Kárášjoga boazodoalu siskkáldas vuoigatvuođadieđáhusa čuovvoleapmi

Átírás

1 siida/ Jáhkenjárgga siida John Samuel Utsi bokte Rávdojohka Kárášjohka Kárášjohka Finnmárkokomišuvdna Poastastobe Deatnu/Tana Kárášjoga boazodoalu siskkáldas vuoigatvuođadieđáhusa čuovvoleapmi Sádden čállosa maŋŋá vuoigatvuođadieađáhusa rabas gulahallančoahkkima Kárášjogas guovvamánu b Dálve guohtun Ovdal guohtunguovlluid gáibádusat ja daidda mearkkašumit Ø.Vorren čállosis Finnmarkensamenes nomadisme II 1962 boahtá ovdan: siida W2 Jakkunjargsiida (Jáhkehkenjárgga siida, masa Roncen Jovnna siida, dálá siida gulai), jagiin lei dálveorohat Kárášjogas. Dálveruoktu lei Kárášjogas Beskenjárggas ja dálveguohtun gis Kárášjoga A/l Bajos čállosis Reindriftens fagselskap 1986 čállo ahte guohtungeavaheapmi lea rievdan 1954 rájes čuoggás Orohat 16b -Jáhkenjárgga siida: 1980-logus rátkkašii jáhkenjárgga siida 3-4 dálvesiidii. 1989is geavahii okta A/l Bajos čállosis Reindriftens fagselskap 1986 čállo ahte guohtungeavaheapmi lea rievdan 1954 rájes čuoggás Orohat 16b -Jáhkenjárgga siida: 2003 rájes gis ledje jáhkenjárgga siiddas 2 dálvesiidda Orohat 16 válddii dálveguohtunguovllu Báhkilsákiddi siiddas Báhkiljávrris lulás Gussaávžeráigge gitta Natogeainno rádjai ja attii dan Iskurašvuomi siidii go ođđa dálveorohat rájáid juhke siiddaide. Dálá leat 4 maŋemuš jagi leamaš ovttas Mirkocáza siiddain, go leat gáržžiduvvon Orohat 16 dálveorohat rádjabidjama bokte ja maiddái go nuortasiida, Jovnnin Pier Jovnna gánddaid siida gáibida eanas Báhkilskáidde siidda dálveguohtun guovlluid. Lea ártet go siida mii lea easkka 1980-logus johtán dáid dálveguohtun guovlluide sáhttá gáibidit

