ĐSTA BUL TEK ĐK Ü ĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ E STĐTÜSÜ ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ. YÜKSEK LĐSA S TEZĐ Hande KADEMOĞLU. Anabilim Dalı : Disiplinlerarası

Méret: px
Mutatás kezdődik a ... oldaltól:

Download "ĐSTA BUL TEK ĐK Ü ĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ E STĐTÜSÜ ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ. YÜKSEK LĐSA S TEZĐ Hande KADEMOĞLU. Anabilim Dalı : Disiplinlerarası"

Átírás

1 ĐSTA BUL TEK ĐK Ü ĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ E STĐTÜSÜ MODER YAŞAMI KAMUSAL MEKA LARI OLARAK ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ YÜKSEK LĐSA S TEZĐ Hande KADEMOĞLU Anabilim Dalı : Disiplinlerarası Programı : Kentsel Tasarım HAZĐRA 2011

2

3 ĐSTA BUL TEK ĐK Ü ĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ E STĐTÜSÜ MODER YAŞAMI KAMUSAL MEKA LARI OLARAK ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ YÜKSEK LĐSA S TEZĐ Hande KADEMOĞLU ( ) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 06 Mayıs 2011 Tezin Savunulduğu Tarih : 06 Haziran 2011 Tez Danışmanı : Prof. Dr. Lale BERKÖZ (ĐTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ (ĐTÜ) Prof. Dr. Hale ÇIRACI (ĐTÜ) HAZĐRA 2011

4

5 iii Sevgili Aileme,

6

7 Ö SÖZ Öncelikli olarak bu tez çalışmasında bana yardımlarını hiç eksik etmeyen Sn. tez danışmanım Prof. Dr. Lale BERKÖZ e sonsuz teşekkürlerimi iletmekten memnuniyet duyarım. Mayıs 2011 Hande KADEMOĞLU (Şehir Plancısı) v

8

9 ĐÇĐ DEKĐLER Sayfa Ö SÖZ... v KISALTMALAR... xi ÇĐZELGE LĐSTESĐ...xiii ŞEKĐL LĐSTESĐ... xv MODER YAŞAMI KAMUSAL MEKA LARI OLARAK ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ... xix ÖZET... xix SUMMARY... xxi 1. GĐRĐŞ Tezin Amacı Tezin Yöntemi LĐTERATÜR TARAMASI Kentsel Kamusal Alanlar Kentsel kamusal alanların temel nitelikleri Kentsel kamusal alanların gelişim süreçleri Alışveriş Mekanları Alışveriş kavramı Alışveriş kavramının tarihsel süreçte gelişimi Alışveriş mekanlarının tarihsel gelişimi Avrupa da Antik Dönem den Sanayi Devrimi ne kadar geçen süreçte alışveriş mekanlarının gelişimi Anadolu da alışveriş mekanlarının gelişimi Sanayi Devrimi sonrası alışveriş mekanlarının gelişimi Alışveriş tüketim mekanlarının oluşumları Han tipi mekanlar Pazar yerleri Dükkan, mağaza vb. alışveriş birimleri Pasajlar Çarşı tipi mekanlar (kapalıçarşı, bedesten ve arastalar) Alışveriş merkezleri Alışveriş Merkezleri Alışveriş merkezi kavramı Alışveriş merkezlerinin tarihsel gelişimi Alışveriş merkezlerinin ortaya çıkış dönemleri lerdeki gelişim lerdeki gelişim lardaki gelişim lerdeki gelişim 44 vii

10 Alışveriş merkezlerinin Türkiye deki gelişim süreci Alışveriş merkezlerinin Đstanbul metropol alanındaki gelişim süreci Alışveriş merkezlerinin işlevsel, toplumsal ve tasarıma özgü değişimleri Đşlevsel değişim Toplumsal değişim Tasarıma özgü değişimleri Fiziksel formuna göre alışveriş merkezi tipolojileri Kapalı formlu alışveriş merkezleri Açık formlu alışveriş merkezleri Karma formlu alışveriş merkezleri Alışveriş merkezlerinin planlama ölçütleri açısından değerlendirilmeleri Konum ve yer seçimi Ulaşım ve erişilebilirlik Demografik faktörler Ekonomik faktörler Rekabet koşulları Đşlevsellik Kültürel ve sosyal boyut Kimlik Kent ve alışveriş merkezi ilişkisi Tasarım kriterleri Arsa yapısı Okunabilirlik Form Sirkülasyon Görsel uyum ve estetik değerler Mekan tasarımında kullanılan öğeler Esneklik Kullanıcı psikolojisi ve kullanıcı davranışları Alışveriş Merkezlerindeki Ortak Kullanım Alanları Alışveriş merkezlerinde ortak kullanım alanlarının işlevleri Alışveriş merkezlerinde ortak kullanım alanlarının tasarım kriterleri açısından değerlendirilmesi ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ DE YAŞA A MEKA SAL DÖ ÜŞÜMÜ ÖR EKLERLE Đ CELE MESĐ Alışveriş Merkezi Örnekleri Dünya örneklerinden alışveriş merkezleri Cabot Circus, Bristol, Đngiltere Princesshay, Exeter, Đngiltere The Grove, California, ABD Namba Parks, Osaka, Japonya Canal City, Fukuoka, Japonya ABC Center, Beyrut, Lübnan Đstanbul örneklerinden alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi Đnceleme ölçütlerinin belirlenerek kullanıcı ve mimarlara yapılacak mülakat sorularının oluşturulması Đncelenecek alışveriş merkezlerinin belirlenmesi ve mülakatların gerçekleştirilmesi Örnekleme alanları üzerine değerlendirme SO UÇ VE DEĞERLE DĐRMELER viii

11 KAY AKLAR EKLER ix

12

13 KISALTMALAR AVM GYO ICSC ULI MĐA ABD BCS : Alışveriş Merkezi : Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı : The International Council of Shopping Centers (Uluslararası Alışveriş Merkezleri Konseyi) : Urban Land Institute (Kentsel Arazi Enstitüsü) : Merkezi Đş Alanı : Amerika Birleşik Devletleri : British Council of Shopping Centres xi

14

15 ÇĐZELGE LĐSTESĐ Sayfa Çizelge 2.1 : yılları arasında Đstanbul daki alışveriş merkezlerinin mekansal dağılımları (Berköz, 2010) Çizelge 3.1 : Alışveriş merkezlerinden kullanıcı beklentileri 145 Çizelge 3.2 : Alışveriş merkezlerinde memnun olunmayan unsurlar 147 Çizelge 3.3 : Gidilecek alışveriş merkezinin seçiminde göz önüne alınan kriterler 150 xiii

16

17 ŞEKĐL LĐSTESĐ Sayfa Şekil 2.1 : Agora, Atina Şekil 2.2 : Stoa Attalos, Atina Şekil 2.3 : Forum, Roma Şekil 2.4 : Bursa Bedesteni Şekil 2.5 : Ali Paşa Çarşısı, Edirne Şekil 2.6 : Evdir Hanı, Antalya Şekil 2.7 : Sultan Hanı, Aksaray, Konya Şekil 2.8 : Galleria Vittorio Emmanuelle Pasajı Şekil 2.9 : Mısır Çarşısı, Đstanbul Şekil 2.10 : Uzun Çarşı resmi Şekil 2.11 : Lulea, Đsviçre Şekil 2.12 : Southdale ABD Şekil 2.13 : Water Tower Place, Chicago, ABD Şekil 2.14 : Eaton Center, Toronto, Kanada Şekil 2.15 : West Edmonton Mall Şekil 2.16 : Saddle Creek Shopping Center,Germantown, ABD Şekil 2.17 : Ölü merkeze dönüşen Dixie Square Mall, Illinois, ABD Şekil 2.18 : Namba Parks, Osaka, Japonya Şekil 2.19 : The Bullring, Birminghan, Đngiltere Şekil 2.20 : Đstanbul daki alışveriş merkezlerinin mekansal dağılımları (Berköz, 2010) Şekil 2.21 : Mall of Georgia Alışveriş Merkezi 3 boyutlu çizimi Şekil 2.22 : The Streets of Southpoint Projesi hava fotoğrafı Şekil 3.1 : Cabot Circus Alışveriş Merkezi nin genel görünümü82 Şekil 3.2 : AVM nin düzenlenmiş sokak, meydan ve ticari alanları 83 Şekil 3.3 : AVM nin sokak yapısı ve aydınlatma düzeni 84 Şekil 3.4 : Meydandan üç sokağın açılış noktaları 84 Şekil 3.5 : Princesshay Alışveriş Merkezi nden genel bir görünüm 85 Şekil 3.6 : Princesshay Alışveriş Merkezi nin açık tip sokak yapısı 85 Şekil 3.7 : Princesshay Alışveriş Merkezi nin açık tip sokak yapısı 86 Şekil 3.8 : Açık tip sokak yapısı 87 Şekil 3.9 : AVM nin alışveriş birimleri ile iç içe meydan formu 87 Şekil 3.10 : AVM nin açık alanları ve yeme-içme mekanları 88 Şekil 3.11 : AVM bünyesindeki elektrikli tramvay yolu 89 Şekil 3.12 : AVM nin peyzaj düzenlemesi ve kent mobilyaları 89 Şekil 3.13 : The Grove Alışveriş Merkezi nin açık alan düzenlemesi 90 Şekil 3.14 : Namba Parks Alışveriş Merkezi kuşbakışı görünümü 91 Şekil 3.15 : Namba Parks AVM nin kanyon şeklindeki tasarımı 91 Şekil 3.16 : Namba Parks Alışveriş Merkezi nden genel görünüm 92 Şekil 3.17 : Canal City Alışveriş Merkezi nden genel görünümü 93 xv

