D E B R E C E N I E G Y E T E M Gy ó g y n ö v é n y - és ^ROGISMERET (FARMAKOGNOZIA) DR. TÓTH LÁSZLÓ egyetemi docens Utánnyomás J tfíll V -O Y E T IÍA,, K i - 'tftec; E M F.GYV^' Debrecen, 2000
T A R T A L O M Bevezetés... 1 J A gyógynövény-és drogismeret (farmakognózia) tárgya... Z i--a drogok nevezéktana... -.2 A drogként felhasznált növényi részek... 2 A növények anyagcsere folyamatai... 5 szénhidrátok... * *... 6 zsirok.... 8 peptidek, fehérjék... 10 terpenoidok... 11 fenolos anyagok... 12 alkaloidok....14 Vadontermő gyógynövények... 15 Gyógynövények termesztése... 18 Gyógynövények feldolgozása... 19 A drogok minősítése...... 22 Növényi szövettenyésztés... 23 Természetes vegyületek mint kiindulási anyagok illetve modellek a gyógyszergyártásban...24 Részletes rész Szénhidrátok... 27 A drogokban előforduló fontosabb szénhidrát származékok..27 Szénhidrát származékokat tartalmazó drogok... 30 Mel depuratum... 30 Manna... 31 Pulpa tamarindorum... 31 Cynosbati pseudofructus...32 Amylumok... 33 Amylum solani...133 Amylum tritici... 34 Amylum maydis... 35 Amylum oryzae... '...35 Lana gossypii... 35 Agar-agar... 36 Mézgák... 37 Gummi arabicum... 37 Tragacantha... 37 Nyálkát tartalmazó drogok..... 38 Lichen islandicus... 38 Althaeae radix et folium... 40 Malvae folium et flos...40 Salep tuber...41 Graminis rhizoma... 42 Planataginis lanceolatae folium... 42 Farfarae folium et flos... 44 Lini semen...45 Cydoniae semen 46 Echinaceae radix 46 ^ZSIRADÉKOK 48 Zsirok, zsirosolajok, viszok... 50
Oleum ricini... 50 Oleum helianthi... 51 Oleum lini... -... 51 Oleum jecoris... 52 Butyrum cacao... 52 Cera flava... 53 Cetaceum... 54 Prosztaglandinok... 54 Aminósavak, fehérjék... 55 enzimek...57 Papa in....vt....... 58 Bromelain... 58 Visci stipes... 59 Terpenoidok...61 Monoterpének, monoterpéneket tartalmazó drogok/... 61 Illóolajok...61 Illóolajokat tartalmazó drogok Menthae piperitae folium... 62 Menthae crispae folium... 63 Menthae aquaticae folium et herba...64 Lavandulae flos... 65 Basilici herba... 65 Melissae folium... 66 Thymi herba...67 Serpylli herba... 68 Origani herba... 69 Saturejae herba 70 Majoranae herba... 71 Hyssopi herba... 72 Salviae folium... 73 Rosmarini folium... 74 Rosae petalum...'... 75 Juniperi fructus 76 Camphora... 77 Eucalypti folium... 77 Carvi fructus... 78 Coriandri fructus... 30 Aurantii pericarpium... 81 Cardamomi fructus... 82 Tanaceti herba... 83 Iridoidok... 85 Iridoidokat tartalmazó drogok......86 Plantaginis lanceolatae folium... 86 Euphrasiae herba... 86 Lamii albi herba... 87 Valerianae radix... 88 Gehtianae radix... 90 Centaurii herba... 91 Trifolii fibrini folium... 92 ~*Szeszkviterpéneket tartalmazó drogok... 93 Chamomillae anthodium...95
Chamomillae romanae flos...... 98 Achilleae (Millefolii) herba... 99 Absinthii herba... 102 Artemisiae vulgáris herba... 103 Cardui benedicti herba... 105 Arnicae flos... ;... 107 Helenii (Inulae) radix... 109 Bardanae radix... 111 Petasitidis folium... 112 Pyrethri flos... 113 Cichorii radix et herba......115 Taraxaci radix et herba... 116 Diterpének, diterpéneket tartalmazó drogok... 118 Colophonium...119 Marrubii herba... 119 ^ Triterpének, triterpéneket tartalmazó drogok... 121 Liquiritiae radix... 122 Saponariae albae radix...124 Saponariae rubrae radix... 125 Primuláé radix... 125 Hederae helicis folium...127 Verbasci flos... 129 Veronicae herba... 131 Betulae folium... 132 Ononidis radix... 134 Herniariae herba... 135 Solidaginis virgaureae herba... 136 Calenduale flos... 138 Hippocastani semen, folium et cortex... 140 Ginseng radix... 142 Szteroidokról általában... 144 x^szterolok, szterolokat tartalmazó drogok... 145 Urticae radix et folium...146 Cucurbitae semen..... 149 Epilobii herba... 150 _Spirosztánok, furosztánok, szteroidszaponinok és ezen vegyületeket tartalmazó drogok... 151 Dioscoreae tuber... 153 Avenae herba... 153 Bufadienolidok, kar<denolidok és ezen szivreható glikozidokat tartalmazó drogok... 155 Digitális purpureae folium... 158 Digitális lanatae folium.... 162 Strophánthi semen........ 164 Convallariae herba... 166 Adonidis herba... 168 Nerii folium...169 Erysimi herba et semen... 170 Leonuri cardiacae herba... 171 Scillae bulbus... 172 Hellebori radix (rhizoma)... 174