2 máttabealde Šuolggajoga, Goikenjavvevári, Šuolggaskáiddi, Buordnavári guovllus ja guođohangoahti lei Šuolggajoga ja Persaadjága gaskkas. Vorren čálllosis boahtá maiddái ovdan ahte Nilut siida ja siida leat guođohan vurrolagaid dáid máttabeale guovlluin. siida (Bær siida) Buordnavári álgoguovllu ja nubbi siida (Utsi) gis Dákteroavi guovlluid Buordnavárrái. Utsi siidii gullá Roncen Jovnna siida ja su maŋisboahtit, dálá gohčoduvvon i siida. Orohat 16b bargoplánain 1994 sáhttá lohkat Jáhkenjárgga siiddas, dalá orohat 16b, lea leamaš golmma guovllus: 1) Roncen Jovnna siida lea guođohan dálvit Báhkiljot ráigge bajás Bálggesvárrái ja das Lávvárii, Námmávárrái ja gitta Niitomohki geainnu duohkái. Das gis mielde Báhkiljohkii. 2) Roncen Niigá siida lea guođohan dálvit Badjenjárggas Suodnjoláddui Linddijeaggái ja das Kárášjohkii Mosebakken buohta. A/l Bajos čállosis Reindriftens fagselskap 1986 čállo maiddái ahte 2003as lea olles Jáhkenjárgga siida oktan Gaup doaluin Láhtin siiddas leamaš čoahkis ovtta guovllus Kárášjoga mátta- ja nuorttabealde Buordnaváris davás Kárášjohkii; Roncen Jovnna, Roncen Niigá ja Bær-siidda dálveguohtumiin. Orohat 16b bargoplánain 2005as, Jáhkenjárgga siidda siiddačoahkkin protokollas, sáhttá lohkat ahte Roncen Jovnna ja Roncen Niigá siiddas lea leamaš oktasaš Iškoras/Lávvárvári- Bálggesvárri- Jeagilvárri-Báhkilvárri- Báhkiljohka/Báhkilskái ddi guovlluin. Orohat 13, 14 ja 14a gulaskuddancealkámu Orohat 16 ja Guovllustivra eai leat gulahallan siiddain eaige vuhtiiváldán ovttage gulaskuddama ja váidaga siiddain eará go siiddain mat ledje Orohat 16 čoahkkimis go guohtuneatnamiid juhke ja kárttaid divodedje. Maiddái lea johtingeaidnu Báhkilskáidde siidda guođohanguovllu čađa giđđat ja gávpečorragiguin gos guođohit muhtun jándoriid. Jovnnin Pier Jovnna gánddat, leat rievidan siidda dálveguohtunguovllu. Ii das galle, de válde ođđa siidaguoimmi, Jovnna Sámmol Petter Jovnna, dálveorohahkii geas ii leat gullevašvuohta iige leat árbevirolaččat rievttit Kárášjoga gielddas guođohit ealuin. Son lea árbevirolaččat guođohan dálvviid Skuvvanvári ja Lávkajávrri guovlluin ja gullá árbevirolaččat Čalmelanrašša siidii, muhto lea maŋemuš jagiid gesiid ja čakčat leamaš ovttasiiddas Hálkavári siiddain. Guovtti maŋemuš jagi lea Jovnnin Pier Jovnna gánddaid siidaguoibmin leamaš dálvvi ja Jovnnin Pier Jovnna gánddat ges su geassesiidaguoimmit Čalbmelanráššas gosa lea fas máhccan. Jus Mirkocáza siida ii lean váldit siidda iežas dálveguohtunguovlluide guohtunguovlluid maidda sis eai leat vuoigatvuođat. Sin siidda guohtunguovlu lea leamaš Njeaiddán siiddas Sieidejávrris davás. Lea maiddái imaš mo sáhttá Jovnnin Pier Jovnna gánddaid siida váldit ođđa dálvesiidaguoimmi go ieš árbevirolaččat ii gula dan guvlui. Iigo sii livčče galgan ohcat nugo eará ge badjeolbmot sirdit eará orohahkii eaige lobiheamit lonuhit orohagaid? Iŋgosiid siida gáibida nuortta beale Báhkilskáidde siidda dálveguohtun guovlluin oasi. Iŋgosiid siidda leat leamaš Dijlaskáiddi guovllus dassá ribahedje guohtuneatnamiid áhte Pier Ándde siiddi, iige leat vuoiggalaš dálveguohtun guovllus oasi gáibidit. Iŋgosiid

