnji rádjeeattuin lea ollu dadjamuš olles dán meroštallojuon guollus. 3.2 Modealla kalibreren Vaikko lea ge eaháš eahpesihkaruohta mii guoská 2005 dulečázijohtui, de leat gádnan buori oktauođa áicojuon ja meroštallaojuon čáhcedási gaskkas, nugo oaidná 3.1 sárggastusas Legend Merostallan 197 m3/s Merostallan 160 m3/s Merostallan 87 m3/s Merostallan 34 m3/s Oalli Geahcadan 34 m3/s Geahcadan 87 m3/s Geahcadan 160 m3/s Geahcadan 197 m3/s 304 SK-allodat (m) Man guhkkin eret 1. profillas (m) Sárggastus 3.1 Meroštallojuon ja áicojuon dulečáhcedásit. Leat čađahuon iskkadeamit maid ulbmil lea oaidnit mott eanu ja eatnogátti guolbaniid roaisuohta áikkuha meroštallojuon čáhcedásiide. Roaisuohta lea lasihuon 20 proseanttain daid álljejuon meriid uođul. Go roaisuohta lasihuo 20 proseanttain, de dat dagaha sullii 20 cm alladit čáhcedásiid gitta bajemus oassái dán guollus (sárggastus 3.2). Lea Guodageaineanu járriid (Guodageainnu baseaŋgga) dábálaš alla čáhcedássi mii dagaha ahte čáhcedásit eanus eai lassán duođi eanet. Danin sáhttit ge dadjat ahte roaisuođa riedamat eai áikkut nu ollu dán modellii. 9

19 308 Legend WS Q200 - f lom WS Q200 - f lomn20 Ground SK-allodat (m) Man guhkkin eret 1. profillas (m) Sárggastus 3.2 Váikkuhusat jus lasiha roaisuođa 20 proseanttain 200 jagi dulin. 3.3 Bohtosat Danin go jiekŋa čohkko uolemus oassái dán mihtiduon guollus, de ii leat dakko beare garra čáhcejohtu. Lea garraseamos čáhcejohtu bajemus oasis eanus, muhto čáhcejohtu doppe nai lea liikká uollel 1,5 m/s áldo čáhcejohtinbáikkis eanus. Dárkilit čilgehusaid čáhcelinjá meroštallamiid birra gánnat notáhtas Dokumentasjon a annlinjeberegning /8/. Daid iešguđetge profiillaid duleallodagaid oaidná tabeallas 3.1 Tabealla 3.1 Čáhcedássi (m.b.á.) NN54 juohke profiillas iešguđet dájiluođainterállas. Profiila nr. 10-jagi duli 20-jagi duli 50-jagi duli 100-jagi duli 200-jagi duli 500-jagi 1 304,8 304,97 305,15 305,28 305,39 305, ,81 304,98 305,16 305,29 305,4 305, ,86 305,04 305,22 305,36 305,47 305, ,92 305,1 305,3 305,43 305,55 305, ,96 305,15 305,34 305,48 305,6 305, ,98 305,16 305,36 305,5 305,62 305, ,98 305,16 305,35 305,49 305,61 305, ,98 305,16 305,36 305,5 305,61 305, ,19 305,39 305,53 305,65 305, ,06 305,24 305,45 305,59 305,72 305, ,12 305,31 305,52 305,67 305,8 305, ,18 305,37 305,58 305,73 305,86 306, ,23 305,43 305,65 305,8 305,92 306,08 duli 10

20 3.4 Earenoamážit šalddiid birra Dán gaskkas lea okta šaldi. Lea buorre sadji bajás šaldái juohke meroštallojuon duli oktauođas. 500-jagi dulin lea sullii 0,6 m gaska šalddi uolemus oassái. 308 Legend 500-jagi dul i 200-jagi dul i 10-jagi duli Oalli SK-allodat (m) Gaska (m) Sárggastus 3.3 Meroštallojuon dulečáhcedásit šalddi uolde 7. profiillas 11

21 4 Dulebáikekárta Dulebáikkit lea guorahallojuon GIS (ArcInfo) geaahemiin. Juohke duli nammii lea doaresprofiilla čáhcedássi ráhkaduon duledulbodahkan. Dasa lassin leat biddjoon eahkkelinját mihtiduon profiillaid gaskkaide, sihkkarastin dihtii dássedis dulbodaga profiillaid gaskka. Metoda mot gádnat duleareála lea ahte rehkenastá gokko okta čáhcedulbodat manná ruossut meroštallojuon duledásiin eanamodeallas. Dáinna analysain merkejuojit buot eanaguollut mat leat uollelis go duleallodat mas lea sáhka. 4.1 Dulebáikeanalysaid bohtosat Sárggastus 4.1 Duli geassemánu 7. beaii Goen: Hans Ola Nilsen Dás uolábealde čilgejuo roaat makkár báikkit sáhttet šaddet dulečázi uollái. Juo 10-jagi dulin boahtá dulečáhci badjel Boaronjárgga luotta ja luottat mat mannet Sieđgagietti iesuide šaddet čázeuollái. Maiddái gilekeahtes eatnamat ja sieđgarohtu Sieđgagiettis, Rántegiettis ja Boaronjárgga birrasis šaddet čázeuollái. Čáhci boahtá oalle lahka iesuid olles dán guollus. Ollu iesut ja luottat šaddet čázeuollái 200-jagi dulin. Bajábealde Sárásullo, olgeš beale raddas, sáhttá duli boahtit pumpestašunna ja muhtun ássaniesuid radjái. Maiddái Járrehašmohkis, Ážži luoddaearu bokte, Sieđgagiettis, Rema1000, Rántegiettis, Boaronjárggas ja Loaŋkkosaonis boahtá dulečáhci iesuide. Eatnamat mat leat Riikkageainnu 93 guoras lulábealde šalddi, leat nu uollegis eatnamat ahte dien báikki iesuide sáhttá dulečáhci boahtit gealláriidda. Lea alla čáhcedássi Daibaljárris, Goahtejárris ja Gáidnomanjárris. 12

