A MAGY. PROT. IROD. TÁRSASÁG TITKÁRI.

Átírás

1 A MAGYAR PROTESTÁNS IRODALMI TÁRSASÁG KIADVÁNYAI SZERKESZTI SZÖTS FARKAS A MAGY. PROT. IROD. TÁRSASÁG TITKÁRI. BUDAPEST, 1903.

2

3 MAGYAR PROTESTÁNS EGYHÁZTÖRTÉNETI ADATTÁR SZERKESZTI STROMP LÁSZLÓ THKOL. AKAD. TANÁR II. ÉVFOLYAM BUDAPEST KIADJA A MAGYAR PROTESTÁNS IRODALMI TÁRSASÁG 1903

4 Hornyánszky Viktor es. és kir. udvari könyvnyomdája, Budapesten.

5 ÁG. HITT. EV. ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT. I. A liptóvármegyei ág. hitv. ev. egyházak lelkészei által írt articulusok évből. Articuli a ministris ecclesiarum comitatus liptoviensis conscripti studioseque asingnlis observandi subpoenis specificatis anno Seniorem suum decanus prosequatur debito honore. 2. Ne quis fratrum immittat falcem in messem alienam sub poena flor Quicunque absens fuerit a congregatione excepta legitima causa denar 25. Qui autem legitima de causa absens fuerit, denar 5. deponat. 4. Quicunque currentem retinuerit poena flor Quicunque ad sédem non comparuerit poena flor Quicunque pignus nunciis a se dimissis reddere recausaverit, poena flor Nemo audeat absque publica proclamatione quemquam copulare, poena flor Nemo audeat extra ecclesiam quemcunque copulare, : nisi sit legitima causa, poena flor Ubi carent parocho, nemo ibidem audeat, absque consensu vicém gerentis inservire, poena flor Ubicunque male tractaverint parochum, quicunque parochiani, nemo audeat eidem parochiae post discessum eius inservire sub poena flor Nemo suscipiat parochiam, absque legitima vocatione, et sine scitu, voluntate et consensu vicém gerentis. 12. Nemo alter alterum supplantari praesumat poena flor Quicunque arcana fratrum revelaverit alteri, privetur beneficio, et tanquani proditor excommunicetur. 14. Nemo alter alteri detrahat honorem sub poena flor Ne aliquis parochiam suscipiat insalutato vicém gereute, sub poena flor Nemo audeat extra ecclesiam baptizare excepta legitima causa sub poena flor. 4. Egyháztörténeti Adattár. 1

6 17. Quilibet tenetur in quolibet convocatione in aerarium flor Ubicunque bona ecclesiae ablata, vel libertates ecclesiasticae labefactae per parochianos fuerint, et parochus defendere neglexerit, nec recuperare voluerit e consortio fratrum eiiciatur. 19. Diebus festis nemo relinquat suam ecclesiam, nisi legitima causa, sub poena flor Quicunque recesserit a convocatione sine scitu senioris notetur tanquam absens flor Quicunque ad sédem ebrius venerit mulctetur idemque et postea incarceretur. 22. Quicunque tabernas visitaverit, ibique rixas, ludos, et persecutiones exercuerit, aliaque eífendicula (immemor suae dignitatis et vocationis) praebuerit, primum puniatur, carcere dein luat poenam. 23. Quicunque moechus, aduitor, sacrilegus inventus fuerit, poena sit amissio omnium bonorum et famae. 24. Rectores scholarum cum collegis et nostro coetu scholastico, ecclesiarum pastores, et eorum diaconos debito honore praevenire tenentur, sub poena ammissionis ofíicii et vice versa ipsi domini pastores, cum diaconis paterna benevolentia et paterna charitate eosdem complecti et favere debent, secus qui fecerit, totius fraternitatis censurae et iudicio subiacebit. 25. Nunquam antea accedant domini fratres ad peragenda (officia) negotia in convocatione, priusquam caput unum ex Confessione Augustana (exhibita imperátori Carolo V-to anno 1530.) per notarium et maxima cum attentione praelegatur, cui praelectioni omnes adsint, absens den. 25. mulctetur, si autem alicui scrupulus religio insidet, proponat, ut edoceatur. (A Magyar Nemzeti Múzeum Quart. Lat. jelzésű Canones ecclesiastici aug. confessionis in Hungária czimű kéziratgyűjteményéből.) II. A 24 szepesi város hitvallása nov. 30. Anno die 30. Novembris in terra Scepusiensi XXIV. Regalium Fratres synodum celebrant, in qua de conscribenda fidei, quam profiterentur, confessione agebatur. Demandatus est labor, Walentipo Megandro, et Cyriaco Opsopaeo,

7 quod isti duumviri menteni Philippi Melanchtonis et Leonhardi Stöckelii, omnium optime intelligere putarentur. Urgebat praecipue negotium isthoc Laurentius Serpilius, causam interserens, eam esse Magnifici Domini Nicolai Matzejovszky, Regis Poloniarum Consiliarii, et praefecti Lubloviensis expressam voluntatem, ut puritas doctrinae, secundum Augustanam Confessionem in ecclesia sancte studioseque observetur. Confessio haec XXIV. Regalium, seu Ecclesiarum Scepusiacarum conscripta est Anno correspondens in omnibus confessioni Montanarum Civitatum, exceptis unice Articulis de Ecclesia, De Confessione, De usu Sacramentorum et De liberó arbitrio. Ne proinde iterata scriptitatione tempus perdam atque lectoribus taedium causem. Articulos duntaxat illos, hicce inserendos censebam. De Ecclesia. Ecclesia est coetus visibilis audientium, credentium et amplectentium puram et incorruptam doctrinam Evangelii et utentium Sacramentis, ita ut a Christo sunt, instituta, in quo coetu, Deus per Ministerium est efficax, et multos ad vitám aeternam regenerat, cui in hac vita adiuncti sunt multi non renati, sed tarnen de doctrina consentientes. Haec definitio confirmatur clarissimis dictis Joh. 10. oves meae vocem meam audiunt; Esaiae 26. Aperite portás et ingrediatur gens iusta custodiens veritatem; Eph. 5. Christus dilexit Ecclesiam et sanctificavit eam mandatam lavacro aquae per verbum; Joh. 6. verba, qua ego loquor vobis, Spiritus et vita sunt. Matth, simile est regnum coelorum sagenae missae in mari, et capientis omnis generis pisces cet. Chrysosth. Matth. 24. Homil. 49. Qui vult cognoscere, quae sit vera Ecclesia Christi, unde cognoscat, nisi tantummodo per scripturas. Cum autem certum sit, in Ecclesiis nostris puram Evangelii doctrinam proponi, et Sacramenta administrari legitime, sitque consensus in doctrina in omnibus locis, affirmamus sine arrogantia, nos esse cives et membra verae ecclesiae, et falsé accusari haereseos et schismatum iuxta illud Joh. 15. Si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea. Item vos amici mei estis, si feceritis, quaecunque ego praecipio vobis. Ad. Eph. 5. Ecclesia subdita est Christo, in omnibus. Quia vero Adversarii nostri, Doctrinam Evangelii, formám et usum Sacramentorum corrumpunt, et pios homines interficiunt, docemus illos non esse Ecclesiam Dei, sicut gloriantur, sed illum coetum, de quo Christus dicit Joh. 8. Vos ex patre diabolo estis, ille mendax, et homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, et desideriis

