Caderno de análise. 25 ANOS DESPOIS: AS DÚAS MORTES DE CARVALHO CALERO

Átírás

1 A FOND Caderno de análise. 25 ANOS DESPOIS: AS DÚAS MORTES DE CARVALHO CALERO Mesmo de morto, Carvalho Calero segue a ser unha figura incómoda. Tanto que na Real Academia Galega da que foi membro seguen sen dedicarlle o Día das Letras. Ao pai do reintegracionismo, primeiro catedrático de Lingüística e Literatura na Universidade de Santiago e autor da primeira novela en galego da posguerra non lle faltan méritos. O problema foi máis ben o contrario: sobroulle coherencia cos seus ideais. A sentenza: a condena a unha segunda morte, o ostracismo. Lembrámolo neste A Fondo, xusto 25 anos despois do seu pasamento. Imaxe: Monumento a Carballo Calero en Santiago de Compostela, polo escultor José Molares.

2 2 A FONDO EN PROFUNDIDADE Vivir con autenticidade gos. Tal e como el mesmo deixa escrito, os seus "compañeiros habituais eran os galeguistas que traballaban no Seminario". Foi un dos fundadores, na asemblea de Pontevedra de 1931, do Partido Galeguista e xunto con Luís Tobío elaborou o Anteproxecto de Estatuto de Autonomía para Galiza, de concepción federalista, aínda que despois a Constitución Republicana non foi federalista. A guerra civil ( ) sorprendeuno en Madrid. Incorporado ao exército republicano, como oficial, estivo en Valencia e Andalucía, onde foi detido. Foi xulgado e condenado por adhesión á rebelión a doce anos e un día de reclusión. Puido retornar a Ferrol en 1941 coa obriga de se presentar periodicamente perante a autoridade militar até a extinción da pena, en O grande trauma da guerra diría esnaquizóu moitos arquivos. O da miña memoria foi alarmantemente saqueado. No cárcere podía escribir, mais a censura non permitía outra lingua que o español, como amosa esta carta a del Riego o 23 de xullo de Querido amigo: En tu última carta me decías que tu vida era bastante monótona. Con qué adverbio y con que adjetivo calificarías la que vivo? yo, cuadriculada por toques de corneta y restringida por unos límites infranqueables.? Imaxe cedida pola Fundaçom Artábria, utilizada na capa do seu libro Conhecermos Carvalho. Unha vida polo galego e a Galiza. eu nascin no Ferrol Vello. O Ferrol Vello é o Ferrol máis antigo, un bairro de pescadores, primitivamente, que non era outra cousa que unha vila mariñeira semellante ás da Ría enfrente do Ferrol de hoxe, por exemplo Mugardos. Ricardo Carvalho Calero Ricardo Carvalho Calero naceu o 30 de outubro de 1910 na casa número 51 da Rúa de San Francisco de Ferrol. É o máis vello dos seis fillos do casal formado por María Dolores Calero Beltrán e por Gabriel Ricardo Carballo Naya, familia integrada na vida da burguesía ferrolá do primeiro cuarto do século XX. Acabado o Bacharelato, matriculouse na universidade, no curso de Dereito, estudos que remata no ano Licenciouse en Letras, con premio extraordinario, en Axiña se converteu nunha das figuras máis prestixiosas do movemento estudantil, ao que se lle encomendaban discursos de abertura de curso, informes ou manifestos. Foi presidente da Federación Universitaria Escolar (FUE). En Carta a Fernández del Riego, do 24 de febreiro de 1933, fai referencia a esta etapa: non é a miña situación presente moi a propósito pra invertir o meu tempo en redactar manifestos, pero craro está que desque hoxe recibín a vosa tarxeta non estudei nin fixen tal que traballar no encarrego. Así mesmo a presenza en Santiago serviu para se aproximar e ingresar no Seminario de Estudos Gale- <<Foi un dos fundadores, na asemblea de Pontevedra de 1931, do Partido Galeguista e xunto con Luís Tobío elaborou o Anteproxecto de Estatuto de Autonomía para Galiza>> O LABOR DOCENTE En Ferrol permaneceu até 1950, impedido de exercer e dedicado ao ensino de maneira precaria. Non podía estar colexiado a consecuencia da condena que se lle impuxera e tivo que dedicarse a el de forma privada e clandestina. En 1950 trasládase a Lugo como Director do Colexio Fingoy. Nel aspirábase a centrar o ensino no medio galego, a arraigar a educación no ambiente do país, rexeitando "toda a pedantaría