Finnmárkku fylkkagieldda sámi strategiijat

Finnmárkku fylkkagieldda sámi strategiijat 2016-2019 1

Sisdoallu Ovdasátni 2 1 Buorre veahkki - álggahus 3 2 Min váikkuhangaskaoamit 4 2.1 Ovttasbargu Sámedikkiin 4 2.2 Guovttegielalašvuođadoarjja 4 2.3 Doarjagat sámi ulbmiliidda 5 2.4 Eará váikkuhangaskaoamit 5 3 Ulbmilat, hástalusat ja strategiijat 6 3.1 Sámegiella, sámi kultuvra ja servodat 7 3.2 Oinnolašvuohta ja beasatlašvuohta 7 4 Dilálašvuođačilgehus 9 4.1 Guovddášhálddahus 9 4.2 Bátnedivššohagat 10 4.3 Joatkkaskuvllat 11 4.4 Finnmárkku fylkkagirjerájus 12 4.5 Lávdi Finnmárku 13 4.5.1 Kultuvrralaš skuvlalávka 14 4.5.2 Sápmi Music 15 4.6 Politihkalaš dássi 15 5 Láhkavuođđu 16 5.1 Guvllolaš plánat ja šiehtadusat 16 5.2 Nationála láidestusat 17 Finnmárkku fylkkagielda / Finnmark fylkeskommune Poastaboksa 701 - Postboks 701 9815 Čáhcesuolu - Vadsø E-poasta: postmottak@ffk.no www.ffk.no Ovdasiidogovva: Nina Merete Austad Duogášgovva: Kari Bjørkli Thomassen Prentenlohku: 150 Fonta: FS Albert Pro Gráfalaš hábmen: To Typer, Čáhcesuolu Váldojuvvui diehtun fylkkalávdegottis, juovlamánu 8. b. 2015, dieđáhus nummir 5/15. 2 Ovdasátni Fylkkaráđđeolmmái Øystein Ruud. Finnmárkku fylkkagielda lea okta dain stuorámus bargoaddin ja bálvalusfálliin Finnmárkkus, ja das leat dan dihte stuora ja dehálaš servodatbarggut. Finnmárku lea máŋggakultuvrralaš fylkka mii lea máŋggabealat sihke giela, kultuvrra ja servodateallima dáfus. Dáid resurssaid mii maiddái dárbbašit boahtteáiggis, buot almmolaš bálvalusaddimis ja servodagas muđui. Nannet sámi beali Finnmárkkus lea dan dihte Finnmárkku fylkkagieldda dehálaš servodatbargu. Fáddáplána Finnmárkku fylkkagieldda sámi strategiijat 2016 2019 čilge mo Finnmárkku fylkkagielda bargá sámegiela ja sámi kultuvrra nannemiin organisašuvnnas. Finnmárkku fylkkagieldda ulbmil lea fállat seammadássásaš bálvalus fálaldaga sámegielat álbmogii ja álbmogii muđui. Dát mearkkaša fállat fylkkagieldda bálvalusaid sámegillii, sámegielat bargiid ja leat oidnosis ja olámuttos sámegillii. Dát fáddáplána lea bargoreaidu mii čilge mo mii organisašuvdnan galggat olahit dáid ulbmiliid. Finnmárkku fylkkagieldda sámi strategiijat lea vuosttažettiin organisa šuvnna siskkáldas bargoreaidu. Dat lea maid surggiidrasttideaddji dokumeanta mas lea guvllolaš relevánsa, go dat guoská Finnmárkku fylkkagieldda buot 30 doaimmahahkii olles Finnmárkkus. Finnmárkku fylkkagielda ovttasbargá maiddái Suomain ja Oarjedavvi-Ruoššain - eará guovllut Sámis - gosa dát fáddá maiddái gullá lunddolaččat. Finnmárkku fylkkagielda lea guvllolaš aktevra mii lea mielde ovddideame sámegiela ja mii aktiivvalaččat ovttas bargiiguin, geavaheddjiiguin ja ovttasbargoguimmiiguin nanne ja ovddida sámi beali Finnmárkkus ja davvin. Juovlamánnu 2015 Øystein Ruud fylkkaráđđeolmmái Govven: Bjarne Riesto 1 Buorre veahkki Finnmárkku fylkkagielddas lea erenoamáš ovddasvástádus nannet ja ovddidit sámi beali Finnmárkkus. Finnmárkkus lea stuora sámi álbmot. Finnmárku lea mielde sámegiela hálddašanguovllus ja lea dat fylkka mas lea stuorámus oassi sámegiela hálddašanguovllu gielddain. Dát addá fylkkagildii erenoamáš ovddasvástádusa nannet ja ovddidit sámi beali Finnmárkkus. Sámiid vuoigatvuohta oahppat, geavahit ja ovddidit iežaset eatni giela lea vuođđovuoigatvuohta, mii ii leat ollašuhtton máŋga siidda. Finnmárkku fylkkagielda bargá dan ala ahte sihkkarastit sámegielat bálvalusfálaldaga ja loktet vejolašvuođa beassat geavahit sámegiela go váldá oktavuođa hálddašemiin. Lea dehálaš oainnusin dahkat gielalaš vuoigatvuođaid, geatnegasvuođaid ja vejolašvuođaid sihke geavaheddjiide ja fylkkagieldda bálvalusaid lágideddjiide. Bargiide galgá láhččojuvvot dilli vai besset loktet gelbbolašvuođaset sámegielas ja sámi servodatáššiin, ja berre leat sadji guovdilastit sámi áššiid eanet oktavuođain. Áimmahuššat daid perspektiivvaid eaktuda ges buriid ja einno stahtti ekonomalaš ja politihkalaš rámmaeavttuid sámi áššiide sihke nationála dásis ja min fylkkas. Ovttasbargu Sámedikkiin addá maiddái midjiide váikkuhangaskaomiid sámi áššiid bargui ja čujuhusaid guđe guvlui dát bargu galgá dahkkot. Fáddáplána Finnmárkku fylkkagieldda sámi strategiijat guovdilastá barggu váldovuoruhansurggiid ja bidjá eavttuid fylkkagieldda ovddasvástádussii sámegiela ja sámi kultuvrra ektui. Dokumeanta