Sápmelaččaid mearkabeaivvit

Hasonló dokumentumok
FeFo mudde rievssatbivddu garrasit

Eksámen SFS 1002 Davvisámegiella vuosttašgiellan, Sámegiella 1. Fidnofágalaš oahppoprográmma jo2

Mánáidgárddi jođiheaddji Roy Arild Rasmussen Tlf kántuvrii: Mobil: Mobil priv:

VUOSTTAŠVEAHKKI. Epilepsialihttu EPILEPSIADOHPEHALLAMII. Juohkehaš sáhttá veahkehit epilepsiai dohppehallan olbmo

ČOAHKKÁIGEASSU «40 JAGI ČUOMASISKKUSČOHKKEMIIN DEANUČÁZÁDAGAS MAID LEA OAHPAHAN?»

Kap 1 Sámi siidaeallin Duogášdieđut

Cealkámušbivdin vuođđočáhceviidodagaid luohkkáijuohkin- ja ráddjennuppástusain Ohcejoga gielddas

7 Sámegiella mánáidgárddiin ja skuvllain

Statnett dieđiha. ođđa 420kV johtasa birra gaskal Báhccavuotna ja Hámmárfeastta. Borgemánnu 2009.

Kela. SV 29asa. Ohcamuš Áh i vánhemiidovddut. 1. Ohcci die ut Persovdnadovddaldat. 2. Kontonummir

Got stuorra meahcieallit váikkuhit bivddáhasealibiid populašuvnnaid?

ČOAHKKÁIGEASSU «PREDASJON PÅ TANALAKSEN DEANULUOSA PREDÁHTORAT»

9Á Oahppanplána Soai leaba dego buksa ja báidi

Ealáhahkii. Ealáhatdorvu, ássama doarjja ja dikšundoarjja Oanehaččat ja čielgasit

MÁNÁ BUOREMUS GO OVTTASEALLIN LOAHPAHUVVO

9Á Oahppanplána Mannan dego diimmá muohta

FeFo ja bieggafápmu. Direktevra Jan Olli

Dárkilat njuolggadusat eksámeniid lágideapmái ja čađaheapmái

Aage Solbakk. Eurohpá

Sámi allaskuvlla válganjuolggadusat

Fárren Supmii dahje Suomas olgoriikii. Goas dus lea vuoigatvuohta Kela doarjagiidda? Mii dáhpáhuvvá go fárret olgoriikii?

Maid bargá INGENEVRA?

Nationa la geahč č aleamit. Oahpaheddjiid bagadus Čuovvolahttin ja viidáset bargu Lohkan 8. ja 9. ceahkis

Muohta, čáhci, jiekŋa ja duollu Arktisis. Čoahkkáigeassu polisi- dahkkide

Minas čagalduhttá čoavji ovdal jo go oba lea čalmmiid rahpan. Son lea nu guhká illudan dán beaivái!

Bargguhisvuođa áigge doarjagat OANEHAČČAT JA ČIELGASIT

Bures boahtin. Finnmárkku ja Davvi-Romssa Ođđasishuksenmuseai

Nationa la geahc c aleamit. Oahpaheddjiid bagadus Čuovvolahttin ja viidáset bargu geahččalemiin Lohkan 5. ceahkis 2018

K ártengeahččaleapmi rehkenastimis 2. ceahkki

Fylkeskommunenes landssamarbeid. Eksámen SFS1002 Davvisámegiella vuosttašgiellan, sámegiella 1, čálalaš. Fidnofágalaš oahppoprográmma, jo2

Goallosteapmi Divvun-reaidduin

Kemikálat mat fuolastuhttet Árktisa. Čoahkkáigeassu polisi-dahkkiide

váibmu váibmu ibmu váibmu váibmu áibm vá u ibmu váibmu váibmu váibmu v váibmu áibmu váibmu váib v m á i b u m u v v u á á ib i m b u m u váibmu váibmu

dehálaš, ja das sáhtii boahtit stuorra sisaboahtu. Sii maiddái čogge čáhppesmurjjiid, joŋaid, lávehiid ja sarridiid, ja sii ráhkadedje sávtta ja

DAVVISÁPMI. Fámolaš luonddustis. inari.fi

Lagasbiras ja servodat girjelistu mánáidgárdái

9Á Oahppanplána Ale illut seavdnjadasas, muhto čuovggas.