22 500-jagi dulin čuohcá duleárra seamma báikkiide go 200-jagi dulin. Riikkageaidnu 93 sáhttá maid šaddat čázeuollái lulábealde Rema1000. Tabealla 4.1 Duleareála analysaguollus ja uollegis eatnamiid iidodat olles guollus Dájiluohta Duleárra guollut main leat Vuollegis eatnamat mielde uollegis eatnamat (daa) (daa) 10-jagi duli jagi duli jagi duli Báikkit gos čáhci sáhttá dieat gealláriidda 1338 (200 jagi) 4.2 Vuollegis eatnamat Muhtun báikkiin leat eatnamat mat leat uollelis meroštallojuon dulečáhcedási, muhto dain ii leat njuolga oktauohta etnui. Dát sáhttet leat dakkár báikkit mat leat dulecakkiid dahje buođuid duohken, ja maiddái dakkár uollegis eatnamat main lea etnui oktauohta juogo rerre bokte dahje uođđočázi bokte, geahča 4.2 sárggastusa. Dát guollut leat merkejuon sierra sárgumiin danin go dain guolluin árra lea earalágan duleárra ja daid ferte meannudit sierranasat. Dát guollut dulet earenoamážit de go leat garra arit báikkohagaid, stuora duli oalgejogain dahje jus rerret gokko čáhci galgá golgat leat buđđosan. Vuollegis eatnamat leat maid oassin das mii namahuo dulebáikin. Rastá čuohpestuon goa Dulerádji+ 2,5 m Dulerádji Dábálaš čáhcerádji Kárta Dulebáiki Vuollegis eana Geallerkeahtes guolu Visttit mat sáhttet dulahallot Visttit maidda sáhttá dulečáhci boahtit gealláriidda Visttit maidda duli ii čuoza Sárggastus 4.2 Prinsihppatennjet mii čájeha goal lea uollegis eana ja goal lea dakkár guolu gos čáhci sáhttá dieat gealláriidda 4.3 Guollut gos čáhci sáhttá dieat gealláriidda Maiddái olggobealde njuolggo duleárra guolluid ja uollegis eatnamiid lea dárbu uhtiiáldit duleára, danin go duli dájá dagaha ahte uođđočáhci leaá eatnogátti guolbaniidda. 13

23 Leat čađahuon analysat eatnamiin mat leat gitta 2,5 mettara bajábealde 200- jagi duli duleráji, mat čájehuojit leat dakkár guolun gos čáhci sáhttá dieat gealláriidda. Dán guollus sáhttá dáhpáhuat ahte dulečáhci dieá iesuid gealláriidda (sárggastus 4.2). Dát guollut leat merkejuon čáhppes sárgáiguin ilges uođu ala kárttas. Beroškeahttá das makkár duli lea, de sáhttá alla uođđočáhcedássi dagahit ahte čáhci leaá gealláriidda. Jus dán galgá analyseret, de dárbbašuojit dárkilis analysat earet eará dan birra makkár eanauođđu lea. Lea olggobealde dán dulebáikekártta prošeatta ulbmila kártet diekkár dilálašuođaid. 4.4 Kárttaid birra Mot galgá dulebáikekártta lohkat? Dulohallojuon eatnamat mat meroštallojuot, leat čadnon Guodageainnu eanu dulamii. Oalgejogaid čáhcedásit ja čáhcedásit mat de šaddet go dat dulet, eai leat meroštallojuon. Lea ráhkaduon tabealla mii čájeha duleallodagaid mat leat čadnon meroštallojuon duliid doaresprofiillaide. Dulebáikekárta mas lea mihttu 1: čájeha gokko doaresprofiillat leat biddjojuon. Ja dieid profiillaid bokte leat ge čáhcerájit meroštallojuon. Doaresprofiillaid gaskka molsašuddá čáhcerádji jáhkkimis dássedit ja danin dan sáhttá gádnat interpolašunnain. Gaskasárgá gaskkat čájehuojit kárttas ja guhkkodatprofiillas. Guollut mat kárttas leat merkejuon uollegis eanamin (guollut mat leat duleráhkkanusaid duohken, gos leat čáhcererret, geađgecakkit jna) leat merkejuon dan láhkái ahte leat geaahan 10-jagi duli jna. čáhcedási uođđun, muhto liikká ii leat dájiluohta/ejolaš duleárra seammalágan. Dakko gokko lea oktauohta etnui čáhcererre čađa, de dáidá duleárra dábálaččat leat stuorát go dat maid leat meroštallan, ja nuppe bealis fas sáhttá leat miha unnit duleárra dain eatnamiin mat leat duleráhkkanusaid duohken. Vuollegis eatnamat leat doaressárgáiguin merkejuon kárttas. Diein guolluin ferte duleára ároštallat dárkileappot, ja de ferte áldit uhtii dan makkár eana lea, man ollu čáhcererret girdet, makkár dulecakkit leat jna. Diekkár guolluin lea stuorát duleárra jus leat lossa báikkálaš arit, jus oalgejogat dulet sakka dahje jus čáhcererret buđđosit dahje buđđosaddagohtet Dulebáikekárta 200-jagi dulin Kártii leat sárgon isttiid iešguđet inniin dan mielde man stuora duleárra lea; isttit maidda duli sáhttá čuohcat (oránše idni); dat leat juo áibbas dahje belohahkii duleárra guollus isttit maid geallárat sáhttet dulohallot (fiskes idni); dat leat juogo áibbas dahje belohahkii dakkár báikkiin gos čáhci sáhttá dieat geallárii isttit maidda duli ii oppanasiige guoskka ( ránes idni). Geainnut mat šaddet dulečázi uollái, leat merkejuon ruonádin kárttas, ja geainnut mat leat olggobealde duleára leat merkejuon ruoksadin. 14