galgá doaibmat bargoreaidun viidáset barggus buoridit sámi áššiid eavttuid Finnmárkkus. Fylkkaráđđeolbmás lea bajit dási ovddasvástádus fáddáplána čuovvoleapmái, ja guoskevaš doaibmajođiheaddjis lea ovddasvástádus čuovvolit fáddáplána iežas ovddasvástádussurggiin. Fylkkalávdegoddi dohkkehii 2001:s vuosttaš geardde sierra dokumeantta man namma lei Sámi gelbbolašvuođa doaibmaplána Finnmárkku fylkkagielddas. Plánaáigodat lei 2001 2005, ja fylkkadiggi ođasmahtii dan 2007:s. Fylkkadiggi dohkkehii 2011:s fylkkadiggeáššis 11/27 Finnmárkku fylkkagieldda sámi gelbbolašvuođa strategiijaplána 2011 2014. Dohkkehuvvon Finnmárkku fylkkagieldda plánaveahki vuođul, dohkkehii fylkkalávdegoddi áššis 2/15 ahte dokumeanta galgá ođasmahttot ja ráhkaduvvot fáddáplánan. Dát dahkko dan dihte go plána lea fylkkaráđđeolbmá bargoreaidu siskkáldas barggus loktet sámegiela geavaheami ja sámi kulturgelbbolašvuođa, seammás go dokumeanta lea surggiidrasttildeaddji ja mielddisbuktá sihke ovttasbarggu Sámedikkiin ja ekonomalaš eavttuid Sámedikkis, ja Finnmárkku fylkkagieldda iežas ruđaid sámi áššiide. Fáddáplána galgá doaibmat sihke oppalaš veahkkin ja diehtogirjin daidda geat beaivválaččat barget sámi áššiiguin Finnmárkku fylkkagielddas. Plána čájeha man dehálaš lea bargat aktiivvalaččat ja ulbmillaččat nannet sámegiela geavaheami ja loktet sámi kultur- ja servodatáššiid gelbbolašvuođa olles min organisa šuvnnas. 3

2 Min váikkuhangaskaoamit Sámediggepresideanta Aili Keskitalo galledii Fylkkaviesu Čáhcesullos 2015 Sámi álbmotbeaivve doaluid oktavuođas. Dás doallá kultur- ja johtolatváldolávdegotti jođiheaddji Remi Strand sártni. 2.1 Ovttasbargu Sámedikkiin 2.2 Guovttegielalašvuođadoarjja Sámediggi lea stáhta sámepolitihka hábmema deháleamos eaktudeaddji. Sámediggi lea iehčanas álbmotválljen orgána ja fylkkagieldda lunddolaš ovttasbargoguoibmi barggus nannet sámi áššiid min organisašuvnnas ja Finnmárkkus muđui. Finnmárkku fylkkagielddas ja Sámedikkis lea ovttasbargošiehtadus man ulbmil lea váikkuhit positiiva ovdáneapmái Finnmárkkus ja erenoamážit nannet ja čalmmustahttit sámi kultuvrra, giela ja ealáhuseallima ja eará sámi servodateallima fylkkas. 1 Bargu dahkko fágaidrasttildeaddji ovttasbarggu bokte ja oktasaš gelbbolašvuođalonohallama bokte dain surggiin mat leat oassin sihke fylkkagieldda ja Sámedikki bálvalusain, nugo ealáhusovddideapmi, oahpahus, areálahálddašeapmi, davvi guovlluidpolitihkka, kultuvra, álbmotdearvvašvuohta ja kultur muitohálddašeapmi. Jeavddalaččat ráhkaduvvojit doaibmaplánat main leat konkrehta oktasaš doaimmat. 1 Dálá šiehtadus gusto 2013 rájes gitta 2016 lohppii. Šiehtadusa sáhtát lohkat dáppe: http://www.ffk.no/sami-giella-kultuvra-ja-servodat/ovttasbargu-samedikkiin/ 2 Dálá guovttegielalašvuođašiehtadus: 2012 2014, guhkiduvvon 2015-16. Šiehtadusa sáhtát lohkat dáppe: http://www.ffk.no/sami-giella-kultuvra-ja-servodat/ovttasbargu-samedikkiin/ 3 2015:s lei Sámedikki guovttegielalašvuođadoarjja 1,2 miljovnna ruvnno. Finnmárkku fylkkagielda lea 1993 rájes ožžon guovttegielalašvuođadoarjaga Sámedikkis mii geavahuvvo čađahit sámi gielladoaimmaid organisašuvnnas, ja mii lea nannejuvvon Sámedikki ja Finnmárkku fylkkagieldda ovttasbargošiehtadusas fylkkagieldda guovttegielalašvuođadoarjaga geavaheamis. 2 Eaktun dasa ahte fylkkagielda galgá lihkostuvvat giellaovddidemiin lea ahte leat buorit ekonomalaš rámmaeavttut. Dan dihte lea dehálaš ahte lea einnostahttivuohta čadnon guovttegielalašvuođadoarjaga juolludeapmái, vai fylkkagieldda duohta vejolašvuohta ollašuhttit sámelága giellanjuolggadusaid sihkkara stojuvvo. Juolludanmodealla lea ulbmilstivrejuvvon ja das lea vuođđo- ja bálvalanoassi (75 proseantta doarjagis) ja ovddidanoassi (25 proseantta doarjagis). Vuođđo- ja bálvalanoasi doarjagat mannet jorgalemiide, galbemii ja eará doaibmabijuide maid fylkkadiggi galgá čađahit sámelága mielde. Ovddidandoarjja geava huvvo ovddidandoaibmabijuide ja sámi vuoruhemiide mat mannet viidábut go sámelága gáibádusat. Dieđihuvvon guovttegielalašvuođadoaimmaid bušeahtta ja doaibma plána sáddejuvvojit Sámediggái. Jahkásaččat dieđihuvvojit bušeahttadárbbut mat leat ollu stuorát go dat doarjja maid fylkkagielda oažžu Sámedikkis. 3 Dan dihte lea dehálaš ahte doaimmahagain leat rutiinnat dieđihit bušeahttadárbbuid nu árrat go vejolaš. Finnmárkku fylkkagielddas leat moanat váikkuhangaskaoamit sámegiela, kultuvrra ja servodaga nannema ja ovdáneami várás. 