8 patris vestri obsequimini. Lucae 11. versiculus 23. Qui non est mecum, contra me est. Item: Qui non diligit me, sermones meos non servat. Lyra super Matth. Cap. 16. Ecclesia non consistit in hominibus ratione potestatis vel dignitatis ecclesiasticae vel secularis, quia multi principes et summi pontifices, et alii inferiores inventi sunt, descivisse a üde, propter quod ecclesia consistit in illis personis, in quibus est notitia vera, et confessio fidei et veritatis. Hyeronim: Qui ergo peccator est aliqua sorde maculatus, de ecclesia Christi non potest appellari, nec Christo subiectus dici. De Confessione. Privátam Confessionem propter tres causas omnino retinemus. Primum, ut rüdes examinentur et instituantur; secundo, ut illi qui speciales peturbationes conscientiarum habent, etiam consolationem specialem ex verbo Dei petant. Tertio, ut singulis seorsim absolutionis sacramentum impertiatur. Superstitiosam omnium peccatorum enumerationem non esse necessariam tradimus. Primo enim est impossibilis iuxta illud: Delicta quis intelligit? deinde quod remissio peccatorum non pendet ex enumeratione eorum, sed ex Divina misericordia et meritis Christi, propter quae evangélium offert remissionem peccatorum, omnibus agentibus poenitentiam. Magis autem bortamur populum ad agendam poenitentiam, et apprehendendum evangélium fide, quam ad impossibilem et non necesseriam enumerationem omnium peccatorum, né aliqui conscientiis iniiciantur. Articulus De usu Sacramentorum conformis est Articulo XIII. Confessionis Quinque Superiorum Liberum Regiarumque Civitatum Anno Ferdinando I-mo Romano Imperátori exhibitae, in omnibus punctis et clausulis, taliterque huncquoque exmittendum censebam. Non absimiliter Articulus quoque De liberó arbitrio, de verbo ad verbum similis est Articulo XIX. eiusdem praeattactae Confessionis, qui ibidem videri et legi possunt. Hoc tempore tarn late per Regnum Hungáriáé diffusa erat Ecclesia Augustanae Confessioni addicta, ut complura iam contubernia, ex consociatione ecclesiarum orta numeraret; adeoque in singulis his Contuberniis, Conventus etiam instituebantur, quibus et puritati doctrinae et morum honestati invigilabatur. Verum de his omnibus, nec mihi quidem constat, tantoque minus, quid in his actum fuerit? pro viribus tarnen contendo, ut tarn Synodos quam et maiores Conventus Chronologice adnotare valeam.

9 (A Magyar Nemzeti Múzeum Series Synodorum et Conventuum Evangelicorum in Hungária Celebratarum, cum actis et constitutionibus extractualiter partim, partim vero per extensum descriptis" czimű Fol. Lat jelzésű kéziratgyűjteményéből.) III. Az ötvárosi vallástételt ig aláírók névsora. Libellus actuum synodalium et subscriptionum, tam ecclesiasticorum, quam politicorum ablegatorum Quinque Liberarum ac Regiarum Civitatum. An heute diesen tag, als den 28. april. Anno habe ich Caspar Kraczerus, civis Ulmensis, ordentlicherweiss beruffener und confirmirter Pfarherr zu Cassau, diese Confession (loquitur de Confessione Quinque Liberum Regium Civitatum) Schrifft, so mir von dem Ehrsamen und Weisen Herrn Jacobo Krottkav, Richter, durch einen burger aus der Ehrbaren Gemein, als Venceslaus Schneider, und Glockner ist überschikt worden verlesen, und befunden, dass gleichwie Augustana Confessio ist ein Compendium Biblicum, also sie ein kurzer Extract, und ausbund ist der Christlichen Augsburgischen Confession, und deren Apológiáé. xals ich nun von anfang der erkannten Wahrheit dieselbige Augsburgische Confession angenommen bekandt, und biss daher in ihren eigentlichen original verstund, wie sie nehmlich keyser Carol V. überantwortet worden zu Augsburg, wieder alle sacramentierische, und andere dergleichen Verfälschung und corruptelen behalten habe, und durch Gottes Gnade hinfüre zu thun gesinnet bin, also auf diese weiss nehme ich auch an diese hir eincorporirte Confessionsschrifft, zu wahrer urkundt dessen, habe ich mich also wirklich unterschreiben. Caspar Krazerus, theologiae candidatus et pastor Cassoviensis. Ego Franciscus Vaedanius, libenter et libentissime Augustanae Confessioni pariter et Corpori Doctrinae, sanctissimae memoriae Doct. Philipp. Melancht. subscripsi. In hoc enim scripto auctor docet, pugnat et triumphal Hinc et ego dum vixero, per Dei gratiam, haec eadem facturus sum, nihil dubitans, quin et Semper triumphaturus. Psalmo CXLX Lucerna pedibus meis verbum tuum Domine, et lumen semitis meis. Ego Lucas Vietoris Biharinus, huic sacro sanctae Confessioni, uti ex fontibus sacrae scripturae excerptae, libenter subscribo, et hanc pro virili, tota mea vita, adversus omnes

10 veritatis hostes tuebor: quod ut feliciter possim, Deum assiduis precibus precabor. Ego Gregorius Igasságh, Eperiesiensis, indignus verbi Divini Minister in ecclesia Cassoviensi: amplector et profiteor doctrinam ecclesiae Christi verae, in Corpore Doctrinae Philippi Melanchtonis comprehensam, et in Confessione Quinque Liberarum Civitatum ex verbo Dei et Confessione Augustana excerptam, et easdem tueor tueborque auxilio Spiritus Sanctus contra omnes haereses et sectas, quoad usque vixero. Confirma in hoc Deus eum. Anno die 24. mensis Augusti Cassoviae. Subscriptum est in electione Reverendi et Clarissimi viri Domini Martini Wagneri senioris Quinque Liberarum Civitatum Ecclesiarum confessioni eo modo, quam anno Martinus Vagner, pastor Bartphensis Andreas WincMerus, vice pastor Cassoviensis Antonius Platner, pastor ecclesiae Leutschoviensis subscripsit M. P. tarn suo, quam collegarum suorum videlicet Domini Thomae Schivartz Grermanici concionatoris et Domini Valentini Carl, concionatoris slavorum. M. Samuel Sautter, pastor ecclesiae Eperiesiensis, suo et collegarum suorum nomine subscripsit Joannes Fabricius, concionator Hungarorum. Georgius Rayecenus, Slavorum minister. M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis ore et corde huic confessioni subscribo, absque Calvinianorum sophistica. Jacobus Grynaeus, minister Cibiniensis. Franciscus Vedanius, concionator ecclesiae Hungaricae Cassoviensis. Jacobus Sutoris Gibensis. Jacobus Wagner, diaconus Bartphensis, manu et corde suo et absentis collegae, Domini Thomae Preiszneri, concionatoris Slavonici nomine, secundum sententiam Lutheri. Georgius Florianus Cibiniensis, pastor ecclesiae Nagy- Sáros. Joannes Oeler, Iudex primarius Civitatis Cassoviensis subscripsit. Martinus Wentzl, iuratus civis Cassoviensis. Fridericus Pobst, und Philippus Quenschin, nótárius Civitatis Leutschoviensis. Thomas Emerici, nótárius civitatis Bartphensis. Thomas Faber, ludi rector Bartphensis. Jonas Wolff.