18 Şekil 3.18 : AVM nin nehir kenarındaki dolaşım ve toplanma mekanları 94 Şekil 3.19 : AVM nin nehir kenarındaki dolaşım ve toplanma mekanları 95 Şekil 3.20 : Canal City de oluşturulmuş bölgeler 95 Şekil 3.21 : Canal City de düzenlenen aktivitelerde ışıklandırma 96 Şekil 3.22 : Kanal üzerinde düzenlenen aktivitelere örnek 97 Şekil 3.23 : Yeme-içme mekanlarını da kapsayan teras katı 98 Şekil 3.24 : Alışveriş merkezinin doğal aydınlatma sistemi 99 Şekil 3.25 : Alışveriş merkezinin açık olarak tasarlanmış teras alanı 99 Şekil 3.26 : AVM girişinin çevre ile ilişkisi 99 Şekil 3.27 : Sarmal konut bloğu ve ofis kulesi arasında kalan açık alanlar 103 Şekil 3.28 : Merkez mimarisinde kullanılan eğrisel formlar 104 Şekil 3.29 : Kanyon Alışveriş Merkezi zemin katta yer alan toplanma mekanı 105 Şekil 3.30 : Zemin kat planı 105 Şekil 3.31 : Birinci kat planı 105 Şekil 3.32 : Boy_kesit 106 Şekil 3.33 : Kanyon Alışveriş Merkezi ndeki açık mekanlardan bir görünüm. 106 Şekil 3.34 : Kanyon AVM konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 107 Şekil 3.35 : Kullanıcıların Kanyon AVM ye geliş amaçları 109 Şekil 3.36 : Kullanıcıların Kanyon AVM yi tercih etme nedenleri 109 Şekil 3.37 : Kanyon AVM de en çok ziyaret edilen bölümler 111 Şekil 3.38 : Kanyon AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 111 Şekil 3.39 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler 112 Şekil 3.40 : Kanyon AVM de akılda kalıcı imgeler ve mekanlar 113 Şekil 3.41 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi kapalı alışveriş mekanı 114 Şekil 3.42 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi açık alışveriş mekanı 115 Şekil 3.43 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi açık alışveriş mekanı 115 Şekil 3.44 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi - Đstinye Pazarı 116 Şekil 3.45 : Konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 116 Şekil 3.46 : Kullanıcıların Đstinye Park Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları 117 Şekil 3.47 : Kullanıcıların Đstinye Park AVM yi tercih etme nedenleri 118 Şekil 3.48 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler 120 Şekil 3.49 : Đstinye Park AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 120 Şekil 3.50 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler 121 Şekil 3.51 : Đstinye Park AVM de akılda kalıcı imgeler ve mekanlar 122 Şekil 3.52 : Meydan Alışveriş Merkezi 3 boyutlu çizimi 123 Şekil 3.53 : Meydan Alışveriş Merkezi nde düzenlenen rekreatif alanlar 124 Şekil 3.54 : Meydan Alışveriş Merkezi konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 125 Şekil 3.55 : Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları 126 Şekil 3.56 : Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenleri 127 Şekil 3.57 : Meydan Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler 128 Şekil 3.58 : Meydan AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 128 Şekil 3.59 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler 129 Şekil 3.60 : Meydan Alışveriş Merkezi nde akılda kalıcı imgeler ve mekanlar 129 Şekil 3.61 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde gölet alanı ve çevre düzenlemesi 131 Şekil 3.62 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde bedesten alanı 131 Şekil 3.63 : Via/Port Alışveriş Merkezi açık alan düzenlemesi 132 Şekil 3.64 : Via/Port Alışveriş Merkezi dolaşım alanları 132 Şekil 3.65 : Via/Port AVM konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 133 Şekil 3.66 : Kullanıcıların Via/Port Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları 134 xvi

19 Şekil 3.67 : Kullanıcıların Via/Port Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenleri 135 Şekil 3.68 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler 136 Şekil 3.69 : Via/Port AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 137 Şekil 3.70 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler 137 Şekil 3.71 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde kalıcı imgeler ve mekanlar 138 Şekil 3.72 : Kullanıcıların alışveriş merkezleri tercihleri 139 Şekil 3.73 : Kullanıcıların alışveriş merkezlerinde kalış süreleri 144 Şekil 3.74 : Alışveriş merkezlerinin nasıl olmaları gerektiğine dair değerlendirme sonuçları 152 Şekil 3.75 : AVM lerde sosyal ve kültürel aktivitelere katılım 153 Şekil 3.76 : Sosyal ve kültürel aktivitelere katılım süreçleri 154 Şekil 3.77 : Kullanıcıların kent merkezleri ve alışveriş merkezleri arasında yaptıkları tercih değerlendirmesi 154 Şekil 3.78 : Kullanıcıların alışveriş merkezlerinde tipoloji tercihleri 155 Şekil 3.79 : Kentsel mekan kurgularının AVM projelerinde kullanımları 159 xvii

20

21 MODER YAŞAMI KAMUSAL MEKA LARI OLARAK ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ ÖZET Alışveriş, insanlığın en eski sosyal eylemlerinden biri olmakla birlikte 20. yy. ın son çeyreğinde gelişen tüketim odaklı yaşam döngüsü ile farklı işlevlerle de entegre olarak kentlerin en önemli sosyal eylemlerinden biri haline gelmiştir. Alışveriş kavramı zamanla değişim gösterip, farklı işlevlerle bütünleşirken, alışveriş mekanları da toplumsal gelişmelerin, değişen sosyo-kültürel yapıların, teknolojinin ve yaşam standartlarının etkisiyle sürekli farklılaşmaktadırlar. Sanayi devrimi sonrasında, çalışma saatlerinin fazlalaşması, yaşam temposunun artması ile birlikte zamanın değerli hale gelmesi, her çeşit ürünü, her kesimin ekonomik durumuna hitap edecek şekilde bir arada bulundurabilecek ve zaman kaybetmeden alışveriş yapılmasına imkan verecek mekanların gerekliliği alışveriş merkezlerinin ortaya çıkmalarına neden olmuştur. Toplumsal yapıda yaşanan değişimle birlikte, tüketim alışkanlıklarında da değişimler yaşanmış; alışveriş merkezleri yalnızca tüketim yapılan mekanlar olmaktan çıkarak, sosyal ve kültürel mekanları ve açık alanları ile kentsel kamusal mekanlarda gerçekleşen eylemlerin aktarıldığı mekanlar olmaya da başlamışlardır. Kentlerde kamusal alanlarda ve alışveriş mekanı kentsel mekan ilişkisinde yaşanan değişimle birlikte alışveriş merkezi tasarım ilkeleri de farklılaşmaya başlamışlardır. Günümüzde alışveriş merkezleri, kentteki kamusal alanların ve kent merkezlerinin işlevlerini üstlenecek yeni kent simülasyonları yaratmaya çalışmaktadırlar. Kentsel sistemlerden esinlenerek kamusal alanları ile ön plana çıkan ve tüketim dışında sosyal ve kültürel ortamlar yaratmakla birlikte alışveriş dışında çok sayıda başka işlevi de barındıran mekansal organizasyonlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Tez kapsamında da; günümüzün yeni kamusal mekanları olarak karşımıza çıkan alışveriş merkezlerinin geçmişten günümüze geçirdikleri gelişim süreçleri sosyal ve mekansal boyutlarda incelenmekte, geçirdikleri değişimler işlevsel, toplumsal ve tasarıma özgü olarak irdelenmekte, alışveriş merkezlerinin planlama ve tasarım ölçütleri değerlendirilmekte, alışveriş merkezlerinde yaratılan kentsel mekanlardan esinlenilerek oluşturulan kentsel kamusal alan simülasyonlarının mekana yansımaları gibi konulara değinilmekte; alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarının kentsel kamusal alanların yerlerini alıp alamayacakları, alışveriş merkezlerinin yeniden yorumlanan kent mekanı karakteristikleri aracılığı ile kamusal alan olma başarıları irdelenmektedir. Aynı zamanda tez kapsamında, dünyadan ve Đstanbul dan açık ve karma formlu alışveriş merkezi örnekleri incelenerek, kullanıcı ve mimarlarla yapılan mülakatlar doğrultusunda alışveriş merkezlerinin mekansal ve tasarım kararlarının değerlendirmeleri yapılmaktadır. xix

22

23 SHOPPI G CE TERS AS EW PUBLIC PLACES OF MODER LIFE SUMMARY Shopping one of the humanity's most ancient social actions - with the evolving consumer - oriented life - cycle in the 20 century 's last quarter, started to integrate to different functions in different cities and has become one of the most important social actions. While the concept of shopping has changing over time and integrating with different functions, also the shopping places are changing and behaving consistently with the effect of socio - cultural structures, technology and standards of living. After the industrial revolution, with increasing pace of working hours and life beat, the time became precious. Thus, shopping malls came out by proposing all kinds of products, addressing the economic situation in each sector and also proposing a shopping style without loosing time. With the changes in the social structure, it has been experienced also in the consumption habits. Shopping centers started to become not only the location of consumption, but also social and cultural venues and public spaces in urban areas and open spaces where the actions are transferred to public in these places. Today, shopping centers create new urban simulations that will assume the functions of public spaces and city centers. Within the context of this thesis; shopping centers - as we face as today s new public spaces - will be examined and analyzed paralel with the spatial dimensions of social development processes from the past, functional changes, embodied in specific social and design and also with the planning and design criteria. At the same time within the scope of this thesis, various examples of open and mixed - shaped shopping centers from Istanbul and through the world will be examined. According to the interviews that will be done with users and the architects, spatial and design decisions of shopping malls will be evaluated. xxi