2.3 Doarjagat sámi ulbmiliidda Finnmárkku fylkkagielddas lea 2000-logu álggu rájes leamaš sierra bušeahttapoasta doarjagiidda sámi ulbmiliidda. Dán poastta doarjagat juhkkojuvvojit ohcamušaid vuođul proše avttaide ja doaimmaide mat leat mielde nanneme mánáid ja nuoraid sámegiela ja sámi kultuvrra Finnmárkkus. Doarjagat eai leat čadnon daidda eavttuide maid Sámediggi lea bidjan guovttegielalašvuođadoarjagii. Doarjjaohcamušat sámi ulbmiliidda bohtet sihke báikkálaš organisašuvnnain/servviin ja áŋggirdeddjiin fylkkas geat háliidit čađahit doaimmaid mat guovdilastet sámegiela ja sámi kultuvrra mánáide ja nuoraide, ja jahkásaččat ohccojuvvojit ollu stuorát supmit go dat mat leat ohcan láhkai bušeahtas. 4 2.4 Eará váikkuhangaskaoamit Finnmárkku fylkkagieldda virgelohpenjuolggadusain leat maid njuolggadusat vuoigatvuođa birra oažžut virgelobi oahppat sámegiela. Go Finnmárkku fylkkagielda virgáibidjá/rekruttere, de galgá dát máhttu adnot ánsun. Sámi perspektiiva váldo vuhtii guvllolaš ovddidanbargguin ja guvllolaš ja fylkkagieldda plánenbargguin. 4 2016: lea bušeahttapoasta Doarjagat sámi ulbmiliidda 475.000 ruvnno. Sámi ulbmiliid doarjagiid njuolggadusaid sáhtát lohkat dáppe: http://www.ffk.no/sami-giella-kultuvra-ja-servodat/oza-doarjaga/ 4 5

3 Ulbmilat, hástalusat ja strategiijat 3.1 Sámegiella, sámi kultuvra ja servodat Sámegielkursa Čáhcesullo ja birrasa doaimmahagaide. Go galgá nannet sámegiela ja sámi kultuvrra dili nu stuora organisašuvnnas go Finnmárkku fylkkagielddas, de leat máŋgasat geat fertejit searvat dán bargui ja máŋga doaibmabiju mat galget čađahuvvot. Dalle lea dehálaš ahte leat čielga ulbmilat maid mii dáhttut olahit bargguin. Min servodatulbmil čilge maid Finnmárkku fylkkagielda dáhttu olahit sámi doaimmaiguin: Finnmárkku fylkkagielda lea organisašuvdna mii lea mielde ovddideame ja nanneme sámegiela, sámi kultuvrra ja servodaga Finnmárkkus. Man bures mii lihkostuvvat bargguin nannet ja oainnusin dahkat sámi beali lea sorjavaš das ahte mii nagodit identifiseret daid deháleamos hástalusaid ja dustet daid geavatlaš ja čađahahtti čovdosiiguin ja strategiijaiguin. Leat ollu hástalusat main lea mearkkašupmi bargui sámi áššiiguin min organisašuvnnas iešguđet ládje. Govven: Trond Magne Henriksen Finnmárkku fylkkagielddas lea sámegiel jumešsiidu neahtas, www.ffk.no. Mii ássat fylkkas gos sámi kultuvra lea nanus ja ealli. Dan dihte lea dárbbašlaš ahte fylkkagieldda bargiin leat vuođđodieđut sámi kultuvrra ja sámi servodatdiliid birra. Finnmárkku fylkkagielda lea sámelága giellanjuolggadusaid bokte geatnegahtton láhčit dili nu ahte bargit ožžot virgelobi bálkkáin oahppat sámegiela, vai sámegielat álbmot oččošii eanet fylkkagielddalaš bálvalusaid sámegillii. Ulbmilat Bargit geat máhttet sámegiela Bargit geain lea sámi kultur- ja servodatáššiid birra gelbbolašvuohta Hástalusat Lea dárbu ahte fylkkagieldda bargiin lea máhttu sámegiela, sámi kultuvrra ja servodateallima birra Lea dárbu loktet organisašuvnna dihtomielalašvuođa das ahte lea dehálaš ahte leat bargit geain lea gelbbolašvuohta sámegielas, sámi kultuvrras ja servodatáššiin Leat unnán arenat ja deaivvadanbáikkit gos sáhttá ovddidit ja lonohallat dieđuid sámegiela ja sámi kultuvrra birra Lea eahpesihkkaris dilli čadnon guovttegielalašvuođaortnegii Strategiijat Go láhčá dili fylkkagieldda doaimmahagaid bargiide vai besset oassálastit sámegiela, sámi kultuvrra ja servodatdilálašvuođa kurssaide Go gelbbolašvuohta sámegielas, sámi kultuvrras ja servodateallimis adno dehálaš lassikvalifikašuvdnan go fylkkagielda virgáibidjá bargiid Go lea mielde ovddideame deaivvadansajiid ja forumiid gos sáhttá ovddidit ja lonohallat dieđuid sámegiela ja sámi kultuvrra birra Go lea mielde ásaheame forumiid gos gielddat ja fylkkagielddat mat hálddašit guovttegielalašvuođadoarjagiid sáhttet lonohallat dieđuid Go lea lagas gulahallan Sámedikkiin guovttegielalašvuođadoarjaga ektui 3.2 Oinnolašvuohta ja beasatlašvuohta Vai buot ássit galget oažžut dieđuid fylkkagieldda bálvalusaid birra seamma dásis ja vai sámegielagat galget sáhttit geavahit iežaset giela go leat oktavuođas fylkkagielddain, de lea dehálaš ahte Finnmárkku fylkkagielda oidno ja lea olámuttos sámegillii. Ulbmil Leat organisašuvdna mii oidno ja lea olámuttos sámegillii 3.2.1 Gulahallan ja dieđut Finnmárkku fylkkagielda juohká dieđuid sámegillii neahttasiidduin, gos dieđut fylkkagieldda bálvalusaid ja čoahkkimiid birra galget leat fidnemis sámegillii. 