HUGHES* D. - LENOROWITZ, J.M. AZ F-117A REPÜLŐGÉP KORS2ERÜSITÉSE Fordítás az AVIATION WEEK AND SPACE TECNOLOGY 1991-ben megjelent cikke alapján F o r d í t ó : S z a b o l c s i R ó b e r t rak.százados A s t e a l t h t e c h n o l ó g i a a l a p j á n k é s z í t e t t F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p e t 1 9 9 1 ben* P á r i z s b a n m u t a t t á k b e a n a g y n y i l v á n o s s á g előtt. A p á r i z s i k i á l l í t á s o n v á l t i s m e r t t é, h o g y az U S A I R F O R C E és a L O C K H E E D r e p ü l ő g é p g y á r e g é s z sor ú j í t á s t h a j t v é g r e a r e p ü l ő g é p e n. Az.ú j ítások közül a 1 egf ontos-abbak ; - a r e p ü l ő g é p e l e k t r o n i k u s.b e r e n d e z é s e i n e k c s e r é j e ; - a h a j t ó m ű g á z k i á r a m i á s s e b e s s é g - f o k o z ó r e d ő n y e i n e k m ó d o s í t á s a ; - a f u t ó m ű k e r e k e i n e k, l e n g é s c s i l l a p í t ó i n a k és a f é k e k m ó d o s i t á s a ; - a f é m é p í t é s ű v e z é r s í k o k c s e r é j e k o m p o z i t a n y a g o k b ó l k é s z ü l ő v e z é r s í k o k r a. A t e r v e z e t t ú j í t á s o k a k ö n n y e b b és o l c s ó b b k i s z o l g á l á s t h i v a t o t t a k s z o l g á l n i. A f e n t i f e l s o r o l t m u n k á l a t o k a t az Ö b ö l - h á b o r ú u t á n k e z d t é k el, f i n a n s z í r o z á s á t az U S A k o n g r e s s z u s a t á r g y a l t a. A g ázki árami á s s e b e s s é g f o k o z ó r e d ő n y ö k új t í p u s a r e k e s z e s k i a l a k í t á s ú. A s z a b á l y o z ó r e n d s z e r ü k t ö k é l e t e s e b b h ő á r - n y é k ó l ó e r n y ő t, j o b b t ö m í t é s e k e t é s új gázéi v e z e t ő t, v a l a m i n t a g á z k i á r a m l á s s e b e s s é g f o k o z ó r e d ő n y ö k k i l é p ő élei n a g y hőál 1 ó k é p e s s é g ű a n y a g b ó l k é s z ü l ő b o r í t á s t kaptak. A z F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p g á z k i á r a m i á s s e b e s s é g - f o k o z ó r e d ő nyei n a g y o n m a g a s h ő m é r s é k l e t ű é s s e b e s s é g ű g á z á r a m b a n v a n - 168
n a k e l h e l y e z v e. M á s r e p ü l ő g é p e k k e l e l l e n t é t b e n, a z F 1 1 7 A r e p ü l ő g é p e n a hajtóműiből t á v o z ó g á z o k a s á r k á n y s z e r k e z e t e g y e s r é s z e l t i s k ö r ü l á r a m o l j á k! A g á z k l á r a m l á s s e b e s s é g - í o - k o z ó r e d ő n y ö k r e n d s z e r é t m i n t e g y t í z é v v e l a z Ö b ö l - h á b o r ú e l ő t t t e r v e z t é k é s a r e p ü l ő g é p e g y i k 1 é g i n k á b b i g é n y b e v e t t r é s z e i k ö z é t a r t o z i k. A s z a k e m b e r e k v é l e m é n y e s z e r i n t a z új g á z k l á r a m i á s s e b e s s é g f o k ó z ó r e d ő n y ö k a l k a l m a z á s a j a v í t j a a k i s z o l g á l á s l e h e t ő s é g e i t. E n n e k e r e d m é n y e k é p p e n c s ö k k e n t h e t ő a z e g y r e p ü l t ó r a k i s z o l g á l á s á h o z s z ü k s é g e s m u n k a ó r a szám. A z új g á z k i á r a m i á s s e b e s s é g - f o k o z ó r e n d s z e r t e r m é s z e t e