3 Das gis Kárášjoga joga buohta Badjenjárgii. 3) Bær siida lea guođohan Niitomohkis oarjjás Iškorassii Rávnná-Lemet jekkiide ja das viidásit Mirkocaccái. Das fas Ráiteávžái ja dán leahkeráigge Kárášjohkii johkaráigge Niitomohkkái. Roncen Jovnna ja Roncen Niigá leaba siiddastallan ovttas sihke dálvit, čakčat ja geassit (ja dassá Roncen Niigá heittii bohccuiguin). Sudno leat leamaš ja ain leat Lávvár ja Goikenjavvárri guovlluin Iškoras vuole Bálggesvári birra Jeagilvárrái Dáktejoga miel vulos Badjenjárgii, ja Beskenjárggas guovtte beale joga. Jovnnin Pier Jovnna siida jođii 1980-logus lulábeallái Kárášjoga ja viidásit Dákteroavvái. Dát siida lea dađistaga šas boahá ovdan ahte Reindriftssjefen i kap.10.0: Reindriftssjefens foreløpige vurderinger og forslag Jáhkenjárgga siida ( siida dálvit) har en sammenhengende bruk av områdene sørover til Buordnavárseibboš i den ordøstlige delen av det aktuelle området. Reindriften mener at Muŋkavárri her krenker Jáhkenjárgga sine rettigheter ervervet gjennom bruk i 50 år. Dát cealkámuš nanne guođohan dálveguovllu rivttiid masa Jovnnin Pier Jovnna siiddas eai leat riettit., de livčče siida ferten heaitit boazodoalus go eai leat guohtunguovllut olles dálvái. Daid maŋemuš jagiid lea Juvvin Lemet siida bahkkegeahtán guođohit Beskenjárggas guovtte beale joga ja gáibidit sin guohtonguovlun vaikko Juvvin Lemehis lea gusaiguin bargan ovdal go siiddastallagođii ovttas Jergol guovllus vieljas Álet Jovnnain. Juvvin Lemet siiddas eai leat guohtunguovllut gosge ovdal maŋemuš logenear jagiid maŋŋá go rátkkašii Álet Jovnnas eret. Sudnos lea leamaš dálut Jergolis dassá go fárriiga márkan lágabuidda, nugo Vajámohkenjárgii ja Rávdojohkii (álggos orui Juvvin Lemet Kirstte Sámmol geahčen). Dán sáhttá Álet Jon Johanas duođaštit. siida lea vuosttaš nuortta beal siida mii jođii lulábeallái Kárášjoga ja nubbin siidan ges Biehtár Heaikka siida eaige eará nuorttabeal siiddain leat leamaš guohtunguovllut lulábealde Kárášjoga. Iŋgosiid siida čuožžuhii gulahallančoahkkimis ahte sii leat mástadan siiddain dolin, muhto dat han gal lea dábálaš go johtet meattá ahte leat mástaldeamit iige dat leat daddjon ahte sii leat siiddastallan guovllus go lea sáhka johtimis dušše. Dálá Mirkocáza siida, Anna Ravna Gaup bártniin Lásse Erik Næss Gaupain, maiddái gáibida oarjjabeale oasi dálveguohtunguovlluin, mii ii leat leamaš sin guohtunguovllut. Anna Ravna Gaup lea Kirste Biret Gaup nieida ja

4 viiddidan guohtunguovllu dálveguohtunguovlluid e, ja ceggen lobihis áiddi Dákteruovis/Jeagilváris Báhkiljot mielde bajás Ello-áhku eatnamiidda, mii ain lea ceaggámin. Jovnnin Pier Jovnna siida gulai Njeaiddánsiidii ovdal rátkkašii ja jođi ođđa geasseorohahkii, Hálkavárrái, ja ásahii ođđa dálveguohtunguovllu Kárášjoga lulábellái ja siidda guovlluide 1980-logus. siida lea duvdiluvvon eret guohtunguovlluin vai eai masttat siiddain mii lobiheamit viiddida guohtunguovlluid. siida (Roncen Jovnna ja Roncen Nigá) sáhkohalai 1980 logus go guođohii Jeagilváris mii lei gildon guođohaneatnamiin 1985 rádjai. Sverre Kirste Biret siida gulai Niluhiid siidii muhto rátkkii sierra siidan go su isit, Lárin, jámii. Lárin áigge siiddastalle Sire Máhte ládduid guovllus ovttas eará Niluhiiguin. Maŋŋá go rátkki sierra siidan, de lea guođohan davábealde Kárášjoga dálvviid. Ovddeš Mirkocáza siiddas ii leat eará go Marit Anna Bær báhcán čuohte heakkain maŋŋá go vielja, John Lars Bær, jámii ja nubbi viellja, Rasmus Nils Bær, heittii bohccuiguin bargamis. siida siiddastallagođii ovttas Marit Anna Bær siiddain veahkehit su. siida lea maiddái gáibidan Mirkocáza dálveguohtun rivttiid gos maŋemuš jagiid lea guođohan go lea duvdiluvvon eret guohtunguovlluin mat leat gáržžiduvvon. Dán njealji siidda gáibádusat