24

25 1. GĐRĐŞ Kamusallık ve tüketim kavramları alışveriş merkezlerinin iki temel bileşenidir. Sanayi Devrimi, kamusallık için kırılma, tüketim kültürü için bir başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir. Kamusal alanlar geçmişte olduğu gibi günümüzde de tüketim ve alışveriş eylemleri için mekan oluşturmaktadırlar. 20. yüzyılın son yıllarından itibaren, özellikle gelişmiş toplumlardaki refah düzeylerinin artmasının etkisiyle sanayi toplumundan tüketim toplumuna geçiş hızlanmıştır. Bu dönüşüme teknolojik gelişmeler hız kazandırmış ve küreselleşme dönüşümün tüm dünyaya yayılmasında etkili olmuştur. Tüketim odaklı yaşam kültürü, tüketim alışkanlıklarımızla birlikte tüm sosyal kurguyu ve kent dokularını etkilemektedir. Günümüzde tarihi kent merkezlerinde yer alan sosyal ve kültürel yapıların, çarşıların, meydanların işlevlerini tek başlarına alışveriş merkezlerinin karşılamaları, tüketim alışkanlıklarımızın mekana yansımalarının bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Geçmiş dönemlerde alışveriş için gidilen ayrı ticari birimlerin kent yaşamının yoğun temposu nedeniyle alışveriş merkezlerinde tek bir birim ve organizasyon dahilinde birleşerek bireylerin zaman kazanmaları sağlanmış ve bu sayede farklı sosyal ve mekansal düzenlemeler elde edilmiştir. Jean Baudrillard Tüketim Toplumu Söylenceleri ve Yapıları adlı kitabında alışveriş merkezi kavramını, tüketimin estetize edilmesi ve kültürelleşmesinin mekansal yansıması ve tüketim etkinliklerinin sentezi olarak tanımlamaktadır. Kültürel ve sosyal etkinlik alanlarının alışveriş merkezlerine işlevsel ve mekansal olarak eklemlenmeleri ile sosyo-kültürel yapının tüketim metaları ile birlikte alındığına değinmektedir. Kent merkezlerinde kendiliğinden oluşan sosyal ve kültürel etkileşim, günümüzde alışveriş merkezlerinde de yaratılmaya çalışılmaktadır. Modernleşme ve küreselleşme sürecinin etkisiyle kentli bireylerin gündelik hayatlarında çok fazla yer alan alışveriş merkezleri çağımızın yeni kamusal mekanları haline gelmektedirler. 1

26 Alışveriş merkezleri, günümüzde perakende sektörünün hızla gelişmesi ile bireysel ve toplumsal ihtiyaçları karşılamanın yanı sıra prestij mekanları olarak da karşımıza çıkmaktadırlar. Bu da birçok işlevsel, mekansal, işletmesel ve biçimsel farklılıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Gelişen sosyal algı ve artan beklentiler farklılaşmayı, farklılaşırken de konforu ve kentle bütünleşmeyi talep etmektedir. Mekansal anlamda; bireysel bina anlayışı ile kapalı formlu olarak yola çıkan ve tasarlanan alışveriş merkezlerinin işlevsel zenginliklerinin artması ile kompleks yapılar haline gelip dışa dönük olarak farklı tasarım stratejileri ile geliştirilmeleri, günümüzde oldukça sık rastlanan bir durumdur. Tez çalışmasında; günümüzün yeni kamusal mekanları, kapitalizm ile önem kazanan tüketim kültürünün mekansallaşmasının en önemli örnekleri olan alışveriş merkezlerinin gelişim süreçleri, alışveriş olgusunda kentlerde yaşanan değişim ve yansımaların mekansal olarak irdelenmesi, alışveriş merkezlerinde oluşturulan kamusal alanlar olarak kabul edilen ortak kullanım alanlarında tüketimi arttırmak için yaratılan kentsel kamusal alan simülasyonlarının mekana yansımaları, belirlenen tasarım stratejilerinin kullanıcılar üzerindeki etkileri gibi konulara değinilerek alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarının kentsel kamusal alanların yerlerini alıp alamayacakları, alışveriş merkezlerinin yeniden yorumlanan kent mekanı karakteristikleri aracılığı ile kamusal alan olma başarıları irdelenecektir. 1.1 Tezin Amacı Geçmişten günümüze kadar her dönemin toplumsal, sosyal ve ekonomik koşullarına göre alışveriş olgusunun farklı biçimlerde ortaya çıktığı görülmektedir. Günümüzde çağın getirdiği ekonomik, politik, teknolojik ve sosyal alanlardaki değişimler ve gelişmeler ile bireysel yaşantıların farklılaşmaları ve kişisel zamanın giderek daha değerli hale gelmesiyle alışveriş alışkanlıklarının da değiştiği gözlenmektedir. Antik Çağda Yunan kentlerinde agora lar ile oluşmaya başlayan alışveriş mekanları, toplumların sosyal ve ekonomik yönlerden farklı şekillerde gelişmeleri ile farklı mekansal organizasyonlarda ortaya çıkmaya devam etmişlerdir. Sanayi Devrimi sonrası, teknolojik gelişmelerin etkisiyle tüketim kültürünün farklılaşması sonucunda ortaya çıkan alışveriş merkezleri, alışveriş mekanlarının oluşum süreçlerinde farklı mekansal organizasyonları ile farklı örnekler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. 2

27 Đlk oluşum yıllarında mekansal olarak tek tipleşme eğiliminde olan alışveriş merkezleri, günümüzde çoğu zaman bir konsept etrafında yapılandırılarak farklı tip projelerin üretilmeye çalışılması ile büyük yatırımlar oluşturmaktadırlar. Günümüz gereksinimleri doğrultusunda fazla sayıda, farklı konseptlerde ve mekansal olarak farklı tasarım stratejileri doğrultusunda yapılandırılan alışveriş merkezleri, günümüzde sosyal yaşamın bir parçası olarak çağımızın yeni kamusal mekanları haline gelmişlerdir. Alışveriş merkezlerinin ilk ortaya çıktıkları dönemlerde bir süre tercih edilmeyen alışveriş caddeleri, çarşılar gibi kentsel ticari mekanlar, alışveriş merkezlerinin zamanla kullanıcılara yapay gelmeleri ve doğal kamusal alan ihtiyacını karşılayamamaları nedeniyle tekrar tercih edilmeye başlanmış ve canlanmışlardır. Bu durum yeni yapılacak olan alışveriş merkezleri için esin kaynağı olmuş ve alışveriş merkezi projelerinde doğal kentsel mekanlar tasarlanılarak kentsel mekan alışveriş mekanı bütünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Bu sayede alışveriş merkezlerinde kentsel sistemin parçaları olan sokak, cadde, meydan, çarşı gibi kentsel kamusal mekanlar oluşmaya başlamış ve kapalı formlardan açık ve karma formlu alışveriş merkezlerine geçiş başlamıştır. Bu çalışmanın amacı; geçmişten günümüze kadar olan süreçte alışveriş kavramında görülen değişimlerin mekansal yansımalarını değerlendirerek, bu değişimlerin alışveriş merkezlerinin tasarım ilkeleri üzerindeki belirleyici etkilerini irdelemek; gündelik yaşantıda kentliyi alışveriş merkezlerine yönlendiren faktörleri saptayarak, günümüzde tercih edilen açık ve karma formlu alışveriş merkezlerinin kentsel kamusal mekan olma başarıları ile planlama ve tasarım stratejilerinin değerlendirmelerini yapmaktır. 1.2 Tezin Yöntemi Đlk olarak geçmiş dönemlerde yayınlanmış bilimsel araştırma, kitap, dergi ve makalelerden faydalanılarak çalışmanın altyapısı oluşturulmuştur. Oluşturulan altyapı doğrultusunda yapılan literatür araştırmaları sonrasında çalışmanın konusu kapsamında araştırmaya destek olacağı düşünülen hem anlamsal hem de mekansal olarak kamusal mekanın önemine odaklanan ve farklı konseptlerde 3

28 kentsel mekan kurgusunu ön plana çıkaran açık ve karma formlu alışveriş merkezleri dünya örneklerinden seçilerek çalışmanın önemli verilere ulaşması hedeflenmiştir. Tez kapsamında incelenecek Đstanbul daki 4 adet alışveriş merkezlerinin seçimleri; konum ve yer seçimleri, çevre ile ilişkileri, tasarım kararları ve tipolojileri bağlamında yapılmıştır. Tez kapsamında seçilen alışveriş merkezlerinin her birinde 25 er adet olmak üzere, toplamda 100 kullanıcı ile mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Tüm mülakatlardan alınan yanıtlar tablo ve grafikler yardımıyla değerlendirilmiştir. Aynı zamanda açık ve karma formlu alışveriş merkezlerine örnek teşkil eden bir alışveriş merkezinin mimarı ile mülakat yapılmıştır. Bu sayede, çalışma konusunun önceden yapılan araştırmalar, kullanıcılar ve mimarlarla yapılan mülakatlar yardımıyla geniş bir perspektiften ve farklı bakış açılarıyla değerlendirilebilmesi mümkün olmuştur. 4

29 2. LĐTERATÜR TARAMASI Bu bölümde ilk olarak, son dönemlerde yapılan alışveriş merkezlerinde kentin açık ve kamusal alan gereksinimlerini karşılamak üzere projeler geliştirilmesi göz önüne alınarak, kentsel kamusal alanların kavramsal tanımı yapılmış, bu alanların temel özellikleri ve gelişim süreçleri incelenmiştir. Sonrasında alışveriş merkezlerinin tanımlanmasında önemli paya sahip olan alışveriş ve tüketim kavramları irdelenmiş, kavramsal ve mekansal olarak alışveriş ve tüketimin tarihsel süreçte gelişim evrelerine ve geçmişten günümüze kadar alışveriş mekan oluşumlarına değinilmiştir. Alışveriş merkezlerinin dünyada, Türkiye de ve Đstanbul metropolündeki gelişim süreçleri ayrı ayrı değerlendirilerek, kentlere ve kentsel mekanlara etkileri üzerinde de durulmuştur. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinde zaman içerisindeki işlevsel, toplumsal ve tasarıma özgü yaşanan değişimlere de değinilmiştir. Tasarım boyutunda yapılan araştırmaların başında tasarım kriterlerine göre alışveriş merkezleri tipolojilerinin incelenmesi bulunmaktadır. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinin planlama ölçütleri açısından değerlendirilmeleri; konum ve yer seçimi, ulaşım ve erişilebilirlik, demografik ve ekonomik faktörler, sosyal ve kültürel boyut, kimlik, işlevsellik, rekabet koşulları ve kent ile alışveriş merkezi ilişkisi başlıkları altında yapılarak tasarım kriterleri üzerinde de durulmuştur. Alışveriş merkezlerinde planlama ölçütlerinin içerisinde ele alınan tasarım kriterleri ise; arsa yapısı, okunabilirlik, form, sirkülasyon, görsel uyum ve estetik değerler, odak ve toplanma noktaları, malzeme, aydınlatma, kent mobilyaları, peyzaj düzenlemeleri gibi mekan tasarımında kullanılan öğeler, esneklik ve kullanıcı psikolojisi ve davranışları başlıkları altında incelenmiştir. Alışveriş merkezlerinin kamusal alan nitelikleri içeren mekanları olarak tasarlanıp düzenlenen genel kullanıma hitap eden ve alışveriş merkezi yönetimi tarafından işletilen ortak kullanım alanlarının işlevleri, tasarım kriterleri açısından değerlendirilmeleri, üstlendikleri anlam ve kimlikleri ile toplumsal yapı ile etkileşimleri ve süreç içerisinde geçirdikleri değişimler de irdelenmiştir. 5