s e n n e m v á l t o z t a t j a m e g a r e p ü l ő g é p k o r á b b i infravöriss é s r á d i ó i o k á - t o r o s f e l d e r í t-hetőségét.. T e r v e z i k a r e p ü l ő g é p e n a f é m é p í t é s ű v e z é r s í k o k h e l y e t t a g r a f i t t e r m o p l a s z t i k u s k o m p o z i t a n y a g o k b ó l k é s z ü l t e k b e é p í t é s é t, b ár n é g y é v v e l e z e l ő t t e z p r ó b a r e p ü l é s k o r a z e g y i k.v e z é r s í k e l v e s z t é s é t e r e d m é n y e z t e. A v e z é r s í k l e v á l á s a a r e p ü l ő g é p ie g y v e r t e c h n i k a i r e n d s z e r e i n e k k i p r ó b á l á s a s o r á n t ö r t é n t, n a g y o l d a l i r á n y ú t ú l t e r h e l é s m e l l e t t é s 2 0 0 0 1 i t e - r é s t ü z e l ő a n y a g - t ö l t é s mellett. A v e z é r s í k l e s z a k a d á s a e l l e n é r e a r e p ü l ő g é p s i k e r e s l e s z á l l á s t h a j t o t t végre.. Ás e m l í t e t t b a l e s e t u t á n a z új v e z é r s í k o t b e é p í t v e k o r l á t o s n a k e g y e s r e p ü l é s i p a r a m é t e r e k e t : az á l l á s s z ö g e t és f o r g á s i s z ö g s e b e s s é g e k e t. Az új v e z é r s í kok b e é p í t é s é t az F 1 1 7 A r epiül ő g é p p a r k m i n t e g y f e l é n e l v é g e z t é k a munkálatokat, a z o n b a n a z Ö b ö l h á b o r ú m i a t t f é l b e s z a k í t o t t á k. Az F - 1 1 7 A e l e k t r o n i k u s b e r e n d e z é s e i n e k c s e r é j e s o r á n új t í p u s ű 1 é z e r g i r o s z k ó p o k r a é p ü l ő n a v i g á c i ó s es m ű h o l d a m h e l y m e g h a t á r o z ó r e n d s z e r t é p í t e n e k be. A r e p ü l ő g é p e n m a a n a g y p o n t o s s á g ú SPN.-'GEANS inerciái is n a v i g á c i ó s r e n d s z e r t a l k a l m a z z á k, m e l y e t a B - 5 2 r e p ü l ő g é p e n is h a s z n á l n a k. A 1 é z e r g i r o s z k ó p a l k a l m a z á s a l e h e t ő v é teszi a n a v i g á c i ó s r e n d s z e r e g y m e g h i b á s o d á s r a j u t ó ü z e m i d e j é n e k n ö v e l é s é t a
p o n t o s s á g r o m l á s a n é l k ü l. Az ü z e m e l t e t é s i k ö l t s é g e k c s ö k k e n é s é t v á r j á k a f e n t e m l í t e t t c s e r é t ő l, mivel a k o r á b b a n a l k a l m a z o t t n a v i g á c i ó s r e n d s z e r g y á r t á s a a B - 5 2 - e s b o m b á z ó g y á r t á s á v a l e g y ü t t m e g s z ű n t. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p h a r c i l e h e t ő s é g e i t j a v í t j a a H O N E Y W E L L v á l l a l a t t ö b b c é l é d i s p l a y - é n e k a l k a l m a z á s a, m e l y a H A R R I S c é g á l t a l k i f e j l e s z t e t t " d i g i t á l i s t é r k é p " ü z e m m ó d o n m ű k ö d v e a r e p ü l ő g é p v e z e t ő s z á m á r a j o b b és p o n t o s a b b i n f o r m á c i ó t s z o l g á l t a t a r e p ü l é s i h e l y z e t r ő l. A r e p ü l ő g é p e n a d i g i t á l i s t é r k é p, v a l a m i n t a f é n y k é p e k és a cél m e g j e l e n í t é s é r e k ét k a t ó d s u g á r c s ö v e s s z í n e s d i s p l a y s z olgál. Az i n f o r m á c i ó - b e v i t e l r e f o l y a d é