24 Duleárra guollut leat merkejuon alit inniin, uollegis báikkit leat merkejuon alit doaressárgáiguin alit duogáža alde, ja guollut gos čáhci sáhttá dieat geallárii leat merkejuon alit doares sárgáiguin ilges duogáža alde Dulebáikekárta eará dulit Dat leat dego 200-jagi duli oktauođas, earret dakkár guolluid gos čáhci sáhttá leaat geallárii ja earret dakkár huksegiid mat leat merkejuon ahte daidda sáhttá čáhci boahtit gealláriidda. 4.5 Kárttat Mielddusin čuou Guodageainnu eanu dulebáikekárta Guodageainnus mii čájeha dulanguollu 200-jagi dulin. Kárttas leat mielde eanu systema, luottat, isttit ja 5 mettara allosaš allodatmihtut. Čuooaš dieđuid boaldit CD:ii ja sáddet uođđogeaaheddjiide: Dulerájit 10-, 50-, 100-, 200- ja 500- jagi dulin ja merkejuon guolu gos čáhci sáhttá dieat gealláriidda, leat kodejuon SOSI-standardii UTM sone 33 ja NGO akse 7, SOSI ja shape formáhtain. Goa mii čájeha doaresprofiillain duleráji buot guđa duliin. Dulebáikekárta JPG, PDF ja EPS-formáhtain. Raporta PDF-formáhtas. 15

25 Sárggastus 4.3 Dulebáikekárta 10-jagi dulin 16

26 Sárggastus 4.4 Dulebáikekárta 200-jagi dulin 17

27 Sárggastus 4.5 Dulebáikekárta 500-jagi dulin 18

28 5 Eará árálašuođat guollus 5.1 Álgu Dulebáikkiid kártenprošeattas ároštallojuojit maid eará árálašuođat mat sáhttet leat eanu lagas guolluin, mat eai jur njuolga gieđahallojuo dahje uhtiiáldojuo dán kártenbarggus. Eará árálašuođat sáhttet leat odamearkkadihte oalgejogaid/jogažiid dulit, jiekŋajohtu, go čáhci borrá ja sirdá eatnamiid, erošudna ja heittot čáhcejohtu rerriin. Duleára kártenprošeatta ulbmil ii leat buot diekkár árálašuođaid kártet, muhto baicca systemáhtalaččat geahččalit čohkket dieđuid mat juo gádnjojit ja doddusindahkat čázádaga oahpes áttisuođaid mat sáhttet áikkuhit daid dulesturrodagaide mat dán prošeattas meroštallojuojit. Dáid namuhuon ejolaš árálašuođaid geahčadeapmi berre leat oassin barggus go suohkanat gieđahallet riska- ja rašesuođaáraid (dárogillii: ROS). 5.2 Jiekŋa Guodageaineatnu jiekŋu dábálaččat skábmamánu mielde. Nugo eará eanuin ge, de jikŋot dán eanus maid dat báikkit oddemus gokko čáhci orru jaska. Eanu áldočáhcejohtu ja njait jikŋot maŋemus. Gitta 2. máilmmisoađi rádjái mátkkoštedje eanu mielde sihke dálet ja geasset. Easka 2. máilmmisoađi áiggi huksejuui šaldi eanu rastá. 1968:s oaččui Guodageaidnu birrajagi geainnu Áltái, dat dagahii ahte ii lean šat nu stuora dárbu mátkkoštit eanu mielde. Dál geaahuo eatnu eanemusat eajuidahttin doaimmaide ja astoáiggi doaimmaide sihke geasset ja dálet, dat leat dakkár doaimmat nugo bidu, guolásteapmi ja olbmuid sáhtostallan. Jieŋat uolgigohtet miessemánu mielde. Jieŋaid uolgin dáhpáhuá juste nuppegežiid go jiekŋun, mii mearkkaša ahte jiekŋa suddá oddemus rádnjebáikkiin. Eanus leat guhkes oasit mat leat járrit, ja danin sáhttá jiekŋa čoggot járriid gaskkaide, gokko eatnu lea seaggi. Jiekŋa sáhttá maid čohkkot Guodageainnu šalddi duohkái. Go jieŋat čohkkojit jiekŋaláttun, de čohkko ollu čáhci bajábeallái diekkár buođu. Muhtun áiggi geahčen boltugoahtá čáhci jieŋaid mat leat buođu duohken, ja hoigá daid čađa eanu baskkes báikkiid dahje jieŋat sáhttet maid golgat badjel baskkes báikkiid eanus. Olbmot lohket ahte jieŋat leat mannan Guodageainnu márkanbáikkis go eatnu golgá baldduid haga Boaronjárgga uojadanbáikki ja suohkana rensenrusttega gaskka. 19

