Jiddis nyelvű irodalom. Komoróczy Szonja Ráhel

Méret: px

Mutatás kezdődik a ... oldaltól:

Download "Jiddis nyelvű irodalom. Komoróczy Szonja Ráhel"

Balázs Ádám Juhász
7 évvel ezelőtt
Látták:

1 Jiddis nyelvű irodalom Komoróczy Szonja Ráhel

2 A jiddis nyelv század Sum-városok ( "ם (שו / Regensburg-környéke Fúzió: héber-arámi קודש),(לשון német, ó-francia/ó-olasz Mittelhochdeutsch Keresztesháborúk, pestis szláv elem Két fő dialektus: nyugati és keleti jiddis Chmielnitzky

3 A jiddis szociolingvisztikája א ש פראך איז Pidgin, kreol, nyelv Max Weinreich א דיאלעקט מיט אן ארמיי און א פלאט Külső többnyelvűség Belső többnyelvűség Diglosszia

4 Isaac Bashevis Singer ( ) "A Svéd Akadémia komoly megtiszteltetése nem csak nekem szól: az elismerés a jiddis nyelvnek is szól. Annak a nyelvnek, amelyik száműzetésben létezik, amelynek nincs saját országa, nem támogatja egyetlen kormány sem, amelynek nincsenek sem fegyverei és töltényei, sem pedig hadserege vagy háborús stratégiája, hogy megvédje önmagát. Annak a nyelvnek, amelyet a nem-zsidók és a felvilágosodott zsidók egyaránt megvetnek."

Annak a nyelvnek, amelyik száműzetésben létezik, amelynek nincs saját országa, nem támogatja egyetlen kormány

5 Hugo Gryn ( ) "A családdal főképp magyarul beszéltünk. De ha az unokatestvérek jöttek látogatóba, jiddisül. Aztán amikor a Fräulein a közelben volt, akkor németül. Ha a szomszédok átjöttek, illendőségből csehül beszéltünk. De ruténul te csak alig tudtál, ruténül csak én beszéltem jól a családból, mert én Beregkisfaludról származom."

Aztán amikor a Fräulein a közelben volt, akkor németül.

6 Kertész Imre, Sorstalanság Tőle hallottam azt is, hogy "finneknek" mondjuk őket. De csakugyan, ha kérded tőlük, honnan valósiak, azt felelik - ha ugyan méltónak találnak rá egyáltalában -, hogy "fin Minkács" például, amin Munkácsot értik; vagy: "fin Sadarada", s ez meg például - ki kell találni: - Sátoraljaújhely. (...) Mindenütt ott láthatóak, munkánál, menetnél vagy appelnél a sorban, amint ütemesen előre-hátra himbálózva mormolják magukban kifogyhatatlanul, mint valami soha le nem törleszthető adósságot: az imádságukat. (...) Egymás közt, a lettekkel, a zsidók nyelvét használják, de tudnak még németül, tótul, s ki tudná, hogyan még mindenhogy: csak magyarul nem - hacsak nem üzletről van szó, persze. Egy ízben - sehogy se tudtam elkerülni - úgy hozta a szerencse, hogy a kommandójukba csöppentem. - Reds di jiddis? - hangzott első kérdésük. Mikor mondtam nékik, sajna bíz' nem: végeztek velem, leszerepeltem, úgy néztek, mintha levegő, vagy még inkább semmi se volnék. Próbáltam szólni, észrevétetni magam - mindhiába. - Di biszt nist ká jid, d'biszt á ségec - rázták fejüket.