livresca que confundise a formaçom dos rapazes con a erudiçom infantil, despersonalizada e apátrida". Fingoy constituíu unha experiencia pedagóxica única na Galiza e a esa ocupación dedica todo o tempo, como el mesmo recoñece, "até o punto de ter que renunciar á literatura cicais para sempre (Carta do 15 de marzo de 1953) Permanece en Lugo até que, no ano 1965, se incorpora como profesor interino de Lingua e Literatura Galegas na Universidade de Compostela, onde acabaría sendo o primeiro catedrático de Lingüística e Literatura Galega. Ao regreso dun viaxe achéi eiquí dúas cartas túas. Nunha felicítasme por téreme encarregado a Faculdade de Letras de Santiago do curso prósimo de Lengua e Literatura Galegas. (...) O Decano escribiume oferéndome o posto. Como a cadeira non está dotada, só se dispón de 700 pesetas mensuás pra me remunerar. Pero, cómo ía atreverme a refusar? Mallaríades en min. Contestei aceitando... En fin, é unha aventura persoal impropria dos meus anos; pero quero ensaiala, inda que remate mal, pois sería paradóxico que a esquivara. Hai que vivir con autenticidade (Carta de 24 de novembro de 1965). Xa en Santiago a súa dedicación á Universidade foi total e o seu labor desde o posto de ensinante universitario abranxe múltiplas facetas, desde o contacto persoal até a investigación máis seria; da edición de libros á dirección de teses O seu traballo docente terminou en 1980, aínda que continuou acudindo á Facultade de Filoloxía até pouco antes de morrer, o 25 de marzo de 1990.? Por Xoán Costa. Ensinante

3 EN PROFUNDIDADE 3 Reivindicarmos Carvalho Calero hoje Reivindicar Carvalho Calero nos dias de hoje nom fai sentido se nom for com todas as conseqüências. Se hoje ganha um sentido pleno reivindicarmos a figura do inteletual ferrolano nom é por outra cousa que polos seus posicionamentos quanto à normativizaçom do galego. Durante anos, o reintegracionismo levou a vanguarda da reivindicaçom da figura de Carvalho Calero para ser homenageada no Dia das Letras Galegas, umha data que foi instituída pola mesma entidade da que um dia renegou de Carvalho. Sabemos que é extremamente complicado, por contraditório, que a Real Academia Galega chegue a declarar o Dia das Letras Galegas como dedicado à figura e à obra de Ricardo Carvalho Calero. Nós reivindicamo-lo como pensador, literato, erudito da língua e a literatura galegas, renovador pedagógico, mas, dentro disso todo, e ante todo, como fundador ideológico do reintegracionismo tal como hoje o conhecemos. Este é o principal ponto de fricçom com o mundo oficialista; a RAG, doutrinariamente, nega a unidade lingüística galego-portuguesa. Se difundimos a obra e o pensamento de Ricardo Carvalho Calero, teremos que fazer mençom por algumha parte a quais eram os seus posicionamentos lingüísticos, umha questom por cima da qual nom se pode passar, perante a evidência da grafia que adota nos seus textos. Haverá que recordar aquela crítica a um quadro jurídico que relegava a língua própria da Galiza à categoria de língua para objetores de consciência, isto é, umha língua cuja conservaçom e desenvolvimento ficam supeditados ao voluntarismo de cada pessoa; situaçom esta que, como bem se pode comprovar, empece umha verdadeira dignificaçom do galego. Esta denúncia de Carvalho, desventuradamente, está a ser confirmada polos acontecimentos, toda vez que o status de língua minorizada que sofreu o galego durante geraçons deu passagem ao de língua minoritária. Qualquer sinal positivo que puderem refletir as estatísticas em matéria sociolingüística, fica eclipsado por um dado absoluto impossível de disfarçar ou edulcorar: menos de metade da populaçom da <<Segundo as suas propostas, o galego ou é galegoportuguês ou é galego-castelhano, nom há outra alternativa. Ou o galego se assume como galegoportuguês, ou a sua dialetalizaçom acabará por confundi-lo com o espanhol>> Comunidade Autónoma da Galiza tem o galego como primeira língua. GALEGO-PORTUGUÊS OU NOM SERÁ Se Carvalho Calero for divulgado, haverá que explicar antes de mais que, segundo as suas propostas, o galego