2015:s álggii fylkkagielda jorgalit virgealmmuhusaid ollislaččat sámegillii ja sámegielat teaksta galgá leat fidnemis neahtas. Profilerenoktavuođain mii maiddái gaskkustit ahte sámi áššit leat lunddolaš oasit Finnmárkkus. Hástalusat Gáibida ollu resurssaid ođasmahttit sámegiel neahttasiidduid Lea molsašuddi dihtomielalašvuohta jorgalandárbbuid ektui Leat unnán deaivvadansajit gos sáhttá ovddidit ja lonohallat dieđuid sámegielat gulahallan- ja diehtojuohkinbargguid birra Strategiijat Go iešguđetge doaimmahagain ovddida jorgalan- ja almmuhan rutiinnaid ja rutiinnaid eará sámi áššiid bargguid ektui Go jođiheaddjit barget diđolažžan dahkat doaimmahaga dan ektui ahte lea dárbu juohkit dieđuid sámegillii Go lea mielde ovddideame deaivvadansajiid sámegielat gulahallan- ja diehtojuohkinbargguide 6 7

4 Dilálašvuođačilgehus 3.2.2 Profileren ja čalmmustahttin Norggas leat sámegiella ja dárogiella seammadássásaš gielat. Nu guhkás go lea vejolaš, de galgá dát čalmmustahttot buot fylkkagieldda doaimmahagain. Opmodatossodagas lea teknihkalaš ovddasvástádus galbemii, ja das galgá leat bajilgovva fylkkagieldda viesuid galbemis. Sámegillii galben lea dehálaš doaibmabidju mii doarju sámelága giellanjuolggadusaid ulbmila, mii lea seailluhit ja nannet sámegiela go čalmmustahttá giela almmolaš oktavuođain. Hástalusat Lea hástaleaddji oktiiheivehit galbema guovtti gillii fylkkagieldda visttiin Rievddada man ollu sámegiela báikenamat ja čujuhusat geavahuvvojit poastavuogádagas ja arkiivavuogádagas Rievddada man stuora fokus lea oainnusin dahkat giela go doaimmahagat almmuhit iešguđetlágan dieđuid, ovdamearkka dihte vuordinlanjain, čoahkkinlanjain ja vuostáiváldinlanjain Lea vejolaš láhčit dili sámegiela geavaheapmái eanet digitála geavaheaddje-/álbmotbálvalusain, nugo ovdamearkka dihte skovveportálas Leat unnán deaivvadansajit gos sáhttá ovddidit ja lonohallat dieđuid oinnolašvuođa ja beasatlašvuođa birra erenoamážit sámegiela ektui Lea sadji eambbo profileret Finnmárkku fylkkagieldda organisašuvdnan mii geavaha sihke sámegiela ja dárogiela Strategiijat Go ovddida rutiinnaid poastavuogádahkii ja galbemii guovtti gillii Go doaimmahagat almmuhit dieđuid sámegillii álbmogii ja geavaheddjiide Go ovddida guovttegielalaš digitála čovdosiid/kanálaid Go oainnusin dahká sámi beali iešguđetge deaivvadansajiin Go ovddida metodihka ja materiála mo fylkkagielda oainnusin dahká sámi beali Finnmárkku fylkkagielddas lea sámegiela hálddašanguovllu hálddašanorgánan erenoamáš ovddasvástádus ovddidit ja nannet sámegiela ja sámi kultuvrra. Dan dihte lea stuora mearkkašupmi ahte juohke áidna doaimmahat dovdá iežas ovddasvástádusa, seammás go mii fertet bargat oktilaččat ja ulbmilaččat buoridan dihte sámi beali eavttuid min organisašuvnnas. Finnmárkku fylkkagielddas lea 2000-logu rájes leamaš ráđđeaddi gii oktiiheiveha sámegiela barggu ja bálvala olles fylkkagieldda. Dán virggi namma lea «Ráđđeaddi sámegiella, sámi kultuvra ja servodat». Dát ráđđeaddi bargá surggiid rastá ja oktiiheiveha barggu sámegielain fylkkagielddas. Lea vuosttažettiin sámeláhka mii lea guovddáš láhka fylkkagieldda barggus sámegielain. 5 Sámelága giellanjuolggadusat gustojit buot fylkkagieldda doaimmahagaide. Eará relevánta lágat ja láhkaásahusat gieđahallojuvvojit Láhkavuođđu-kapihttalis. 4.1 Guovddášhálddahus Fylkkagieldda neahttasiidduin www.ffk.no lea sámegiel jumešsiidu. Deike jorgaluvvojit sámegillii nu ollu dieđut go vejolaš. Neahttasiidu www.finnmark.no lea diehtojuohkinsiidu/portála dan birra mo lea eallit ja ássat Finnmárkkus, bargovejolašvuođat ja Finnmárkku váikkuhangaskaoapmeortnet. Dieđut mat leat dáppe leat jorgaluvvon sámegillii. Finnmárkku fylkkagielda geahččala áimmahuššat sámi perspektiivva iešguđetge profileren oktavuođain. Guhkesáigásaš plánat ja strategiijat jorgaluvvojit sámegillii. Jorgaluvvon strategiija- ja plánadokumeanttat almmuhuvvojit maiddái neahttasiidduin goappašat gillii. Čoahkkimat ja lágideamit almmuhuvvojit sihke dárogillii ja sámegillii neahttasiidduin. Lágiduvvojit sámegiela kurssat