29 Jahki Beaii Jahki Beaii miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu cuoŋománu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu miessemánu Tabealla 5.1 Statistihkka mii čajeha jagi ja dáhtona goas jiekŋa lea uolgán Guodageainnu márkanbáikkis giđđat.(dieđuid addán: Anne U. Dahl, Guodageaidnu). NČE lea olu jagiid eahkehan Guodageainnu suohkana eastadit giđđa duleahágiid. Máŋgga sadjái eanus leat huksejuon rusttegat mat galget hehttet erošudnaahágiid. 1973:s lei Suodjalus ráhkkanan bákalit eanu jieŋa mii lei čohkkon Guodageainnu šalddi geađgejulggiid duohkái. Muhto odal go Suodjalus ollii bákalit jieŋaid, de dat luoanedje ja ulge. Dat dagahii ahte Suodjalus fertii Sea-King helikopteriin ja radioehkiin ohcat eanus giđa miehtá bákkanasaid maid eai lean háhppehan bákalit. Suohpatjotnjálmmis lea giđđa jiekŋasuddan sirdán stuora geđggiid. Johkanjálbmi láe meastta buđđosit jieŋaiguin ja geđggiiguin álgo giđđadulin. Boađus das lea ahte dulečáhci gádná eará golgangeainnu ja áitá orruniesuid ja gilojuon eatnamiid. Vel dábálaš jiekŋajohtu/giđđaduli nai dagaha ahte ollu priáhta ja suohkana luottat šaddet dulečázi uollái. 5.3 Eanaloaktin, sihkkarastindoaimmat ja go eana golgá eatnoráigge Duli, eanaloaktin ja eanafierran leat lunddolaš dáhpáhusat min eatnogáttiin. Diet dáhpáhusat hábmejit eatnamiid ja ráhkadit riedadalli ja ealli eatnobirrasa. Dulin dáhpáhuá sihke eanaloaktin, eanasirdin ja dat ahte geađggit, čierrat ja eana sirdašuet ja čohkkejuojit dihto báikkiide. Dán meroštallojuon guollus, masa dát dulebáikeanalysa guoská, eai leat gokkoge stuorrát boltumen ja fierredeame eatnama eret. Guodageainnu eanu mielde johtá eana mii 20

30 lea fierran čáhcái, dat boahtá Suohpatjogas ja golgá Guodageainnu etnui. Eat mii dieđe man ollu eana nie fierrá ja golgá, ja eat ge dieđe mii dasa áikkuha. Eatnomiellis, Sárásullo gurutbeale ja Sáttomiellis dáhpáhuá eanafierran. Dakkár báikkit gos lea ollu eanaloaktin, leat sihkkarastojuon eanafierrana uostá. Dat hehttejit eanafierrana go eatnu lea coagis, muhto dulin gal manná čáhci badjel sihkkarastinrusttegiid. Leat eatnomiellit Juhl s silbaráddi ja Jámetmielli bokte gos eana fierrá. Šalddi bokte lea maid eanafierrama uostá sihkkarastojuon, goappešat bealde dakko gokko šaldi boahtá gáddái, sihke miehteránnji ja uosteránnji bealde. 21

31 6 Datamateriálaid eahpesihkaruohta 6.1 Dulemeroštallan Čohkkejuon dieđut maid uođul Guodageainnu eanu dulemeroštallan čađahuo, leat buorit. Leat guhkit áiggi čađahuon áicamat máŋggain hydrologalaš mihtindanstašunnain mat leat eanus ja main lea buorre kalitehta. Áicamat čájehit ahte lea buorre oktauohta eanu iežas stašunnaid gaskka ja maiddái eará stašunnaid ektui maiguin lea lunddolaš bálddastahttit. Guodageainnu eanu járriid (Guodageainnu basseaŋgga) čáhcedásiid leat meroštallojuon ároštallojuon čáhceboađu, magasinerema ja čáhcegolgama uođul. Lea áttis dadjat man stuora eahpesihkaruohta lea, muhto meroštallojuon dulečáhcedási erohus gaskal 50- jagi duledási ja 500-jagi duledási lea dušše sullii 40 cm. Stuorámus čáhcedássi mii lea registrerejuon gasku Guodageainnubasseaŋgga lea 46 cm badjel 50-jagi duleráji. Lea hui áttis dadjat man ollu eahpesihkaruohta hydrologalaš dieđuin lea. Dasa gusket nu ollu faktorat. Lea čadnojuon eahpesihkaruohta áicojuon čáhcedássái ja makkár oktauohta čáhcedásis ja čáhcejođus lea (čáhcejohtomohkkálat). Áicanáigi lea maid oalle oanehaš go galgá meroštallat alimus dájiluođainterállaid ( jagi). Dasa lassin boahtá eahpesihkaruohta mii guoská frekeansajuohkima álljemii ja mot dat heie datamateriálaide. Jus dáid meroštallamiid galgá juogustit skálas gos 1 lea buoremus ja 3 heajumus, de boađáše Guodageainnu bohtosat 1. luohkkái. 6.2 Čáhcelinnjámeroštallan Man buriid čáhcelinnjámeroštallamiid oažžu, uolgá das man bures kalibrerejuon čáhcelinnjámeroštallanmodealla lea. Dat mearkkaša ahte čohkkejuojit oktiiástideaddji árut čáhcejođu ja čáhcedási birra man mielde modealla mihtiduo dárkilit (kalibrerejuo). Doaresprofiillaid dárkiluohta, doaresprofiillaid gaskkat, joga roaisuođa ja gahčahagaid dássi leat muhtun dain deháleamos faktoriin. Eatnaloaktin ja go johká borrá stuora eanaoasit leat dakkár áššit mat dagahit mearkkašaneara eahpesihkaruođa meroštallamiidda. Earenoamážit stuora dulin sáhttet profiillat riedat oalle sakka. Leat čađahuon iskkadeamit maid ulbmil leadl oaidnit mot eanu ja eatnogátti guolbaniid roaisuohta áikkuha meroštallojuon čáhcedásiide. Roaisuohta lea lasihuon 20 proseanttain daid álljejuon meriid uođul. Go roaisuohta lassána 20 proseanttain, de dat dagaha sullii 20 cm alladit čáhcedásiid gitta bajemus oassái dán guollus. Leat Guodageainnu baseaŋgga alla čáhcedásit mat dagahit ahte čáhcedásit muđui eanus eai lassán duođi eanet. Danin sáhttit ge dadjat ahte roaisuođa riedamat eai áikkut nu ollu dán modellii. 6.3 Dulebáikkit Man dárkilat dulebáikkiid meroštallamat leat, uolgá das man ollu eahpesihkaruohta hydrologalaš dieđuin, dulemeroštallamiin ja čáhcelinnjámeroštallamiin leat. Dasa lassin boahtá eanamodealla eahpesihkaruohta. 22