k k r i s t á l y o s d i s p l a y - t h e l y e z t e k el, m e l y n e k s e g í t s é g é v e l a z e l e k t r o n i k u s r e n d s z e r e k 2 3 6 ü z e m m ó d j a k ö z ü l lehet k i v á l a s z t a n i a m e g f e l e lőt. E z e k n e k az üj b e r e n d e z é s e k n e k a f ő f e l a d a t a a t é r b e l i o r i e n t á c i ó e l v e s z t é s é n e k m e g a k a d á l y o z á s a, a m i n e k k ö v e t k e z t é b e n e d d i g is k é t k a t a s z t r ó f a történt. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p e k m o d e r n i z á l á s u k u t á n r é p ü l ő s z á z a d o k h o z k e r ü l n e k, ahol a p i l ó ták m e g t a n u l j á k az üj r e n d s z e r e k k e z e l é s é t, h a s z n á l a t á t. A r e p ü l ő g é p e g y i k t i p i k u s f e l a d a t a, h o g y a d o t t i d ő b e n, a d o t t h e l y r e v a g y a cél k ö z e l é b e é r k e z z e n. E z e n f o n t o s f e l a d a t n a k a m e g o l d á s á t t o l ó e r ő - a u t o m a t a a l k a l m a z á s a t e s z i l e h e tővé. S z ü k s é g e s m e g e m l í t e n i, h o g y a z Ö b ö l - h á b o r ü b a n e g y e t l e n m o d e r n i z á l t, t o l ó e r ő - a u t o m a t á v a l e l l á t o t t F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p b e v e t é s é r e s e m k e r ü l t sor. Az E g y e s ü l t Á l l a m o k K o n g r e s s z u s a üj Ú t v o n a l t é r v e z ő r e n d s z e r k i f e j l e s z t é s é t h a g y t a Jóvá, m i n t a z F 1 1 7 A r e p ü l ő g é p m o d e r n i z á c i ó s p r o g r a m j á n a k f o n t o s k i e g é s z í t ő r é s z é t. Az Ö b ö l - h á b o r ü t a p a s z t a l a t a i a z t i g a z o l t á k, h o g y a r e n d s z e r n e k i g a z o d n i a kell a v á l t o z ó r e p ü l é s i f e l a d a t o k h o z é s h a r c i m a n ő v e r e k h e z, c s e l e k m é n y e k h e z. 170
Az Útvonal tervezd rendszert a LOCKHEED repülőgépgyár fejlesztette ki az egyuléses bombázó repülőgépek számára a repülőgépvezető elfáradásának csökkentésére. Az útvonaltér vez<5 rendszert már az első F-117A repülőgépekbe is beépítették. A L O C K H E E D r e p ü l ő g é p g y á r e l t é r t a t t ó l az e l k é p z e l é s t ő l, m e l y s z e r i n t a r e p ü l ő g é p m i n d e n i d ő b e n t ö r t é n ő a l k a l m a z á s á h o z f e d é l z e t i r á d i ó l o k á t o r s z ü k s é g e s. Az e l s ő r e p ü l ő g é p e k a z o n b a n m é g r á d i ó l o k á t o r r a l v o l t a k e l l á t v a, h ű t é s ü k e t k ü l ö n e r r e a c é l r a r e n d s z e r e s í t e t t v i l l a m o s e n e r g i a f o r r á s o k és e g y é b b e r e n d e z é s e k b i z t o s í t j á k. S z a k e m b e r e k v é l e m é n y e s z e r i n t a kor t e c h n o l ó g i a i s z í n v o n a l a l e h e t ő v é teszi a k i s f e l d e r í t é s i v a l ó s z í n ű s é g g e l r e n d e l k e z ő l o k á t o r o k alkai m azását. A r e p ü l ő g é p acél f é k b e t é t j e i t a m o d e r n i z á l á s s o r á n s z é n / s z é n a n y a g ú k o m p o z i t o k k a l h e l y e t t e s í t i k. A h a g y o m á n y o s f é k b e r e n d e z é s m a x i m á l i s a b s z o r b á l t h ő e n e r