Vuorká-diehtu riikkavuložiidda

Átírás

1 Vuorká-diehtu riikkavuložiidda

2 2 Vuorká-bálvalusat

3 Vuorká-diehtu riikkavuložiidda Vuorká-bálvalusat ráhkaduvvojit danin, vai du dearvvašvuohta, buresbirgejupmi ja dorvvolašvuohta buorránivčče. Vuorká-bálvalusat láhčet dearvvašvuođafuolahusa ámmátolbmuide eanet áiggi vuojulduvvat du áššiid dikšumii. Vuorkái vurkejuvvojit dieđut, mat leat čállojuvvon du birra dearvvašvuođafuolahusas ja apteaikkas, boahtteáigge maid sosiálafuolahusas. Iežasvuorkkás oainnát dáid dieđuid ieš. Jos attát lobi, de maiddái dat ámmátolbmot, geat dikšot du, oidnet du dieđuid. Divššu dorvvolašvuohta buorrána, go dearvvašvuhtii laktáseaddji dieđut leat čohkkejuvvon ovtta báikái. Go ámmátolbmot, geat dikšot du, dihtet dutnje mearriduvvon dálkasiid ja dutkanbohtosiid, de ii dárbbaš dahkat badjelmeare dutkamušaid. Dáinna sesto sihke áigi ja ruhta. Mo Vuorká-bálvalusat váikkuhit du eallimii? Loga eanet. Vuorká-bálvalusat 3

4 Iežasvuorká lea riikkavuložiidda dárkkuhuvvon fierbmebálvalus Iežasvuorkkás oainnát iežat dikšundieđuid ja dálkkasreseapttaid. Boahtteáigge gávnnat doppe maid iežat sosiálafuolahusa áššehasdieđuid. Iežasvuorká-bálvalusa bokte sáhtát maid bivdit reseaptta ođasmahttima. Jos dagat dearvvašvuhtii dahje buresbirgejupmái laktáseaddji mihtidemiid, árvvoštallamiid, jearahallamiid dahje dárkkistat juoidá neahttaappaiguin dahje mobiilaappaiguin, sáhtát boahtteáigge vurket maiddái dáid dieđuid Iežasvuorkái. Sáhtát addit sosiála- ja ja dearvvašvuođafuolahusa ámmátolbmuide lobi geahčadit du dieđuid. 4 Vuorká-bálvalusat

5 Vuorká-bálvalusat 5

6 Gii sáhttá geavahit Iežavuorkká? Iežasvuorkká sáhttá geavahit olmmoš, geas lea suopmelaš persovdnadovddaldat. Fuolaheaddji sáhttá geahččat bálvalusas vuollel 10-jahkásaš máná dieđuid. Badjel 10-jahkásačča muhto vuollel 18-jahkásačča dearvvašvuohtadieđuid ja reseaptadieđuid fuolaheaddji sáhttá fas sihtat dearvvašvuođafuolahusas dahje apteaikkas nu mot ovdalnai. Ná registreret iežat Iežasvuorká-bálvalussii Mana čujuhussii kanta.fi. Coahkkal boalu Kirjaudu Omakantaan (Registrere iežat Iežasvuorkái). Boallu lea siiddu olgeš bealde badjeravddas. 6 Vuorká-bálvalusat

7 Dovdát iežat bálvalussii Vállje vuos dovdánvuogi. Dovdánvuogit leat báŋkodovdán (neahttabáŋkodovddaldagaiguin) mobiilasihkkarastin sihkkarastinkoarta (elektrovnnalaš persovdnakoarta) Bálvalussii sáhttá dovdát maiddái organisašuvdnakoarttain, man Álbmotregisttarguovddáš lea mieđihan dahje sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusa ámmátkoarttain. Dovdáma maŋŋel rahpasa Iežasvuorkká ovdasiidu. Loga informašuvnna ja mieđit lobi, vai du dieđuid sáhttá atnit ávkin: 1. Loga vuos informašuvnna das, masa buohccidieđut geavahuvvojit. 2. Mieđit lobi dieđuid geahčadeapmái. Dalle du dieđuid besset geahčadit olbmot, geat dikšot du. Buohccidorvvolašvuohta buorrána, go doaktárat ja divššárat ožžot dieđuid du dikšuma várás álkit ja elektrovnnalaš hámis. Iežasvuorkkás sáhtát maid gieldit reseapta- ja buohccidieđuid luobaheami. Beasat rievdadit dáid ásahusaid, nu ahte sáhtát maŋŋeleappos fas mieđihit lobi dieđuid luobaheapmái, jos hálidat. Vuorká-bálvalusat 7