5 Opdal lei politiijábálvá mii sáhttá dán duođaštit. guohtunguovlluide mearkkašit ahte siidii ii báze guohtunguovlu eará go Gussajávrris Niitomohke geainnu duohkái mii muđui lea giđđa johtingeaidnu mátta siiddaide ja gávpečorragiidda. Giđđa guohtun Ø.Vorren čállosis Finnmarkensamenes nomadisme II 1962 boahtá ovdan: siida W2 Jakkunjargsiida (Jáhkehkenjárgga siida, masa dálá siida gulai), jagiin giđđajohtin álggahuvvui Persáadjagis nuorttabealde Buordnavári badjel Goikkenjavvevári Beskenjárgii ja das viidásit davásguvlui Ássebáktái geasseorohahkii. Beskenjárggas viidásit davásguvlui Ássebáktái geasseorohahkii. Beskenjárggas viidásit davásguvlui Ássebáktái geasseorohahkii. Beskenjárggas viidásit davásguvlui Ássebáktái geasseorohahkii. Beskenjárggas viidásit davásguvlui Ássebáktái geasseorohahkii. Geasse guohtun siidda geasseorohat lei Hálkaváris 1947 rádjai dassá go johte Muorrálii go Stravnnje Sámmol jámii. Jáhkenjárggas Buolotnjárggas muhto doppe badjelgehččojuvvojin ja áitojuvvojin eará siiddadoalliin earret go Jáhkenjárggas Jáhkenjárggas Jáhkenjárggas

6 Čakčaguo htun Ø.Vorren čállosis Finnmarkensamenes nomadisme II 1962 boahtá ovdan: siida W2 Jakkunjargsiida (Jáhkehkenjárgga siida, masa dálá siida gulai), jagiin siiddastalai Mollešguovlluin dassá johte viidásit nuorttas Gárdin guvlui, Seaisongiellasa, Navllesoaivvi ja Beatnatjávrri badjel máttageahčái Orrooaivvi. Das ges viidásit máttás Rávdogiellasii, Liidnebeahcanvári badjel Liidnebeahcanjoga mielde vulos Iešjoga badjel Bealagnavárrái. Dasto nuorttas Goahtejávrri ja Doggesvađa meattá Beskenjárgii ja Báhkilvárrái dálveguohtun guovlluide. Lásse Jon John Tores, Ásllat Máhtes ja Lásse Jon Risten Nils Máhtes (orohat ovdaommoš dan áigge) geat ledje mu siidaguoibmin váldán formálalaččat. Orohat 16b bargoplánain mat leat áimmuin 1994 rájes, sáhttá lohkat Jáhkenjárgga siiddas, dalá orohat 16b, lea leamaš čakčaguohtuneatnama t Kárášjoga orohaga 17 oktasaš eatnamiin, mii lea Vuotkovuomi guovllus, ja ráŧkkašan Gárdingárddis. Dáid guovlluid leat Jáhkenjárgga siida geavahan máŋgalot jagi (Roncen Jovnnasiida, siida, ovttas Roncen Ándde-, Roncen Niigája Bær-siiddain). Muđui sáhttá Stáhtaarkiivvas Tromssas gávdnat dieđuid čakčaguohtuneatnamii d birra. Muđui lea Kirste Biret Gaup-siida leamaš muhtun Brevain Orohat 16ii 2005as boahtá ovdan ahte Jáhkenjárgga siida lea siiddastallan Vuoŧkovuomis. Jáhkenjárgga siida lea 2005 dieđihan Orohat 16ii ahte gaskaboddosaš áiddi ceggejumi birra davágeahčen Geaimmejávrris Sieiddejávrái vai ii masttat Máilevađa siiddain. Vuoŧkovuomis Vuoŧkovuomis Jovnnin Pier Jovnna gánddaid siida gáibida maiddái ollásit Jáhkenjárgga čakčaguohtun guovlluid Vuotkovuomis. Sin siiddas eai leat leamaš guohtunguovllut vuotkovuomis muhto Njeaiddámis ovdal go sirde Hálkavárrái. Ja dál ges leat Čalbmelanráššii sirdán, guokte maŋemuš jagi ovttas Jovnna Sámmol Petter Jovnnain. 14a spiertagáisá oidno maiddái gáibidan Jáhkenjárgga čakčaguohtun guovllus nuortaoasi. Dálá Spiertagáissá siiddat/badjeolbmot eai leat árbevirolaččat siiddastallan Vuotkovuomis giđđat ja čakčat. Rávnná Jovnna