guovddášhálddahusa bargiide. Kurssat lea beaivet ja bargit ožžot virgelobi bálkkáin oassálastit dáidda kurssaide. Opmodatossodagas lea ovddasvástádus dasa ahte Fylkkaviessu galbejuvvo sámegillii. Finnmárkku fylkkagieldda ođđa dieđut ja galbbat galget leat sihke dárogillii ja sámegillii. Sámi báikenamat leat lasihuvvon poastavuogádahkii ja reivvet mat bohtet sámegillii vástiduvvojit sámegillii ja sámegiel e-poasttat vástiduvvojit sámegillii. Lea hárve go fylkkagielda oažžu reivve mii dušše lea sámegillii. Fylkkagielda lea máŋga jagi ráhkadan seaidnekaleandara mas leat mearkabeaivvit ja mánnonamat sámegillii ja dárogillii ja dan ulbmi lea oainnusin dahkat sámegiela. Kaleanddar sáddejuvvo buot doaimmahagaide, politihkkáriidda ja ovttasbargoguimmiide. Ođđa visihttakoarttain lea teaksta dárogillii, sámegillii, ruoššagillii ja eŋgelasgillii. Finnmárkku fylkkagieldda IT-čovdosat dorjot sámegiela čálamearkačohkiid. Sámegiela boallobeavdi lea standárda buot fylkkagieldda dihtoriin. Eai buot olgguldas IT-čovdosat hálddaš sámegiela čálamearkačoahki, ovdamearkka dihte Visma, gos virgealmmuhusat almmuhuvvojit. Sámegiel virgealmmuhusat almmuhuvvojit dan dihte ffk.no sámegiela neahttasiiddus Virgealmmuhusat sámegillii fálu vuolde. 6 Guovddášhálddahus čalmmustahttá Sámi álbmotbeaivvi jahkásaččat jus guovvamánu 6.beaivi deaivá leat dábálaš árgabeaivvi. Eará doaimmahagat čalmmustahttet maid beaivvi vuogiset mielde Dieđut Finnmárkku fylkkagieldda birra galget nu ollu go vejolaš leat sihke dárogillii ja sámegillii. 5 Eanet sámegiela barggu láhkavuođu birra gávnnat dán gihppaga loahpas, Láhkavuođđu-kapihttalis. 6 http://www.ffk.no/sami-giella-kultuvra-ja-servodat/virgealmmuhusat-samegillii/ 8 9

Guovdageainnu bátnedivššohat oaččui 2014 álbmotdearvvašvuođabálkkašumi. Govven: Harald F. Hereide 4.2 Bátnedivššohagat Finnmárkku fylkkagielddas lea máŋga jagi leamaš hástalusat virgádit sámegielat bátnedoaktáriid. Dárbu sámegielat bargiide lea stuorámus dain guovlluin gos mánát ja boarrásat eai ipmir dárogiela. Bátnedoavtterohppui mii lea Romssas leat dađistaga lassánan studeanttat. Muhtun sámegielat studeanttat lea boahtán sisa dábálaš sisaváldimis, ja sámi earri viiddiduvvui 2007:s 2 studentii juohke jagi. 7 Guorahallan čájeha ahte buot finnmárkulaš studeanttat geat bohte sisa bátnedoavtterohppui sámi eari bokte ja geat leat čađahan oahpu, leat máhccan ruovttoluotta fylkii bargat bátnedoavttirin. 8 2015:s leat guhtta sámegielat doaktára Finnmárkkus: guokte Guovdageainnus, guokte Kárášjogas, okta Álttás ja okta Hámmárfeasttas (oktiibuot 42 bátnedoavttervirggis). Eará positiiva ovdáneapmi lea ahte maŋŋel go álggahuvvui bátnedoavtter oahppu Romsii, de barget finnmárkulaččat eanaš bátnedivššo hagain Finnmárkkus. Dát doaivumis nanne dearvvašvuođa bargiid kulturipmárdusa. Báikkálaččat vuolggahuvvon ja heivehuvvon doaibmabidju lea ovdamearkka dihte Guovdageainnu bátnedivššohaga doaibma gos bargit ráhkadedje guovttegielat gihppaga Finnmárkku fylkkagieldda guovttegielalašvuođaruhtadoarjagiin. 9 Muhtun bargit leat maiddái ožžon virgelobi bálkkáin váldit lasseoahpu sámi kulturdieđus. Buot bátnedivššohagain leat galbbat dárogillii ja sámegillii. Finnmárkku fylkkagieldda www.ffk.no bátnedearvvašvuođasiidduin leat dieđut jogaluvvon sámegillii. Lea ráhkaduvvon dajaldatsátnegirji dárogillii ja sámegillii maid bátnedivššohagaid bargit sáhttet geavahit geavaheddjiid ektui geat eai máhte dárogiela. Lea čađahuvvon sámegiela álggahankursa Kárášjoga bátnedivššohaga bargiide, ja plánejuvvojit eanet kurssat, erenoamážit Sis-Finnmárkku doaimmahagain ja eará doaimmahagain olggobealde guovddášhálddahusa. Sámi álbmotbeaivvi ávvudeapmi Deanu joatkkaskuvllas. 4.3 Joatkkaskuvllat Oahpahuvvo sámegillii iešguđet dásiin eanaš fylkkagieldda joatkka skuvllain. Sámegiela oahpahusa rievttálaš vuođđu lea sámelágas ja oahpahuslágas. Sámelága 3-8 ja oahpahuslága 6-3 mielde lea buohkain riekti sámegiela oahpahussii. Buot oahppit galget oažžut fálaldaga oažžut oahpahusa sámegielas. Lea hástalus buot joatkkaskuvllaide oččodit oahpaheddjiid geat oahpahit sámegiela. Muhtun joatkkaskuvllain leat golbma sámegieloahpaheaddji, ja muhtun skuvllain fállojuvvo sámegiela gáiddus oahpahus gokčan dihte sámegiela oahpaheaddjedárbbu. Sámegiela gáiddusoahpahus fállojuvvo maiddái finnmárkulaš ohppiide geat vázzet joatkkaskuvlla Finnmárkku olggobealde. Buot skuvllain leat galbbat goappašat gillii. Lea ain dárbu ođasmahttit galbbaid. Leat dollojuvvon sámegiela álggahankurssat joatkkaskuvlla bargiide, ja plánejuvvojit eanet kurssat, erenoamážit Sis-Finnmárkku doaimmahagaide ja eará doaimmahagaide olggobealde guovddášhálddahusa. Govven: Deanu joatkkaskuvla Álttá joatkkaskuvlla oahppit Sámi álbmotbeaivvi ávvudeame. Govven: Tor Johansen / Álttá joatkkaskuvla 7 Sámegielat bátnedoaktáriid lohku geat leat váldán oahpuset eará oahppobáikkiin go UiT:s, ii leat dovddus. 