Almmolaš ássandoarjja OANEHAČČAT JA ČIELGASIT

Átírás

1 Almmolaš ássandoarjja OANEHAČČAT JA ČIELGASIT

2 Sisdoallu Doarjja ássamii 2 Gii sáhttá oažžut almmolaš ássandoarjaga? 2 Olugo sáhttá oažžut almmolaš ássandoarjaga 3 Ássandoarjaga rehkenastin 6 Ohcan ja máksin 7 Kela bálvala 8

3 Almmolaš ássandoarjja 2019 Dán brošyras muitaluvvo almmolaš ássandoarjagis. Dán brošyras muitalit jagi 2019 doarjagiin. Mielde eai leat buot doarjagiid detáljat. Sáhtát dárkkistit doarjagiid meriid neahttasiidduin čujuhusas: Kela doarjagiid ákkat leat meroštallojuvvon lágain. Go Kela mearrida muhtun doarjagis, juohke ohcci eallindilli gieđahallo persovnnalaččat. Ohcciid eallindilli ja doarjaga dárbu leat dávjá earáláganat. Danin maiddái doarjagiid mearri molsašuddá. Kela mieđiha doarjagiid ohcamušaid vuođul. Sáhtát ohcat daid neahtas: Sáhtát ohcat doarjagiid maiddái bábirskoviiguin. Oaččut daid Kela doaimmahagain dahje neahtas: 1

4 Doarjja ássamii Kelan máksán ássama doarjagat leat: almmolaš ássandoarjja ealáhatoažžu ássandoarjja soalddátdoarjaga ássandoarjja. Dan brošyras muitaluvvo almmolaš ássandoarjaga birra. Gii sáhttá oažžut almmolaš ássandoarjaga? Kela máksá almmolaš ássandoarjaga goluide, mat šaddet ássamis. Sáhtát oažžut almmolaš ássandoarjaga, juos dus leat unnán boađut ja ásat fásta Suomas. Doarjaga sáhttá máksit ovtta olbmui dahje borramušgázzái. Borramušgázzi oaivvilda olbmuid, geat ásset seamma visttis bissovaččat. Dábálaččat borramušgázzi lea náittosbárra, rabaslihttobárra dahje bearaš. Maiddái okta olmmoš sáhttá leat borramušgázzi. Almmolaš ássandoarjaga sáhttá oažžut: láigovistái oamastanvistái (bearašvissui) oasusvistái ássanvuoigatvuođavistái oasseoamastanvistái. Sáhtát oažžut ássandoarjaga ovdamearkan čuovvovaš ássangoluide: Láigovisti: láigu sihke čáhce- ja liggengolut Bearašviessu: giddodaga dikšungolut ja visteloana reanttut Oasusvisti: vástta, visteloana reanttut sihke čáhce- ja liggengolut Ássanvuoigatvuođavisti: geavahanvástta, visteloana reanttut sihke čáhce- ja liggengolut Oasseoamastanvisti: láigu sihke čáhce- ja liggengolut. Ássangolut Čáhcemáksu dohkkehuvvo ássangollun, juos mávssat dan sierra láiggu dahje buhtadusa lassin. Čáhcemáksun dohkkehuvvo 18 euro guđege olbmos mánotbajis. 2