32 Eanamodealla lea ráhkaduon 1 mettar allosaš kotaide ja mihttun geaahuojit maid alla báikkit eatnamis nugo geaidnoraddat, johkadearpmit ja járegáttit, ja udlrdujuo ahte dárkiluohta lea +/- 30 cm dan guollu duohta eanaallodagaide. Buot odalis namuhuon faktorat áikkuhit ottas dasa man stuora eahpesihkaruohta loahppabohtosii šaddá, namalassii man iidát dulečáhci iidána dulekárttas. Danin ii leat ge duliid iidáneapmi nu dárkilit mearriduon go čáhcelinját. Dán ferte áldit uhtii go galgá kárttaid geaahit, gč 7.kapihttalis. 23

33 7 Geaaheaddjái bagadallan 7.1 Gare huksemis dakkár báikkiide gos lea duleárra Stuoradiggi uordá ahte sihkkarastindárbu čázádagaid lagasbáikkiin ii galgga lassánit ođđa huksemiid geažil. Danin ii galggaše geaahišgoahtit dakkár guolluid gos lea duleárra jus fal gádnojit eará areálat. Ii ge galgga addot lohpi hukset eanet dakkár duleárra guolluide gosa juo leat huksen, odalgo sihkaruohta lea dohkálaš dásis guorahallojuon NČE njuolggadusaid mielde. Duleárra guolluid dohkálaš eanageaahanbáikkit ja regulerenulbmilat, ja mearrádusaid geaaheapmi leat čilgejuon NČE bagadallančállosis Areálaplánen čázádagaid ja energiijarusttegiid oktauođas /9/. Makkár gáibádusat leat duleahágiid eastadeapmái, lea čilgejuon čállosis Njuolggadusat mot plánet ja hukset čázádagaid lagasguolluide gos lea duleárra NČE 2007 (geahča NČE neahttasiidduin Dát njuolggadusat leat boahtán odalaš Areálaplánen ja sihkkarastin dakkár guolluin gos lea duleárra njuolggadusaid sadjái. NČE njuolggadusat nr. 1/1999. /10/. 7.2 Mot hálddašit kártta eahpesihkaruođa? NČE ráhkada dulebáikekárttaid main lea hui doalleaš dárkiluohta ja maid sáhttá máŋgga ulbmila dáfus geaahit nugo dat leat. Liikká ferte álo atnit muittus ahte duleára iidodat lea ollu gitta eará duogášdáhpáhusain ja analysain. Dulebáikkiid lagasguolluin lea earenoamáš dehálaš iskat eatnama allodaga meroštallojuon duleráji ektui. Vaikko el ráhkaduon eanamodealla lea ge oalle miha seammalágan go lunddolaš eana mihtiduon guollus, de sáhttet aŋkke kárttas leat muhtun guollut merkejuon olggobeallái duleárraguollu, muhto mat dárkilit mihtidemiin luonddus sáhttet leat uollelis go meroštallojuon dulerádji. Seammaládje sáhttet maid dulekártii leat merkejuon duleárraguolun dakkár unnit eanaoasit mat soitet leat badjelis go meroštallojuon dulerádji juste dan báikkis. Go bargá detáljaplánemiin ja go galgá mearridit gokko huksegiid cegget, de lea dehálaš dieid áššiid atnit muittus. Okta uohki mot hálddašit kártta eahpesihkaruođaid, lea ahte ieš bidjat sihkaruođalasáhusaid daid meroštallojuon duledásiide. Man iidát dákkár rájit berrejit leat, uolgá das makkár doaimma lea áigumin dohko álggahit. Mii guoská huksendoaimmaide, de leat mii áralan 7.3 kapihttalis mot čáhcedásiide sáhttá bidjat sihkaruođalasáhusa. Go duliide galgá ráhkkanit, de dakkár dilis lea dájá duliid dieđiheamis mihá stuorát eahpesihkaruohta go čáhcelinnjáid ja dulebáikkiid meroštallamiin. Danin ferte dulerájiid sihkaruođalasiheamis áldit uhtii buot beliid áššis. Eatnogátti geometriija sáhttá riedat, earenoamážit garra duliid geažil dahje go olmmoš duohtada eatnogátti eatnama, ja nu ridet dilálašuođat mat áikkuhit čáhcedássái. Nu sáhttá maid dáhpáhuat jus eatnogátti guolbaniin riedá juoga, nugo mat ahte dohko čohkko ollu čiera jna., de ii sáhte šat geaahit ráhkaduon eanamodealla buot báikkiin. Danin lea áiggi mielde dárbu ođasmahttit meroštallamiid ja ráhkadit ođđa dulebáikekárttaid. 24