8 Publiserekeahtes guorahallan mii lea dahkkon dieđuid vuođul maid leat ožžon UiT Norgga árktalaš universitehta Odontologiija instituhtas ja Finnmárkku fylkkadearvvašvuođahoavddas. 9 «Reinkjøtt smaker best med egne tenner» / «Bohccobiergu máisto buoremusat - go iežat bániiguin beasat suoskat» http://www.tannvern.no/images/fremmedspraaklige-brosjyrer/samisk-norsk/bohcobiergu.pdf Sámi álbmotbeaivi ávvuduvvo joatkkaskuvllain. Lea dábálaš ahte skuvllat lágidit sámi fáddávahku guovvamánu 6. beaivvi birrasiid dahje bovdejit olgguldas logaldalliid dahje muitaleddjiid go galget ávvudit beaivvi. 10 11

Marion Palmer ja Mari Boine Finnmárkku riikkaidgaskasaš girjjálašvuođafestiválas Álttás 2014:s. Govven: Geir Stian Altmann Larsen 4.4 Finnmárkku fylkkagirjerájus Finnmárkku fylkkagirjerájus lea guvllolaš ovddidanaktevra girjerájussuorggis ja dan ulbmil lea sihkkarastit buriid ja boahtte áigái heivehuvvon girjerájusbálvalusaid buot Finnmárkku ássiide. Dát dáhpáhuvvá bagadallama ja neavvuma bokte, ja ovddidanbarggu bokte prošeavttas Finnmárkkugirjerádjosat (2015 2017). Sámegiela hálddašangielddaid girjerájusovddideapmi, dás maiddái sámi girjebusset, gullet dán vuollái. Fylkkagirjerájus galgá ovddidit girjjálašvuođagaskkustanbálvalusaid fylkkas, ja maiddái sámi girjjálašvuođa ja kultuvrra gaskkustan- ja diehtojuohkindoaibmabijuid. Fylkkagirjerájus galgá buvttadit ja movttiidahttit girječálligierdomátkkiid mat heivejit mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide girjerádjosiid olis ja Kultuvrralaš skuvlalávkka girjjálašvuođaoasi vuođđoskuvlafálaldaga olis. Finnmárkku fylkkagirjerájus lágida Finnmárkku riikkaidgaskasaš girjjálašvuođafestivála juohke nuppi jagi. Sámediggi lea ovttasbargoguoibmi festivála lágideamis, ja sámi girjjálašvuođas, gielas ja kultuvrras lea guovddáš sadji festiválaprográmmas. Finnmárkku girjerádjosat ovttasbarget ásahit oktasaš e-girječoakkáldaga mas maiddái galget leat sámegielat e-girjjit. Fylkkagirjerádjosa sámegielat girjjálašvuođa ja sámi girjjálašvuođa čoakkáldaga sáhttet buohkat luoikkahit gieldda girjerádjosiid bokte. Fylkkagirjerádjosa govvaarkiivvas leat sámi govvačoakkáldagat maid buohkat sáhttet luoikkahit gieldda girjerádjosiid bokte. Fylkkagirjerádjosa govvaarkiivvas lea čoakkáldagat gos leat govat sámi birrasiin ja guovlluin, mat gaskkustuvvojit čájáhusaid bokte ja Digitála musea bokte. Fylkkagirjerájus ovttasbargá ásahusaiguin fylkkas main leat sámi arkiivvat, nugo earret eará Sámi Arkiivvain Guovdageainnus Finnmárkku priváhtaarkiivva fierpmádaga bokte. Fylkkagirjerájus galgá ain viidáseappot ovddidit ja gaskkustit iežas čoakkáldagaid main lea sámi sisdoallu. Fylkkagirjerájus áigu bargat dan ala ahte oažžut sámegiel teavsttaid čájáhus- ja profilerenmateriálii ja iežas ruovttusiidui, ja áigu láhčit dili vai sáhttá sámegillii dulkot semináraid ja festiválaid. Tatiana Fedotova Titoff lea duddjome goađis muhtun guolástanbáikkis Báhčaveaivuonas. Jahki lea 1900. Finnmárkku fylkkagirjerádjosa «Nuortalaččat»- neahttačájáhusa govva. Govven: Ellisif Wessel. Arkiiva: Finnmárkku fylkkagirjerájus Áksu-joavku válljejuvvui Jagi 2016 Nuorra Artistan. 4.5 Lávdi Finnmárku Lávdi Finnmárku lea fylkkagieldda kulturásahus. Lávdi Finnmárku ovttasbargá ámmátlaš ja eaktodáhtolaš birrasiiguin Finnmárkkus ráhkadit eanet kvalitehtabuvttademiid fylkkas. Lávdi Finnmárkkus leat oktiibuot 14 bargi golmma gielddas. Čállingoddi ja guokte musihkkára leat Čáhcesullos, LINK mas leat 3 musihkkárvirggi lea Hámmárfeasttas ja Ensemble Noor mas leat 4 virggi, lea Álttás. Dát resurssat leat oassin Davvi-Norgga riikkaoassemusihkkárortnegis (LINN) mii lea nannejuvvon Davvi-Norgga kulturšiehtadusas stáhtalaš ruhtademiin. Lávdi Finnmárkku guovddáš doaimmat leat ráhkadit ja álggahit fálaldagaid Kultuvrralaš skuvlalávkka olis vuođđo- ja joatkkaskuvlii, Sápmi Music, jahkásaš Gigant-bargobádji Álttás, NUORRA ARTISTA-konseapta ja Finnmarksløpet-gilvvuid kulturprográmma. Lávdi Finnmárku lea maiddái dehálaš oassálasti kulturovttasbarggus mii lea Ruoššain ja ovttasbargá jeavddálaččat musihkalaš buvttademiid ektui bargoguimmiiguin Ruoššas. Govven: Mads Suhr Pettersen Nuorra jienat 2014 oktavuođas ledje dát njeallje nieidda gierdomátkkis: Angelika Podyma (Gilivuotna), Ella Marie Hætta Isaksen (Deatnu), Guro Arntzen (Várggát) ja Solvor Gustavsen Ovrid (Hámmarfeasta). Govven: Rino Engdal 12 13