g i á j á t az új f é k s z e r k e z e t már O % - o s a b s z o r b c i ó s k i h a s z n á l t s á g m e l l e t t k é pes leadni. A j o b b a b s z o r b c i ó s k é p e s s é g g e l r e n d e l k e z ő új f é k b e r e n d e z é s a l k a l m a z á s a f ő l e g a t e n g e r s z i n t f e l e t t i n a g y m a g a s s á g b a n e l h e l y e z k e d ő r e p ü l ő t é r r ő l t ö r t é n ő ü z e m e l t e t é s s o r á n b i z o n y u l t k e d v e z ő b b n e k e l ő d j é n é l. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p kér é k a b r o n c s a i t, é s l e n g é s c s i l l a p í t ó s z e r k e z e t e i t az F - 1 5 E r e p ü l ő g é p p e l a z o n o s a k r a c s e rélik. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p e n a légi c é l o k r ó l a T E X A S I N S T R U M E N T S c é g á l t a l a S T E A L T H p r o g r a m k e r e t é b e n g y á r t o t t adók és cél m e g j e l ö l ő r e n d s z e r táj ékő z t a t j a a r e p ü l ő q é p v e z e t ő t. Az F 1 1 7 a r e p ü l ő g é p e n a s á r k á n y a l s ó és f e l s ő r é s z é n i n f r a v ö r ö s é r z é k e l ő k e t h e l y e z t e k el a légi é s f ö l d i c é l o k f e l d e r í t é s é re. Ez a k é t r e n d s z e r a l k o t j a a cél fel déri t ő és cél m e g j e l ö l ő I E A D S r e n d s z e r t. A l é z e r e s m e g v i l á g í t ó a z I R A D S r e n d s z e r r é s z é t k é p e z i és a l a p v e t ő r e n d e l t e t é s e a z a d a t f e l d o l g o z á s b ó l e r e d ő h i b a k o r r e k c i ó j a. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p m e g e n g e d e t t t á v o l s á g r ó l t ö r t é n ő c é l z á s a e s e t é n a l é z e r f o l t á t m é r ő j e 171
C 3 0-4 3 c n ű. A l é z e r f o l t o t a z I R A D S r e n d s z e r s t a b i l i z á l j a a célon. Az Ö b ö l - h á b o r ü i d e j é n az I R A D S r e n d s z e r t e t t e l e h e t ő v é a r e p ü l ő g é p v e z e t ő k s z á m i r a a f ö l d i o b j e k t u m o k s z e l l ő z ő b e r e n d e z é s b e t ö r t é n ő p o n t o s b e l e t a l á l á s t. F - l 1 7 A r e p ü l ő g é p g y á r t á s a s o r á n a z e l ő á l l í t á s i k ö l t s é g e k c s ö k k e n t é s e é r d e k é b e n i g y e k e z t e k f e l h a s z n á l n i m i n d e n i é t e z ő, m e g f e l e l ő r e n d s z e r t és b e r e n d e z é s t. í g y t ö b b e k k ö z ö t t a C - 1 3 0 r e p ü l ő g é p m a g a s s á g i b e r e n d e z é s e i t, v a l a m i n t a z F,'A-Í8 r e p ü l ő g é p h a j t ő m ű v é t és s e g é d h a j t ő m ű v é t. A z F / A - 1 8 r e p ü l ő g é p h o m l o k ü v e g i n f o r m á c i ő m e g j e l e n í t ő r e n d s z e r é t ü g y m ó d o s í t o t t á k az F - 1 1 7 A s z á m á r a, h o g y az k ö l t s é g m e g t a k a r í t á s t e r e d m é n y e z e t t. Az I R A D S r e n d s z e r é r z é k e l ő i t s ű r ű s z ö v é s ű, r é z v e z e t é k b ő l k é s z ü l t á r n y é k o l ó h á l ó v a l b o r í t j á k, m e l y e t a L O C K H E E D c é g f e j l e s z t e t t ki. Ez az á r n y é k o l á s l e h e t ő v é t e ^ z i, h o g y az I R A D S r e n d s z e r é r z é k e l ő f e j e a b e e s ő r á