7 áigodaga ovttas Jáhkenjárgga siiddain Vuotkovuomi guovllus čakčaguohtumiin. siida lea davábealde Káršjoga siiddastallan, Oalgeváris davás, Jalgesvađa ja Gárževári guovllus dássá go lohaphaedje boaszodalu. Dán siiddas eai leat maŋisboahtit mat leat joatkkán siiddastallamin Rávnná Jovnna ealuin. Eai han eará 14a spiertagáisá dálvesiiddat leat guovllus guođohan, eaige dalle sis leat rievttit guvlui jus vel geassesiidaguoibmi lea ovdal guođohan guovllus ovdal go loahpahedje boazodoalu. Johannes Anders P. Guttorm oidno maiddái gáibidan Jáhkenjárgga čakčaguohtun guovlluin seamma oasi maid Spiertagáissá siida ge gáibida. Johannes Anders P. Guttorm lea heaitán boazodoalis iige oro riekta ahte siiddat mat eai badjeolbmostala šat galget gáibidit

8 guohtunguovlluid masa ii leat atno sis. Dasa lassin lea dát siida gullan Njeaiddán siidii dassá go rátkkii sierra siidan. Johannes A P Guttorm siida lei sullii 10 jagi sierra siiddas Častenoivviid guovluus davás. Mathis P. Guttorm oidno maiddái gáibidan Jáhkenjárgga čakčaguohtun guovlluin oarjeoasi. Mathis P. Guttorm lea maiddái ja ain gullá Njeaiddán siidii. Muhto go su váhnemat elle, de ledje sii sierra siiddas moadde lot jagi Častenoivviid guovllus davás. Geat gullet Báhkilskáidde siidii dál? Roncen Jovnna (Ánte Máreha, Marit Andersdatter Guttorm, ja Stravnnje Sámmola, Samuel Samuelsen Utsi, bárdni) ja Álet Jon Álehttá rohki mánát ja mánáidmánát leat otná siidda maŋisboahtit ja gullet siidii:

9 John Samuel P. Utsi (siiddadoalli) John Lemet J. Utsi (siiddadoalli miellahttu; gánddaš) Máhtte Niillas J. Utsi(siiddadoalli miellahttu; gánddaš) Ann-Kristin Utsi (siiddadoalli miellahttu; oabbá) Inger Elisabeth Utsi (siiddadoalli miellahttu; oabbá) ja su mánáin leat bohccot maiddái dán siiddas ja áhčis siiddas gos beaivválaččat barget (Petter John Utsi siiddas); Mads Petter Utsi, Áile Elisabeth Utsi, John Andre Utsi, Leah Elisabeth Utsi Anders Mathis Johannes P Utsi (siiddadoalli) Aina Mathea Utsi (siiddadoalli miellahttu; nieiddaš) Per John S Utsi (siiddadoalli miellahttu; áhčči) Marit Alette Utsi (siiddadoalli miellahttu; oabbá) Berit Synnøve Utsi (siiddadoalli miellahttu; oabbá) Per Kristian Utsi Henriksen (siiddadoalli miellahttu; oappá bárdni) May Kristin Utsi Henriksen (siiddadoalli miellahttu; oappá nieiddaš) Ánte Máret ja Stravnnje Sámmol dálludeigga mánáiguin Beskenjárggas dassá fárriiga márkanii Vullošnjárgii ja dasto Rávdojohkii, muhto guođohanguovllut bisso seamma sajis earret go dállu huksejuvvui márkan lagabuidda. Ánte Máreha ja Stravnnje Sámmola siiddastalllan lei máttabealde Kárášjoga; Sahájogas birra Jeagilvári, Dákteroavi, Bálggesvári, Báhkiljoga guovllus gitta Linddijeaggái ja das Iškorasa birra Iškorasgeidnui, Buordnavárrái ja Belločelgái. Das ges vulosguvlui Gorvái ja das vulosguvlui fas Sahájogažii. Geasseorohat lei Halkaváris dassá Ándde Máret mánáiguin fárrii 1947as Muorrálii go Stravnnje Sámmol jámii. Ánte Máreha ja Stravnnje Sámmol bártnit (Roncen Jovnna, Roncen Niillas ja Roncen Ánde) ja nieida, Roncen Elle isidiin, siiddastalle ovttas váhnemiiguin. Roncen Ánde sirddii Rávotjohkii ealuinis eamit fulkkiid kránnjásiidaguoibmin, ja sus lea leamaš doppe moaddelot jagi dálveorohat gitta dassá go su bearaš lohpahii boazodoalu ja dál su nieida vivain guođoha doppe, Mikkel Kemi. Roncen Jovnna ja Roncen Niillas leigga 2 jagi ovtta siiddas Roncen Ánddiin Rávotjogas go lei olu muohta beahcevuvddiin ja doppe duottarguovllus lei buoret guohtun. Nieiddat (Roncen Biret náitalii Juvvin Lemehiin ja siiddastalai geassit Skuohtanjárggas ja Jergol guovllus dálvit nugo Álet Jovnna gii lei Juvvin Lemeha viellja. Roncen Ánne náitalii Ánne Márgget Lássiin ja soai siiddastalaiga Vuorjjis geassit ja dálvit Rivkkágiellasis/Njuovččos. Roncen Risten náitálii Mikkel Kemiin ja soai siiddastalaiga geassit Máhkarávjjus ja dálvit dolin goahtejávrris Jergulii. Goahtejávrris lea lavdnjegoahti maid Keme siida ceggii. Keme siiddastalai dálvviid ovttas Ándde Máret siiddain ovdal Kemet rátkke ja johte Gumppejot ala maŋŋá soađi ja dasto Sálžui gos eará Kemet leat ain eret go Roncen Risten bárdni Mihkkal gii dál siiddastallá eamidis dálveorohagas rávotjogas.