Filmmas «Joikefeber» Ellen Astrid Lundbyin ja Johan Sara Jr.:in, skuvlajahki 2014/2015. Govven: Ellen A. Lundby / Kultuvrralaš skuvlalávka 4.5.1 Kultuvrralaš skuvlalávka Elin Kåven lei dán jagáš Sápmi Music artista 2011:s. Govven: Solveig Selj Lávdi Finnmárku áimmahuššá sámi oasi sihke profiillas ja sisdoalus go bargá Kultuvrralaš skuvlalávkkain. Juohke jagi leat Kultuvrralaš skuvlalávkkas gaskal njeallje ja vihtta buvttadeami gierdomátkkis maid sámi kulturbargit leat buvttadan dahje mas sii leat mielde ja/dahje mas lea sámi kultuvra fáddán. Dáiddalaš sisdoalu ektui lea Kultuvrralaš skuvlalávkii dehálaš ahte joksá eanet ulbmiljoavkkuid. Guovddážis lea fállat davvisámegielat fálaldaga sámegielat ohppiide. Muhtomin lea dáid fálaldagaid fáddán sámi kultuvra. Dasa lassin lea dehálaš ahte lea fálaldat dárogillii mas lea sámi kultuvra fáddán, vai joksá daid ohppiid geat eai leat sámegielagat ja geat eai oro sámi guovddášguovlluin. Kultuvrralaš skuvlalávkka strategiijaplána ja eará stuorát diehtomateriálat buvttaduvvojit sihke sámegillii ja dárogillii. Seamma guoská sámi guovddášguovlluid gierdomátkkiid diehtojuohkinmateriálaide. Juohke skuvlajagi guoská dát gaskal 10 ja 15 buvttadeapmái. Juoiganbádji Mikkel Gaupain. Govven: Dorotea Ripnes 4.5.2 Sápmi Music Sápmi Music buvttada buvttademiid ovttas ámmátlaš luođubargiiguin miehtá Sámi. Sápmi Music addá maiddái ekonomalaš doarjaga sámi musihkkii. Juohke jagi válljejuvvo Dán jagaš artista ja dát artista čuovvoluvvo olles jagi. Sámediggi ja fylkkagielda leat bidjan johtui Sápmi Music olgguldas evaluerema. 4.6 Politihkalaš dássi Dárogiella ja sámegiella leat ovttadássásaš gielat Norggas. Sii, guđet háliidit geavahit sámegiela fylkkadikki čoahkkimiin, sáhttet dán dahkat. Dulkon ruhtaduvvo guovttegielalašvuođadoarjagiin. Fylkkadiggečoahkkimat ja fylkkalávdegoddečoahkkimat almmuhuvvojit sihke dárogillii ja sámegillii. Fylkkasátnejođiheaddjis ja sámediggepresideanttas leat jahkásaččat politihkalaš čoahkkimat. Politihkkarat geat háliidit hupmat sámegiela fylkkadikki čoahkkimiin, sáhttet dan dahkat. Govven: Maria Borch Mietinen 14 15

5 Láhkavuođđu 5.2 Nationála láidestusat Finnmárkku fylkkagieldda politihkka sámegiela ja sámi kultuvrra ektui lea huksejuvvon nationála láhkavuđđui ja galgá čuovvut riikkaidgaskasaš eamiálbmotrievtti, seammás go fylkkagielda maiddái hábme sierra iehčanas politihka. Finnmárkku fylkkagielddas leat ollu lágat, plánat ja strategiijat maid fertejit čuovvut sámi áššiid meannudeamis. 5.1 Guvllolaš plánat ja šiehtadusat Finnmárkku fylkkagieldda politihkka sámegiela ja sámi kultuvrra ektui galgá čuovvut nationála ja riikkaidgaskasaš eamiálbmotrievtti, ja nationála sámepolitihka. Sámegiela ja sámi kulturgelbbolaš vuođa vuhtii váldin galgá leat oassin fylkkagieldda plánain ja heivet oktii nationála láidestusaiguin ja dáinna fáddáplánain. Fylkkagieldda plána- ja strategiijadokumeanttat galget jorgaluvvot sámegillii ja leat fidnemis neahtas. Lea sávahahtti ahte nu ollu plána- ja strategiijadokumeanttat go vejolaš gávdnojit sámegillii. Sámedikki ja Finnmárkku fylkkagieldda ovttasbargošiehtadus Ovttasbargošiehtadus Sámedikkiin dahkkojuvvui vuosttaš geardde 2003:s. Šiehtadus čuovvoluvvo jahkásaš ovttasbargočoahkkimiiguin ja ođasmahtto go lea dárbu. Guovttegielalašvuođašiehtadus gaskal Sámedikki ja Finnmárkku fylkkagieldda Finnmárkku fylkkagielddas lea leamaš ovttasbargošiehtadus Sámedikkiin guovttegielalašvuođadoarjaga birra 1993 rájes. Šiehtadus regulere makkár ulbmiliidda guovttegielalašvuođadoarjja sáhttá geavahuvvot ja guovdilastá erenoamáš surggiid maid Finnmárkku fylkkagielda dáhttu ovddidit go nanne sámegiela geavaheami