11 Erhardt Thietauff. Antonius Scholtz, nuntius civitatis Eperiensis. Michael Wirth. Andreas Blossins. Conradus Roth, loco civitatis Cibiniensis. Severinus Scidteti, subscriptiones suas, annorum 1579., et in Conventibus Eperiensibus factas, pro repetitis habet. Leonhardus Mysenus, minister ecclesiae Christi in Nutteczin subscripsit pridie calendae septembris. Martifius Rimanovianus, pastor ecclesiae Dei in Reichwald, se ultroneo animo subscripsit confessioni augustanae, non sub praetextu hypocriticae falsitatis, nec sub simulatione perversae opinionis, uti multi faciunt, sed ex vero et sincero affectu cordis, et ex pura et limpida sinceritate. Haec subscriptio facta est Bartphae 11. die septembris in aedibus R. D. senioris, Anno Matthaeus Crapicenus, pastor ecclesiae Filii Dei in Kobil, confessionis Augustanae subscriptionem factam anno repeto et secus docentes, vel sophisticas Calvinianorum opiniones improbo. Penes eandem scriptis Prophetarum et apostolorum fundatam et coníirmatam, ut hactenus feci, conservet me Christus, solus verus Deus. Amen. Georgius Gzodor, pastor ovicularum Christi in Sárpatak, Augustanam Confessionem, huic civitatum confessioni conformem approbo, coníirmet me Spiritus Sanctus in ea permanere usque ad extremum halitum vitae meae. Petrus Molitor, scholae Bartphensis cantor hypocritarum mores qui Confessionem affectibus venalem offerunt Detestans, et harum quinque Liberarum Civitatum Germanicarum confessionem, cum verbo Dei congruentem grato animo accipiens, libenter ac reyerenter subscripsit. (A Magyar Nemzeti Múzeum Collectanea ad históriám ecclesiasticam Protestantium Hungáriáé" czimű Fol. Lat. 2078, jelzésű és Acta publica Protestantium in Hungária" czimű Quart. Lat jelzésű kéziratgyűjteményeiből.)

12 IV. Az márczius 1-én tartott bártfai conventen az ötvárosi vallástételt és Melanthon úrvacsoratanát aláírók névsora. Anno die 1. Mártii. In Conventu Bartphae celebrato, ex utriusque ordinis Magistratu subscriptum est coniunctim Confessioni Quinque Liberarum Civitatum, et Corpori Doctrinae Domini Philippi Melanchtonis, sicut et in prioribus quibusdam synodis factum est: cum hac annexa conditione, ut si cui methodus illius libri, in controversis Articulis non videtur satisfacere, uberiorem declarationem petat non ex scriptis Calvinianis, sed Nb. D. Lutheri. Ac nominatim in Controversia Sacro Sanctae Coenae referunt sese civitates ad Confessiones Lutheri, cum alias, tum ultimam quae minor vocatur. Martinus Wagner, pastor ecclesiae Bartphensis, senior. M. Andreas WincMerus, vice pastor Cassoviensis. M. Antonius Platner, pastor Leutschoviensis. M. Sámuel Sautter, pastor Eperiensis. M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis. Ego Franciscus Vedanius, administer in evangelio in ecclesia ungarica apud Cassovienses, sicut antea et nunc libenter subscribo Confessioni harum Liberarum Civitatum Confessioni Augustanae et Corpori Doctrinae Philippi Melanchtonis, absque ullo fuco. Gregorius Igasságh, concionator Cassoviensis, subscribo absque derotatione Corporis Doctrinae Philippi Melanchtonis sive a Sacramentariis, sive etiam a Flacianis detortae et depravatae. Thomas Schwatz, Concionator Germanorum Leutschoviensis. Ego Joannes Fabricius, minister Verbi Dei apudeperienses ut ante hac aliquoties, sic nunc quoque coniunctim corde et animo subscribo, et Confessioni Augustanae et Corpori Doctrinae Philippi in sensu non depravato, et non sophistico. Quod ad Confessiones D. Lutheri attinet, quia illae necdum a me partim vel visae, vel iectae sunt, illis sine certa cognitione, et exploratione pyímaria, temere ac sine iudicio nondum subscribo. Ego Georgius Raiecenus, minister coetus Sclavonici apud Eperiensis, subscribo Confessioni Liberarum Quinque Civitatum et Corporis Doctrinae. Fridericus Nybling, pastor Crompachensis. Joannes Matthaei, pastor ecclesiae Septemtiliensis.

13 Ego Gallus Huss minister Verbi Dei subscribo me huic confessioni. Jacobus Grynaeus, concionatur ecclesiae Sclavonicarum apud Cibinenses ut manu, ita potius animo scripsit. Georgius Florianus, pastor ecclesiae Nagysárosiensi sincere. Jacobus Wagner, concionator Germanorum Bartphensi, non tantum sincere, sed etiam cum interna animi laetitia subscribat, cum in scriptu Tigurinorum, sed D. Lutheri credat, ceu consentanea Scripturae Sacrae. Ibidem Bartphae diaconus, seu Sclavorum concionatori ecclesiae eiusdem. Thomas Preussnerus, crosnensis corde et manu subscripsit, ut supra. Martinus Wagner, subscribit loco Domini Martini Rimanoviani pastor Reichwaldensis, qui ob imbecilitatem aetatis senilis subscriptioni non interfuit. Ego Matthaeus Crapicenus, ecclesiae Filii Dei minister in Kobyl, Confessionem harum liberarum Civitatum declaratam scriptis Philippi Melanchtonis et Martini Lutheri toto pectore amplector, et in eadem tanquam certissima Methodo analoga fidei, me permansarum, bona fide polliceor. Ego Georgius Czodor, pastor ecclesiae Sárpatak, Confessionem harum Quinque Liberarum Civitatum, et reliquarum ut est in titulo subscribo. Ego Martinus Grobovius, 1 minister Verbi Dei in Coyata, sub ditione Dominorum Eperiesiensium, subscribo me Confessioni Augustanae, corpori Doctrinae, et aliis Articulis in eadem synodo praelectis. Ego Leonhardus Mysenus, minister Verbi Dei in Nutzin Polonorum, nomine Liberarum Civitatum Cassovia, Leutschovia, Bartpha, Eperies et Zibini. Thomas Dürner, Cassoviensis, huic confessioni animo sincero subscripsit. Christophorus Litteratus, Cassoviensis iuratus civis. David Zerstner von Cassau. Paulus Sturm* iuratus civis Leutschoviensis. Philippus Quenschin, iuxta summám praefationis huic subscriptioni praefixae sincere subscribo. Leonhardus Heyd\ iudex Bartphensis. Osvaldus Sismund. 1 2 A Quart. Lat. kéziratbau Martinus Grobomnius. Ugyanott Paulus Schturm.