5 Liggengolut dohkkehuvvojit ássangollun, juos mávssat daid sierra láiggu dahje vástaga lassin. Liggengollun dohkkehuvvo 41 /mb, juos borramušgáccis lea okta olmmoš. Juos borramušgázzái gullet máŋga olbmo, liggengoluide lasihuvvo 14 euro juohkehaš lassiolbmo guovdu. Oanádus e/mb dárkkuha euro mánotbajis. Juos ásat bearašdálus, ássangollun dohkkehuvvo čázis, liggemis ja eará bearašdálu goluin šaddan golut dahjege diškungolut. Dohkkehuvvon dikšungoluid sturrodat lea meroštallojuvvon lágas. Juos dus lea visteloatna, ássangollun dohkkehuvvo 73% dahjege measta golbma njealjátoassi loanaid reanttuin. Jeara lasi nummiris: Olugo sáhttá oažžut almmolaš ássandoarjaga? Ássandoarjja sáhttá leat eanemustá 80 % dahjege njeallje viđatoasi ássangoluin. Nuba mávssatge iežat ássangoluin álot unnimustá 20 % dahjege ovtta viđátoasi ieš. Ássandoarjja ii goittotge máksojuvvo buot ássangoluin, dušše lágas meroštallojuvvon dohkkehuvvon ássangoluid mielde. Dohkkehuvvon ássangoluide leat ásahuvvon eanemusmearit dahjege eanemusássangolut. Juos dohkkehuvvon ássangolut mannet badjel eanemusássangoluid, rehkenasto doarjaga mearri eanemusassangoluid mielde. Eanemusássangoluide váikkuhit visttis ássi ollesolbmuid ja mánáid lohkomearri sihke vistti sajádatgielda. Loga lasi neahttasiidduin: 3

6 Vistti sajádat Gielddat leat juhkkojuvvon njealji gieldaluohkkái ássama divrrasvuođa mielde. Vuosttas gieldaluohkkái gullá Helsset. Doppe ássan lea divraseamos, nuba doppe oažžu stuorat ássandoarjaga. Nuppi gieldaluohkkái gullet Esbo, Vanda ja Kauniainen. Goalmmát gieldaluohkkái gullet Hyvinkää, Hämeenlinna, Joensuu, Jyväskylä, Järvenpää, Kajaani, Kerava, Kirkkonummi, Kouvola, Kuopio, Lahti, Lappeenranta, Lohja, Mikkeli, Nokia, Nurmijärvi, Oulu, Pori, Porvoo, Raisio, Riihimäki, Roavvenjárga, Seinäjoki, Sipoo, Siuntio, Tampere, Turku, Tuusula, Vaasa ja Vihti. Ovdamearka 1 Máijjá ássá láigovisttis Helssegis. Son máksá láiggu 800 e/mb. Ovttaheakka borramušgáccis eanemusássangollun sáhttá Helssegis dohkkehit 516 e/mb. Máijá ássandoarjja rehkenasto dalle 516 euro vuođul iige su máksán 800 euro láiggu vuođul. Ovdamearka 2 Duommá ássá Giemas vuolleláigolažžan. Son máksá láiggu 291 e/mb. Duommá ássangollun sáhttá dohkkehit eanemustá 349 e/mb. Duommá ássandoarjaga mearri rehkenasto Duommá máksán láiggu dahjege 291 euro vuođul, daningo láiggu mearri ii mana badjel eanemusássangoluid. Njealját gieldaluohkkái gullet buot eará gielddat. Iežas joavkun leat Ålándda gielddat. 4

7 Vuođđoiežasvástuoassi Ovdal go loahpalaš ássandoarjja lea dieđus, ássangoluin geahpeduvvo vuođđoiežasvástuoassi. Vuođđoiežasvástu mearrái váikkuhit borramušgácci bruttoboađut mánotbajis borramušgácci ollesolbmuid ja mánáid lohkomearri. Mađi stuorat boađut leat, dađi stuorat lea iežasvástooassi. Juos boađut leat hui smávvát, vuođđoiežasvástu ii šatta ollege. Bruttoboađut leat boađut, main eai leat vearut geahpeduvvon. Boađut Ássandoarjaga mearrái váikkuhit: dienasboađut (ovdamearkan bálkáboahtu, mas lea dahkkon vejolaš dienasboahtogeahpádus) kapitálaboađut (ovdamearkan láigoboađut ja seasttuid reanttut) máŋggat sosiálaovddut (ovdamearkan bargomárkandoarjja, oahpporuhta, ealáhagat ja buohcanbeaiveruhta). Ássandoarjaga mearrái eai váikkut: dihto sosiálaovddut (ovdamearkan áigáiboahtindoarjja, mánnálassi, oahpporuđa fuolaheaddjibajádus dahje oapmahašdikšundoarjja) oahppoloatna borramušgácci agivuloš máná boađut deivvolaš boađut (ovdamearkan árbi dahje skeaŋka). Galggat almmuhit buot boađuidat ássandoarjjaohcamušas. Dárkkis ohcamušas, galgágo dasa laktit maiddái bálkáguite. Kela oažžu dieđuid bargoboađuin maiddái boahtoregistaris. Dat váldojuvvo atnui jagi 2019 álggus ja Kela atná dieđuid ávkin dađistaga. Muitte almmuhit Kelai maiddái, juos du boađut sturrot dahje unnot. 5

