Sámi giellaprošeavttaid doarjjanjuolggadusat ohcanvuođot doarjja. Dohkkehuvvon áššis SR 023/19 Davvisámegillii

Átírás

1 Sámi giellapršeavttaid darjjanjulggadusat hcanvuđt darjja Dhkkehuvvn áššis SR 023/19 Davvisámegillii

2 Ávjvárgeaidnu Karasjk/Kárášjhka Telefn

3 Innhld 1.1 Darjjartnega mihttu ja vuruheamit Darjjartnega mihttu Vuruheamit Ulbmillahusa eavttut Ohcama sisdallu ja hápmi Darjjaažžu / Gii/geat sáhttá hcat Ohcanáigemearri Gáibádusat hcamii Eavttut hccái Merštallannjulggadusat, definišuvnnat ja EEO-njulggadusat Merštallannjulggadusat Definišuvnnat EEO-njulggadusat Ohcamiid meannudeapmi Ohcamiid meannudeapmi Mearrádus ja dhkkeheapmi Eavttut darjjaažžui Gárvvistanáigemearri Rievdadusat darjjaeavttuin Máksineavttut Raprteren Ulbmillahusa eavttuid raprtteren Raprteren ja bearráigeahčču Bearráigeahččan ja čuvvuleapmi Darjjaga ruvttlutta máksin ja sihkkun

4 1.1 Darjjartnega mihttu ja vuruheamit Darjjartnega mihttu Álbmgis lea vejlašvuhta ahppat ja vddidit sámegiela Vuruheamit Rahkadit ja/dahje jrgalit giellaapplikašuvnnaid ja spealuid sámegillii mánáide ja nuraide. Sámegielkurssat rávislbmuide. Lhkan- ja čállinveahkkertnegat sámegielagiidda. Váikkuhit Biibbala jrgaleami lulli- ja julevsámigielaide. Giellavddidandaibmabijut sámi giellaguvddážiidda ásahanmuttus. Sámi báikenamaid čhkken. Sátnegirjjiid ráhkadeapmi sámegielain, earenamážit vuruhuvvjit digitála čvdsat. Terminlgiijapršeavttat. Váikkuhit dan ahte sámi mediafálaldagaide, mat leat ásahuvvmin, bhtet vddidanpršeavttat dassážii g šaddet dássedis darjjartnegat. Gielladaibmabijut čálmmustit riikkaidgaskasaš álgálbmtgielaid jagi Gielladikšundaibmabijut ja burit giellaarenat Ovddidit málliid vai giellaresurssat mat leat guvllus ktiibut sáhttet váikkuhit buret giellaahpahusa Ulbmillahusa eavttut Pršeavttat mat addet vejlašvuđa ahppat ja vddidit sámegiela. 1.2 Ohcama sisdallu ja hápmi Darjjaažžu / Gii/geat sáhttá hcat Almmlaš ja priváhta rganisašuvnnat/ásahusat/fitndagat Sámi giellaguvddážat mat žžt njulggdarjaga Sámedikki bušeahtta bkte, eai sáhte ažžut darjaga dán darjjartnegis. Spiehkasteapmi lea: - Sámi giellaguvddážat julev-, lulli- ja márksámi guvlluin sáhttet hcat darjaga vuruheamis Gielladikšundaibmabijut ja burit giellaarenat ja "Ovddidit málliid vai giellaresurssat mat leat guvllus ktiibut sáhttet váikkuhit giellaahpahusa". - But giellaguvddážat sáhtet hcat darjaga vuruheamis: "Gielladaibmabijut čálmmustit riikkaidgaskasaš álgálbmtgielaid jagi 2019". Fitndagat, ásahusat ja rganisašuvnnat mat žžt darjaga, galget leat registrerejuvvn Nrgga Ovttadatregistarii Ohcanáigemearri Rabas hcanáigi 4