14 Thomas Emerici, iuxta sententiam et declarationem subnexam, huic Confessioni animo lubenti subscribit. Ego Antonius Scholcz, modernus iudex Eperiensis subscribo me denuo Confessioni Augustanae, quae est porrecta Divo Carolo V. Itidem subscribo me libris Corporis Doctrinae Domini Philippi Melanchtonis tarnen cum maiori declaratione Domini Doctoris Martini Lutheri. Melcherd Ferber, von Eperies. Janus Hueber, Ihro keyserliche Majestet Postmeister ambts Verwalter zu Caschau. Joannes Fenig, tricesimator Bartphensis. Ego Thomas Faber, ludi rector Bartphensis subscribo Confessioni Augustanae exhibitae Carole Imperátori Anno ac etiam Confessioni harum Quinque Liberarum Civitatum superioris partis Ungariae, simul etiam corpori doctrinae et Confessionibus Lutheri Magnae et parvae de Coena Domini. Thomas Hentschelius, ludi Cassoviensis rector. Martinus Sturmius, Leutschoviensis rector. M. Georgius Carolus Silesius, ludi rector Eperiensis. Severinus Sculteti subscribit ex animo iuxta normám tituli. Christophorus Nertelius, rector scholae Cibiniensis. Christophorus Scholcz, subscripsit secundum tenorem tituli. Petrus Molitor, scholae Bartphensis cantor, huic confessioni animo sincero subscripsit. Ego Paulus Radeck, Articulos fidei Quinque Civitatum Ungariae, simpliciter et sincere adprobo Augustanam Confessionem et totus Corpus Doctrinae, sicut Wittebergae publice Semper explicatuin fait, amplector toto animo veram praesentiam corporis et sangvinis Jesu Christi, in coena sacra credo et sentio, eiusque praesentiae verae causam sive fundamentum aliud non quaero, quam ipsissima verba coénam instituentis Jesu Christi. Ego M. Georgius Mannus, augustanus ecclesiae Cassoviensis Minister, praepositos Articulos simpliciter approbo, quod sint Augustanae Confessioni conformes, haecque manu mea attestor 27. octobris, Anno in Wien verfertiget. (A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat kéziratgyűjteményéből.)

15 V. Az nov. 13-iki bártfai conventen, az ötvárosi vallástételt és a Melanthon úrvacsoratanát aláírók névsora. Anno die 13. novembris. In Conventu Bartphae celebrato, ex utriusque ordinis magistratu subscriptum est coniunctim Confessioni Ecclesiarum Quinque Liberarum Civitatum, et Corpori Doctrinae Philippi Melanchtonis sicut et in prioribus quibusdam synodis factum est, cum hoc annexa conditione, ut cui methodus illius libri in controversis articulis. non videtur satisfacere, uberiorem declarationem petat, non ex scriptis Calvinianis, sed D. Lutheri, ac nominatim in controversia sacro sanctae Coenae referunt, sese civitates, ad confessiones Lutheri, cum alias, tum ultimam, quae mimor vocatur. Martinus Wagner, pastor Bartphensis, et senior ecclesiarum in liberis Civitatibus manu propria subscripsit. Cum istae frequentes repetitiones subscriptionis harum Liberarum Civitatum Confessionis íidei, sint tanquam publicum argumentum et testimonium consensionis nostrae sanctae, et Christi glutinio copulatae, et firmissima xsxfitjpioc, nos constanter vestigiis nostrorum antecessorum, qui non tantum in has ecclesias sinceritatem Evangelii introdnxerunt, sed etiam pure et constanter contra errores fanaticorum hominum, usque ad extremum vitae terminum professi sunt insistere, licet publico conventui propter imbecillitatem meae valetudinis interessé non potuerim, nolui tarnen eam recusare. Ingenue itaque profiteor, me ut in aliis doctrinae capitibus, ita etiam in articulo summo, de persona Servatoris nostri Jesu Christi, subscribere et profiteri Jesum Christum secundum utramque naturam ubique esse, ubi se verbo suo alligavit, ut pote in ministerio Evangelii, ecclesia, cordibus credentium, et cum ne mors quidem has duas in ipso naturas separare potuerit, etiam in sacramento ipso altaris, et ex quia est unicus et inseparabilis Christus filius Dei, et hominis öeavftpotroc, noster rederator Dominus, Frater, Immanuel, in quo omnis plenitudo Divinitatis 'jiüfxattxw? in corpore eius, tanquam suo dulcissimo myrothecio habitat etc. Hanc doctrinam et fidem scio et confiteor esse fundatam in scriptis Propheticis et Apostolicis, et in universae ecclesiae orthodoxae pectore et confessione. Item D. Martini Lutheri non tantum Postillis Ecclesiasticis et Oeconomicis, Catechismis, Confessionibus, Prophetarum enarrationibus, Commentario Epistolae ad Galatas et Cygnea cantione

16 12 THÚRY ETELB. sua in Genesim, sed etiam exe^/tixoi?, qui singulares nervos ex thesauris Verbi Dei, contra omnes sacramentarios habent, licet hoc decus veritatis astute fallacia compositionis et divisionis, sacramentarii labefactare conentur. Item D. Philippi Melanchtonis, praeceptoris mei carissimi, quae in uno volumine exstant comprehensa, cui titulus est: Corpus Doctrinae. Hoc unicum fundamentum fidei per XX. annos, dum in Cassoviensis ecclesiae ministerio vixi, pro meo exiguo talento, mihi divinitus commisso, docui et Jesum Christum summum nostrum Pontificem oro, ut me, iam langvidum viribusque animi et corporis exhaustum, nec non multis aerumnis et laboribus obrutum, in hac veritate sua sanctificet, et ad extremum vitae meae terminum, quem mihi appropinquare videó, contra omnes inferorum portás, per spiritum suum sanctum confirmet. Amen. M. Andreas WincMerus, pastor ecclesiae Cassoviensis. Ego M. Samuel Sautter, pastor Ecclesiae Eperiesiensis propria manu subscripsi, meo et Domini Ezechielis Hebsackeri, collegae mei nomine. M. Georgius Tröster, pastor ecclesiae Cibiniensis, subscribit iuxta normám tituli. Petrus Türsch, 1 ecclesiae Cassoviensis et militum Germanorum minister sincere subscripsit. Candide toto pectore subscripsi ego Thomas Schwartz, Germanorum concionator Leutschoviensis. Ego Joannes Fabricius, minister Verbi Dei apud Eperienses in patria, sicut antea aliquoties, ita nunc quoque toto pectore et animo subscribo toti corpori Doctrinae Philippi Melanchtonis, et Confessioni Liberarum Civitatum: Quod ad minorem D. Lutheri Confessionem attinet, siquidem in ea author demonstrat etiam ad reliqua sua Polemica Scripta, conscientia in ea non omnino acquiescit. Georgius Florianus, pastor ecclesiae Dei quae est in oppido Nagysáros, manu et mente sincera subscribit. Jacobus Wagner, minister ecclesiae Bartphensis, subscribit candide, non more Calvinianorum, qui subscribunt affirmative, credunt negative. Jacobus Grynaeus, minister ecclesiae Cibiniensis, absque omni fuco Calvinistarum subscripsit. Ego Georgius Rayecenus, minister ecclesiae Eperiensis bono animo et laeta conscientia subscribo. Jacobus (G.) Gibensis concionator Sclavonicarum Casso- 1 Az Quart. Lat. kéziratban Tursch.