ou é galego-português ou é galego-castelhano, nom há outra alternativa. Ou o galego se assume como galegoportuguês, ou a sua dialetalizaçom acabará por confundilo com o espanhol, e isso nom é um axioma apocalíptico, mas a constataçom da realidade. O labor normativizador do ILG fijo algumha cousa útil por criar umha norma culta do galego a partir das teses isolacionistas? A populaçom galego-falante assume as normas que postula o ILG? O galego coloquial que se pode escuitar entre pessoas do povo em qualquer ponto da Galiza está cheio de léxico espanhol e de etruturas espanholas que contaminam a morfologia e a sintaxe, que afetam cousas tam fundamentais como a conjugaçom dos verbos, a colocaçom dos pronomes, etc. Aspetos cada vez mais descuidados. Isto tem como explicaçom que o povo que muitas vezes se di ter como referente para postular a normativa nom se entende representado nessas próprias regras. Um galego extenso e útil, isto é, operativo, que o povo galego poda adotar como próprio para caminharmos para umha sociedade em galego, só pode ser um galego que abrace a grafia galego-portuguesa e que nom negue nunca as suas origens e a sua realidade. Galego-português é o verdadeiro nome da nossa língua, língua que se considera própria em cinco estados de África, dous estados da Ásia, um da América e um outro da Europa. Umha língua internacional, oficial em vários estados e falada por minorias importantes em muitos países dos cinco continentes do Globo. Se esta verdade for explicada em todos os centros de ensino, de certo que a perceçom social que temos da nossa própria língua mudará radical e rapidamente. Se o povo galego acabar compreendendo que o Jornal de Notícias nom é um jornal numha língua estrangeira, que emissoras de televisom tam potentes como Globo ou a RTP emitem em realidade na nossa língua, que Toquinho, Os Mutantes, Ratos de Porão ou Daniela Mercury cantam em galego, umha cousa muito importante terá acontecido na nossa consciência. O maior dos serviços que Carvalho Calero poderia fazer à nossa língua (nom sabemos se Carvalho Calero suspeitou isto nalgumha ocasiom) é bastantes anos depois de ele ter falecido. E preferimos (seguramente ele também o teria preferido) que as cousas se reconduzam em matéria lingüística dando a razom nos factos às teses do Carvalho, antes do que reconhecimentos simbólicos que incorporem Carvalho ao santoral da oficialidade sem assumir as suas propostas e cerceando ou censurando a sua obra. O galego será galego-português ou nom será, ou, de facto, o galego que de verdade funciona no mundo é o galego-português; para nós, reivindicarmos Carvalho Calero é indissociável do facto de reivindicarmos o nosso direito ao galego-português. Somos galego-português. Por Bruno Lopes Teixeiro. Membro da diretiva da Fundaçom Artábria

4 4 A FONDO EN PROFUNDIDADE Ferrol, 30 de outubro de 1910 P T CL LF N E Trinitarias (1928, en castelán) Vieiros (1931) La soledad confusa (1932) O silencio axionllado P OESÍA Carvalho publicou once libros de poesía.... dunha forma ou doutra aínda que eu son polígrafo, xa que teño traballado en narrativa, en teatro e en ensaio, creio que, efectivamente, o máis íntimo da miña personalidade está reflexado na poesía, até o extremo de que na mesma narrativa ou no mesmo teatro, considero que a parte mais persoal ou a parte mais orixinal, dentro da orixinalidade que cabe a un escritor do século XX depois de Xesuscristo, é aquela que contén unha raiz lírica (Fernán-Vello / Pillado, Conversas en Compostela, páx. 86) TEATRO En 1971, Carvalho Calero reuniu nun tomo o que, nas súas verbas, consideraba máis lexíbel ou visíbel do seu teatro. Un total de catro pezas ás que engade en 1982 outras catro. A minha afeiçom ao teatro, afeiçom que só esporadicamente pudem cultivar ao longo da minha vida, data dos meus anos infantis. Os meus pais, no pequeno Ferrol dos tempos da guerra europeia e o após-guerra inmediato, acudian sistematicamente ao teatro Jofre cando o seu cenário nos brindava algum espéctaculo (Letras Galegas, páx. 322) ENSAIO Carvalho Calero ofrécenos magníficos