8 Geahčat iežat dieđuid Vállje siiddu liŋkkáin maid dieđuid hálidat geahčadit: Jos hálidat oažžut dieđuid das go leat mannan dearvvašvuođafuolahusas, coahkkal Terveystiedot (Dearvvašvuohtadieđut). Jos hálidat geahččat laboratoriadutkamiid bohtosiid, coahkkal Terveystiedot (Dearvvašvuohtadieđut) > Tutkimukset (Dutkamušat) ja vállje beaivemeari, goas áiggot mannat. Jos hálidat geahčadit iežat reseapttaid, vállje gurut ravdda fálus Reseptit (Reseapttat). Iežavuorkkás sáhtát geahčadit, gos du reseapttat leat gieđahallon. Oainnát maid, gosa du dearvvašvuohtadieđut leat luobahuvvon Vuorká-bálvalusaid bokte. Ná geahčat, gos du reseaptta dieđut leat gieđahallojuvvon Reseapttat: vállje reseaptta coahkkal vuolleravddas Tietojen luovutukset (Dieđuid luobaheapmi). Ná geahčat, maidda dearvvašvuođafuolahusa ovttadagaide du dikšundieđut leat luobahuvvon Dearvvašvuohtadieđut: vállje Terveystiedot (Dearvvašvuohtadieđut) coahkkal Terveystietojen luovutukset (Dearvvašvuohtadieđuid luobaheapmi). 8 Vuorká-bálvalusat

9 Sádde reseaptta ođasmahttinbivdaga Iežasvuorkkás Sáhtát sáddet Iežasvuorkkás reseaptta ođasmahttinbivdaga. Sáhtát sihtat dakkár reseaptta ođasmahttima mainna leat juo oastán dálkasa. Jos reseapta lea fámus guokte jagi, dan sáhttá ođasmahttit 28 mánu áigge das go reseapta lea mearriduvvon. Eará reseapttaid sáhttá ođasmahttit 16 mánu áigge. Bargga ná Vállje Reseptit (Reseapttat) Coahkkal Reseptien uusiminen (Reseapttaid ođasmahttin) -liŋkka Vállje reseapttaid, maid hálidat ođasmahttit Coahkkal Jatka (Joatkke) Vállje ođasmahttinbivdaga vuostáiváldi Jos hálidat, sáhtát addit Iežasvuorkái iežas telefonnummira. Oaččut teakstadieđu ahte reseapta lea ođasmahtton. Sáhtát mieđihit doaktárii lobi, nu ahte son oažžu geahčadit maid eará reseaptadieđuid. Vuorká-bálvalusat 9

10 Reseapttaid sáhttá ođasmahttit dábálaččat iežas dearvvašvuođafuolahusas. Iežasvuorká evttoha ahte ođasmahttinbivdaga vuostáiváldi lea dat dearvvašvuođafuolahusa ovttadat dahje doaibmi, mii lea mearridan reseaptta. Jos Iežasvuorká ii evttot ođasmahttinbivdaga vuostáiváldi, de sáhtát válljet dan ieš fálus. Sádde ođasmahttinbivdaga dan ovttadahkii, mii mearrida du divššu. Daga dikšundáhtu ja ealaluobahandáhtu Iežasvuorkkás Vurke iežat dikšundáhtu ja ealaluobahandáhtu Iežasvuorkái. Dikšundáhtus sáhtát addit doaivagiid dahje mearrádusaid, mat gusket du divššu. Dikšundáhttu čuvvojuvvo, go it bastte šat ieš muitalit iežas dáhtu. Ealaluobahandáhtus don mieđat luobahit iežat eallagiid dahje gođđosiid nu ahte daid sáhttá geavahit du jápmima maŋŋel dahje sáhtát gieldit dáid luobaheami. Diehtu sirdašuvvá Iežasvuorkkás dearvvašvuođafuolahussii. 10 Vuorká-bálvalusat