17 viensis, agnosco meo chirographo, hanc confessionem vere Christianam esse, et doctrinam apostolorum quae est virtus ad salutem omnium credentium, praeter quam non iudico aliam esse. Joannes Matthaei, pastor ecclesiae septemtiliensis, absque omni fuco et ingenue subscripsit. Ladislaus Honeszky, pastor ecclesiae Gergeianae ex Comitatu Scepusiensi, Possessione Generosorum Dominorum Gergei, non quidem vocatus ad hanc synodum, nec partém habens secunduni obligationem Dioeceseos huius, sed singulari dispositione Dei, absque dubio et secundum sortem quandam huc adveniens, humaniter a Reverenda et alma fraternitate admissus, ut interesset congregationi et actioni synodicae, laeto animo requiescit doctrinae harum Civitatum, et candide quoque subscribit. Matthaeus Crapicenus, ecclesiae Filii Dei in Kobyl minister, Confessioi.em hanc liberarum Civitatum, quae complectuntur scripta Philippi Melanchtonis et D. Martini Lutheri, toto pectore amplector, et secus sentientes pro haereticis agnosco. Ego Georgius Czodor, pastor ecclesiae in Sárpatak manupropria subscribo. Thomas Preusner, Slavorum concionator apud Bartphenses, subscripsit. Ego Christophorus Ferschius Bartphensis, minister ecclesiae Dei Mesensis, et reliquorum trium oppidorum subscribo Oonfessioni Augustanae, quae non Ratisbonae, ut falso sacramenti perdarum asseclae, et socii ludae fingunt, sed quae Augustae, Carolo V. exhibita est, una cum scriptis omnibus D. Martini Lutheri, Deus iudicet, si secus in corda sensio. Christophorus Litteratus, iuratus civis Cassoviensis. David Zerstner. Sam. Dübler von der Leutschov. Totus senatus Bartphensis confirmat hos omnes Articulos. Ego Antonius Scholtz, modernus iudex civitatis Eperiensis subscribo per omnia minori confessioni Domini Doctoris Martini Lutheri. Ego Michael Wirth, iuratus civis et nótárius Eperiensis, iuxta continentiam tituli subscribo. Andreas Blosius Cibiniensis. Conradus Roth, nótárius Cibiniensis. Thomas Hentschelius, ludi rector Cassoviensis. Ego Joannes Mylius, rector pietatis et literarum Leutschoviensis, hoc meo chirographo testőr, me et scholam

18 meam, in Confessione quinque coniunctaruni Civitatum, Ferdinando regi, Anno exhibita, eiusque declaratione, in corpore doctrinae Melanchtoniano, candide et sine sophistica, secundum verbum Dei intellecto, tradita libenter acquiescere, confessionem quoque Lutheri minorem, de Coena Domini quod attinet, ad defensionem tapsra ita amplector, ut ea non opponatur Corpori doctrinae, et aliis scriptis Philippi ac Lutheri dextra, iuxta normám in verbo Dei monstratam acceptis. Severinus Beülteti manu propria subscripsit. Ego Oregorius Knoperus, hoc meo proprio nomine et cognomine adscriptus, approbo hanc confessionem minorem Lutheri, sine ulla conditione et exceptione. Thomas Faber, ludi rector Bartphensis. Martinus Bels, ludi rector Cibiniensis. David Henisch, suo et Clariss. Adami Müllembachii nomine subscribit. Petrus Melitor, huic confessioni et subscribit et credit affirmative. Coeterum haec synodus Bartphae cursus fuerat coacta T ut lecta confessione Quinque Liberarum Civitatum, ea, quae Dogmatica sunt, et fidem concernunt, repeterentur, et ut ex ipsa probaretur hanc confessionem (sicut et Augustanam) non esse in Calviniana sententia scriptam, nec in ea intelligendam, atque de iis, quae ad evtaciav in ecclesia servandam pertinent, ex Articulis ageretur sed cum ipsa Confessio legeretur r duo quidam clam Calvinismum spargentes otiosis suis quaestiunculis et argumentis, in crepusculum usque protraxerunt diem, ut vix nonnulli Articuli de «vrasia tum obiter quasi potuerint praelegi sub cundela. Sequenti die confessio minor D. Martini Lutheri lecta est. ac tandem subscriptiones praecedentes factae. Interim auditi sunt alii casus coniungales et decisi. Articuli nunc lecti, olim Eperiessini compositi, videlicet Anno (A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat jelzésű kéziratgyűjteményéből.) 1 Itt fel van jegyezve ezen zsinat XVI. szakaszból álló Canona,. melyet mivel Ribini: Memorabilia 1: lapjain közölte, itt nem veszszük fel. T. E.

19 VI. Murányi czikkek körül való évből. Articuli fratrum, sub inspectione tractus Muraniensis. Julius Liber Baro in Herberstein, hatt diese nachfolgende Artickel mit seinen angebornen Insiegel bekraefftiget, und sich Ihnen mit einen Christlichen gemüth unterschrieben,, manu propria. Laudetur Deus optimus maximus, pro hoc summo beneficio evangelii nobis dato et revelato, per X070V zs dsa, denum quoque repurgati per organon eius, nempe Lutherum piae memóriáé. Is idem dignetur nos quoque in hac repurgata doctrina conservare, ut cultus divinus praestetur, ordo euangelicus interge conservetur siquidem et ego sum amator verbi divini et boni ordinis. Igitur quoque his articulis propria manu subscribo, et confirmaturum et ore, et corde polliceor. Actum Anno februarii iuxta vetus Calend. Stephanus Csetneky m. p. Articuli quidam a reverendo domino Cypriano Friedt, sacrae romanae cesareae regiaeque maiestatis concionatore in arce Murány, nec non eiusdem tractus subscriptorum pastorum electo superintendente, praefatis pastoribus illic propositi, et ab iisdem recepti, atque a magnifico domino Melchiore Maschko a Niederlays, sacrae romanae cesareae regiaeque maiestatis capitaneo ac provisore in arce Murány innato sigillo confirmati. Quandoquidem inter nos, et in ecclesiis nostris non parva morum et doctrinae ac ceremoniarum discrepantia fuit, ita, ut auditorum animi confusi sint, nescientes cui assentiendum sit necessario, (videlicet propter Calvinianorum, Arianorum et varias sectas) reverendum dominum virum, Cyprianum Friedt, romanae, cesareae regiaeque maiestatis militum in arce Murány pastorem, in superintendentem nostrum, consensu praefati domini Melchioris Maschko capitanei eiusdem loci, firma voluntate et auctoritate elegimus, ac inter nos, sequentes articulos Verbo Dei consentientes, unanimiter composuimus, et ad aequalitatem et conformitatem in ecclesiis nostris eosque servandos, sancte promisimus, etiam praedictum magnificum dominum Melchiorem Maschko exoravimus, ut nos in his articulis contra imperitum vulgus in his locis tueretur, eosque in evidentius huius rei testimonium innati sui sigilli appressione