30 2.1 Kentsel Kamusal Alanlar Kamusal sözcüğü, halkla ilgili ve devlete ait olmak üzere, birbiriyle ilişkili iki anlam taşımaktadır. Başka bir deyişle kamusal alan kullanımı herkese açık ve herkesin mülkiyetinde iken, diğer taraftan tahsisi, düzenlenmesi ve yönetimi resmi kararlara bağlıdır ( Habermas 1962 yılında yaptığı kamusal alan tanımında kamusal alanı, fiziksel ve sembolik anlamda kullanmaktadır. Fiziksel anlamda; kamusal alanın cadde, sokak ve meydanlardan oluşması, bu alanların toplumsal olayların gerçekleşmeleri yönünden mekân oluşturmaları açısından ele almıştır. Sembolik anlamda kullanması ise, kamusal alanın kamusal düşünce, kamusal görüş, yani bireysel yargılama oluşumunda gerekli bilgilerin dolaştığı ve basın özgürlüğünün garanti olduğu bir alan olmasından dolayıdır. Sennett e göre, kamusal alan meydan, cadde gibi somut alanları içeren maddi bir alandır. Demokrasinin taşıyıcısı, kentin kalbi, yurttaşlık hislerinin, anılarının yer aldığı kentin ruhu, kentin ambiansıdır. Bu alanlar fiziki, sosyal ve sembolik olarak kenti dönüştürmek, yeniden biçimlendirmek için birer araçtır. Max Weber, kamusal alanı, karşılıklı ilişkilerin, karşıtlıkların ve müzakerelerin olduğu bir alan olarak ifade etmektedir. D. Wolton ise kentlerdeki kamusal alanları üç ayrı tanımda ele almıştır. Bunlar ortak alanlar, kamusal alanlar ve politik alanlardır. Ortak alanlar (escape commun), alışveriş alanları gibi fiziksel alanlar olup, alışveriş faaliyetlerinin dinamiğiyle zamanla değişime uğramışlardır. Bu alanlar aynı zamanda, alışveriş ve karşılaşmalar sonucu ortaya çıkan sosyal değerlerle de sembolik alanları ifade etmektedirler. Kamusal alanlar, başlangıçta caddeyi, sokağı, meydanı, ticareti ve alışverişi barındıran fiziksel mekanlar olmakla birlikte, 16. ve 17. yüzyıllarda bu fiziki alanlar sembolik alanlara dönüşmüşlerdir. Bu dönüşüm monarşi ve rahipler sınıfına karşı birey ve kişilik statüsündeki gelişmeyle ve aynı zamanda kutsal ve maddi olanın ayrılmasıyla oluşmuştur. Ortak alandan tartışma, müzakere alanı olan kamusal alana geçiş, demokrasinin özelliği, özgürlük gibi ilkelerle ifade edilmektedir. Politik alanlar ise diğerlerine göre en küçüğü olup politik eylem ve kararların sınırlı yerleridirler. 6

31 Kamusal alanlar, özel kullanım dışındaki, sosyal yönüyle ortak bir yaşam kültürünün, ekonomik yönüyle ortaklaşa ekonominin gözlendiği ve demokrasinin meşrulaştığı alanlar olarak ifade edilmektedirler. Aynı zamanda sosyal, kültürel, politik, ekonomik, hukuksal ve estetik gibi birçok farklı bileşenleriyle; arabuluculuk, katılım ve iletişimin söz konusu olduğu mekanlar olarak da tanımlanmaktadırlar. Kamusal alanların ortaya çıktıkları dönemlerden itibaren özellikle de politik ve sosyal yönleri önem kazanmaktadır. Kamusal alanlar; sivil toplum, devlet sistemi ve ekonomik sistem gibi farklı ortamlara ait aktörleri bir araya getiren, örgütlenmeyi ve topluma aidiyeti kısıtlamadan, sınırlamadan oluşturan kamuya ait alanlar olmakla birlikte, eleştirinin serbestçe yapıldığı, aktörlerin eylemde bulundukları fiziki alanlar olma işlevlerini taşımaktadırlar (Gökgür, 2008). Kamusal alanlar aynı zamanda, kentte serbest kullanımı olan ve kamusal bir niteliği ifade eden, erişilebilir boş alanları tanımlamakta, kamusal aktiviteyi barındırarak, toplumsal yaşantıyı beslemekte ve yönlendirmektedirler (Gökgür, 2008). Kamusal alanlar, kentsel süreçlerin ve buna bağlı oluşmuş kentsel belleğin önemli bir görünümünü oluşturdukları gibi kentsel kimliğin de en okunabilir olduğu mekanlar olma özelliğini göstermektedirler. Kamusal alanlar, merkezi politikanın etkisinden sıyrılıp, baskısından kurtularak kentlerin kimliklerini yansıtan, kentlerin sosyo-ekonomik yapısının açıkça okunabildiği sosyal mekanlardır. Toplumun her kesiminden insanın sürekli etkileşim halinde bulunduğu kamusal alanlar, toplumsal kimliği şekillendiren önemli kentsel öğelerdendir. Antik çağlarda genellikle kamusal dış mekanlar toplumsal hayatı daha çok barındırma özelliği gösterirken, daha sonraki devirlerde kamusal hayat iç mekanlara da kaymaya başlamıştır. Günümüzde yeni tip kamusal alan olarak nitelendirilen alanlar özellikle mülkiyet, denetim, erişim kontrolü, kullanım, işlev, aktörler ve sembolik anlam bağlamında geleneksel kamusal alanlar a göre büyük farklılıklar göstermektedirler (Gökgür, 2008). 7

32 2.1.1 Kentsel kamusal alanların temel nitelikleri Kamusal alanlar kentin omurgasını oluşturmakla birlikte; kentsel mekanlar ve kentsel yaşam, kamusal alanlar çevresinde, kamusal alanların yönlendirmeleri doğrultusunda meydana gelmektedirler. Kentlerin yaşanabilir yerler olabilmeleri için sosyalleşme, kolektif yaşam, kültürel politik sosyal yaşam, hareketlilik, erişim gibi imkanları sağlayabiliyor olmaları gerekmektedir. Tüm bunları sağlayan kentsel mekanlar da kamusal alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kamusal alanların belirtilenler dışında ortak temel niteliklerine bakacak olursak; a) Kamusal alanlar, hem yayalar hem taşıtlar için hareketlilik ve erişimin sağlandığı, yönlenme, alışveriş, toplanma ve dağılma gibi eylemlerin gerçekleştirildiği alanlardır. b) Kamusal alanlar sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlerin gerçekleştirildiği, politik ve sendikal eylemlerin yapıldığı, alışveriş ve ticaret eyleminin yer aldığı kamusal kullanımlara açık sosyal ve mekansal formların karşılaştığı alanlardır (Gökgür, 2008). c) Kamusal alanlar toplumla bütünleşme ve sosyalleşme alanıdır. Bu alanlar bireylerin karşılıklı formel ve enformel ilişki kurdukları, birlikte faaliyetlerde bulundukları alanlardır. d) Kamusal alanlar kimi zaman sosyal, kültürel, politik faaliyetlerin yaşandığı mekanlar olmalarından dolayı kente kimlik ve anlam kazandıran, kimi zaman da kentin kimliğini ve anlamını yansıtan alanlardır. Özellikle metropollerde yer alan kamusal alanlar birer kartvizit görevi üstlenmektedirler. Kamusal alanlar; görsel bir kentsel marketing içinde kente uygun bir imaj verebilmek için yetkililer tarafından kullanılan bir araçtır (Biarez, 1998). e) Kamusal alanlar düşünce, bilgi, mal ve olanakların dolaşım alanıdır. f) Kamusal alanlar kullanıcılara rahat bir ortam yaratmak için su, yeşil, bitki gibi peyzaj öğelerinin, kentsel mobilyalar, mimari ve kentsel formların yer aldığı; ses, ışık, koku gibi duyularımıza hitap eden mekanlardır. Tüm bu niteliklere göre kamusal alanlar kentlerin estetik, sosyal, kültürel, ekonomik, tarihsel ve biçimsel boyutlarını yansıtmaktadırlar. 8