Nasjonal prøve i regning 5. trinn 2018 Nordsamisk

Kártengeahččaleapmi rehkenastimis 1. ceahkki Oahpaheaddjibagadus 2015

Álggahus. Dát gihpa galgá muitalit didjiide vehá mo demokráhtalaš riika nugo Norga stivrejuvvo.

Čilgehus automáhtalaččat ráfáidahttojuvvon sámi visttiid birra

Oasseprošeakta Guovdageaidnu

Ohcat skuvlii Information på nordsamiska

01 Golbma álbmoga Finnmárkku historjá muitala golbma álbmoga gávnnadeami birra: sápmelaččaid, norgalaččaid ja kveanaid. Sápmelaččat leat ássan uhcimus

KORT OM GYMNASIESÄRSKOLAN PÅ NORDSAMISKA. Oanehaččat gymnásasierraskuvlla birra 2013

Boazodoallu eallinvuogi máhtut

03 Mii šaddá boađusin? 04 Mii lea politihkalaš bellodat 06 Nominašuvdna 07 Ohcaluvvon: nuorat 08 Stáhtafámut 09 Váikkuhan kanála 10 Mediahivvodat 12

Buohcuvuođa áigge doarjagat ja veajuiduhttin. Buohcuvuhtii gullevaš buhtadusat ja beaiveruđat, veajuiduhttin- ja lápmásiiddoarjagat

BARGONÁVCCALAŠ JA GULUHEAPME? NÁ BUORRÁNA DU BEAIVVÁLAŠ EALLIN

Sirkumpolára eamiálbmotgielaid giellateknologiija huksen dekoloniserema lahkonanvuohki

Sámediggeortnet. [Dievasčoahkkima. njuolggadusat] Fámus. rájes

5 Oahppočuoggáid buvttadeapmi sámegielas

Kárášjoga boazodoalu siskkáldas vuoigatvuođadieđáhusa čuovvoleapmi

Mela-oadju dorvvasta du buresbirgejumi

5 Sohkabealperspektiiva sámi statistihkas

Buresboahtin vástidit Skuvladearvvašvuohtajearahallamii! - Skuvladearvvašvuohtajearahallan Skuvladearvvašvuohtajearahallan 2019

BIVDOGUOVLLUID NJUOLGGADUSAT- GUOLÁSTEAMI ORGANISEREN

Ohcejoga gielda Beavdegirji 1/2018 1

OKTASAŠČOAHKKIMA NJUOLGGADUSAT RÁHKKANEAPMI JA ČAĐAHEAPMI

mearridit álggahit SIERRADOARJAGA PO P/HOJKS

DIEĐÁTGO MII PARKINSON LEA? NORGGA PARKINSONLIhTTu

2 Sámegiella vuođđoskuvllas ja joatkkaoahpahusas

Buresboahtin poliissa diehtojuohkinsiidui rihkkumiid birra lagaš gaskavuođain.

Hutkás ealáhus čoavddekeahtes vejolašvuohta Sámediggeráđi doaibmaplána kultuvrralaš ja hutkás ealáhusaide

HABTOOL REGISTREREN JA KÁRTEN. Bagadallan skoviide

8 Datavuođđu sámi statistihkkii

Sámegielat rádio ja sápmelaččat. Yle Sámi guldalandutkamuš 2018

Buori rávvagat alkohola ja nuorravuođa birra váhnemiidda geain leat nuorat

3 Vuođđoealáhusat boazodoallu, eanandoallu ja guolásteapmi

NAV loguiguin ja duohtadieđuiguin 2016

Náittoslihtu buressivdnideapme

Ođđa viessu sámi našunálateáhterii

Ohcejohka Deanuleagi gáddeoasseoppalašláva nuppástus Njuorggáma gilis LÁVVAČILGEHUS

ARKTALAŠ HEARKKIVUOĐA GUORAHALLAN: BOAZODOALLU NUPPÁSTEADDJI DÁLKKÁDAGAS BIRGENMEKANISMMAT JA HEIVEHANNÁVCCAT (EALÁT)