20 confirmaret, similiter et nostrum quoque quisque eosdem propriae manus suae subscriptione firmos et ratos fecit. I. Minister Verbi Divini sit legitime sacris initiatus habeatque suae ordinationis testimonium. II. Nequis sua sponte se ad parochiam aliquam intrudat, nec a Turcico magistratu patrocinium vel patrocinatum petat, sed a christiana communitate vocationem expectet. III. Euangelium pure et sincere doceat, et sacramenta, sicuti ab ipso Christo instituta sunt administret. IV. Auditores publice admoneat, ut saepius ad sacram synasin accedant, nec ad extremum usque habitum differant. V. In peragendis sacris utatur vestibus ecclesiasticis. VI. In administratione sacramenti altaris porrigatur panis azymus, non communis, nec duplex. VII. Missa sine communicantibus non celebretur, nec in administratione sacramentorum alia, quam vulgari sclavonica utatur lingva, eaque clare et distincte, ut omnes audire intelligereque possint. VIII. Hostia neque supra caput elevetur. neque versa facie populo monstretur. Canon missae intermittatur. Item consecrationes aboleantur, quae hisce infra notatis festivitatibus fieri consveverunt, et sub specie recti, falso a sacerdotibus avaris, in ecclesia introductae sunt. Veluti in die D. Stephani, consecratio vini; in die Innocentium virgarum; in die purificationis Mariae, candelarum, cerearum, salis. Assumtionis Mariae, herbarum; quadragesima cinerum; in vigilia paschae

21 aqnarum, ignium; in die resurrectionis gloriosae Domini, pernarum, farciminum, ovorum, tyrotaganorum, frugum, et quarumciinque rerum, quocumque tempore anni. Item sepultura crucifixi oinnino servari non debet circuitus ac piofessiones, ut epiphaniarum cum cruce; in die paschae, cum imagine crucifixi, eam neque circum segetes, neque per compita, nec per plateas, circumferant. Rogationum cum reliquiis sanctorum; corporis Christi, cum pane azymo, in vigilia Joannis Baptistáé spectaculum rogorum incensorum, pius minister verbi Dei, prorsus aboleat. IX. Personae, quae matrimonio iungi voluerint, inter proclamandum, ad sumendam sacram synaxin, a pastore suo admoneantur. X. Copulatio nulla, ante ternam proclamationem fieri debet, nec eadem nocturnis temporibus, nec cum sunt obruti vino, neque post solis occasum, sed hora vespertinarum precum: et peracta coena, si illis a senatu ibidem concessum fuerit, poterunt per unam aut alteram horam, honesté tarnen et decenter, choreas ducere, etiam ante solis occasum, sponsam non currendo, aut saltando, nec per omnes plateas trahendo, sed recta more christiano, donum deducant, nec domi de novo choreas instituant. XI. Cum alicui puer natus fuerit, ipse pater, et non obstetrix, ab ecclesiae ministro baptismum petat. Similiter et compatres et commatres idem pater exoret. In absentia parentis autem, illud aliquis ex consangvineis suis obeat. Peracto baptismate, voce D. Joannis euangelii compatres et commatres a pastore commune fieri debent de suo officio, et quod verbis promiserunt infanti, cum adoleverit, re ipsa praestent. Compatres et commatres vino madidae ad baptismum non admittantur. Convivia in introductione, quae puerperia vocantur, sint interdicta. XII. Pastores in templo, ludi rectores vero in scholis, fidelissime catechismum tractent, et exerceant. Tempore quadragesimali, salve illud salve rex, coeli et terrae. Item patris om- Egyháztőrtóneti Adattár. 2

22 nis gratiae, sclavonica lingva canatur brevissime. Quilibet pastorum et ludi rectorum, opera suae vocationis diligenter faciant, nec se alienis admisceat, utpote: mercaturis, vecturis, et id genus aliis, quae potius plebeis hominibus conveniunt, nec in tabernis, compotationibus indulgeant, neque plebeis se nimium familiäres reddant. XIII. Si pastor quempiam suis inconvenientibus moribus, aut quacunque ratione offenderit, illud ad superintendentem, et non ad politicum magistratum deferatur. Si vero plebeius aliquis pastori iniurius fuerit, prius coram iudice suo accusetur, ut pastori offensa satisfiat; sin minus res ad superintendentem deferatur. XIV. Rectores scholarum, pastoribus suis debitam praestent obedientiam in omnibus licitis rebus. Ludirector alicui iniuriam faciens, accusetur non coram iudice, sed coram suo pastore. Is sobrius enim remotis arbitris, admoneat, et castiget, ne posthac amplius faciat, eumque suo adversario, quantum fieri potest, in gratiam redigat. Sin vero est, quod rector scholae obedire nollet, accusetur coram superintendente. XV. In celebrandis sanctorum festis, in nostris ecclesiis usitatis, ubique aequalitas servetur; sed de his in agenda. XVI. Pastor ecclesiae, praefinitum tempus, commissum sibi gregem, absque superintendentis consensu, deserere, seque alio eonferre, minimé debet, quamvis legitime vocetur; verum si doctrina aut mores sui improbati deprehendantur, superintendenti significetur. Si vero alter utra pars mutare voluerit, ea alteri tres mentes, ante definitum tempus denuntiet, ut quaelibet sibi antea prospicere possit. XVII. Nemo etiam pastori suo publice in concione respondeat, nec illum diffamet: verum reus coram superintendente accusetur.

23 XVIII. In die pentecostes, de veteri more, reges creare, choreas ducere, et ludos exercere, etiam aliis quibuscunque temporibus, omnium prohibitum sit. XIX. In encaeniis, 1 aut aliis temporibus, seu festis diebus, ac quidquam vendatur, nec cibus, nec potus, vel alia merces, donec sacra in templo finita fuerint. XX. In die Innocentium, pastores cum virgis per plateas ne cursitent, eodem die in circuitum cum cruce (qui iam abrogatus sit nos) pastores certam quandam pecuniam, et alia colligebant. Cum vero superstitiosum sit, pastores cum suis auditoribus agere possunt, ut id quidem debent, absque his ceremoniis persolvant. Idem fiat pro lectione psalmorum in die parasceves, et corporis Christi, in die innocentium, processione virgarum similiter ne feria secunda paschae iuvenes et virgines virgis circum-cursitent, serio interdicatur. XXI. Fletus, vel potius ululatus luporum, circa funus, immodicus, et gentilis, qui fit cum enarratione rerum gestarum mortui, sit prohibitus: psalmis, qui more solito, diebus dominicis, aut aliis feriis, perperam in templis canuntur, ita ut nec qui canit, nec qui audit, inteltígat. e medio explosis, statuimus duos, aut ad summum tres, tractim, cum intellectu potius, quam quinque hymnos vitiose, sine intellectu, canendos esse. XXII. Hymni vitiosi et impuri, in psalterio, praesertim de invocatione sanctorum, non canantur, nisi emendati. XXIII. Ut quisque pastorum convocatus, constituto tempore adsit, nec horam absque probabili ratione negligat, sub poena unius floreni, neque literas convocatorias ad vicinum suum transmittere protrahat. Si quis autem literas illas diutius apud se 1 Templomfelszentelési ünnep. Közlő.