11 Man guhká du dieđut čájehuvvojit Iežasvuorkkás? Elektrovnnalaš reseapttat ja dálkasiid oastin oidnojit Iežasvuorkkás 2,5 jagi dan beaivvis, go reseapttat leat čállojuvvon. Dearvvašvuohtadieđut oidnojit Iežasvuorkkás nu guhká go láhka mearrida. Vuolgge dorvvolaččat eret Iežasvuorká-bálvalusas Go heaittát Iežasvuorkká geavaheami, de registrere iežat olggos bálvalusas Kirjaudu ulos (Registrere iežat olggos) -liŋkkas. Liŋka lea siiddu olgeš badjeravddas. Gurre maid interneahtta-ásahusain dihtora gaskamuittu ja siidohistorjjá. Gidde dan maŋŋel bláđensiidduid. Vuorká-bálvalusat 11

12 12 Vuorká-bálvalusat

13 Buot Vuorká-bálvalusat álkidahttet riikkavuložiid eallima Vuorká-bálvalusat leat du olámuttus, ásažat dál gos beare Suomas. Vuorká-bálvalusaid geavahit almmolaš ja priváhtta dearvvašvuođafuolahus ja apteaikkat. Vuorká-bálvalusaid geavaheapmi lea daidda lágas mearriduvvon geatnegasvuohta. Dáinna ládje du buohccidieđut ja reseaptadieđut veahkehit ámmátolbmuid, go sii dikšot du. Vuorká-bálvalussii vurkejuvvon dieđut gieđahallojit luhtolaš ja dorvvolaš vugiin. Dieđuid gieđahallet sihke apteaikkat sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusa ámmátolbmot. Ámmátolbmot galget registreret iežaset Vuorká-bálvalussii. Vuorká-bálvalusat 13

14 Reseapta Buot reseapttat mearriduvvojit elektrovnnalaš hámis. Oaččut buohccirávvaga báhpáris. Das don oainnát dálkasiid ja daid váldinrávvagiid. Reseapta lea fámus guokte jagi, jos fámusleahkináigi ii leat ráddjejuvvon. Reseapttat, mat váikkuhit guovddášnearvafierbmái (PKV) ja narkotihkkadálkasiid reseapttat leat fámus eanemustá jagi. Jos soames eará viežžá du dálkasa apteaikkas, sus galget leat mielde du buohccirávvagat dahje Kela-koarta. Jos olmmoš, guhte ohcá du bealis dálkkasbuhtadusa, dárbbaša du Kela-koartta dahje čálalaš lobi das ahte du njulges buhtadusdieđuid oažžu jearrat. Go attát čálalaš miehtama dahjege váldegirjji, nubbi olmmoš sáhttá dahkat dáid áššiid du bealis: bivdit čoahkkáigeasu dálkasiin, maid geavahat bivdit ahte du reseapta heaittihuvvo, go it šat dárbbaš dálkasa bivdit ahte du reseapta ođasmahttojuvvo. Sáhtát addit čálalaš lobi ovdamearkka dihte ruovttudivššu dahje bálvalandálu bargái. Dan maŋŋel son sáhttá dikšut du reseaptaáššiid. Gii oažžu geahččat du reseaptadieđuid? Doavttir oažžu geahččat reseapttaid, maid son lea ieš mearridan. Apteaikka oažžu geahččat reseapttaid, go dálkasat vižžojuvvojit. 14 Vuorká-bálvalusat