SÁMI ALLASKUVLLA EKSÁMEN- JA LOAHPALAŠ ÁRVVOŠTALLAMA LÁHKAÁSAHUS

KULTTUURIT 9-11 LLA A A G I

Njuolggadusat luossareivviid ektui guolástanvuoigatvuođa ja guolásteami eavttut

4 Sámegiella nubbingiellan

Raporta/Rapport 1/2012. Sámi logut muitalit 5

MÁNÁID MIELMEARRIDEAPMI

Vuorká-diehtu riikkavuložiidda

3 Biras- ja resursahálddašeapmi sámi guovlluin

Gáppe-Jon báiki. Báikki ássit. Leammi álbmotmeahcci. Sámegillii. Meneš-Ánde

ROMSSA FYLKA ÁIGGIID BUOREMUS DEAIVVADANGUOVLU. Romssa fylkka kulturárbeplána áigodahkii

MARGRETE KREUTZ HISTORJÁ

Láhka lea oaivvilduvvon boahtit fápmui mánu. beaivve ÁKKASTALLAMAT

liikon dus Višalingo vel lasihit ahte Oktii fas liikotvearbba Jussi Ylikoski Višalingo dadjat ahte jurddašan du ja danin čálán

TryggEst.no. Nordsamisk

Diehtun! - Kásusgeahččaleapmi v.12 duo 21.03

Norgga Sámiid Riikkasearvvi njuolggadusat

Kriisadilis. Álgosivdnideapme Buressivdnádusa lea vejola¹ lohkat dahje lávlut (nuohtat, gè. s. 481). Nu son lehkos maiddái du vuoi ain.

TRÅANTE JULGGAŠTUS. Tråante Sámit leat sierra álbmot ja mis lea riekti eallit ja mearridit iežamet áššiin, nugo buot earáge álbmogiin.

DAVVISÁMEGIELA GOALLOSSÁTNEGERUNDDAT

Buresboahtin vástidit Skuvladearvvašvuohtajearahallamii! - Skuvladearvvašvuohtajearahallan Skuvladearvvašvuohtajearahallan 2019

2 Sámi musihkka nanu árbevierru ja gelddolaš ođasteapmi

Doaibmaplána Sámedikki digitálastrategiija čuovvuleapmái Mearriduvvon sámediggeráđis, ášši SR 065/19

Jahkedieđáhus 2018 Pasieanta- ja geavaheddjiidáittardeaddji

Leastadianisma. Roald E. Kristiansen. Oahppogirji nuoraidskuvlii. ČálliidLágádus

Sámediggeráđi dieđáhus sámi boazodoalu birra

Lánjáid stellen duddjoma ovdánahttinbargu fenomenologalaš geahčastagas

Átírás:

1 Ođđajagimánnu Ođđajagibeaivi 1.1. Heaikkabeaivi 19.1. Bávvalbeaivi 25.1. Juos ođđajagibeaivve vuosttas ija oidnojit valjis násttit, de boahtá buorre luomejahki. Juos leat unnán násttit, de boahtá galbma geassi. Dáid sulaid beaivváš oidnogoahtá Anáris. Juos Bávvalbeaivve lea bivval, de dalle lea maiddái bivvalis dálvi. Juos Bávvalbeaivve lea garra buolaš, de dalle lea olles dálvi galmmas. Guovvamánnu Ginttalbeaivi 2.2. Máhtebeaivi 24.2. Muhtin gálduid mielde guovža jorgala gilgga juo dán muttus áigge. Dolin sápmelaččat beaskidedje sávzzaid dálveulluid. Dolin sápmelaččat dahke Reaisavuona mátkkiset. Dolin sápmelaččat ráhkkanišgohte dálvegoddebivdui. Dálvi lea beallemuttus dahjege dálvvi čielgi doddjo. Guovža oađđá ain dálvegoađis, muhto dál son jorgala nuppi gilgga ala. Muhtin dieđuid mielde guovža jorggiha nuppi belii juo Ginttalbeaivve. Máhtebeaivve borggat álget. Dolin álggii rávddu juoŋasteapmi ja joatkašuvai dassážii go jieŋat vulge. Njágábivdu lea buot buoremus muttus (lávii nohkat Márjjábeaivve). Njukčamánnu Márjjábeaivi Beaivváš báitá "belkogeažes belkogeahčái" (idja ja beaivve leat seamma guhkkosaččat). Dološ anáraččat fárrestallagohte dálvebáikkis giđđaorrunsajiide. Muhtimat vulge mearraguollebivdui Várjjagii ja máhcce easkka jonssotbeaivve. Juos ovdal Márjjábeaivve leat njázut, de boahtá guhkes ja garra giđđa. Juos njázuda easkka Márjjábeaivve maŋŋá, de šaddet bivvalis dálkkit ja oanehis giđđa. Juos Márjjábeaivve maŋŋá lea velá gassa muohta, de gottit ohcalit duoddarii. Dáid áiggiid bárbmolottit boahtigohtet Sápmái. Sámit dadjet, ahte njuvčča boahtá ja das lea velá állat sealggistis. Cuoŋománnu 12.-14.4. Suv-ijat (Julianus 12.4./Justinus 13.4./Tiburtius 14.4.). Suvvet mearkkaša faskut eret muohttaga. Dalle njázuda. Juos suv-ijat leat čoaskasat, de čoaska dálkkit bistet irjánbeaivvi rádjái. Irjánbeaivi 23.4. Makkár dálki lea Irjánbeaivve, de dakkár lea oppa giđđa. Muhtin sámeguovlluin lohket, ahte Irjánbeaivi lea maŋimuš suv-idja.