24 detinuerit, quoniinus omnes in tempore adsint, quidquid interea, dum ceteri expectantur, consumetur, ille solus persolvet. XXIV. Quisque suum scholae rectorem habeat. XXV. Exsecrationes, et omnia maledicta, publice et privatim interdicantur. Inobedientes, vel fernere mandata transgredientes per magistratum politicum, certa pecunia mulctentur, per spirituálém vero verbo arguantur. Finis. Iudicium de concordia cerimoniarum in ecclesiis D. Martini Lutheri. Mihi non satis dictum videtur concilium ex nostris cogi pro unitate cerimoniarum statuenda. Est enim mali exempli, quantumvis bono zelo tentata, ut probant omnia concilia ab initio, ita ut in apostolico concilio fenne, de operibus et traditionibus magis ; quam filii Dei beneíiciis sit tractatum. Imposterioribus vero nunquam de fide, sed Semper de operibus et quaestionibus disputatum est, ut mihi conciliorum nomen pene tarn suspectum et invisum sit, quam liberi arbitrii. Si una ecclesia alteram non vult sponte imitari in externis istis, quid opus est conciliorum decretis agi, quae mox in leges et animarum laqueos vertuntur. Imitetur ergo alteram altera libere, aut suis moribus finatur frui, modo unitas spiritus salva sit in fide et verbo, quantumvis sit diversitas in carne et elementis mundi. Haec Lutherus. Epistola Phil. Melanchtonis ad quaestionem de permanentia sacramenti, et instanti actione et reliquis post communionem, missa; Doct. Valentino Vigelio Blebienti: Certum est, Deum non esse alligandum ad ullam rem, ad quam se non alligavit suo verbo. sicut peccant omnes, qui Deum magis ad hanc statuam, quam alibi, exaudire imaginantur. Et ex tali imaginatione omnes idolomaniae immundae ortae sunt. Non est igitur Deus alligandus ad panein et vinum extra usum, ad quem instituta est coena Domini. Et merus furor est, fingere, quod dictis verbisque consecrate, sic iungeretur corporis Christi in panem, ut ibi semper manere cogatur, sicuti infusum vinum in cantharuni manet, nisi rursus effundatur. Sed sacramenta et pacta sunt exhibitiones. Cum su-

25 muntur illae res, simul adest Christus, et est efficax. Haec sacramentalis praesentia est voluntaria, non est inclusio geometrica, vel magica, qua cogatur in pane Christus manere. Cum baptizatur homo, in ipsa actione vere adest spiritus sanctus non inanet in aqua, et extra actionem. Sunt igitur abominandae : an minus, rodens panem consecratum, commedat corpus Christi. Et abominandus est mos circumferendi panis in spectaculis. Quare ae, quae post communionem reliqua sunt, de pene et vino, quae non manducantur aliis, quorum interitus sit ut coena Domini, non sunt sacramenta (quia actio tota est sacramentum) sed propter imperitos et reverentiam, consulo, ut reliquum in poculo ebibat ultimus communicans, vel unus, vel plures. An liceat interessé sacro adversariorum papistorum, iudieium D. Martini Lutheri. Elisabeth, doctoris Caspari Crucigeri uxor, interrogabat, quid homini pio et Christiano faciendum esset, si in templo papistico videret missas celebrari, aut sacramentum corporis et sangvinis elevari a sacrificulo? Respondit Lutherus: Elisabetha dilecta, non auferas sacrificulum ab altari, neque auferas ei candelas, vel exstingvas. Ego si essem in eorum templo ad sacramenti elevationem, aeque ut alii, manus elevarem, adorarem illud in reverentia sacramenti, quia sacramentum verum adest, ex eo, quod substantialia eius adsunt, et praesertim in summa, ut vocant missa, quae est vera. Consecrat enim sacerdos, et praeterea est quoque consensus ecclesiae adstatis. Secus de missa privata, quae nulla est et nescitur, an sacrificulus consecrat, neque ibi est ecclesiae consensus, et publica confessio. Naaman syrus Elisaei permissu, ingrediebatur cum rege suo templum, et ad cultum idolorum. Et Sanctus Sebestianus noluit coniiteri suam fidem, nisi interrogatus. Ideo bene poteris interessé eorum sacris, modo non consentias animo in illorum impietatem. Subscripserunt articulis sequentes : Ego Daniel Weiclling, Regiomontanus, ac pastor czytnekensis, sincere et absque ullo fino veritatis agnosco et confiteor coram hac genuina et cristiana frequentia et congregatione, me hactenus habuisse diabolicos Calvinisticos errores, sed posthac verae et sincerae doctrinae christianae in augustano confessione comprehensae subscripsi, manu propria. Ego Casparus Lany Ozaczinszky, promitto sub fide bona, me velle obedientiam Domino seniori, iuxta articulos praestare, et ab omnibus scandalis cavere.

26 Ego Laurentius Malachovszky, fater hoc meo chirographo, me suscepisse articulos muranenses, ut decet ad bonum virum omnia, quae in articulis per divina complectuntur servare. Confortet me altissimus. Amen. Ego Albertus Ranoy, promitto sub fide mea, articulos hos servaturum, et obedientiam praestiturum, hoc meo chirographo confirmavi manu propria. (Acta religionaria protestantium in Hungária. Tomus III. kéziratgyűjteményből, a Magyar Nemzeti Múzeumból.) VII. Eperjesi zsinat október 5, 6. Acta synodi Epperiensis in Hungária, quinto et sexto die octobris anni celebratae. Qua veritatis historicae fide, acta colloquii neoburgici cum Bipontinis instituti retulit Hospinianus: eadem in describendis Actis synodi Epperiensis in Hungária celebratae versatur: Punica scilicet sive Graeca, statum controversiae minus dextre informáns: argumenta partium disceptantium minus candide recitans: nihil non denique monens, quod nostris orthodoxistheologis, cumprimis autem Severino Sculteti Bartphensis ecclesiae pastori, et quinque liberatum civitatum superioris Hungáriáé, oppidique Sáros seniori, quovis modo praeiudicare Joannis vero Mylii Calvinistae, scholae Leutschoviensis rectoris causam fidemque perditissimam commendare possit. Nos bona fide recitabimus acta huius synodi, et lectori iudicium relinquemus. Acta secundae sessionis die 5. octobris, ab hora 1. pomeridiana, usque ad sextam ferme sive ipsam vesperam. Prima sessio et tempus antemeridianum Universum fűit impensum electioni senioris quinque liberarum civitatum superioris Ungariae, Severini Sculteti Bartphensis ecclesiae pastoris, 1 Ezen zsinat actái két példányban vannak meg a Magyar Nemzeti Múzeumban. Jelen közlemény szövegét az Quart. Lat. jelzésű collectioból adjuk, s jegyzetben megjelölvén a III. Fol. Lat. variáns lectio eltéréseit.