15 Doavttir dahje buohccedivššár, gii dikšu du, sáhttá geahččat du reseapttaid, jos attát dasa lobi njálmmálaččat. Du lobi haga doavttir sáhttá geahččat dieđuid dušše heahtedilis. SPIEHKASTAT: Jos doavttir mearrida PKV- ja narkotihkkadálkasa reseaptta, son sáhttá geahččat daid dálkasiid reseapttaid. Iežasvuorká-bálvalusas sáhtát gieldit dan ahte eará doaktárat ja apteaikkat eai oainne du reseaptadieđuid. Muitte dalle ahte oaččut dálkasiid apteaikkas go čájehat buohccirávvaga dahje čálihuvvon čoahkkáigeasu reseapttain. Suopmelaš reseapttain sáhttá viežžat dálkasiid Estteeatnama apteaikkain Čakčat 2018 sáhtát oastit dálkasiid Estteeatnamis suopmelaš reseapttain. Čuovvovaš jagi maiddái estteeatnanlaččat sáhttet oastit reseaptadálkasiid Suomas. Boahtteáigge álgá ovttasbargu maiddái Ruoŧain. Čuovo rávvagiid Buohccidieđu arkiiva Dieđut du divššuin, ja dutkanbohtosat vurkejuvvojit Buohccidieđu arkiivii. Jos attát lobi, de doaktárat ja divššárat, geat dikšot du olles Suomas oidnet du ovddit buohccidieđuid. Du dikšumii laktáseaddji diehtu sirdašuvvá buorebut, ja badjálas divššuid ja dutkamušaid ii dárbbaš dahkat. Iežasvuorká-bálvalusa bokte geahčat álkit iežat buohccidieđuid. Vuorká-bálvalusat 15

16 Gii oažžu geavahit du buohccidieđuid? Buohccidieđu arkiivva buohccidieđuid sáhttá dat dearvvašvuođafuolahusa doaibmi geavahit, gii lea vurken dieđuid. Dieđuid luobaheapmái earáide dearvvašvuođa doibmiide dárbbašuvvo du miehtan. Miehtan lea fámus doaisttážii ja dat gokčá buot buohccidieđuid, Mat vuogádagas leat ja mat dohko vurkejuvvojit. Sáhtát goittotge ráddjet du dieđuid geavaheami nu ahte gielddát dan. Sáhtát šluhttet miehtama dahje gildosa dearvvašvuođafuolahusas dahje Iežasvuorkkás. Iežasvuorkká Iežas dieđuid vuorká Vuorká-bálvalussii leat boahtime Iežasvuorkká Iežas dieđuid vuorká. Dainna don sáhtát čuovvut iežat buresbirgejumi ja vurket dohko buresbirgejupmedieđuid. Sáhtát vurket bálvalussii ovdamearkka dihte varradeattu ja varrasohkkara mihtidanbohtosiid, symptomaárvvoštallamiid, dárkkistemiid ja iežasdikšunplánaid. Iežas dieđuid vuorká geavahuvvo mainna nu buresbirgejupmeappain, Man Vuorká-bálvalusat lea dohkkehan. Buresbirgejupmeappa sáhttá leat mobiilarusttegis (fiehttotelefovdna, dihtorduolbbus), dahje dat sáhttá leat prográmma dahje bálvalus, mii geavahuvvo dihtoriin, ovdamearkka dihte symptomaárvvoštallanjearahallan, mii dahkkojuvvo internet-loganiin. 16 Vuorká-bálvalusat

17 Boahtteáigge Iežas dieđuid vuorkká dieđuid sáhttet atnit ávkin maiddái ámmátolbmot, geat dikšot du, dikšumis veahkkin, jos attát lobi. Go buohkat geavahit bálvalusa, sáhtát lohkat geavahanrávvagiin dárkileappot: kanta.fi/omatietovaranto Sosiálafuolahusa áššehasdieđu arkiiva Mánnábearrašiid bálvalusat Bargoahkásaččaid bálvalusat Vuorrasiid bálvalusat Gárrenfuolahus Lámisolbmuid bálvalusat Bearašvuoigatvuođalaš bálvalusat Mánáidsuodjaleapmi Vuosttaš sosiálafuolahusa doaibmit vurkejit juo áššehasaid áššegirjjiid Sosiálafuolahusa áššehasdieđu arkiivii. Čavčča 2018 rájes maiddái eará almmolaš ja priváhtta sosiálafuolahusa doaibmit sáhttet álggahit arkiivva geavaheami. Álggus dušše dat ovttadat, gii lea vurken arkiivii áššegirjjiid, sáhttá geavahit daid. Maŋŋeleappos maiddái eará sosiálafuolahusa doaibmit sáhttet geavahit áššehasdieđuid, jos don mannagoađát eará ovttadagas dahje fuolahusas. Du dieđuid beassá geahčadit dušše dat bargi, gii gieđahallá du áššiid. Boahtteáigge sáhtát maid ieš geahčadit Iežasvuorká-bálvalusas sosiálafuolahusdieđuid mat guoskkahit du. Dát bálvalusa váldojuvvo atnui áramustá jagi Vuorká-bálvalusat 17