34 Nu guhká go kárttain leat buoremus dieđut maid lea ejolaš oažžut duleáraid birra dihto guolluin, de dat galggaše geaahuot uođđun areálageaaheamis ja duledoaimmaid hutkanbargguin. 7.3 Areálaplánen ja huksenáššit dulebáikekártta geaaheapmi Go galgá iidát plánet eanageaaheami, de sáhttá geaahit dulebáikekárttaid njuolga nugo dat leat, gánnahan dihte guolluid gosa ii berre hukset odalgo lea dárkilit iskan duleára ja ejolaš eastadandoaimmaid. Regulerenplánain ja eanajuohkin- ja huksenáššemeannudeamis ferte áldit uhtii ahte maiddái dulebáikekárttain lea mearri man dárkilat dat sáhttet leat. Ferte uosttažettiin geaahit uolggabáikin meroštallojuon čáhcedásiid ja iskat eatnama allodagaid daid ektui. Ja galgá álo el muitit lasihit dasa eaháš sihkaruođaráji go áldá kártta atnui. Garin dihte duleahágiid, ferte maid muitit huksegiidda bidjat čáhcejođu nu ahte rerret doibmet maiddái dulin. Juohke prošektii ferte rehkenastit sihkaruođaráji mii heie juste dan oktauhtii. Dán prošeattas lea uođđomateriála ároštallojuon dohkálažžan, geahča 6. kapihttalis. Dan uođul mii oaiildit ahte go lasihat 40 cm daid meroštallojuon čáhcedásiide, de dat mudde dan eahpesihkaruođa mii kárttain sáhttá leat. Dulebáikekárttaid uođul galget ráhkaduot mearrádusat mat gusket dasa man uollegis eatnamiidda sáhttá hukset kártejuon guollus go Guodageainnu suohkanplána ođasmahttojuo áiggis áigái. 7.4 Duli dieđiheapmi ja gearggusuohta mot geaahit dulebáikekártta Dulediehtu muitala man garra čáhcejohtu sáhttá šaddat, dan ektui mot seamma jogas dahje eanus leat odalaš dulit leamaš. Dat ii dárbbaš leat diehtu ahte šaddet ahágat. Jus galgá sáhttit dieđihit duli mii sáhttá ahágiid dahkat, de dárbbašuojit dárkilis dieđut dan guollu birra gosa duli dieđihuo. Dál dieđihuo duli nu ahte lea addojuon mihttu man ektui duli dieđihuo dahje makkár interálla siskkobealde. Duli dieđiheapmi mielddisbuktá ahte čáhcejohtu urdojuo joksat muhtun ráji gaskal 5-jagi ja 50- jagi duli. Go dieđihuo garra duli, de urdojuo ahte dulerádji manná badjel 50-jagi duli. Go áldá oktauođa duledieđáhusain, de doppe oažžu dárkilit dieđuid. Dulebáikekárta addá dárkilit dieđuid meroštallojuon čáhcedásiid birra stuora oasis jogas duli oktauođas, ja das sáhttá oaidnit makkár guollut ja makkár opmodagat šaddet dulečázi uollái. Válmmastaneiseálddit berrejit áldit dán diehtojuohkima mielde iežaset plánaide. Go ráhkada kártta mii lea dakkár go dat mii čuou mielddusin dán raporttas, de sáhttá gánnahit makkár isttiide guoská guhtege duli. Go dan čatná adreassalisttuide, de oaidná maid makkár opmodagain lea sáhka. Dán uođul sáhttet ge álmmastaneiseálddit buorebut plánet eretfárreheami, garingeainnuid, dulecakkiid huksema ja eará heahtedoaimmaid. Go sihke duledieđiheamis ja dulebáikekárttain leat eahpesihkaruođat, de berre ge bidjat sihkaruođarájiid go pláne ja čađaha doaimmaid. 25

35 Dulebáikekárttat čájehit sierra idnesárgáiguin daid guolluid mat leat suodjaluon duli uostá dakkár dulecakkiiguin mat galget dustet čázi. Jus dulecakkit luitet, de sáhttet šaddet árálaš dilálašuođat go issoras stuora čáhcehiodagat golgagohtet ja deadigohtet uollegis báikkiide čázi hui oanehis áiggis. Danin lea ge dehálaš ahte álmmastaneiseálddit geaahit dán diehtojuohkima ákin, ja álmmastit eretfárreheami ja ejolaš eará doaimmaid jus oidnet ahte dulecakkit eai soaitte doallat dahje go dulečáhci ollegoahtá dulecakkiid alimus dássái. 7.5 Oppalaččat dájiluođa ja jáhkehahttima birra Dájiluohta leat dat jagit mat gaskamearálaččat ásset guotti seamma sturrosaš duli gaskka dahje stuorát duliid gaskka. Dát dájiluohta muitala eaháš dan birra man jáhkehahtte lea ahte boahtá oalle stuora duli. Odamearkkadihte lea 1/50 jáhkehahtte ahte 50-jagi duli boahtá, dat mearkkaša ahte leat 2% jáhkkehahtte juohke jagi. Jus aitto lea leamaš 50-jagi duli muhtun čázádagas, de dat ii mearkkaš ahte manná 50 jagi dassážii fas boahtá dakkár duli mii manná dán ráji badjel. Boahtte 50-jagi duli sáhttá boahtit juo seamma jagi, guotti jagi geahčen, 50 jagi dahje easka 200 jagi geahčen. Lea dehálaš ipmirdit ahte 50-jagi duleárra lea seamma stuoris juohke jagi, muhto lea dušše 2 proseantta jáhkehahtte ahte dat boahtá juohke jagi. Áigeguodilis gažaldat go galgá plánet doaimmaid duleárra báikkiide lea: Man stuora ja dohkálaš ejolašuohta lea ahte boahtá dájjil duleahát olbmo eallenagis? Jus dal mat jurddaša ahte olmmoš eallá (ekonomalaččat) 50 jagi, ja sihkkarastá 100-jagi duli uostá. Tabealla mielde lea dasto 40% ejolašuohta ahte dáhpáhuet duleahágat dan 50- jagi áigodagas. Jus geaaha uolggabáikin ahte dohkálaš duleahát ejolašuohta 50-jagi áigodagas lea odamearkkadihte 10%, de čájeha tabealla ahte dat maid de hukse ferte leat sihkkarastojuon 500-jagi duli uostá! Tabealla 7.1 Vejolaš duleahágat % mielde áiggi ja dájodaga uođul Dájiluohtainterálla Áigodaga guhkkodat jagit (L) (T)