exemplos de obras ensaísticas, tanto nas conferencias e artigos de xornal como, mesmo, na súa obra científica. Nas súas colectáneas como Libros e autores Galegos ou Da fala e da escrita podemos achar bos exemplos. NARRATIVA A obra narrativa de Carvalho Calero abre coa que foi a primeira novela da posguerra galega, A gente da barreira, escrita trala súa saída do cárcere, e prosegue con diversos títulos que romances até obras de narrativa breve. van dende Primeiro libro dedicado por Carvalho á ciencia lingüística 1960 Gramática elemental del gallego común (1966) Brevario antológico de la literatura gallega contemporánea (1966) Libros e autores galegos: dos trovadores a Valle Inclán (1970) Sobre lingua e literatura galega (1971) L F 1970 Catro pezas (1971) A sombra de Orfeu, Farsa das zocas, A arbre, Auto do prisioneiro INGÜÍSTICA E ILOLOXÍA GALEGAS A preocupación de Carvalho pola lingua, tanto pola súa codificación como polo uso, arranca de moi novo e mantense ao longo da súa vida. Sobre o uso en público do galego e a necesidade de crearmos espellos públicos de uso dan conta estas verbas extraídas dunha carta do 21 de maio de 1933: Paréceme moi mal que falaras en castelán no mitin escolar. Hai que partir da hipótese de que todos os estudantes de Santiago coñecen o galego. A tesis debe ser: en Galicia, como non se actúe como funcionario oficial nunca debemos falar en castelán en púbrico. "Algumas pessoas desinformadas tendem a apresentar-me como um inovador, como um revolucionário polo que se refere ao conceito da nossa língua, mas as minhas opiniões, expressadas naturalmente conforme aos meus próprios parâmetros pessoais, são sem embargo aquelas opiniões, aqueles critérios que tradicionalmente se professam dentro do galeguismo. Uma doutrina revolucionária é, por exemplo, a de que o Galego é uma língua que deve ser considerada absolutamente independente dentro das Línguas da Românica. Isso sim pode ser considerado inovador, ainda que com um tipo de revolução completamente contrário à realidade da experiência histórica [...] eu realmente não creio que se me pode considerar um dos pais do reintegracionismo. Mais bem sou um dos filhos, por que o reintegracionismo nasce cientificamente com o Romanismo, e politicamente com o Galeguismo." ( O português na Galiza, em Letras galegas, AGAL, pp , 1984) Aos amores seródios (1979), relato Libros e autores Galegos (1979 e 1982) Particularidades morfológicas del lenguaje de Rosalía de Castro (1972) Estudos rosalianos (1977) Esta infografía recompila só parte da obra de Ricardo Carvalho Calero: a máis significativa por ser interesante para a lingua e historia galegas ou por ser novidosa. Problemas da lingua galega (1981) Pretérito Imperfeito (1980) 1980

5 1940 EN PROFUNDIDADE 5 SOBRE A ACADEMIA Carvalho Calero le o seu discurso de ingreso na Real Academia Galega o 17 de maio de 1958, seguido da resposta de Ramón Otero Pedrayo. Leva por título "Contribución ao estudo das fontes literarias de Rosalía". E nada de sabios que non escriban en galego ou de boas persoas que se supón que nos ven con simpatía, mentras teñamos xente acretada que siga a nosa liña (Cartas, pax. 397) DIFUSIÓN CULTURAL Ao longo da súa vida Carvalho desenvolveu un importante traballo de difusión cultural quer mediante conferencias quer mediante escritos en xornais. E é consciente das carencias que en materia cultural ten Galiza. Ao longo de toda a vida Carvalho Calero foi consciente da necesidade da intervención pública, a través de calquera medio, para divulgar e visibilizar a problemática linguística ou cultural. E foi na derradeira década da súa vida ( ), cando acudiu a cantas peticións lle foron feitas desde a Asociación Socio-Pedagóxica Galega, a Asociación de Escritores en Lingua Galega, a Mesa pola Normalización Lingüística, a Agrupación Cultural da Coruña "Alexandre Bóveda", a Asociación "Medulio", de Ferrol, a Asociación "O Facho", da Coruña a Associaçom Galega da Língua, etc. Ás veces atender este labor impídelle facer traballo de investigación. "Polo que se refire ás vacantes da