d i ó h u l l á m o k a t v i s s z a v e r j e. A r é z b ő l k é s z ü l t á r n y é k o l ó h á l ó e l ő á l l í t á s i k ö l t s é g e 7 0 0 0 USD, m í g a g e r m á n i u m v a g y g a l l i u m - a r - z e n i d h a g y o m á n y o s á r n y é k o l á s k ö l t s é g e 3 0 0 0 0 0 USD. A r á d i ó h u l l á m o k e l l e n v é d ő á r n y é k o l á s u g y a n a k k o r az i n f r a v ö r ö s é s a l é z e r s u g a r a k e s e t é b e n s z é l e s s á v ú á t e r e s z t é s t kell b i z t o s í t son. Az F - 1 1 7 A r e p ü l ő g é p t e l j e s f e l ü l e t e - a P I T O T - c s ö v e k k i v é t e l é v e l - r á d i ó h u l l á m o k a t e l n y e l ő b o r í t á s s a l v a n e l l á t va. A P I T O T - c s ö v e k f e l ü l e t é t a f e l l é p ő e r ó z i ó m i a t t n e m l e h e t a f e n t e m l í t e t t b o r í t á s s a l b e v o n n i, m e r t a P I T O T - c s ő m é r e t e é s körül ár a m i á s a j e l e n t ő s m é r t é k b e n v á l t o z n a. A L O C K H E E D r e p ü l ő g é p g y á r s z a k e m b e r e i n e k v é l e m é n y e s z e r i n t a P I T O T - c s ö v e k v é g e i n e k e l k é s z í t é s e az e g y i k l e g n e h e z e b b e n m e g o l d h a t ó p r o b l é m á k k ö z é t a r t o z o t t a r e p ü l ő g é p t e r v e z é s e során. M i v e l a z F - 1 1 7 r e p ü l ő g é p s z á m á r a n a g y o n f o n t o s a l e v e g ő j e l e k p o n t o s é s m e g b í z h a t ó m é r é s e, ezért, P I T O T - c s ö v e k e t a r e p ü l ő g é p m e g h a t á r o z o t t h e l y é r e p o n t o s a n é p í t e n e k be. 172 i
A repülőgépen az alkalmazott kompozit anyagok a repülőgép össztömegének kb. 5 * -át teszik ki. Kompozit anyagból készülnek a bombát ér aknaajtói és a futószárak. Az F-117 repülőgép gyártására 1978-ban aláirt szerződés értelmében került sor. A tervezés - mely magába foglalja az új vezetőfülke elkészítését is - Összesen 2 milliárd USD-ba került. Sok vagy kevés ez az összeg? Ügy Hírlik, hogy a nagy személygépkocsi gyártó cégek ennél nagyobb összegeket fordítanak egy-egy üj típus kifejlesztésére. A LOCKHEED repülőgépgyár 12 szakembere dolgozik azon a légibázison, ahol a két harci és az egy kiképző F-117 repülőszázad települ.a századokat úgy állították fel, mi ntha nagy távolságban elhelyezkedő repülőterekről történne a repülőgépek üzemeltetése, a földi kiszolgáláshoz minimális ellenőrző berendezés szükséges. A STEALTH program keretében gyártott F 117 repülőgép Üzembentartását hasonló munkaóra szám biztosítja, mint az F-1SC repülőgépét. A repülőgép rádióhullámokat- elnyelő borításának kiszolgálása annyi időt vesz igénybe, mint a fékernyőé. A repülőgép tervezésekor úgy vélték, hogy minden egyes felszállás előtt ellenőrizni kell a rádiólokációs páramétereket, karakter i szti kákát-. Hindez azonban feleslegesség vált, mert- egyszerű vizuális vizsgák elegendők a rádióhullámokat elnyelő borítás épségének vizsgálatára. A speciális borítás javítását- egyszerű kézi szórópisztollyal új réteg felvitelével lehet elvégezni. A borítás javításának eredményességét a rendőrök által sebességinél- ésr e használt pisztolyhoz hasonló eszközzel lehet ellenőrizni. 173