33 2.1.2 Kentsel kamusal alanların gelişim süreçleri Kamusal alanlar geçmişten günümüze gereksinimlerden doğmuş ve bundan dolayı varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kamusal alanların tarihsel süreçlerine bakıldığında; ilk kamusal alan işlevini kazanmış mekanların Antik Yunan Dönemi ndeki ilk toplanma yerleri olan akropol ler oldukları görülmektedir. Geç Yunan Dönemi nde ise agora lar, kamusal fonksiyonları barındıran alanlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Agoralar, farklı insan toplulukları arasında müzakere alanları olarak kentin toplumsal merkezlerini oluştururken, aynı zamanda düşüncelerin dolaşımını sağlayan soyut mekanlar konumundadırlar. Başlangıçta geniş bir yol olarak ortaya çıkan agoralar daha sonra yapılar tarafından çevrelenmişlerdir. Ayrıca agoraların içinde üstü kapalı stoa adı verilen ticaret işlevinin yer aldığı alanlar, idari binalar, tapınaklar bulunmaktadır (Gökgür, 2008). Antikçağ Roma kentlerinde agora ların yerlerini alan forum lar işlevsel olarak da agoralardan farklılaşmaktadırlar. Agoraların çok fonksiyonlu meydan yapısı Roma Forumu nda az fonksiyonlu bir politik prestij meydanına dönüşmektedir (Sitte, 1965). Kentlerin çekirdeklerini oluşturan forumlarda pazaryeri, resmi ve dinsel yapılar yer almakta, agoraların sahip oldukları müzakere alanı olma işlevinden sıyrılarak eğlence alanlarına dönüşmektedirler (Gökgür, 2008). Ortaçağ da ise kamusal alanlar kapalı mekanlarda yer almakta, kent merkezlerinde yer alan şatolar, manastırlar, katedraller duvarlarla çevrilmektedirler. Bu dönemde kentin giriş kapıları da kamusal alanların başlıca mekanlarını oluşturmaktadırlar. Pazar yerlerine açılan bu kapılar, insanların birbirleriyle karşılaştıkları, alışveriş yaptıkları alanları meydana getirmektedirler. Bu dönemdeki kamusal alanlar, geçiş alanları ve sınırda bulunan küçük aralıklardan meydana gelmektedirler (Gökgür,2008). 14. ve 15. yüzyıllarda Rönesans ile birlikte kentin sahne gibi düşünüldüğü yeni bir kent anlayışı ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde meydanlar, pazar ve dolaşım alanları gibi kamusal alanlar geometriyle oluşturulmuş, adeta birer sahne dekoruna dönüşmektedirler. 16. ve 17. yüzyıllarda ise kamusal alanlar, yetkinin güç gösterge yerleri olarak görülmektedirler. Bu dönemde askeri özellik ön plana çıkarılarak, geniş 9

34 kaldırımlar ve büyük caddeler açılmış ve kamusal parklar düzenlenmiştir (Toussaint- Zimmermann, 2001). 17. yüzyıl şehirciliğini temsil eden krallığa ait meydanlar, kralın askeri gücünü vurgulamaktadırlar. Askeri gösterilerin olmadığı zamanlarda ise bu alanlar halk tarafından kullanılmaktadırlar (Gökgür,2008). 19. yüzyılda yeni bir cadde ve sokak anlayışı ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde kentsel mobilya ve peyzaj donatıları ile zenginleşen caddeler kentin temelini oluşturmaktadırlar. Geniş trotuarlar, meydanlar, tiyatro alanları oluşturulmakta; kamusal alan bina ve cadde tasarımını desteklemektedir. Bu dönemdeki sosyal bölünmeler, kamusal alanlarda aristokrat ve burjuvaların hakimiyetini ortaya çıkarmaktadır (Toussaint-Zimmermann, 2001). Sennett ve Habermas a göre 19. yüzyılın ikinci yarısında, kapitalizm ve burjuvaziyle birlikte, kamusal alanın içeriği değişmeye başlamıştır. Đnsanlar kamusal yaşamı ahlaki bakımdan sefil bir yaşam olarak görmeye başlayınca kamusal alanın içeriği boşaltılmıştır. Habermas bu durumu cemaatten topluma geçiş olarak tanımlamaktadır. Ortaya çıkan kamusal alan, kamusal ve özelin yeniden tanımlandığı bir uzlaşma ortamı haline dönüşmüştür. 1.Dünya Savaşı ndan sonra ise kentler sanayileşme ile değişim yaşarlarken kamusal alanlar da buna bağlı olarak farklılaşmaktadırlar. Kamusal alanlar mesafeli ilişkilerin, tesadüfi karşılaşmaların yaşandığı mekanlara dönüşmektedirler yılında Le Corbusier tarafından ortaya konan Atina Kartası na göre; geleneksel kamusal alanlar birer dolaşım, yayalaştırma, alışveriş ve gösteri alanına dönüşmüşlerdir lı yıllarda büyük kamusal alanlar ekonomik, sosyal nedenlerden dolayı emniyetsizliği ve sosyal çatışmayı körükleyen odaklar haline gelmişlerdir. Sennett e göre 1960 lı yıllardan sonra kamusal alanın işlevi ulaşıma bağlı olarak yalnızca hareket etme işlevine indirgenmiş durumdadır. Bunun en büyük nedeni küreselleşmeyle değişen üretim biçimi ve buna paralel olarak gelişen fiziki çevre ve kentlerdeki mesafeli toplumsal ilişkilerdir. Sennett bu durumu kamusal yaşamın özelleştirilmesi ve kamusal kültürün sona ermesi olarak değerlendirmektedir. Gelişen ülkelerde, 20. yüzyılın ikinci yarısında kamusal alanlarda genel olarak bir gerileme yaşanmış ve 1980 lerin sonlarından itibaren şehirlerin büyümesi ve gelişmesi ile bu gerileme hız kazanmıştır. Bu hızlı gelişimin bir sonucu olarak, 10

35 kentlerde kamusal alanlar ya taşıt dolaşımının üst düzeye çıktığı alanlara ya da terk edilen mekânlara dönüşmüşlerdir. Kamusal yaşama verilen önemin azalmasına bağlı olarak, geçmişten günümüze kamusal mekânda gerçekleştirilen pek çok toplumsal işlev özel alanlara taşınmıştır. Bu bağlamda, geleneksel kent yapısında kentin kalbi olan kent merkezi kavramı da önemini yitirmiş ve büyük alışveriş merkezleri insanları bir araya getiren yeni kent merkezleri olarak sunulmaya başlanmıştır. Alışveriş merkezlerinde oluşturulan açık ve kapalı ortak kullanım alanları da kentsel kamusal alanların hem işlevsel hem de formel olarak yerlerini almaya başlamışlardır. Kentsel mekanlarda alınan işleve yönelik kararların, gelişen ekonomik dinamiklere ve sektörel mantıklara göre değişim göstermeleri kamusal alanları da önemli ölçüde farklılaştırmaktadır. Günümüzde kamusal alanlarda görülen sorunlar, genel olarak kentsel uygulamalardaki değişimlerden kaynaklanmaktadır. Kamusal gereksinimlerin, buna bağlı olarak kamusal mekanların değişimleri; kent merkezlerinde yaşanan değişimlerin, işlevlerin yer seçim kararlarının farklılaşmasının, özel otomobil kullanımındaki artışın, farklılaşan sosyal ilişkilerin etkisi altındadır. Sanayileşme ve göç, kentleşme olgusunun ve sosyo-ekonomik koşulların değişmesi, nüfusun kontrolsüz bir şekilde hızla artışına bağlı olarak günümüzde özellikle büyük kentlerde kamusal alanlar anlamlarını yitirmekte ve giderek azalmaktadırlar. 2.2 Alışveriş Mekanları Geçmişte kent mekanlarında gerçekleştirilen sosyal bir eylem olan alışveriş, insanoğlunun gereksinimlerini karşılamak amacıyla gerçekleştirdiği en temel etkinliklerden biridir. Bu nedenle de tarih boyunca her dönem ve uygarlıkta, içinde ürün dolaşımının gerçekleştiği mekanlara ihtiyaç duyulmuştur. Alışveriş yöntem ve mekanları kültürler arasında farklılaştığı gibi, kentsel ve kırsal yerleşmeler arasında da farklılaşmaktadır. Alışveriş mekanları arasında tek değişmeyen unsur, ekonomik bir faaliyet alanı yaratması kadar sosyal bir ortamı da beraberinde getirmesidir. Başlangıcı takas sistemine dayanan alışveriş eylemi, paranın bulunmasıyla ve uygarlığın gelişmesiyle değişime uğramıştır. Alışveriş eyleminin yapısının yanı sıra sosyal yönünün de 11

36 değişmesiyle, ilkel pazar yerlerinden başlayıp, günümüz büyük alışveriş merkezlerine kadar alışveriş eyleminin gerçekleştiği mekanlar da değişikliğe uğramıştır Alışveriş kavramı Alışveriş kavramı, insanoğlunun yaşam kalitesindeki artışa bağlı olarak artan gereksinimler sonucunda ortaya çıkmıştır. Alışveriş, insanların yaşamsal gereksinimlerini karşılamak üzere birbirleri ile karşılıklı olarak çıkar sağlayan ilişkilere girmeleri yoluyla ortaya çıkmış ticari eksenli sosyal bir eylemdir (Küçükkömürcü, 2005). Başka bir tanımda ise alışveriş, değiş-tokuş anlamındaki eylem, ticari bir eşya veya mala bakmak, incelemek, fiyat öğrenmek, satın almak gibi fiili durumların bileşkesidir (Hornbeck, 1952). Alışveriş kavramı, belirli bir kar karşılığı, bir hizmetin sağlanması veya bir malın el değiştirmesi biçimidir. Ürün, satıcı ve müşteri öğelerinin sosyal çekirdeğini oluşturduğu alışveriş olgusu, satıcı ve müşteri ile bir eylem niteliği kazanmakta, bu eylemin gerçekleştiği mekanla bütünleşerek alışveriş kavramını oluşturmaktadır Alışveriş kavramının tarihsel süreçte gelişimi Alışveriş eyleminin gerçekleşebilmesi için ürün veya hizmetin bir değer ölçüsünün olması gerekmektedir. Eski çağlarda takas yöntemiyle gerçekleştirilen alışveriş eylemi, para biriminin ortaya çıkarak, ürün veya hizmetin değerinin para birimi üzerinden belirlenmesiyle birlikte para ile satın alma eylemi olarak gerçekleşmektedir. Alışveriş eyleminin gerçekleştirileceği mekan gereksiniminin ortaya çıkmasıyla birlikte, ticaret hayatına canlılık getirmek üzere başka bir işlevden yararlanma fikri ortaya çıkmış ve çeşitli sebeplerle toplanma mekanları olarak kullanılan yerler alışveriş yapılan mekanlar olarak belirlenmişlerdir. Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde alışveriş, temel yaşamsal ihtiyaçları karşılamak için yapılan bir eylem olarak kabul görürken, batı ülkelerinde, temel fizyolojik ihtiyaçları karşılamanın ötesinde çok yönlü, çeşitlendirilmiş, özelleştirilmiş 12