2 Miessemánnu Válborbeaivi 1.5. Ruosmmesbeaivi 3.5. Erkkebeaivi 18.5. Urbánbeaivi 25.5 Válborbeaivvi riegáda vuosttas miessi. Válboráigge leat dávjá maid borgadálki, daid gohčodit miesášborgan. Čuonjá boahtá ja buktá vel beštora sealggistis. Anáris fas lohket, ahte beštor boahtá iđđes ja čuonjá boahtá eahkes. Juos čuonjá boahtá ovdal Válborbeaivvi, de dálvesiivvut eai bistte šat guhká. Dolin Válborbeaivvis ovddos guvlui álggii guliid giđđabivdu ja dat bisttii jonssotbeaivvi rádjái. Juos ruosmmesbeaivve njázuda, de farga lea geassi. Juos ruosmmesbeaivve čoaskkeđa, de dalle galbmadálkkit joatkašuvvet 40 beaivvi ovddos guvlui. Ruosmmesbeaivvis ovddos guvlui álddut guoddigohtet, danin muhtin guovllus gohčodit dán miessebeaivin. Giehka guhkká, čukčá gihká, ruksesmiessi ruovgá, máihlečáhci golgá, beassi njalla, soavvil gođđá ja gumpe ráhkada vielpáid, dadje dološ anáraččat. Juos Erke boahtá báiddiin, de Urbán boahtá dorkkain. Juos Erke boahtá dorkkain, Urbán boahtá báiddiin. Moadde vahku Erkkebeaivvis ovddos guvlui vuskkon, hávga ja soavvil gođđagohtet. Juos Erke boahtá báiddiin, de Urbán boahtá dorkkain. Juos Erke boahtá dorkkain, Urbán boahtá báiddiin. Geassemánnu 21.6. Geassejagijorggáldat Jonssotbeaivi Jonssot Beaivi báitá birra jándora. Beaivi jorggiha fas seavdnjada guvlui. Beaivečuovga oatnugoahtá gitta dálvejagi-jorggáldat rádjái. Makkár dálki lea jonssotbeaivve, de dakkár lea gitta Jágátbeaivvi rádjái. Jonssotvahkus bohtásat gilvojuvvojit ja meahccejávrriin bivdu álggii. Čuoika boahtá jonssotdiidda vaikko guvttiin soppiin ja dan dihte boazu bálgagoahtá ja geassemearkumat besset álgit. Jonssotbeaivvis ovddos guvlui luitojuvvojit maŋimušge vuojánat meahccái. Jiekŋaváldinbieggan gohčodit garra dálkkiid, garra biekkaid, mat bossot jieŋaid eret jávrriin ja jogain. Suoidnemánnu 18.-24.7. Nissoniid, dalle dadjet álot arvit. 23.7. - 23.8. Beatnatbeaivvit dahje Mieskamánnu: Dolin olbmot jáhkke, ahte beatnagat buohcagohte ja snuđđugohte mieskamánus ja dan dihte borre suinniid ja šattuid vai dearvvasmuvašedje. "Mieskamánnu" lei geasi lieggasamos áigi ja dadje, ahte dalle hávit sidjot herkket ja buorráneapmi bistá guhká. Maiddái borramušat billašuvvet, juos ii leat geallir dahje jiekŋaskáhppe. Jágátbeaivi 25.7. Vuskkona vuodjan lea buoremus muttus ja dalle goddá buot stuorimus vuskkoniid. Jágátbeaivve sulaid dološ olbmot bivdigohte lábmečuotnjágiid. Jágátbeaivve giehka boakčána luopmániidda ja dat heaitá guhkkámis. Beassegiissá dahje beassegore galgá ráhkadit ovdal dán beaivve go dán beaivvi maŋŋá beassi ii šat lanja nu bures.