Academia, penso o que sigue. Debemos manter o acordo antre nós dous que pode se estender, naturalmente- de non votar a quenes non cultiven o galego" (Cartas, pax ) A cegoña (1957), relato Non só as viaxes me rouban moito tempo, senón que aquí e alí malamente dou abasto ao meu traballo cotián. Pero o peor son as conferencias. (...) tiven que dar catro en Santiago (...) Agora irei a Vigo porque me pareceu que non conviña refusar a invitación; pero todo iso perturbame enormemente. Propoñome non dar máis niste curso. Pero quen sabe se poderei manter o propósito? (Carta de 27 de marzo de 1966) As pitas baixo a chúvia (1952), relato A xente da barreira (1951), romance 1950 Os tumbos (1950), relato Anxo da terra (1950) Sete poemas galegos (1955) Poemas pendurados dun cabelo (1952) CRÍTICA LITERARIA A década de 1950 confirma a vontade de Carvalho de se dedicar á crítica literaria. Primeiro por medio de colaboracións no suplemento semanal de La Noche, vespertino santiagués, máis tarde co remate da súa tese de doutoramento, xermolo da Historia da Literatura Galega Contemporánea, 1963 (traballo iniciado en 1956 e con reedicións en 1975 e 1976). Inclúe estudos de etapas e autores literarios da Galiza a partir de 1808 e até A primeira edición inclúe apenas a primeira parte, abranxendo o século XIX. A obra completa aparece en 1975, sendo desde entón referencia para o estudo da literatura galega contemporánea. As túas verbas de aprobación do que coñeces da miña obra fixéronme moito ben, pois ando tan consumido pol-as miñas angueiras e dificultades no meu traballo no Colexio, e tan esgotado pol-a miña loita constante cos problemas, que ás veces seméllame imposible dispor de tempo e humor pra cumprir o E T meu desexo de facer a Historia... (carta do 19 de marzo de 1957). DICIÓN DE EXTOS [Versos iñorados e ou esquecidos de Eduardo Pondal, (1961), Edición de Cantares gallegos de Rosalía de Castro (1969) e Poesías de Rosalía de Castro, con L.Fontoira Surís (1972) A edición de textos, quer con carácter crítico quer con carácter antolóxico, foi outra das ideas constantes de Carvalho. Coido que, sexan as que sexan as dificultades técnicas ou materiás que presente a impresión de Os Eoas, é un deber dos galegos acometer a realización da empresa. (...) Non é admisible que permaneza indefinidamente inédito un material poético elaborado por un escritor de tan outa categoría. A cultura superior galega ten necesidade imperiosa de coñecer de unha vez isa obra; e, ou renunciamos a erguer a nosa investigación erudita ao rango de seriedade e e prenitude que compre, ou temos que aspirar a ter a Pondal completo (Cartas, 8 de novembro de 1955) ] Os señores da Pena e O Lar de Clara novela curta Provérbios Otomanos: De Selim a Solimám (1985), relato Scorpio (1987), romance Da fala e da escrita (1983) Teatro completo (1982) O Fillo, Isabel, O Redondel, Os xefes Letras Galegas Escritos sobre Castelao (1989) Futuro condicional (1982) Cantigas de amigo e outros poemas (1986) Reticências (1990) [Obras Póstumas: Do Galego e da Galiza (1990) e Umha voz na Galiza (1992) ] Compostela, 25 de marzo de 1990 DOCUMENTACIÓN extraída da exposición "Carvalho Calero: de puño e letra" comisariada por Xoán Costa en As citas están extraídas das cartas de Carvalho Calero a Fernández del Riego. INFOGRAFÍA: Silvia Cancela

6 6 A FONDO EN PROFUNDIDADE O mérito do traballo, o valor da historia Xa vai para catro anos (1 de xuño de 2011), publicaba un artigo no extinto Xornal de Galicia (desaparecido por orde da superioridade), que dei en titular Un verso infeliz. Nel, facía referencia a un volume, algo desfarrumallado, do libro Vieiros, de Ricardo Carvalho Calero, publicado en Este exemplar que posuímos grazas á xenerosidade de Margarida Carballo Ramos é o que o autor dedicou a Rodrigo Sanz. Este político agrarista e rexionalista moderado, que fundara o Ateneo ferrolano onde un mozo Carvalho proferira unha conferencia, leu, polo que demostran as súas anotacións, moi atentamente este volume poético daquel escritor novel de 21 anos. Cualifica, en xeral, positivamente os seus