organisašuvnnas. Vuođđolága 108 Vuođđolága 108 lea bajitdási riektenjuolggadus mii geatnegahttá stáhta eiseválddit láhčit dilálašvuođa nu ahte sámi álbmot sáhttá sihkkarastit ja ovddidit gielas, kultuvrras ja servodat eallimis. Dát mielddisbuktá geavadis ahte stáhta eiseválddit leat geatnegahtton aktiivvalaččat láhčit dili sámi álbmoga kulturgaskkusteapmái. Dát riektenjuolggadus lei earret eará vuođđun dasa ahte sámeláhka oaččui ođđa kapihttala 3 giela birra 1990:s. Sámelága giellanjuolggadusat Finnmárkku fylkkagildii gusket maiddái sámelága giellanjuolggadusat mat dohkkehuvvojedje 1992:s. Giellanjuolggadusaid ulbmil lea seailluhit ja ovddidit sámegielaid erenoamážit dainna ahte sámegiela geavaheapmi almmolaš oktavuođas nannejuvvo. Láhka bidjá dárogiela ja sámegiela seamma dássái dárkilet meroštallon hálddašanguovllus (sámegiela hálddašanguovllus). Sámeláhka geatnegahttá sihke stáhta, guvllolaš ja báikkálaš almmolaš orgánaid. Sámelága 1-5 nanne ahte sámegiella ja dárogiella leat ovttaárvosaš gielat, ja ahte dat galget leat dássálagaid sámelága 3. kapihttala njuolggadusaid vuođul. Sámelága giellanjuolggadusat addet ássiide gielalaš vuoigatvuođaid go deaivvadit iešguđetge almmolaš orgánaiguin. Dása gullet njuolggadusaid, almmuhusaid ja skoviid jorgaleapmi sámegillii, vuoigatvuohta oažžut vástádusa sámegillii, sámegiela viiddiduvvon geavaheapmi riektelágádusas, viiddiduvvon riektái geavahit sámegiela dearvvašvuođa- ja sosiálasuorggis, individuála girkolaš bálvalusat, riekti oahpahusvirgelohpái ja riekti sámegiela oahpahussii. Sámelága giellakapihttala njuolggadusat leat unnimusgáibádusat. Buot almmolaš orgánat ávžžuhuvvojit váldit vuhtii sámegielaid geavaheddjiid, maiddái viidábut go lága njuolggadusat gáibidit. Joatkkaoahpahus Sámegiela oahpahusa rievttálaš vuođđu lea sámelágas ja oahpahuslágas. Sámelága 3-8 ja oahpahuslága 6-3 mielde lea juohke ovttas riekti sámegiela oahpahussii. Buot oahppit galget oažžut fálaldaga oažžut oahpahusa sámegielas. Finnmárkoláhka Ođđa Finnmárkoláhka addá sámiide ja eará finnmárkulaččaide vuoigatvuođa eatnamiidda ja čáziide Finnmárkkus. Finnmárkolága ulbmil lea láhčit dili vai Finnmárkku eanan- ja Nuortalaš gahpir. luondduresurssat hálddašuvvojit balanserejuvvon ja ekologalaččat ceavzilis vuogi mielde buoremussan fylkka ássiide, ja erenoamážit sámi kultuvrra, boazodoalu, meahccegeavaheami, ealáhusdoalu ja servodateallima vuođđun. Báikenammaláhka Láhka addojuvvon miessemánu 18. b. 1990 báikenamaid birra regulere nammageavaheami dain báikkiin maid sáhttá kártii bidjat. Máŋgga báikkis Finnmárkkus leat sámi ja kvena namat njálmmálaččat anus, muhto eai čálalaččat. Go báikenama čállinvuohki lea mearriduvvon, de galgá almmolaš orgána váldonjuolggadussan geavahišgoahtit daid namaid mat leat mearriduvvon muhtun báikái, ja geavahit daid buot oktavuođain ( 3). Dát mearkkaša geavadis galbbaid, čujuhuslisttuid ja nu ain. Fylkkagieldda luottaid ja rusttegiid ja sullasaččaid namaid dohkkeha fylkkagielda. ( 6). Báikenamaid čállinvuogi láhkaásahusa 7 regulere galbbaid ortnega sámegiela hálddašanguovllus. Jus nammaobjeavttas lea sámegiel ja/dahje kvenagiel namma lassin dárogiel nammii, ja olbmot geat fásta orrot guovllus dahje leat čadnon guvlui ealáhusa bokte, geavahit namaid, de galget goappašat dahje buot namat geavahuvvot. Oktilis teavsttas geavahuvvo dat namma mii heive oktii teavstta gielain. Galbbain dahje kárttain dahje sullasaččain gos geavahuvvo eambbo go okta namma, galgá mearridanorgána mearridit namaid ortnega. Go mearrida ortnega, de galgá váldit vuhtii báikki giellageavaheami. Sámegiela hálddašanguovllus galgá ortnet leat sámegiella, dárogiella, kvenagiella. Buot fylkkagieldda doaimmahagain lea ovddasvástádus aktiivvalaččat čuovvolit báikenammalága ja nammalága. Gáibádussan lea ahte fylkkagieldda doaimmahagat galget čállit sámi báikenamaid ja namaid riekta. Dán vuollái gullet maiddái sámegiela bustávat. Plána- ja huksenláhka Plána- ja huksenlága 3-1 sisttisdoallá ulbmilmearrádusa mii nanne ahte buot plánen lága mielde galgá sihkkarastit luondduvuođu sámi kultuvrii, ealáhusaide ja servodateallimii. 16 17

Poastačujuhus Poastaboksa 701 - Postboks 701 9815 Čáhcesuolu - Vadsø Galledančujuhus Henry Karlsens plass 1 9800 Čáhcesuolu - Vadsø Tlf 78 96 30 00 Fax 78 96 23 70 postmottak@ffk.no 18