5 1.2.3 Gáibádusat hcamii Sámedikki digitála hcanskvvi galgá geavahuvvt. Ohcamat mat eai llašuhte hcaneavttuid, hilgjuvvjit. Ollislaš pršeaktačilgehus galgá čuvvut hcama. Ollislaš bušeahtta mas lea gllgeahčastat ja ruhtadanplána. G hcá applikašuvnnaid jrgalit dahje heivehit sámegillii, de galgá hcamis čuvvut kntrákta vuigatvuđaeaiggádiin Sus guhte vulláičállá darjjaeavttuid, ferte leat fápmudus geatnegahttit fitndaga/ ásahusa jna Eavttut hccái Ohcci daibma galgá dávistit gustvaš lágaide ja njulggadusaide, dát guská maiddái vearr-, divat- ja rehketdallláhkaaddimii. Daibmabidju masa darjja hccjuvv ii sáhte leat čađahuvvn dahje álggahuvvn vdalg Sámediggi lea žžn hcama. Erenamáš ákkaid vuđul sáhttá spiehkastit dán njulggadusas. 1.3 Merštallannjulggadusat, definišuvnnat ja EEOnjulggadusat Merštallannjulggadusat Darjja rehkenastjuvv vuđustuvvn hcama ja pršeaktačilgehusa vuđul, gitta ru rádjai. Glut masa ii sáhte ažžut darjaga - Pršeavttaide mat gullet ahpahuslága daibmaguvlui ja mat gullet skuvlaeaiggádiid láhkageatnegahttjuvvn bargamušaide - Girjjálašvuđa, neahttasiidduid ja diehtjuhkinávdnasiid jrgaleapmái.. Darjja ii addjuvv dása: bajásdallamii, spesifiserekeahtes gluide, beaivválaš daibmagluide jđihit daimma/fitndaga, ssiála gluide, daibmabijuide mat btnjet gilvvhallama, láigvisttiide, rádjvisttiide, pmdatastimiidda, leasingii, vudjinfievrruide, investeremiidda ja čielga lnuhemiide. Almmlaš darjja ktiibut ii sáhte leat badjel 100 % pršeavtta/daibmabiju llislaš lggsgluin Definišuvnnat Daibmagllun lhkkjuvvjit: rehketdall- ja revišuvdnabálkkážat, reantglut, divadat, eará finánsaglut, vearr- ja divatglut, elrávdnji, dáhkádusat, penšuvdnaglut, ssiálaglut, eará bargiidglut, stivrabálkkážat, stivraglut, fitndatčahkkin- ja váldčahkkinglut, árvnjeaidimat ja -geahpedeamit. Ssiálagllun lhkkjuvvjit: bargiid skeaŋkkat, bargiid kurssat, friija kantiidna ja eará sullasaš vddut. Investeremin lhkkjuvv amastusassi mii bistá ja man geavahanáigi lea 3 jagi ja ahte gllhaddi lea ru dahje eanet earret mmssa (guská mmsageatnegasaide). Vudjinfievrun lhkkjuvv: vudjinfievru mii lea mhtrfievrláhkaásahusa nuppi kapihttala mielde (FOR Frskrift m tekniske krav g gdkjenning av kjøretøy, deler g utstyr (kjøretøyfrskriften). 5