18 Dálkkasdiehtovuorká Dálkkasdiehtovuorká bálvala erenomážit ámmátolbmuid. Bálvalus sisttisdoallá dieđuid dálkasis, mat leat dehálaččat dálkasa mearrideami ja doaimmaheami dáfus, ovdamearkka dihte dieđut dálkasa hattis, buhttemis ja maiddái dálkasiin, maid sáhttá lonuhit. Dálkkasdiehtovuorká dáhkida oktasaš doaibmavugiid dálkkasfuolahusas ja dahká vejolažžan kvalitehtalaš divššu. Kelain Kelain heive erenomážit doaktáriid ja bátnedoaktáriid priváhtta geavahussii. Dainna sáhttá čállit ja ođasmahttit reseapttaid. Ođđa Vuorká-bálvalusat Vuorká-bálvalusat ovddiduvvojit olles áigge. Muhtin dearvvašvuođafuolahusa ovttadagain geavahuvvo Vanhojen potilastietojen arkistointi (Boares buohccidieđuid arkiveren), mii álkidahttá lágas mearriduvvon dieđuid arkiverema. Dáid dieđuid ii beasa oaidnit Iežasvuorkkás. Okta Buohccidieđu arkiivva boahttevaš bálvalusain lea Kuva-aineistojen arkisto (Govvamateriálaid arkiiva). Bálvalussii arkiverejit govvamateriálat, dego röntgengovat ja magnehtagovat. Govvamateriálaid arkiiva lea dárkkuhuvvon dearvvašvuođafuolahusa ámmátolbmuide. 18 Vuorká-bálvalusat

19 Ensihoitokertomus (Vuosttašdikšunmuitalus) buktá Vuorká-bálvalusaide ođđa geavaheaddjijoavkku. Dárkkuhus lea ahte Vuorká-bálvalusaide vurkejuvvo vuosttašdikšunmuitalus buohccimuitalusa lassin. Vuosttašdikšunmuitalus dahkkojuvvo ovdamearkka dihte ambulánssas. Buohccidieđu arkiivii galggale boahtit maiddái njálmmi dearvvašvuođafuolahusa dieđut, mat oidnojit maiddái Iežasvuorkkás. Mielde leat juo suorggi stuorámus doaibmit, ja unna bániiddikšunbáikkit váldet dán bálvalusa atnui vehážiid mielde. Sode-ođasteapmi Vuorká-bálvalusat leat juo mearkkašahtti oassi sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusain Suomas. Sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid ođasteami mielde dieđut galget sirdašuvvat doaibmis nubbái, ja Vuorká-bálvalusat dahke dán vejolažžan olles riikkas. Sode-ođasteapmi buktá maid ođastusaid Vuorká-bálvalusaide. Stuorámus nuppástus laktása dasa ahte riikkavuložat sáhttet válljet ieža iežaset sosiála- ja dearvvašvuođaguovddáža. Válljejumi sáhttá boahtteáigge dahkat Iežasvuorkká bokte. Válljen iskkaduvvo muhtin báikkiin riikkas čakčat Vuorká-bálvalusat 19

20 Kanta-palvelut, Kela 6/2018 Gos oaččun lassidieđuid? omakanta.fi kanta.fi Dávjá jerrojuvvon gažaldagat kysymykset: kanta.fi/ukk Atte máhcahaga ja jeara: kanta.fi/palaute Sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusa ovttadagat Apteaikkat Vuorká-bálvalusaid huksejit ovttasbarggus sosiála- ja dearvvašvuođaministeriija, SDM, Dearvvašvuođa ja buresbirgejumi lágádus DBL, ÁEL:a Vuorká-bálvalusat, Valvira ja Álbmotregisttarguovddáš. kanta.fi