37 kültürel ve sosyal olanakları geliştirmek, sürdürmek ve belirli bir yaşam biçimine dönüştürmek için yapılmaktadır. Günümüzde gelişmekte olan toplumlar da küresel ekonomi ve uluslar arası kültür etkisi ile batı tarz yaşam biçimine paralel tüketim kalıplarını benimseme eğilimi içindedirler (Tercan, 2009). Zaman içerisinde özellikle gelişmiş ülkelerde görülen tüketim odaklı yaşam kültürü ile alışveriş kavramı farklı bir sosyal boyut kazanarak tüketiciyi rahatlatan ve tüketiciye keyif veren bir işleve dönüşmüştür Alışveriş mekanlarının tarihsel gelişimi Takas sisteminden para ile tüketime kadar değişim gösteren alışveriş eyleminin mekan gereksinimleri ve oluşumları da zaman içerisinde değişime uğramışlardır. Alışveriş eyleminin yapısının yanı sıra sosyal yönünün de değişmesiyle, ilkel pazar yerlerinden başlayıp, günümüz büyük alışveriş merkezlerine kadar alışveriş eyleminin gerçekleştiği mekanlar da farklılaşmışlardır. Alışveriş mekanlarının günümüze kadar gelişimlerini anlayabilmek için tarihsel süreç içerisinde incelemek gerekmektedir Avrupa da Antik Dönem den Sanayi Devrimi ne kadar geçen süreçte alışveriş mekanlarının gelişimi Gelişen teknolojilerin sanayileşme sürecini hızlandırması ile kentlerde çok büyük miktarlarda üretim faaliyeti yer seçmiş olup, bu tesislerin talep ettikleri iş gücü neticesinde kırdan kentlere hızlı bir göç hareketi başlamıştır. 19. yüzyılın sonlarında başlayan bu süreç içinde gelişen kentler sürekli olarak hem nüfus hem de ekonomik anlamda büyüme göstermişlerdir. Büyüyen bu kentler yalnızca imalat sanayi ve barınma alanları ile sınırlı kalmamış ve bunların yanında hizmet sektörü daha hissedilir boyutlara kendini taşımaya başlamıştır. Alışveriş mekanları, en eski şekliyle mal ve hizmet edinme eyleminin gerçekleştiği ortamlar olarak algılanmaktadır. Geçmişte alışveriş etkinliği daha çok din ve yönetici devlet kurumlarının etkisi altında gerçekleşmekte, Mısır-Hitit döneminde, çekim alanı olan tapınakların çevresindeki açık mekanlarda yapılmaktadır. 13

38 Ege Denizi nde, Yunanistan a bağlı Girit Adası ndaki ticaret yapıldığının göstergesi olan en erken bulgular Neolitik Dönem e aittir. Bu döneme ait olarak Girit Adası nda, Anadolu, Yunanistan, Mezopotamya ve Mısır kültürlerine ait bulgulara rastlanılması, Giritlilerin çevre kavimlerle ticarete bu dönemde başladıklarını ortaya koymaktadır. Çevre uygarlıklar ile karşılaştırıldığında denizcilikte oldukça ileri olan Giritlilerin, deniz aşırı ülkelerle alım-satım işlemleri yapan tüccarlar oldukları bilinmektedir (Estin ve Laporte, 2007). Topografyası dağlık, işlenebilir toprağı az, su kaynakları sınırlı, üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımada olan Yunanistan ın coğrafi konumu, Yunanlıları denizciliğe yöneltirken küçük bağımsız kent devletlerinin oluşmasını hızlandırmıştır. Bu, nüfus artışını sağlarken, toprağın azlığı, kıyı bölgelerinde kolonilerin yoğunlaşmalarına, halkın ek geçim kaynağı olarak ticaret ve sanayiye yönelmelerine neden olmuştur. Bu da güvenli ve toplu ticari mekanları ortaya çıkarmaktadır (Küçükerman ve Mortan, 2007). Alışveriş etkinliğinin bir mimari biçim alması ve kentin ayrılmaz bir parçası olması, Antik Yunan Hellenistik döneme dayanmaktadır. Antik dönemde agora ve Roma döneminde forum, ilk planlı alışveriş etkinliğini oluşturmaktadırlar (Tokyay, 2005). Kentte en önemli yapıların ve tapınakların bulundukları bir iç kale olan akropolis etrafında kent gelişmektedir. Çevredeki çiftliklere giden, akropolisin eteğindeki patikalar caddelere dönüşürken bu caddelerden biri boyunca yer alan, çevresindeki evler ve kamu yapılarıyla tanımlanan bir açık alan agora olarak ayrılmıştır (Roth, 2002). Agora, M.Ö.7. yüzyılda, Yunancada insanların bir araya gelmelerini ifade etmek için kullandıkları kelimedir. Daha sonraki yüzyılda agora kelimesi pazaryeri anlamında kullanılmaya başlanmış ve zaman içinde sosyal, ekonomik, politik ve hatta dinsel öğelerin birbirleri ile iç içe geçtiği kentsel bir mekana dönüşerek yüzyıllar boyunca kent morfolojisi içindeki önemini korumuştur (Önalan, 2004). Agora, bir meydan niteliği taşıyıp, Homeros un kullandığı anlamı ile toplanmaya ve alışveriş yapmaya imkan veren bir mekansal oluşumdur. Eski Yunan kentlerinde siyasal, sosyal ve ticari bir merkez olan agora; düzensiz ya da dikdörtgen planlı olup, liman kentlerinin limana yakın bölümlerinde, kente gelen ana yolların kesiştikleri 14

39 noktalarda konumlanmaktadır. Tarihte ilk büyük agoralar; Batı Anadolu da Miletos, Priene, Efes, Bergama ve Assos kent devlerinde ortaya çıkmışlardır (Aksoy, 2009). Agoralar, şehrin ortasında birkaç dörtgen bloktan oluşacak şekilde konumlanmakta olup, şehrin en canlı ve seçkin bölgesi durumundadırlar. Đleriki zamanlarda ortaya çıkan toptancı tüccar, spekülatör ve bankerlerin agora yakınlarında ya da limanda yer edinmeleri ile stoalar da borsa ve alışveriş yerleri olarak kullanılmaya başlanmıştır. Şekil 2.1 : Agora, Atina Stoalar, agora alanını sınırlayan elemanlar olup halkı yağmurdan ve güneşten koruyan, arka duvarlarında bir sıra oda ya da dükkan bulunan revaklardır (Wycherley, 1986). Şekil 2.2 : Stoa Attalos, Atina Birçok işleve hizmet eden stoaların planları son derece basittir. Plan şemaları birbirine paralel iki çizginin çekilmesi, bunlardan birinin duvarla, diğerinin kolonlarla yükseltilmesi şeklinde özetlenebilir (Özer, 1996). 15

40 Bu dikdörtgen yapı tipi, zaman içerisinde ihtiyaçlar doğrultusunda birbirlerine eklenerek ya da boşluk bırakılarak yapılmış, hatta klasik dönemi takiben dikey olarak daha uzun yapılmaya başlanmışlardır. Buna örnek olarak M.Ö. 150 de agoranın batı tarafına inşa edilen ve Pergamum Kralı Attalos tarafından Atina ya bahşedilen Attalos Stoa sı gösterilebilir (Roth, 2002). Önceleri agoranın siyasal ve sosyal yönü ön plandayken, ticaretin gelişmesiyle agoralar ticari bir nitelik kazanmışlardır (Wyhcherley, 1986). Özellikle Antik Çağdan Yunan ve Helenlerin ticaret ve sanayide önemli gelişmeler kaydetmeleriyle, stoa biçimini koruyan galerilerin sayıları artmış, dükkanların önlerine sütunlu cephe mimarisi eklenmiş ve agoralar şehrin en canlı ve seçkin öğeleri konumuna gelmişledir. Đlerleyen dönemlerde küçük dini yapıların da kentsel mekana dahil olmaları ile agoralar ve dini yapılar arasında bir geçiş mekanı olarak kullanılan portiko lar ortaya çıkmış ve meydanın etrafındaki sirkülasyonu sınırlandırmışlardır. Mekanın sınırlarını oluşturarak düzensiz gelişmiş agoralara ve forumlara biçim vermekte ve aks kazandırmakta kullanılan, bütün meydanı çevreleyen portikolar, buralara bağlanan sokakların önlerinden geçerek onları gizlemiş ve alanın yalnızca yayalar tarafından kullanılmasını sağlamıştır (Aksoy, 2009). Eski Roma kentlerinde bulunan forumlar ise agoralardan esinlenilerek ancak daha düzenli bir şekilde oluşturulmuş pazar yerleridir. Genellikle forumlar, kentin merkezinde yer alan, dikdörtgen biçimli, etrafı binalarla, portikli duvarlarla çevrili olan, yüzü anıt ve heykellerle süslenmiş yapılarla kuşatılmış alanlardır (Aksoy, 2009). Şekil 2.3 : Forum, Roma 16