ALKALOIDOK... 175 Az alkaloidok tiszta állapotban történő előállítása...177 Ornitinből keletkező alkaloidokat tartalmazó drogok... 178 Belladonnae radix et folium....... 180 Hyoscyami folium... 181 Stramonii folium.....181 Cocae folium... 182 Nicotianae folium....184 Pulmonariae herba 18 6 Symphyti radix... 187 Lizinből keletkező alkaloidokat tartalmazó drogok...188 Lobeliae herba... 189 Laburni semen (Cytisi semen)... '..189 Sarothamni scoparii herba...190 Fenilalaninból keletkező alkaloidokat tartalmazó drogok 192 Capsici fructus...192 Ephedrae herba...194 Papaveris fructus sine seminibus... 195 Ópium... 196 Chelidonii herba et radix... 199 Fumariae herba........ 200 Berberidis radicis cortex... 202 Colchici tuber... 203 Ipecacuanhae radix... 205 Curare... 206 Triptofánból keletkező alkaloidokat tartalmazó drogok... 207 Secale cornutum... 208 Rauwolfiae radix... 210 Vincae minoris herba......... 212 Catharanthi herba... 213 Strychni semen... 213 Curare... 216 Chinae cortex... 216 Physostigmae semen... 218 Histidinből keletkező alkaloidokat tartalmazó drogok... 219 Jaborandi folium... 220 Glicinből felépülő alkaloidokat tartalmazó drogok...220 Coffeae semen... 221 Theae folium... 223 Cacao semen... 224 Colae semen... 225 Guarana... '... 226 Mate folium... 227 Terpenoid-vázas alkaloidokat tartalmazó drogok... 227 Aconiti tuber... -227 Veratri rhizoma... 228 Solani herba........229 Egyéb, aminosavakból keletkező anyagokat tartalmazó drogok..231 Bursae pastoris herba... 232
Galegae herba....233 Phaseoli legumen... 234 Allii bulbus...... 236 Glükozinoiátok...... 237 Sinapis nigrae semeh... 237 FENOLOS (AROMÁS) ANYAGOK...... 239 Floroglucin-származékokat tartalmazó drogok... 239 Filicis maris rhizoma... 240 Lupuli strobuli.....241 Antrakinon-származékokat tartalmazó drogok.... 243 Frangulae cortex......244 Rhei rhizoma...... 245 Sennae folium et fructus......247 Aloe... 249 Flavonoid-vegyíileteket tartalmazó drogok... 250 Tiliae flos... 252 Sambuci flos... 254 Crataegi summitas... 257 Equiseti herba... 2 60 Ginkgo bilobae folium....2 62 Hyperici herba...2 65 Stoechados flos...... 267 Sylibi mariae herba 2 69 Propolis....270 Ribis nigri folium.....274 Cserzőanyagokat tartalmazó drogok......275 Galla....276 Quercus cortex... 277 Ratanhiae radix... 278 Tormentillae rhizoma.... 27 8 Anserinae herba.....280 Gei radix et rhizoma. *... 281 Agrimoniae herba... 282 Fragariae folium... 283 Rubi idaei folium.... 285 Coryli folium... 285 Myrtilli folium et fructus... 287 Lignánokat tartalmazó drogok... 288 Podophylli rhizoma......... *...289 Kumarinokat tartalmazó drogok.... *.... 2 91 Meliloti herba... 293 Angelicae radix... 294 Ammeos visnagae fructus......... 296 Ammi majoris fructus... 298 Levistici radix...... 299 Apii fructus........300 Naftokinon-származékokat tartalmazó drogok... 302 Juglandis folium... 302 Alkannae radix... '... 304 Droserae herba...305 Lawsoniae folium....... 306
Egyéb fahéj sav-származékokat tartamazó drogok... 307 Cinnamomi cortex... *... 308 Caryophylli flos...*... 310 Anisi vulgáris fructus... *... 311 Foeniculi fructus. 312 Asari herba...... *... 313 Calami rhizoma.... 314 Petroselini fructus... 315 Balsamum peruvianum... 316 Spiraeae flos... 317 Uvae ursi folium... 318 Vitis idaeae folium... 319 Salicis cortex... 320 Cannabis herba... 322 A drogokat szolgáltató növények latin és magyar nevei