8 Dienasboahtogeahpádus Dienasboahtogeahpádus dárkkuha, ahte juohkehaš borramušgázzái gullevaš olbmo oktiirehkenaston dienasboađuin geahpeduvvo 300 euro mánotbajis. Dát submi ii váldo vuhtii, go Kelas rehkenastet ássandoarjagii váikkuhan boađut. Dienasboahtogeahpádus sáhttá dahkkot bálkáboađuin, ealáhusdoaimma boađuin ja eanadoalu boađuin. Oaččut lassidieđu boađuid váikkuhusas ássandoarjaga mearrái Kela neahttasiidduin. Ássandoarjaga rehkenastin Ássandoarjja rehkenastojuvvo ná: Ássangoluin geahpeduvvo vuos vuođđoiežasvástooassi. Ássandoarjja lea 80 % báhcán supmis. Geahččal rehkenastinbálvalusa Kela neahttasiidduin lea rehkenasti, mainna sáhtát árvvoštallat, man ollu sáhtát oažžut ássandoarjaga. Ovdamearka Jovnna ássá okto Turkus láigovisttis. Vistti láigu lea 700 e/mb. Jovnna bruttoboađut leat 696 e/mb. Boađuid uhccivuođa geažil vuođđoiežasvástu ii leat. Jovnna ássangollun sáhttá váldit vuhtii eanemustá 396 e/mb. Ássandoarjja rehkenasto eanemusássangoluid mielde iige Jovnna máksán láiggu dahjege 700 euro vuođul. Jovnna ássandoarjja lea 80 % eanemusássangoluin dahjege 396 x 0,80 = 317 e/mb. Jovnna máksá ieš ássamis = 383 e/mb. Ohcan ja máksin Sáhtát ohcat almmolaš ássandoarjaga neahtas: Dárkkis ohcamušas, makkár mildosat das galget leat mielde. Sáhtát sáddet mildosiid neahtas. 6

9 Sáhtát ohcat doarjagiid maiddái bábirskoviiguin. Sáhtát prentet daid neahtas: Oaččut skoviid maiddái Kela doaimmahagain. Juos leat ohcamin doarjaga bábirskoviin, sáhtát sáddet dan Kelai poastta mielde. Geahča Kela neahttasiidduin, man čujuhussii reivve galgá sáddet: Sáhtát jearrat čujuhusa maiddái bálvalannummiris Oza ássandoarjaga ovtta mánu siste das go háliidat oažžut dan. Juos ovdamearkan háliidat oažžut doarjaga ođđajagimánu rájes, ohcamuš galgá leat Kelas guovvamánu loahpa rádjái. Go Kela lea gieđahallan ohcamušat, oaččut ruoktot doarjaga guoskevaš mearrádusa. Mearrádusas muitaluvvo doarjaga sturrodat, mearrádusa ákkastallamat ja máksinbeaivi. Oaččut mearrádusa maiddái, juos dat lea biehttaleaddji. Kela máksá almmolaš ássandoarjaga du kontui mánu vuosttas báŋkobeaivvi. Ássandoarjja sáhttá máksojuvvot du bivdagis maiddái njuolga láigoaddái. Kela dárkkista ássandoarjaga jagi gaskka. Ássandoarjaga sáhttá dárkkistit ovdal dange, juos du eallindilli lea nuppástuvvan. Dakkárat sáhttet leat ássamis dahje bearašdilis dahje sisaboađuin dáhpáhuvvan nuppástusat. Muitte almmuhit dáin nuppástusain Kelai. Áigáiboahtindoarjja lea maŋimuš dili doarjja Dus sáhttá leat vejolašvuohta oažžut Kelas vuođđoáigáiboahtindoarjaga, juos buot du sisaboađut ja ruhtavárit ja dutnje mieđihuvvon sosiáladoarjagat eai reahkká vealtameahttun árgabeaivvi goluide, dego borramuššii ja ássamii. 7