36 8 Referánssat /1/ NOU (Norges offentlige utredninger) 1996:16: Tiltak mot flom. /2/ Stortingsmelding nr : Tiltak mot flom. /3/ Flomsonekartplan. Prioriterte elestrekninger for kartlegging i flomsonekartprosjektet. NVE /4/ Hallard Berg og Øyind Høydal Prosjekthåndbok flomsonekartprosjektet. /5/ Roger Særd. Flomberegning for Altaassdraget. NVE Dokument 16/2003. /6/ Anders Bjordal. Kalibreringsdata for flomsonekart i Kautokeinoela. /7/ Noatek AS. Terrprofilering i Kautokeino/delrapport /8/ Ingebrigt Bære. Dokumentasjon a annlinjeberegning. /9/ Anders Skauge. Arealplanlegging i tilknytning til assdrag og energianlegg. NVEeileder 3/1999. /10/ Retningslinjer for planlegging og utbygging i fareområder langs assdrag. NVE 2007 (se NVEs nettsider Disse retningslinjer erstatter tidligere retningslinjer Arealbruk og sikring i flomutsatte områder. NVE retningslinjer nr. 1/ Mielddus 1 kárta mii čájeha 200-jagi duli iidodaga. 27

37

38 Denne serien gis ut a Norges assdrags- og energidirektorat (NVE) Utgitt i NVEs flomsonekartserie: Denne serien gis ut a Noregs assdrags- og energidirektorat (NVE) Gitt ut i NVEs flaumsonekartserie: Lea Norgga cázádat-ja energiijadirektoráhtta (NCE) mii almmuha dán ráiddu. Almmuhuon NCE dulebáikekártaráiddus: 2000 Nr 1 Ingebrigt Bære: Delprosjekt Sunndalsøra Nr 2 Siri Stokseth: Delprosjekt Trysil Nr 3 Kai Fjelstad: Delprosjekt Elerum Nr 4 Øystein Nøtsund: Delprosjekt Førde Nr 5 Øyind Armand Høydal: Delprosjekt Otta Nr 6 Øyind Lier: Delprosjekt Rognan og Røkland 2001 Nr 1 Ingebrigt Bære: Delprosjekt Støren Nr 2 Anders J. Muldsor: Delprosjekt Gaupne Nr 3 Eli K. Øydin: Delprosjekt Vågåmo Nr 4 Eirik Traae: Delprosjekt Høyanger Nr 5 Ingebrigt Bære: Delprosjekt Melhus Nr 6 Ingebrigt Bære: Delprosjekt Trondheim Nr 7 Siss-May Edardsen: Delprosjekt Grodås Nr 8 Øyind Høydal: Delprosjekt Rena Nr 9 Ingjerd Haddeland: Delprosjekt Flisa Nr 10 Ingjerd Haddeland: Delprosjekt Kirkenær Nr 11 Siri Stokseth: Delprosjekt Hauge Nr 12 Øyind Lier: Delprosjekt Karlstad, Moen, Rundhaug og Øerbygd 2002 Nr. 1 Øyind Espeseth Lier: Delprosjekt Karasjok Nr. 2 Siri Stokseth: Delprosjekt Tuen Nr. 3 Ingjerd Haddeland: Delprosjekt Liknes Nr. 4 Ahmed Reza Naserzadeh: Delprosjekt Åkrestrømmen Nr. 5 Ingebrigt Bære: Delprosjekt Selbu Nr. 6 Eirik Traae: Delprosjekt Dalen Nr. 7 Øyind Espeseth Lier: Delprosjekt Storslett Nr. 8 Øyind Espeseth Lier: Delprosjekt Skoltefossen Nr. 9 Ahmed Reza Naserzadeh: Delprosjekt Koppang Nr. 10 Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Nesbyen Nr. 11 Øyind Høydal: Delprosjekt Selsmyrene Nr. 12 Siss May Edardsen: Delprosjekt Lærdal Nr. 13 Søren Elkjær Kristensen: Delprosjekt Gjøik 2003 Nr. 1 Ingebrigt Bære, Jostein Segården: Delprosjekt Korgen Nr. 2 Siss-May Edardsen: Delprosjekt Dale Nr. 3 Siss-May Edardsen: Delprosjekt Etne Nr. 4 Siss-May Edardsen: Delprosjekt Sogndal Nr. 5 Siri Stokseth: Delprosjekt Søgne Nr. 6 Øyind Høydal og Eli Øydin: Delprosjekt Sandika og Vøyenenga Nr. 7 Siri Stokseth og Jostein Segården: Delprosjekt Hønefoss Nr. 8 Ingebrigt Bære og Christine K. Larsen: Delprosjekt Røssoll Nr. 9 Søren E. Kristensen: Delprosjekt Kongsinger Nr. 10 Paul Christen Røhr: Delprosjekt Alta og Eiby 2004 Nr. 1 Beate Sæther, Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Verdalsøra Nr. 2 Beate Sæther, Christine