poemas, mais hai un apontamento que chama particularmente a atención. É o que reza: Buena. Otro verso infeliz por corto. Este verso defectuoso di así: n-un rexurdir grorioso da Galiza. Todo o poema está escrito en versos de catorce sílabas e finaliza con este, de once. Tal e como o lemos, este final non se debe á impericia do autor, mesmamente moi sabedor da preceptiva e da retórica poética, senón á vontade de marcar un presente aberto a expectativas melloradas, un futuro de rehabilitación para a nación, desexada na mención previa da praza da Quintana, onde tiñan lugar os mítins das arengas, por exemplo, como preludio e celebración do Día da Patria Galega. UN VERSO LIBRE Un verso infeliz. Tal foi o decreto que se cerneu sobre Carvalho cando decidiu ser un verso libre e, na derradeira década da súa vida, reatar a súa biografía con aqueles anos da mocidade republicana e nacionalista, abruptamente interruptos pola guerra civil española e a barbarie nela desatada e alongada durante toda a duración do rexime ditatorial. Sempre <<Un verso infeliz. Tal foi o decreto que se cerneu sobre Carvalho cando decidiu ser un verso libre e, na derradeira con aqueles anos da mocidade republicana e nacionalista>> se reclamou dun único partido, o Partido Galeguista de antes da guerra, e sempre se manifestou leal ao seu ideario e á súa práctica. Nunca admitiu ser considerado un heterodoxo ou un disidente, xustamente por se considerar fiel a aquela ortodoxia. Mais dáse a circunstancia de que cando se selou a defunción definitiva daquel partido por quen administraban a súa sigla e xa tiñan máis que decidida a súa liquidación, Carvalho non se afilia á deserción (Realidade Galega) nen secunda os planos piñeiristas de dilución dos galeguistas nos partidos estatais-españois (Fernández Albor en Alianza Popular; García-Sabell en UCD-PSOE; Ramón Piñeiro, Carlos Casares, Benxamín Casal e Alfredo Conde, independentes nas listaxes do PSOE para as primeiras eleicións autonómicas de 1981 e, ao fin, deputados deste grupo parlamentar na primeira Cámara galega). Carvalho nen secunda esta política nen asegunda o nacionalismo galego que profesara e que, no comezo da década dos oitenta, xa tiña outros titulares, outras siglas, outra organización e outras miras de concienciación e de mobilización social. Colaborou, por iso, activa e cordialmente, en e con actos organizados polo BNG, por asociacións culturais nacionalistas, coa AS-PG, con AGAL, coa Mesa pola Normalización Lingüística, que nacera, na primavera de Del foi o discurso final que puxo o ramo ao nacemento desta asociación. Voltemos a anos anteriores. Tanto na Real Academia Galega (onde ingresara no 17 de Maio de 1958 cun discurso sobre as fontes literarias de Rosalía de Castro) como na editorial Galaxia, Carvalho dá mostras cumpridas de ser o intelectutal mellor preparado da súa xeración e aquel, dos sobreviventes ou dos residentes na Galiza, a quen se lle podía e debía encomendar a elaboración da gramática moderna do galego ou da primeira historia

7 EN PROFUNDIDADE 7 da literatura contemporánea realizada con rigor e criterios científicos e solventes. Relembremos as datas. A segunda coñece a súa primeira edición en 1963; a primeira ve a luz en 1966 e acadará sete edicións. Non por casualidade. No ecuador desta década de sesenta nacen a Unión do Povo Galego, o Partido Socialista Galego, asociacións culturais decisivas como O Galo ou O Facho, en Compostela e na Coruña respectivamente. Que queremos significar? Había fame de coñecer e practicar con autenticidade e corrección o galego e, por suposto, de se informar sobre unha das súas artes fundamentais, a literatura. Carvalho serviu estes cometidos co máximo pundonor e seriedade. A partir da fin da década de setenta e ao longo de toda a seguinte, decrétase o seu desterro, polas razóns antes comentadas. No medio e medio desa década final da súa vida, non ten onde publicar a novela Scórpio. Farao, xestión mediante de Francisco Pillado, na editorial Sotelo Blanco. Igualmente, as súas memorias dialogadas, publicadas tamén nesta editora, da