6 1.3.3 EEO-njulggadusat Sámedikki darjjartnegat fertejit leat EEO-šiehtadusa njulggadusaid rámmaid siskkbealde stáhta darjaga ektui. Sámediggái gusket EEO-šiehtadusa mearrádusat seamma láhkai g stáhta- gieldda- ja fylkkahálddašeapmái dan ektui mvt almmlaš darjagat galget julluduvvt. Darjja julluduvv EEO-šiehtadusa njulggadusaid vuđul binnánaš darjagiid birra. Njulggadusat binnánaš darjagiid birra čuvvt skábmamánu 14. b láhkaásahusa nr Dáid njulggadusaid mielde ii sáhte darjjaažžu vustáiváldit binnánaš darjaga eanet g ktiibut Eur (mii lea sullii 1,6 miljn ruvnnu 2014:s) vtta dahje máŋgga sajis 3 jagi rehketdalljagi áigdagas. Ovdalg darjaga sáhttá máksit ferte darjjaažžu duđaštit Sámediggái ahte ii ačč binnánaš darjaga eará sajis máksinjagi dahje guvtti vddit jagiin mat ktiibut Sámedikki darjagiin gaskamearálaččat eai leat eanet g Nrgga ruvnnu. Vejlaš đđa almmlaš darjjahcamiid ktavuđas (berškeahttá gs ažžu darjaga) lea darjjaažžus geatnegasvuhta dieđihit dán darjaga birra. Dieđihangeasku gust 3 rehketdalljagi fálaldatáigemeari rájes. ESA sáhttá geatnegahttit nrgga eiseválddiid, maiddái Sámedikki, gáibidit darjaga ruvttlutta darjjaažžus js darjja ii leat addjuvvn njulggadusaid mielde dahje darjjaažžu ii geavat darjaga dan ulbmilii masa lea addjuvvn. 1.4 Ohcamiid meannudeapmi Ohcamiid meannudeapmi Ohcamiid árvvštallamis deattuhuvv ahte gullá g Sámedikki vuruhemiide fágalaš sisdalu, ámmátlašvuđa ja kvalitehta ektui. Ohcamat árvvštalljuvvjit eknmalaš, márkaniidguski, teknihkalaš, servdatlaš ávkki, dáiddalaš, fágalaš ja eará guskevaš beliid vuđul. Earret eará árvvštalljuvv. sáhttá g pršeakta praktihkkalaččat čađahuvvt. Ohcamiid meannudeami ktavuđas sáhttá Sámediggi árvvštallat hcci/daimma guhkes áiggi birgenlági, stabilitehta, nanusvuđa ja čađahannávccaid. Sámediggi sáhttá viežžat kredihttadieđuid hcci birra. G guská applikašuvda hcamiidda, de vuruha Sámediggi darjut applikašuvnnaid mat leat heivehuvvn sihke ios ja Andrida vugádagaide., Deattuhuvv raprteremiid váilun ja gárvvisteami maŋŋneapmi vddeš darjjaáššiin. Ohcamat mat eai deavdde hcaneavttuid hilgjuvvjit. Ohcamat meannuduvvjit dađistaga ja glmma mánu sisa dan rájes g hcan lea javdan. Sámediggi sáhttá jearrat eanet duđaštusa dahje dieđuid. Sámediggi váldá várášumi das ahte pršeavtta hcansubmi ja viiddat sáhttá muddejuvvt assin darjjaruđaid llislaš rámma árvvštallamis. 6