10 loahpahus: siida gáibida Finnmárkokommišuvnna veardidit vuđolaččat mat leat leamaš guohtunguovllut eaige vuhtii váldit dálá guohtunguovlluid mat leat viiddiduvvon siiddain jagis jahkái go ealut sturrot ja siiddat rátkkašit máŋgga sadjái go eai soabat ja dagahit ahte eanet siiddat gártet mat ovdal eai leat leamaš árbevirolaččat. Maiddái lea dán okŧavuođas geahčadit siiddaid mat leat váldán ođđa siidadoalliid siidii, leat go gulahallamis leamaš ja lea go lohpi addon vai leatgo lobálaččat johtán ja dál gáibidit guohtunguovlluid mat eai leat leamaš guohtunguovlun. Dasto lea jearaldat goas sáhttá gohčoduvvot guohtunguovlun, 30, 40, 50 vai 100 jagi geavaheami maŋŋá? Gohčoduvvo go guohtunguovlu guovlun gos eatni váhnemat leat siiddastallan iige gáibideaddji leat siiddastallan dan rájes go su eadni náitalii ja fárrii isidis orohahkii, gáibideaddji áhčči orohahkii? Leago gáibideaddjái dat guovlu guovlun gos ii leat goassige siiddastallan eará go su eatni, son han lea leamaš áhčis orohagas mánnávuođa rájes? Maiddái siida gáibida nuorta ja oarjedálveguohtunrádjá bisuhuvvo mii ii oidno nággoguovllu kárttas maid Finnmárkokommišuvdna lea juohkán gulaskuddančoahkkimis. Eará bealli maid Finnmárkokommišuvna ferte geahčadit lea ahte manne gáibidit stuorát orohagaid; leat go ealut sturron vai leat go siidaguimmiid váldán main ii leat gullevašvuohta árbevirolaččat guvlui? Vai gáibidit go guohtunguovllu danin go muhtun sogas, omd. vilbealli, dahje geassesiidaguoibmi lea guođohan guovlluin muhto ii ieš gáibideaddji? Ja lea go dat vuoiggalaččat riekta jus nu lea? Galget go siiddat geain árbevirolaččat leat rievttit čáhket saji siiddaide mat eai leat guođohan guovllus? Dearv. siiddas John Samuel Utsi bokte (sign)