3 Vahku ovdal Jágátbeaivve dološ anáraš badjeolbmot rátke bohccuideaset ja álggahedje bahčima. Anáraš kalender mielde davvesápmelaččat álggahedje Nagirbeaivi 27.7. rátkimiid ja bahčima vahku Jágátbeaivve maŋŋá. Juos nagirbeaivve lea arvvesdálki, de seammalágan dálkkit bistet 7 vahku. Juos nagirbeaivve lea buorre dálki, de beaivvadagat bistet 7 vahku. Olssotbeaivi 29.7. Dološ badjeolbmot álge ozadit vuojániiddiset. Luomi láddagoahtá ja dološ olbmot álge ládjobargguide. Dál ferte maid čuohppagoahtit gámasuinniid Borgemánnu Lávrebeaivi 10.8. Ivvárbeaivi 22.8. Bárdebeaivi 24.8. Borgemánu maŋimuš Dábálaččat vuosttamus buolašidja. Jus lea liekkas, de olles čavčča leat liehmut. Dápmot ja rávdu gođđagohtet davimus guovlluin. Juos Ivvárija lea eana bihcon, de boahtá guhkes ja čáppa čakča. Bárdebeai, mas čakča álgá: Vuosttamuš soagit ruškkodit ja iđđes eana lea dávjá bihcon. "Bárdebeaivvi dálkkit dahje garra biekkat ja arvves dálkkit. Makkár dálki lea Bárdebeaivve, de dakkár dálkkit leat oba čavčča. Hopmil-/Opmir- dahje Opmilnge dán gohčodit. Anáraš kalender mielde álget nammavahkut ja dat lea nammavahkuid vuosttamus. Dás álggii boazojahki ja vuskkona meađđemat maiddái álget leat borahahtti.