41 Forumun önemli bir işlevi de sergilediği yapılarla ya da savaşlarda zafer kazanmış komutan heykelleri ile Roma nın gücünü ve ihtişamını vurgulamasıdır. Yunan agoralarında manzara önemli bir unsur iken forumlarda anıtsal yapılara önem verilmiştir (Aksoy, 2009). Forumlar, pazar ve alışveriş merkezi olarak kullanılan, siyasal ve genel amaçlı toplantıların yapıldığı kalabalık ve oldukça işlek mekanlar olup, küçük standart dükkanların sıralanmasıyla oluşmakta, mahkemeler ve tapınaklar gibi kamu yapıları ile çevrelenmektedirler. Roma dönemindeki forumların dört taraflarının stoalarla kaplandığı görülmektedir. Forumdaki dükkanların önlerinde bulunan sütunlu kısımlar gezinti ve dolaşma alanı olarak ayrılmakta, ortadaki boşluk kısımlarda da seyyar satıcıların satış yapmalarına izin verilmektedir. Kentlerde çoğu zaman bir tek forum olmuş ve kentin en önemli tapınağı da burada yer almıştır. Forum ilk zamanlarda ağırlıklı olarak ticaret merkezi işlevi görürken, devlet otoritesinin artmasıyla tapınaklar, resmi yapılar yapılmaya başlanmış, ticaret eylemi bu alanlardan dışlanmıştır. Dışlanma nedeniyle, büyük kentlerde, biri resmi (forum civile), diğeri ticaretin yer aldığı (forum venale) iki forumun oluşmasına neden olmuştur (Say-Özer, 1996). Roma daki en önemli forumlardan olan Cumhuriyet Forumu, zaman içerisinde geliştiğinden dolayı sıfırdan inşa edilen kentlerde olduğu gibi tam olarak dik açılı bir plana sahip değildir. Cumhuriyet Forumu, ticaret ve yönetim merkezi olma işlevini yüklenmekte, sahip olduğu kişi ve kurumlar adına yapılan heykelsi yapıları ile Roma Đmparatorluğu nun yükselen gücünü göstermektedir (Aksoy, 2009). Đmparatorluk döneminde yapılan diğer forumlar da Cumhuriyet Forumu gibi bir aks üzerinde şekillenmekte ve kareye yakın dikdörtgen ya da yarım daire şeklinde meydanları içermektedirler. Meydanların her biri kolonatlarla sarılarak bir yapıya odaklanmaktadır. Bu tip forumlarda büyük bir mekan kurgusu içerisinde farklı birkaç mekan birden oluşturulmakta, her bir mekan kolaylıkla algılanabilecek şekilde kolonatlarla birbirlerine bağlanmakta ve mekanlar arası geçişler sağlanmaktadır (Mesutoğlu, 2001). MS. 110 yılında Đmparator Trajan ın mimarı Yunanlı Apollodoros tarafından, Roma Cumhuriyet forumuna bitişik bir alışveriş ünitesi yaptırılmıştır. Đki katlı, çevresi kapalı ve doğal havalandırmalı olan ünitede bulunan satış birimlerinin, bugünkü 17

42 alışveriş merkezlerinde olduğu gibi ön kısımları açık olup, müşterinin dolaştığı açık bir mekana bakmaktadır. Büyük Roma kentlerinde M.S. 1. yüzyıldan itibaren temsili alışveriş sokakları oluşmaya başlamaktadır. Cadde kenarlarında karşılıklı konumlanan stoaların arkalarına ticari amaçlı kullanımı olan birimler eklenmektedir. Bir süre sonra sütunlu alışveriş caddeleri olarak anılmaya başlanan bu caddelere Efes, Side gibi Yunan kentlerinde rastlanılmaktadır (Say-Özer, 1996). Erken Ortaçağ kentlerinde sokakların işlevleri, ulaşım olduğu kadar, satıcı ile tüketici arasındaki iletişimi de sağlamak olmuştur. Yapıların sütunlu olmaları, hava şartlarından korumaları nedeniyle, hem esnaf ve zanaatkarlar hem de müşteriler için avantaj sağlamaktadır. Bu dönemde sokaklar ticari aktivite ile birlikte kent yaşamının kesintisiz sürdüğü kentsel mekanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ortaçağ kent kurgusunda ticari mekanların belli merkezler oluşturmaları söz konusu değildir. Meydanlarda, oluşan kalabalıktan ticari açıdan yararlanma amacıyla seyyar satış birimleri ve belirli günlerde kurulan pazarlar yer almaktadır (Şahinler, 1964). Köylü, zanaatkar ve esnaf mallarını satmak üzere sur içinde düzenlenen haftalık pazar yerlerine gitmektedirler. XI. yüzyıl Ortaçağ kentinde tüccarların toplandıkları bu pazar yerleri, senyörün malikanesi ve kilise meydanından sonra en önemli mekanlar olarak bilinmektedirler (Çetinel, 1999). Ortaçağ Avrupa sının alışveriş mekanları olan pazaryerleri, katedrallerin çevresinde ve meydanlarda kurulan seyyar panayırlarla birlikte plansız bir yapıya sahip olup, dönemin kamusal alanlarını oluşturmaktadırlar. Toplumsal yaşam geliştikçe alışveriş ve ticaret merkezi olan pazaryerleri, kente gelir getiren ana merkezler olarak kabul görmüş, dini ve yönetime ait binalar geri planda kalmışlardır. 12. yüzyıldan sonra ise, alışveriş etkinliği seyyar birimlerden özel fuarlara, depolara ve üstü kapalı tekil dükkan anlayışına dönmüştür. Bu dönemde genel olarak malın sergilendiği dükkan, deposu ve tüccarın evi ile tek bir birimde yer almaktadır Anadolu da alışveriş mekanlarının gelişimi Đnsanlık tarihinde ilk ekonomik hareketlilik Anadolu topraklarında yaşanmıştır. Anadolu ve Orta Doğu, Asur ticaret kolonileri döneminden bu yana, ticaretin 18

43 merkezinde yer almaktadır. Tarımın ilk olarak geliştiği bölgeler olan Fırat-Dicle nehirleri arasındaki Mezopotamya vadisi ile Mısır ın Nil vadisinde geliştirilen sulama sistemleri, toprağın verimini arttırarak ticaretin oluşmasında ve Mezopotamya ile Mısır Uygarlıklarının ortaya çıkmalarında etken olmuştur (Aksoy, 2009). Mezopotamya da ortaya çıkan Sümer, Babil, Kalde ve Asur kültürleri kendi sınırları içerisinde oldukları kadar dış dünyayla da ticaret ilişkilerini geliştirmişlerdir. Verimli Hilal olarak adlandırılan ve Mısır dan Filistin e, Suriye den Fırat ve Dicle nehirlerinin deniz ağına kadar uzanan ve Eski Sümer olarak bilinen bölgede, uzun mesafelerle olan ticaret, Mezopotamya yaşamının özü olmuştur. Yetersiz olan madenler, işlenmiş metal ve kereste gibi hammaddeler Anadolu, Afrika, Suriye ve Kıbrıs tan ithal edilmiş, aslen Irak ta Dicle kıyısında bulunan Asurlular da kendi imalatları olan yünlü ve keten dokumaları, silah ve süs eşyalarını ihraç etmişlerdir. Hammadde alınarak mamul madde ihraç ediliyor olması, Mezopotamya nın ekonomik gelişmişliğinin anlamlı bir işaretidir (Küçükerman, 2007). Asurlular, organize ticaretin Anadolu daki ilk temsilcileri olarak öne çıkmışlardır. M.Ö dönemi, Asur Ticaret Kolonileri Çağı olarak anılmaktadır. Asurlular, kendi coğrafyalarında var olmayan bakır kaynaklarına ulaşmak için Anadolu da ticaret kolonileri kurmuşlardır. Hem yaşanılan hem de ticaret yapılan yerler olan ve Karum olarak adlandırılan site devletlerinden Anadolu da 10 adet oluşturmuşlardır. Kayseri den 22 km. uzaklıktaki Kültepe Kaniş de Asurlu tüccarların başkentleri olmuştur (Aksoy, 2009). Asurluları izleyen M.Ö yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Hititler döneminde ticarette belirgin bir düşüş yaşanmıştır. Anadolu kentlerinden birisi olan Đyonya da sikkenin tedavüle girmesinden 1300 yıl sonra bile Hititlerde malın alımsatımı hala takas usulüyle (barter) yapılmaktadır (Alparslan, 2003). Hititler, savaşçı bir ulus olduklarından ticaretle fazla ilgilenmemiş, ticareti Asur ticaret kolonilerinden yerleşik tacirlere yaptırmışlardır (Küçükerman, 2007). Türkler Anadolu ya geldikleri ilk zamanlarda, Bizans döneminden devralınan, sur kapılarının dışında konumlanan ve düzensiz bir yapılaşma sergileyen, küçük ölçekli alışveriş mekanlarını kullanmışlardır. Haftanın belirli günlerinde, köylüler ürünlerini surların başına gelerek satmışlardır (Cezar, 1985). 19

44 yüzyıllar arasında Türkistan dan Akdeniz e kadar uzanan coğrafyada bulunan Selçuklu Đmparatorluğu Dönemi nde, Đpek yolunun Anadolu topraklarından geçmesi ile devamlı bir ekonomik hareketlilik söz konusu olmuştur. Özellikle Selçuklu döneminde Antakya dan başlayıp Đran, Afganistan, Pamir bölgesi üstünden Çin Dayang bölgesine uzanan Đpek yolunun geçtiği bölgede kervan yoluyla ticaret yeniden işlerlik kazanmış ve dönemin ilk ticaret yapıları yapılmaya başlanmıştır (Aksoy, 2009). Zamanla Selçuklu otoritesi sağlamlaşıp ticaret yollarının denetimi tamamen ele geçirilmiştir. O devirde ülkede iki tane ticaret yolu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kuzey-güney doğrultusunda olup, Rusya üzerinden gelen malların Akdeniz e gönderilmesini, oradan gelenlerin de tekrar Karadeniz e kıyısı olan ülkelere ulaştırılmasını sağlamaktadır. Đkinci yol ise ünlü Đpek yoludur (Sezgin, 1979). 11. yüzyıla gelindiğinde, yeni kurulmaya başlanan kentlerdeki alışveriş alanları kent merkezlerinde yer seçmiş, mevcut kentlerdeki alışveriş merkezleri de büyütülerek kent içine doğru yönlendirilmişlerdir (Aksoy, 2009). 12. yüzyıldan itibaren uluslar arası uzun mesafe ticaretinin gelişmesi, kervanların ticaret yollarını kullanım sıklıklarını arttırmıştır. Hem ticaret için gelen kafileleri barındıracak yapıların bulunmaması, hem de yolların kontrol altında tutularak güvenliğin sağlanması gerekliliği ile Anadolu da ilk ticari konaklama yerleri olan han ve kervansaraylar yapılmaya başlanmıştır. Selçuklu döneminde görülen çarşılar ise belirli bir düzen dahilinde olmadan, kentin dışında, göçebe grupların ve kervanların konaklama noktalarına doğru bir gelişim göstermişlerdir. Çarşılarda işlevsel ayrışma ve uzmanlaşma görülmemiştir. Osmanlı Dönemi nde çarşı kültürü kentin mekansal yapısında olduğu kadar sosyal, kültürel ve toplumsal yapısının oluşumunda da büyük öneme sahiptir. Merkez çarşılar, kadın-erkek ve tüm sosyal grupların bir arada bulundukları, esnaf ve tüccarların kümelendikleri ticari mekanlardır. Osmanlı Dönemi nde dükkan açma ve kapama kurallarının getirilmesi, Selçuklu Dönemi nde artması özendirilen esnaf mekanlarının sınırlandırılmaları ile Osmanlı Dönemi öncesinde gelişigüzel olan çarşı düzeni yeniden kurgulanmaya çalışılmıştır. 20