autoría do escritor citado e mais de Miguel Anxo Fernán- Vello, sofren contundentes presións para evitar a súa saída como libro. FRONTE Á DESCUALIFICACIÓN Após este sucinto repaso da súa fortuna e da súa ubicación como autor, cabe falar, como hoxe se fai frívola ou indignamente, de ídolo, de controlador ou canonizador da literatura galega, de mandamáis da historiografía literaria? Disparatada maneira de reescreber a historia. Hoxe ninguén fala de Constantino García, catedrático que foi de Filoloxía Románica, asturiano radicado na Galiza, e el si manillador verdadeiro de canto se movía naqueles anos en materia lingüístico-editorial do país, con tanto ou máis poder do que calquer dos conselleiros do ramo ou en perfeita sintonía con eles. Sábeno moito mellor ca min os negros da súa obra ou todos aqueles que secundaron o seu mando e del se beneficiaron. Aquí si que temos o perfil dun auténtico mandarín. A obra extensa, inmensa en número e perfeitamente salvábel en calidade e rigor (o que non implica, como se nos caricaturiza a quen así o recoñecemos, adoración acrítica, ou seguimento reverencial ou mimetismo analítico) de Carvalho aí está, fala por si mesma e a ela nos referimos no noso libro Ri- Poema de Carvalho Calero, probábelmente inédito, xa que non foi localizado en ningún dos poemarios nin antoloxías publicadas. cardo Carvalho Calero: a ciencia ao servizo da nación, continuación doutros previos da asociación cultural Medulio, de Ferrol, de Aurora Marco, Martinho Montero Santalha, Carmen Blanco, Francisco Salinas ou Reimunde Norenha, para alén das memorias antes citadas. Volumes póstumos como Do galego e da Galiza ou Umha voz na Galiza continúan a conter textos utilísimos para a diagnose da nosa lingua e para completarmos o coñecemento preciso da nosa literatura. Neste cuadro, facer de Carvalho (penúltima acometida descualificadora) campión do sexismo, e dos principais vultos do nacionalismo galego lamentábeis promotores da degradación das mulleres, cando este nacionalismo arrinca xustamente con Rosalía de Castro, unha muller que falou con elocuencia, prevenindo ela propria do mito falsificado que outros (colonizadores e colonizados) cerraron sobre a súa persoa e obra, sobarda, francamente, toda secuencia entendíbel. Que fiabilidade poden ter unhas teses supostamente contestatarias edificadas sobre a deformación calculada do que se refuta para así construír unha pura falsificación da diacronía da cultura-política-literatura galega? Insistimos: a obra de Carvalho fala en por ela. Ninguén o colocou en nengún santoral. Desde logo, non quen ten a ben valorar aquela en todo o que merece: polo traballo valioso de tantos anos, polo valor da historia de noso, máis moderna, desde logo, da que representan grandes figuras da intelligentsia española contemporánea, como Unamuno, Ortega y Gasset, Marañón, Gómez de la Serna, Juan Ramón Jiménez ou Martínez Sierra. Mais, claro, para xulgarmos os tremendos pecados dos nosos compatriotas, é conveniente coñecer algo da sincronía en que escreberon e dos condicionantes e limitacións do seu sexo masculino, nen máis nen menos que cando comprendemos (porque non temos vocación de xuíces ou de fiscais) os idem do sexo feminino, subordinado e submiso en tantas ocasións non por fatalismo conxénito senón por imposición social e política. 25 de Marzo de 2015: 25 aniversario do falecemento de Carvalho Calero. A súa obra segue a ser viva, valiosa e útil. Leámola e aproveitémola sen caricaturas. Placa conmemorativa na casa natal de Carvalho Calero en Ferrol, hoxe en día en estado ruinoso. Por María Pilar García Negro. Profesora da Universidade da Coruña e escritora