Čakčamánnu Čakčamánu 1. Gilde-Márjjá Ruškki áigi: Rássi álgá gildit dahjege guvggodišgoahtit ja massit ruonasivnni. Anáraš kalender mielde rávdu ja dápmot gođđet dán muttus ja eanaš geasselottit ráhkkanišgohtet bárbmui vuolgit. Bohccuid bálgan nohká ja vuorkámurjjiid čoaggin álgá. 8.9. Márjjámeassu Boares girkolaš bassi, mii basuhuvvui nieida Márjjá riegádanbeaivvi muitun. Čakčamánu 2. Čakčamánu 3. Čakčamánu maŋimuš Mihkkalmasbeaivi 29.9. Biharista Čakča álgá ja čoaska dálkkit sáhttet boahtit. "Lastaváldinbiekkat" dahje lastariđđut dahje garra arvvit ja šlahttit, mat gaikot lasttaid muorain. Dolin anáraččat lávejedje ávvudit Veesnái-vahku. Dat lei čakčamánu 14. - 20. beaivái ja dalle lávejedje vuolgit márkaniidda. Dán áigge dát lea dušše ortodoksaid ávvu, Veesnái-. Dolin buđehiid galggai bajidit ovdal Veesnái-vahku loahpa. Áhtemas. Dalle eai láve leat biekkat ja lea goalki. Dán gohčodit maiddái Máhtesmeasson ruški lea buot bahámus muttus, eanalottit hirrasat ja guolli báhtara čiekŋalassii. Álgoragat. Sarvát cakkadišgohtet njiŋŋelasaid sierra ja nuppiid varrásiid sierra. Mihkkalmas. Dán muttus láve dávjá borga ja dan gohčodit Mihkkalmasdálvin. Juos Mihkkalmasbeaivve lea liehmu, de bivvalis dálkkit bistet oppa ragatáigge. Čuonji fárre máttás ja roabát goargŋu johkii gođđat. Juos čuonji girdá nuorttas, de boahtá guhkes ja nuoskkes čakča. 4 Golggotmánnu Golggotmánu 1. Golggotmánu 2. Golggotmánu 3. Golggotmánu 4. Golggotmánu maŋimuš Simonbeaivi 28.10. Mihkkalmas joatkašuvvá. Jus dáid muttuid lea borga, dan gohčodit Mihkkalmasdálvin. Dábálaččat muohta ii láve bissut. Jus dál borgá moadde jándora, de šaddá čáppa skábma. Birggetvahkus Sámis láddot galbmogohtet ja dáid sulaid lávejit njuoska dálkkit; arvvit, šlahttit, borggat ja biekkat. Ragat buot buoremus muttus ja čuovža gođđagoahtá. Sámis lávejit dadjat, ahte jus ii ovdal leat njázudan, de goit Birggetvahkus njázuda. Dálveija dahje dálve. Dálveija (14.10) álget bosodit davve- ja davvenuortabiekkat. Dás duohko álget čakčabuollašat ja dábálaččat dán vahkus leat buolaš- ja goikedálkkit. Rievssat lea molson dálveivnni nappo dolggit leat čeaskadat. Njukča ja állat leat maŋimuš lottit, mat vulget Sámis bárbmui. Oarre. Ursula beaivvi (21.10) oarri lea molson geassedorkkas dálvedorkan. Dolin go olbmot gávppašedje oarri náhkiiguin, de Ursula beaivve maŋŋá oarri dálvedorka lei ránodan ja lei dohkálaš vuovdimassii. Simon lea jaskes boazo, go dálkkit čoaskugohtet, dalle eai šat dološolbmot láven mearkut misiid. Geažotbeljiid sáhtte gal guolgamerket ja giđđat de čuohppat bealljemearkka. Luossagođđu nohká. Dalle navdet leat bivvalis dálkkit. Juos Simonbeaivve lea bivval, de lea oppa dálvi liehmus.

5 Juos Simonbeaivive leat buot lasttat gahččan muorain, de dalle lea Válborin bievla. Skábmamánnu Skábmamánu 1. Ándenbeaivi 30.11. Hállemas Dálvi álgá. Ragat nohká Hállemasbeaivái. Dolin juoŋasteapmi álggii hállemasvahkus ja áldduid bahččin nogai. Čuovžžaid gođđu lea buoremus muttus. Dološ anáraččat máhcce čakčagoddebivddus. Hállemasnjáhcun gohčodit dan go dáid áiggiid njázuda ja lea bivval. Dolin go mádjit vel elii ja lei valjis, de mádjitbivdu álggii dáid muttuid. Juovlamánnu Oppa juovlamánnu Dolin olbmot vuoiŋŋastedje juovlamánus, go lei nu seavdnjat ja buolaš. Bohccuidge ii dárbbašan guođohit go lei nu assás muohta, ahte dat bisso dihto sajiin. Go lei astu, de olbmot gallestalle dávjá ránnjádáluin. 22. beaivi Dálvejagi-jorggáldahkan beaivi fas guhkkugoahtá ja jorggiha čuovgada guvlui. Lávejit dadjat, ahte juohke beaivvi guhkku beaivi ovttain rievssatlávkkiin. Go beaivi jorggiha, dalle rievdá dálki. Dávjá šaddet bivvalis dálkkit. 31. beaivi Ođđabeaivveruohtta lea jagi maŋimuš beaivi. Jus almmis oidnojit ollu násttit, de šaddá buorre luomejahki. Galgá maiddái muitit guđe guovllus leat eanemus násttit, doppe šaddet maiddái ollu luopmánat. Gáldut: Anarâš kalender 1996 & 2013 (čohkken Heli Aikio & Ilmari Mattus). Girjjo-Gárjjo muitalusat, máidnasat, sátnevádjasat, árvádusat ja diiddat (čálli Káren Elle Gaup). Jahki Sámis, Luondduolbmo birgen (čálli Marit Mikkelsdatter Eira Murud) ja Vuotuinen ajantieto (čálli Kustaa Vilkuna).