27 neque quicquam aliud ante prandiúm actum. Auspicamur ergo acta synodi huius a sessione secunda, ubi electus senior, praemissa brevi ad modum de oratione admonitione inchoavit officium ab invocatione nominis divini. De hinc praemissa alia commonefactione, ut reverendi et prudentissimi praesentis 2 domini, patiantur se regi solo verbo patefacto, iuxta dictum Psalmi 119. Lucerna pedibus meis verbum tuum : non affectibus, nec nuda sapientia humana. Quaerit ex iisdem, praesertem politicis. Nun quae haberent gravamina, sive casus, sive ecclesiasticos et scholasticos. sive forenses, se daturum, una cum reliquis operám, ut auxiliante Deo, si qui possint discuti, discutiantur: si vero futuri ita graves, ut dedici 3 non possint, se eos Deo commendaturos. Respondent politici per legatum Cassoviensem, se una cum ecclesiis suis in confessione sua D(omino) FERDINANDO Imp(eratori) Anno exhibita per gratiam Dei constanter perseverare. et perseveraturos esse, tanquam in confessione, ex verbo Dei desumta et orthodoxa. Senior laudat hanc politicorum constantiam, simul indicans, hos ipsos articulos iussu harum quinque liberarum civitatum a D(omino) Leonharto Stöckelio sanctae memóriáé conscriptos, ut summám, et quasi extractum Confessionis Augustanae olim Anno 30. CAROLO V. Imp(eratori) exhibitae. Indicat simul, qua occasione dicti, articuli FERDINANDO Imp(eratori) ab his curtatibus fuerint exhibiti. Quia enim, inquit, Anabaptistáé et sacramentarii, passim tum oberrabant, et irrepebant venerunt apud Ferdinandum in suspicionem hae quoque civitates et ecclesiae, quasi ab Augustana Confessione quae tum permittebatur plerisque ecclesiis libera, secessionem facerent, amplectendo dogmata hominum fanaticorum. Hac suspicione, ut se civitates liberarent, hos articulos imperátori exhibuerunt, et simul retulerunt se ad Confessionem Augustanam in qua ecclesiae orthodoxae diserte seiungunt se a Zwinglianis, inter alia hac potissimum clausula decimo articulo addita: Et improbant secus docentes: ut tum orant Argentinenses, ac etiam num liodie sunt Tigurini et reliqui Helvetii. Quare declarationem articulorum controversorum in Confessione Augustanae, et harum civitatum sumendam esse non ex scriptis Calvini, Pezelii, et ceterorum sacramentariorum: sed ex verbo Dei, et scriptis ac confessionibus Lutheri, et reliquorum cum hoc viro consentientium. His dictis quaerit porro senior, an confessio horum articu- 2 Hiányzik ; 3 decidi;

28 lórum debeat legi publice, an vero civitatenses prius 1 referre velint gravamina, si quae haberent, cum non in sua privata adsint persona, sed publico nomine ablegati a magistratibus et ecclesiis suis. Respondent politici: se confessionis harum civitatum iterandae 2 gratia potissimum venisse: gravamina vero habere nulla. Senior hic Leutschoviensium expressam facit mentionem, esse sibi nonnulla, de querela ipsorum relata: interrogat igitur eos seorsim, an non habeant, quod in medium proponant? Tacentibus reliquis legatis, Bruno surgit et meminit actorum synodi Bartphae celebratae, D. Martino Wagnero, piae memóriáé seniore: cui interfuit M. Johannes Mylius, cumque ibi se quibusdam dictis suspectum fecerit, exinde apud Leutschoviensium cives, et passim alibi, pro Calvinista haberi ceperit. 3 Hac suspicione ut se purgaret, a magistratu Leutschoviensi, esse tarn ipsi, quam reliquis legatis impositum. Respondit M. Mylius, se ablegatum ad praesentem hunc synodum, ut experiatur, an qui sint prodituri, qui ipsum erroris alicuius essent arguituri. Addidit senior, se quoque coniecturas quasdam et querelas de erroribus Mylii vidisse et audisse. Hic inter loquentibus aliis, pastor Leutschoviensis ludi rectoris sui quasi defensionem suscepturus, significat, se optare ut producantur argumenta, quibus M. Mylius Calvinismi convinci possit. Surgit itaque D. pastor Epperiensis M. Samuel Sauterus praefatusque veniam Leutschoviensi pastori litem familiärem intendit. Ac primo lectis literis, quas anno 9l April. Ad ministerium Leutschoviense de annotatis Mylii erreneis dederat, queritur D. M. Antonium Platnerum ad eas nihil respondisse ; eam rem suspicione probabili non carere. Dominus pastor Leutschoviensis excusans se, respondit M. Sámuelem responsum in literis non flagitasse, ideoque cum collegis tacuisse: idque ex consilio Domini Sturmii, qui a M. Platnero monitus, rem ita se habere annuit. His missis pergit M. Samuel, et producto libello annotationum M. Mylii légit ex ordine ex multis aliquot tantum aphorismos, nempe sequentes: I. In glorificatione humana natura ornata est excellentiglória, immortalitate, conspectu doctrinae essentiae, laetitia et aliis donis numero et gradibus omnium beatorum dona superantibus. II. Nec infinita idiomata naturae divinae in humanam 1 primo; 2 iterandi; 3 coeperit; * 1591.

29 naturam transfusa sunt: alias discrimen creatoris et creaturae in persona Christi aboletur: nostra cum Deo coniunctio perit, et Christus fráter noster et mediator esse desinit. III. Divina natura morbos incurabiles uno verbo sanat, mortuos resuscitat, ventis et mari imperat, quinque hominum millia, quinque panibus cibat, mortem Lazari absentis videt, cogitationes pharisaeorum, et discipulorum cernit, ac alia miranda opera soli Deo competentia efficit. Humana autem ab omnibus conspicitur, esurit, sitit, dolet et alias afflictiones humanae naturae proprius sentit. Atque haec duarum in persona Christi naturarum distinctio, nequidem per glorificationem, ut nonnulli somniant, est sublata. IV. Sicut humanitás dignissima hac unione divinam naturam non reddidit infirmam: ita nec natura divina humanitatem omnipotentem effecit. V. Communicationem maiestatis divinae realem statuere est invehere confusionem naturarum. VI. Christus secundum divinitatem et humanitatem sédet ad dexteram Dei. VII. Verbum naturam humanam sibi uniendo, eam non fecit omnipotentem aut immensam. IIX. Caro Christi vivificat ratione officii seu meríti. IX. Christum in nescio quem Prothea transformant ii, qui dicunt: corpus ipsius locale et illocale, visibile et invisibile esse. X. Caro Christi omnipotens dici non potest, nisi duplex omnipotentia statuatur: alia carnis acquisita alia X078 essentialis. XI. Divina Christi natura multa operatur in illis, ubi humanitás eius re ipsa et essentialiter non adest. XII. Humanitas Christi non est re ipsa facta omnipotens omnisciens omni praesens. XIII. Maiestas omnipraesentiae hominis Christi, quam ipse ubiquitatem vocat, est doctrina fictitia et orthodoxae ecclesiae ignota. XIV. Lutherus in ecclesiastica postilla seribit: ex Christo non esse faciendum hominem omnipotentem. XV. Naturae ut sunt distinctae: ita distincte agunt. Dum hi errores Mylii ordine ei praeleguntur, 1 multa a multis nitro citroque non servato ordine, dicta sunt in eam sententiam, quod essent alieni a confessioni Augustana, et harum civitatum. Senior de primis aliquot quaesivit: an 1 ei praelegerentur ordine.