10 Kela bálvala Neahtas Kela neahttasiidduin oaččut dieđu ja sáhtát dikšut áššiidat. Kela neahttasiiddut leat čujuhusas: Sáhtát maiddái jearrat ráđi Kelas neahtas: Rehkenastinbálvalusas sáhtát rehkenastit doarjagiid meriid: Kela áššiiddikšunbálvalusas lea dorvvolaš dikšut áššiid neahtas. Bálvalus lea neahtas čujuhusas: Čálit sisa áššiiddikšunbálvalussii neahttabáŋkodovddaldagaiguin dahje giehtatelefovnna mobiilanannehusain. Áššiiddikšunbálvalusas sáhtát: ohcat Kela ovdduid sáddet mildosiid geahččat ohcamušat gieđahallandili almmuhit nuppástusain heaittihit doarjaga. Telefovnnain Ássama doarjagat Fuom! Kela telefonnummirat nuppástuvvet jagi 2019 loahpas. Dárkkis nummira neahtas: Doaimmahagas Oza lagamuš doaimmahaga neahtas: Áigevárremiin Sáhtát várret áiggi Kela doaimmahagas dahje telefonbálvalusas. Várre áiggi, juos du eallimis lea dáhpáhuvvan stuorra nuppástus dahje du ášši lea máŋggamohkat. Várre áiggi telefovnnain dahje neahtas: Dárbbašatgo dulkka? Juos dárbbašat dulkka áššiid dikšumis, váldde oktavuođa Kelain dahje geahča lassedieđuid neahtas: 8

11 Almmut nuppástusain Jos oaččut juoga Kela doarjaga, muitte almmuhit johtilit Kelai, juos du eallindilis dáhpáhuvvet nuppástusat. Dakkárat sáhttet leat ássamis dahje bearašdilis dahje sisaboađuin dáhpáhuvvan nuppástusat. Ruovttoluottabearran Juos Kela máksá ovddu liiggás boasttu dieđuid vuođul, dan gártá bearrat dus ruovttoluotta. Bearranguovddáš Nuppástusohcan Sáhtát ohcat nuppástusa Kela mearrádussii. Oaččut mearrádusa mielde rávvagiid nuppástusa ohcamii. Juos dus leat jearaldagat, váldde vuos oktavuođa Kelai. Ássama doarjagat Sosiáladorvvu nuppástusohcanlávdegoddi Kela davvisámegielat telefonbálvalus ma ja du dmu Kela eará telefonbálvalusat vu be dmu 9 16: Áigáiboahtindoarjja Lápmásiidovddut Ássama doarjagat Mánnábearrašiid Bargguhisvuohta doarjagat Buohcan Oapmahačča Ealáhatáššit jámedettiin Fárren Supmii dahje Stuđeanttat Suomas olgoriikii Veajuiduhttin Kela-goarttat Vearjogeatnegasat Fuom! Kela telefonnummirat nuppástuvvet jagi 2019 loahpas:

12 Kela brošyrat Mánnábearrašiid doarjagat Almmolaš ássandoarjja Buohcuvuođa áigge doarjagat ja veajuiduhttin Stuđeantta ja vearjogeatnegasa doarjagat Bargguhisvuođa áigge doarjagat Ealáhatolbmo doarjagat Fárren Supmii dahje Suomas olgoriikii Vuođđoáigáiboahtindoarjja Brošyraid oažžu Kela doaimmahagain dahje oktasašbálvalanbáikkiin. Brošyrat eará gielaiguin neahtas