K. Larsen: Delprosjekt Hell Nr. 3 Siss-May Edardsen, Christine Kielland Larsen Delprosjekt Sande Nr. 4 Ingebrigt Bære,Eli K. Øydin: Delprosjekt Batnfjord Nr. 5 Ingebrigt Bære, Jostein Segården: Delprosjekt Meldal Nr. 6 Ahmed Naserzadeh, Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Fetsund Nr. 7 Siri Stokseth, Eli K. Øydin: Delprosjekt Ålgård Nr. 8 Ingebrigt Bære,Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Misær Nr. 9 Turid Bakken Pedersen,Christine K. Larsen: Delprosjekt Moi Nr. 10 Siri Stokseth, Linmei Nie,Eli K. Øydin: Delprosjekt Skien Nr. 11 Siri Stokseth, Eli K. Øydin: Delprosjekt Mandal Nr. 12 Siri Stokseth, Eli K. Øydin: Delprosjekt Kongsberg Nr. 13 Siss-May Edardsen, Eli K. Øydin: Delprosjekt Myklemyr og Fossøy Nr. 14 Siss-May Edardsen, Øystein Nøtsund, Jostein Segården: Delprosjekt Ørsta Nr. 15 Ahmed Reza Naserzadeh, Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Ringebu/Fåang 2005: Nr 1 Ingebrigt Bære, Julio Pereira: Delprosjekt Kotsøy Nr 2 Siri Stokseth, Jostein Segården: Delprosjekt Drammen Nr. 3 Ahmed Naserzadeh, Julio Pereira: Delprosjekt Hamar Nr. 4 Ingebrigt Bære og Christine K. Larsen: Delprosjekt Beiarn Nr. 5 Ahmed Naserzadeh, Jostein Segården: Delprosjekt Aldal og Tynset Nr. 6 Siss-May Edardsen, Eli K. Øydin: Delprosjekt Rauma Nr. 7 Siss-May Edardsen, Christine K. Larsen: Delprosjekt Molde Nr. 8 Siri Stokseth, Julio Pereira: Delprosjekt Øyslebø Nr. 9 Turid Bakken Pedersen, Eli K. Øydin, Jostein Segården: Delprosjekt Flakksann Nr. 10 Christine K. Larsen, Ingebrigt Bære: Delprosjekt Mosjøen Nr. 11 Christine K. Larsen, Ingebrigt Bære: Delprosjekt Bærums Værk Nr. 12 Turid Bakken Pedersen, Jostein Segården: Delprosjekt Mosby

39 2005 forts. Nr. 13 Ahmed Reza Nasersadeh, Julio Pereira: Delprosjekt Lillestrøm Nr. 14 Siss-May Edardsen, Jostein Segården: Delprosjekt Eidfjord Nr. 15 Beate Sæther, Christine K. Larsen: Delprosjekt Orkdal Nr. 16 Siss-May Edardsen, Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Vikøyri 2007 Nr. 1 Siss-May Edardsen, Eli K. Øydin: Delprosjekt Stryn Nr. 2 Ahmed Reza Naserzadeh, Julio Pereira: Delprosjekt Eidsoll Nr. 3 Ingebrigt Bære, Anders Bjordal, Christine K. Larsen: Delprosjekt Kautokeino / Oasseprošeakta Guodageaidnu 2006 Nr. 1 Siss-May Edardsen, Christine K. Larsen: Delprosjekt Bondalen Nr. 2 Siss-May Edardsen, Julio Pereira: Delprosjekt Oltedal Nr. 3 Siss-May Edardsen, Jostein Segården: Delprosjekt Sylte Nr. 4 Siss-May Edardsen, Eli K. Øydin: Delprosjekt Voss Nr. 5 Ahmed Reza Naserzadeh, Jostein Segården: Delprosjekt Fjellhamar Nr. 6 Ahmed Reza Naserzadeh, Jostein Segården: Delprosjekt Lillehammer Nr. 7 Ahmed Reza Naserzadeh, Julio Pereira Delprosjekt Fredrikstad og Sarpsborg Nr. 8 Anders Bjordal, Christine K. Larsen: Delprosjekt Masi / Oasseprošeakta Máze Nr. 9 Ingebrigt Bære, Christine K. Larsen, Knut Aune Hoseth Delprosjekt Bonakas, Seida og Polmak / Oasseprošeakta Bonjákas, Sieiddá ja Buolbmát Nr. 10 Ingebrigt Bære, Christine K. Larsen: Delprosjekt Hattfjelldal Nr. 11 Ingebrigt Bære, Christine K. Larsen: Delprosjekter Trofors-Grane Nr. 12 Siri Stokseth og Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Gol Nr. 13 Siri Stokseth og Christine Kielland Larsen: Delprosjekt Hemsedal Nr. 14 Ingebrigt Bære, Eli K. Øydin: Delprosjekt Ulefoss

40 N m

41 N m

42 N m