7 מ ה נ ש ת נ ה מ ה יאר? נ ש ת נ ה מיט וואס פארענדערט זיך ה ל י ל ה ה ז ה פון די נאכט פסח מ כ ל ה ל יל ות פון אלע ש ב כ ל ה ל יל ות אלע נעכט פון א גאנץ יאר א נ ו א וכ ל ין עסט מיר אונדז ח מ ץ ומ צ ה מיר, עסט מיר מצה, אדער ה ל י ל ה ה ז ה די נאכט פון פסח כ ל ו מ צ ה עסט מיר אונדז גע פרעגט צווייטע די איין קשיא. קשיא י ר ק ות אנדערע שוין די וועל איך ק ײר גע פרעגט צוויי קשיות. דריטע דיך פרעגן: ש ב כ ל ה ל יל ות אלע טעכצער, אדער ה ל י ל ה ה ז ה די נאכט נעכט וויל מיר, נעכט פון א גאנץ עסט מיר חמץ, נאר מצה. האב איך דיך שוין וויל פון א גאנץ יאר א נ ו א וכ ל ין עסט מיר אונדז ש א ר פון פסח כ ל ו מ ר ור עסט מיר אונדז נאר מרור. האב איך קשיא וועל איך פרעגן: ש ב כ ל ה ל יל ות אלע נעכט פון א גאנץ יאר א ין א נ ו מ ט ב יל ין טינקט מיר אונדז נישט אײ ן א פ יל ו פ ע ם א ח ת ניט אמאל איין מאל. אדער ה ל י ל ה ה ז ה די נאכט פון פסח ש ת י פ ע מ ים אונדז אײ ן צוויי מאל: איין מאל גרינץ פון פעטרושקע אין זאלצוואסער, און איין מאל כרײ גע פרעגט ד ײר קשיות. די פערטע י וש ב ין קשיא זיצנדיק אלע אנגעלייענט. האט איך שוין גע פרעגט טינקט מיר ן אין חרוסת. האב איך שוין וועל איך אײ ך פרעגן: ש ב כ ל ה ל יל ות אלע נעכט פון א גאנץ יאר א נ ו א וכ ל ין עסט מיר אונדז ב ין וב ין מ ס ב ין אדער אנגעליינט. אדער ה ל י ל ה ה ז ה די נאכט פון פסח כ ל נ ו מ ס ב ין אינק אלע פיר קושיות, איצט בעט איך ענק, ענט פערט'ס מיר אויף זיי א תירוץ! זיצט מיר אונדז

ל י ל ה ה ז ה די נאכט פון פסח כ ל ו מ צ ה עסט מיר אונדז גע פרעגט צווייטע די איין קשיא. קשיא י ר ק ות אנדערע שוין די וועל איך ק ײר גע פרעגט צוויי קשיות.

8 Worms-i Mahzor, 1272 (Jeruzsálem, Nemzeti Könyvtár)

9 Elijahu Levita: Shmoys dvorim (1542)

10 אלמעכטיגר גוט Haggada 1527, Prága

11 Tsenerene (1542)

12 Sol a kokosh mar, moygvred megvirt mar, jzald er jzerbn, shik mejzerbn sheitl edje mahdar, jzald er jzerbn, shik mejzerbn sheitl edje mahdar Di mitschada mahdahr? Di mitschada mahdahr? Sharja lava jinji a saya, engem ada vahar, Sharja lava kik a saya, engem ada vahar. Vahr mahdahar vahr - Vahr mahdahar vahr! Ha az Ish-ten neked rendel, ah tied leszeg mahr. Ha az Ish-ten neked rendel, ah tied leszeg mahr. Di mikohr leseg mar? Di mikohr leseg mar? "Yiboneh hamikdash, Ir Tzion Timalei", Ahkar leseg mar. "Yiboneh hamikdash, Ir Tzion Timalei", Ahkar leseg mar. סאל א קאקאש מאר, מויגוורט מעגווירט מאר דשזאלד ער דשזערבן שיק מדזערבן שעיטל עדשזע מאהדאהר דשזאלד ער דשזערבן שיק מדזערבן שעיטל עדשזע מאהדאהר די מיטשאהדא מאהדאהר? די מיטשאהדא מאהדאהר? שארגדזשא לאווא דזשינדזשי א סאיא ענגעם אהדא וואהר. שארגדזשא לאווא קיק א סאיא ענגעם אהדא וואהר. וואהר מאהדאהר וואהר - וואהר מאהדאהר וואהר - הא אז איש-טען נעקעד רענדעל אה טיעד לעסעג מאר - הא אז איש-טען נעקעד רענדעל אה טיעד לעסעג מאר די מיקאהר לעסעג מאר? די מיקאהר לעסעג מאר? יבנה המקדש עיר ציון תמלא - אהקאהר לעסעג מאר. יבנה המקדש עיר ציון תמלא - אהקאהר לעסעג מאר.

Ha az Ish-ten neked rendel, ah tied leszeg mahr. Di mikohr leseg mar? Di mikohr leseg mar? "Yiboneh hamikdash, Ir Tzion Timalei", Ahkar leseg mar.

Hasonló dokumentumok

Isten hozta! Jó látni önt! Örülök, hogy találkoztunk! Végre találkozunk! Mi újság? Jól néz ki! Remekül néz ki! Remek Kérem, fáradjon be

Találkozó Isten hozta! Jó látni önt! Örülök, hogy találkoztunk! Végre találkozunk! Mi újság? Jól néz ki! Remekül néz ki! Remek Kérem, fáradjon be Kér egy italt? פ ג יש ה ב רו ך ה ב א! טו ב ל ר או ת או