7 1.4.2 Mearrádus ja dhkkeheapmi Darjjaažžu galgá vdal g lea gllan 5 vahku darjjareivve dáhtna rájes čálalaččat dhkkehit darjjaeavttuid. Js Sámediggi ii ačč eavttuid dhkkeheami, sáhttá darjja sihkkjuvvt duđi eanet dieđitkeahttá. Darjja máksjuvv easkka dalle g eavttut mat leat darjjareivves leat dhkkehuvvn ja máhcahuvvn ja vulláičálljuvvn darjjaažžu beales. Sus guhte vulláičállá darjjaeavttuid, ferte leat fápmudus geatnegahttit fitndaga/ ásahusa jna Eavttut darjjaažžui Darjjaažžu galgá almmuhit ahte Sámediggi lea drjn daibmabiju/pršeavtta. Maŋŋá darjjamearrádusa de dábálaččat ii addjuvv eanet darjja seamma daibmabidjui/pršektii. Darjjaažžu galgá almmuhit/ilbmanit pršeaktabhtsa internehttii (iežas ruvttusiiddus, jnv). Guská applikašuvnnaide: Darjjaažžus lea vddasvástádus đasmahttit applikašuvnna unnimusat 5 jagi. Darjjaažžu galgá maŋŋel 2 jagi sáddet statistihkka man lu applikašuvdna lea geavahuvvn. Guská terminlgiijapršeavttaide: Terminlgiijapršeavttat galget čuvvut Sámedikki tearbmabargnjulggadusaid. Dat gávdnjit Sámedikki neahttasiiddus; sámi giellapršeavttaide. Pršeavtta bušeahtas galgá leat hnrára infrmántii. Unnimusat vttas pršeavttas galgá frmála gelbblašvuhta sámegielas allaskuvlla-/universitehta dásis. Ođđa tearpmat mat ráhkaduvvjit, galget almmuhuvvt Sámi Giellagáldu tearbmawiki siiddus: Dasa lassin galget đđa tearpmat lágiduvvt Sámediggái elektrvnnalaš hámis dalán g pršeakta lea lahpahuvvn. Sámediggi addá darjaga terminlgiijapršeavttaide dainna eavttuin ahte Sámedikkis lea vuigatvuhta almmuhit bhtsiid ja lágidit ávdnasiid dutkamii. Guská báikenammapršeavttaide: Báikenammapršeavttaid ktavuđas galgá čuvvut daid njulggadusaid maid Sámedikki nammaknsuleantabálvalus lea ráhkadan. Dat gávdnjit Sámedikki neahttasiiddus; sámi giellapršeavttaide. Pršeavtta bušeahtas galgá leat hnrára infrmántii. Unnimusat vttas pršeavttas galgá frmála gelbblašvuhta sámegielas allaskuvlla-/universitehtadásis. But čhkkejuvvn ávdnasiid riginálat dahje daid máŋgsat galget lágiduvvt Sámediggái dalán g pršeakta lea lahpahuvvn. Sámediggi addá darjaga báikenammapršeavttaide dainna eavttuin ahte Sámedikkis lea vuigatvuhta geavahit čhkkejuvvn ávdnasiid beaivválaš barggus báikenamaiguin, lgaldallamiiguin, čállimiin ja dutkamiin. Darjja add dušše báikenammapršeavttaide man namat eai leat vdal registrerejuvvn. Dat ii guskka lassidieđuide dahje kmmentáraide vdalaš registreremiidda. 7

8 Guská sámi giellaguvddážat ásahanmuttus: Darjjahcan ásahit giellaguvddáža galgá čuvvut giellaguvddážiid darjjanjulggadusaid Gárvvistanáigemearri Pršeakta gárvvistanáigemearri lea gukte jagi maŋŋá darjjareivve beaivádeami Erenamáš ákkaid vuđul sáhttá darjjaažžu čálalaččat hcat guhkit áigemeari pršeavtta/daibmabiju gárvvisteapmái. Ohcan galgá vuđustuvvt Rievdadusat darjjaeavttuin Darjjaažžu ii sáhte čađahit mearkkašahtti rievdadusaid guskevaš pršeavttas dahje daibmabijus vdalg lea čálalaččat dieđihan Sámediggái ja žžn Sámedikki čálalaš dhkkeheami. Dhkkehuvvn ruhtadanplána ja investerenplána rievdadeapmi adnjuvv ál mearkkašahtti rievdadussan Máksineavttut 50 % máksjuvv dalle g pršeakta/daibmabidju álggahuvv ja 50 % dalle g mearrádusa eavttut leat llašuhttjuvvn. Js hcci vdal lea žžn darjaga Sámedikkis ja darjjaažžu lea rihkkn darjjaeavttuid, de sáhttá dat dagahit dan ahte máksimat bissehuvvjit dassážiig eavttuid rihkkun lea nhkan. Muđui gustjit Barásmuvvan gáibádusaid lága njulggadusat (áššebarásmanláhka). 1.5 Raprteren Ulbmillahusa eavttuid raprtteren Dáid vuđul galget ulbmillahusa eavttut raprtterejuvvt: Giellaapplikašuvnnat: Speallu: Makkár Geaid várás Makkár Geaid várás Giellakurssat : Báikenamat: Makkár kursa lea lágiduvvn Galle asseváldi Galle nama čhkkejuvvn Guđe guvllus 8