8 CONCLUSIÓN Carvalho Calero lido pola mocidade Cando Carvalho Calero morreu un 25 de marzo de 1980, o mesmo ano en que Xián nacía, Rosalía aprendía a falar, Mar era xa case unha nena de escola e Daniel e Mar... Daniel e Mar aínda non existían. A un cuarto de século da súa morte falamos con mozas e mozas na vintena ou case para saber que saben e leron de Carvalho Calero e que é o que para elas, para eles, representa. " Aínda non está superada a literatura" "De Carvalho Calero li, sobretudo, poesia" DANIEL AMARELO, ROSALÍA FERNÁNDEZ RIAL, Rosalía Fernández Rial bateu por primeira vez con Carvalho Calero na súa adolescencia cando atopou, na biblioteca da súa casa, un exemplar da historia da literatura de Calero. Máis tarde chegaría á súa poesía, a títulos como Poemas pendurados dun cabelo e Cantigas de amigo e outros poemas. E, na etapa universitaria, adentraríase nos seus ensaios filolóxicos. É esta faceta, a de ensaísta, a que máis admira del. Para ela, Carvalho Calero representa unha figura fundamental tanto na vertente política, como na filolóxica e na literaria. Na política, pola súa súa defensa do galeguismo e a coherencia coa que defendeu as súas ideas. No filolóxico, polo seu rigor e intelixencia. Como escritor, polo prolífero da súa obra poética. "A sua obra ensaística é brilhante" "Dissidência e câmbio, além do folclorismo". Con estas verbas refírese Daniel a Carvalho Calero. Aos seus 18 anos, a figura de quen foi o primeiro catedrático de Lingüística e Filoloxía Galega na universidade na que agora estuda non lle é descoñecida. En que así sexa ten que ver o feito de ser de Ferrol, ao igual que Carvalho Calero, e polo papel que alí xoga a Fundaçom Artábria. Lamenta, porén, a situación ruinosa na que se encontra o fogar no que veu ao mundo: "é uma vergonha que no casco velho de Ferrol esteja a casa de Carvalho Calero a cair a cachos". De Carvalho leu A gente da barreira, Scór- pio e algún dos seus poemas. Da súa obra quedaría cos aspectos autobiográficos que, de maneira discreta, nela deixa entrever, e dela destaca o coidado da súa expre- sión e a súa brillantez ensaística. MAR LOPES GONÇALVES, "Foi unha persoa íntegra cunhas ideas moi claras que nunca negou e iso fixo que fora ignorada até hoxe en día pola intelectualidade galega do sector oficialista da RAG". Para esta estudante de filoloxía, Carvalho Calero é unha das figuras fundamentais dentro da cultura galega. Incide na importancia que ten para o reintegracionismo, como figura fundadora dunha opción lingüística da que ela é herdeira. Unha vertente que, insiste, na facultade compostelá de filoloxía é ocultada, ao igual que non se dá a coñecer a proximidade ao reintegracionismo doutros clásicos como Vicente Viqueira. Da obra de Carvalho, Mar leu sobre todo poesía, os seus Poemas pendurados dun cabelo e O silencio axionllado, aínda que tamén se adentrou na súa novelística, con Scórpio. "Segue a ser un gran descoñecido" AMANDA REI, "A pesar da miña formación, para min é tamén un gran descoñecido", explícanos Amanda Rei. Ela sabe de Carvalho Calero como figura defensora da reintegración do galego na lusofonía, como catedrático da Universidade de Santiago e polo seu papel na literatura galega mais, recoñece, non leu nada del. Considera que, para aquelas persoas que non están activadas politicamente, Carvalho Calero segue a ser un gran descoñecido e mesmo para as que si o están, coma ela, que chegou a el, entre outras vías, a través do movemento estudantil, o que se adoita saber fica reducido ao tópico. "Eu son da zona de Ferrol, de Pontedeume, e mesmo alí non se coñece nada del, non existe ningunha referencia nin na miña xeración nin en xeracións próximas a min". XIÁN NAYA SÁNCHEZ, "Da Galiza e do galego é co que máis me sinto identificado" "Simbolicamente tem umha carga muito ruturista, sobretudo no ortográfico", destaca Xián Naya. As súas lecturas de Carvalho Calero devalan entre os seus romances A gente da barreira e Scórpio e os seus traballos ensaísticos e como articulista en xornais, en particular os que teñen que ver coa defensa do reintegracionismo no ortográfico. Da Galiza e do galego e co que máis se sente identificado, sobre todo en cuestións como "a sua oposiçom a esse chamado bilingüismo cordial". Lamenta Xian que, fóra do ámbito reintegracionista, a figura do intelectual apenas sexa coñecida e que mesmo na facultade na que el estuda se dea a coñecer de Carvalho só a súa vertente como autor prolífico mais sen entrar na súa carga de intelectual rompedor.