9 Riikkaidgaskasaš álgálbmtgielaid jagi 2019 čalmmustahttiin: Makkár gielladaibmabijut Geaid várás Gielladikšundaibmabijut ja giellaarena: Makkár Geaid várás Galle asseváldi Giellaguvddážat ásahanmuttus: Sátnegirjit: Guđe guvllus leat álggaheame giellaguvddáža Makkár fáttá sánit Digitálačavddus vui bábirhámis Terminlgiija: Makkár terminlgisurgi Galle tearpma Giellaahpahusmdeallat: Makkár mdeallat lea ráhkaduvvn Guđe guvllus Ovddidanpršeavttat sámi mediefálaldagaide Makkár vddidanpršeavttat Raprteren ja bearráigeahčču Darjjaažžu galgá raprteret ulbmilláhusa eavttuid ektui ja ruđaid geavaheami birra Sámedikki raprterenmála galgá geavahuvvt. Rehketdallu ruđaid geavaheamis galgá čájehit llislaš gluid ja dietnasa. Dasa gullet pršeavtta/ daibmabiju eará vejlaš darjagat ja dietnasat. Rehketdllui galgá váldit mielde dušše dakkár gluid ja dietnasiid mat njulga leat čadnjuvvn pršeavtta/daibmabiju čađaheapmái. Dalle g lea dhkkehuvvn gllmerštus, galgá rehketdallu leat bardjuvvn nu ahte dan sáhttá buhtastahttit gllmerštusain. Sturra spiehkastagaid dhkkehuvvn gllmerštusa ja rehketdalu gaskka galgá kmmenteret. Badjel ruvdnsaš darjaga ruhtageavaheami rehketdalu galgá stáhtaautriserejuvvn dahje registrerejuvvn revisra duđaštit. Revišuvdnagáibádus ii guskka ásahusaide maid suhkanrevišuvdna ja Riikarevišuvdna reviderejit. Darjjaažžu gii lea registrerejuvvn mmsaregistaris, galgá rehketdalus čájehit gluid ja dietnasiid mmssa haga. Dát ii guskka sidjiide geat leat luvvejuvvn mmsadivadis dahje žžt spiehkastit mmsadivada rehkenastimis. Js lahpalaš glut pršeavtta/daibmabiju rehketdalus leat unnit g dat dhkkehuvvn gllmerštus mii bahtá vdan mearrádusas, de sáhttá Sámediggi unnidit darjaga vásttlaččat. 9

10 1.5.3 Bearráigeahččan ja čuvvuleapmi Sámediggi sáhttá dárkkistit geavahuvvjit g ruđat eavttuid mielde, gč. julludusnjulggadusaid 10 nuppi lađđasa ja riikarevišuvdnalága 12 galmmát lađđasa. Sámediggi sáhttá bivdit eanet dieđuid maid hcci lea geatnegas buktit. Dát guská dieđuide mat galget geavahuvvt statistihkkii ja eará raprteremii Darjjaga ruvttlutta máksin ja sihkkun Pršeavtta gárvvisteami ktavuđas galget geavatkeahtes darjjaruđat máksjuvvt ruvttlutta Sámediggái. Sámediggi sáhttá gáibidit darjaga ruvttlutta máksjuvvt js dat lea máksjuvvn mendd llu. Sámediggi sáhttá geassit darjjalhpádusa ruvttlutta dahje gáibidit ahte darjja máksjuvv ruvttlutta js: - Darjjaažžu lea rihkkn dieđihangeaskku. - Darjja ii geavahuvv darjaga ulbmila mielde ja daid eavttuid mielde mat leat mearriduvvn darjjareivves. - lea gáibiduvvn heaittiheapmi, vddiduvvn reastaluvvanghčus, priváhta dahje almmlaš vealgešiehtadallamat leat rahppjuvvn darjjaažžu ektui dahje darjjaažžu heaitá máksimis máksámušaidis. - Darjjaažžu lea rihkkn dáid njulggadusaid mearrádusaid. Js darjjaažžu dákkár ktavuđain ii mávsse ruvttlutta, de sáhttá Sámediggi rievtti bkte gáibidit máksjuvvt dan mii lea burrin. Js ruđat eai máksjuvv ruvttlutta dan áigemeari sisa mii lea biddjjuvvn, de sáhttá gáibidit maŋŋneami vddas reanttuid vel lassin, gč. juvlamánu 17. b mannsaš lága nr. 100 reanttuid birra maŋŋnan máksima ktavuđas jna. 10