45 Osmanlı Dönemi nde toplumun kültürel, sosyal, ekonomik ve dinsel alanda var olan dinamizmi, çarşının şehir merkezinde yer almasını ve yakınında bir cami bulunmasını getirmiştir. Selçuklu-Osmanlı kültürü içinde önemli yeri olan çarşılar; Đstanbul, Đzmir, Bursa vb. tarihi kentlerde alışverişin mimarlık kültürünü yaratmışlardır. Osmanlı Dönemi nde ticari mekanların oluşum modeli, Fatih in 1461 de Đstanbul Kapalıçarşı yı kurma fikriyle ortaya çıkmaktadır. Model, vakıf + ticaret sistemi nin birleştirilmesine dayanmaktadır. Vakıflar, ticaret merkezlerinin kurulmalarını sağlamak için finansman sağlamaktadırlar. Kapalıçarşı yla Fatih in getirdiği bu model, sistemin rasyonelidir. Bu nedenle Osmanlı döneminde kurulan tüm çarşı ve bedestenler; finansman kurgusu ve mimarisi bakımından Đstanbul daki Kapalıçarşı ya benzemektedirler (Küçükerman, 2007). Özellikle sıcak iklim koşullarına sahip ülkelerde yakıcı güneşten korunmak için, sürekli alışveriş yerleri olan çarşılarda, dükkanların önlerindeki sokakların üzerlerinin örtülmesi ile günümüz alışveriş merkezlerinin ilk örnekleri sayılabilecek kapalıçarşılar doğmuştur. Günümüzde Türkiye sınırları içindeki mevcut kapalıçarşıların hepsinin Osmanlı döneminde yapıldıkları bilinmektedir. Selçuklu döneminde, kervansaray avlularında kurulan çarşılar; Osmanlı mimarlığında, alışveriş kültürünün en canlı örneği olan bedestenlerdir. Osmanlı Dönemi ne kadar tek başlarına inşa edilen kervansarayların, Osmanlılar döneminden itibaren cami, fırın, hamam, kahvehane ve dükkan türündeki yapılarla birlikte düşünülerek külliye halini almalarının ardından, külliyelerin varlıklarını sürdürebilmeleri için gelir getiren yapılara gereksinim duymaları bedesten, arasta gibi ticaret yapılarının yaptırılmalarına sebep olmuştur. Bedestenler, büyük tüccarların bulunduğu ve transit ticarete konu olan malların satıldıkları kapalı pazaryerleridir. Osmanlı kentlerinde yer alan bedestenlerde başlarda en çok kumaş ticareti yapılmış olup, zamanla başka değerli mallar da satılmıştır. Anadolu da bedesteni olan 4 çarşı sırasıyla; Bursa (1400), Tire (1402), Edirne (1421) ve Đstanbul Cevahir Bedesteni (1460) dir. Değerli kumaşların satıldığı Bursa 21

46 Bedesteni 14 kubbeli, 4 kapılı, dışını dükkanların çevrelediği önemli bir ticaret yapısı olup kentin merkezinde yer almaktadır (Aksoy, 2009). Şekil 2.4 : Bursa Bedesteni Ticari açıdan öne çıkan Osmanlı kentlerini inceleyecek olursak; Osmanlı'nın başkentlerinden Edirne, 15. yüzyıldan itibaren, doğudan gelen malların alışverişinin yapıldığı, sonra Balkanlara açıldığı, aynı zamanda Avrupa'dan gelen malların satıldığı çok zengin bir ticaret kenti konumundadır. Bu nedenle, artan ekonomi ve ticaret yoğunluğunu karşılamak, aynı zamanda cami ve imaretlere gelir sağlamak için kentte birçok çarşı, han ve bedesten inşa edilmiştir. 1569'da Mimar Sinan tarafından inşa edilen 300 metre uzunluğundaki Ali Paşa Çarşısı, yüz otuz dükkândan oluşmaktadır. Şekil 2.5 : Ali Paşa Çarşısı, Edirne Başka bir Osmanlı başkenti olan Bursa'da ise ilk bedesten olan ve dokuma ürünlerinin satıldığı Emir Han yer almaktadır. Đstanbul'un fethi ve başkent olmasıyla birlikte, alışverişin ticari ve mimari gelişimi Bursa da daha da ilerlemiştir. 22

47 Đzmir'in alışveriş tarihi ise 800 yıl geriye uzanmaktadır. Đpek Yolu'nun batı ucundaki ticaret merkezi olan Đzmir'de limanın ağzında, 12. yüzyılda Bizanslılar tarafından kurulan Đzmir Liman Kalesi bulunmaktadır. Kale tarafından korunan limanın sağ kıyısında ise Frenk tüccarlarının dükkânları, limanın iç kısmında da kervansaraylar bulunmaktadır. Đpek Yolu'nu izleyen deve kervanlarıyla Đzmir'e getirilen mallar bu hanlara indirilmekte, Ceneviz tüccarları aracılığıyla da limandan gemilere yüklenerek ihraç edilmektedir. Bölgenin ticari potansiyelinden dolayı, birçok tarihi mekânı kucaklayan Kemeraltı yerleşim alanı da bu bölgede kurulmuştur. Zaman içinde bu bölgede yerleşim gelişmiş; hanlar, hamamlar, camiler, kiliseler, havralar, şadırvanlar, oteller inşa edilmiş ve bölge ticaret merkezi durumuna gelmiştir. Doğu Akdeniz liman kentleri arasında çok önemli bir ticari yeri olan Đzmir'de, 18. yüzyılda Đngiliz, Rum, Ermeni ve Yahudi azınlıklar kendi gümrüklerini, alışveriş kültürü ve mimarlığını geliştirmişlerdir. 18. yüzyıl, Đzmir'in ticari açıdan büyüme ve zenginleşme dönemidir. Ulaşım aracı olarak hayvanların ve hayvanla çekilen araçların kullanılmaları, yayaların alışveriş amaçlı çarşı içlerini dolaşmaları Türk çarşılarının oluşumlarında yaya ölçeğinin esas alınmasını gerektirmiştir. Çarşı yollarının dar olmaları oradan geçen yayalara iki tarafla da ilgisini yitirmeden aradığını bulabilme, fark edebilme imkanını sağlamakla birlikte, satıcıya da malını daha çok kişiye tanıtıp beğendirebilme şansını vermiştir Sanayi Devrimi sonrası alışveriş mekanlarının gelişimi Sanayi devriminden sonra bilgi ve teknolojik gelişmelerin artmasıyla, üretim biçimleri, üretimin kapasitesi ve çeşitliliği fazlalaşmış; hammade, ulaşım, işgücü ve anaparanın varlığının etkileri, üretimin yerini, mekanını ve genel anlamda kentleri etkilemiş; üretimin neden ve sonucu olan tüketim anlayışı ve ihtiyacındaki değişimler ile yeni tür tüketim mekanları ortaya çıkmıştır (Uzun, 2008). 18. yüzyıldan itibaren Avrupa da endüstrileşmenin etkisiyle köylerden kentlere yoğun göçler yaşanmıştır. Doğan yiyecek ihtiyacını karşılamada yetersiz kalan kent meydanlarında kurulan küçük pazar alanları yerlerini kent merkezine uzak yerlerde kurulan büyük kapalı pazar alanları olan haller e bırakmıştır. Sanayinin gelişmesinin etkisiyle demirin kullanılarak yapıldığı haller; alışveriş caddeleri ve alışveriş meydanlarından farklı olarak pazarın olduğu gün ve saatlerde kullanılıp 23

48 diğer günlerde boş kalmışlardır. 18. yüzyılda yeni pazar alanları olarak ortaya çıkan haller, hem mekansal kurguları hem de alışveriş işlevine getirdikleri düzenlemeler bakımından günümüzün alışveriş merkezlerine örnek teşkil etmişlerdir (Aksoy, 2009). Avrupa kentlerinde kent nüfuslarının artmasıyla birlikte fuar, panayır türü alışveriş etkinliklerinin düzenlendiği mekanlar giderek büyük açıklıklı, dökme demirden, çok katlı kapalı fuar alanlarına dönüşmüşlerdir. Bu çok katlı yapıların alt katları mağazalar ve yaya yolları, üst katları ise tüccarların büroları olarak kullanılmaktadırlar. Fuar mekanları gibi katlı, kapalı yapılar, kent planlarının şekillenmesinde de etkili olmuşlardır. Bu tip yapılara örnek olarak sanayi devriminden sonra ortaya çıkan ve bu dönemi karakterize eden pasajlar gösterilebilir. Pasajlar, binalar arasında, iki tarafında dükkanların dizili olduğu, üstleri cam ve demir konstrüksiyonla kaplı, ışığı yukarıdan alan alışveriş mekanları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Sanayi devrimiyle gelişen kentleşme, kent merkezlerinde ticaret, iş ve alışveriş mekanlarının fazlalaşmasına ve kentlerde çok katlı ticaret ve alışveriş mekanlarının oluşmalarına neden olmuştur. Bu dönemde küçük atölyelerin yerlerini fabrikalar almış, bu sayede üretim sistematikleşmiştir. Üretilen ürünlerin tüketimini kolaylaştırmak için yeni pazarlama stratejilerinin geliştirilip uygulanabileceği alışveriş mekanlarına ihtiyaç duyularak küçük mağaza ve dükkanların yerlerine büyük mağazalar (department store) yapılmaya başlanmıştır (Aksoy, 2009). Büyük mağazalar (department store), sanayi devrimi ile kitlesel üretimin artması, üretilen ürünlerin çeşitlenmesi, kent nüfuslarının fazlalaşmasının getirdiği trafik, kirlilik gibi olumsuz dış koşullardan korunaklı rahat alışveriş imkanı sunmaları ve malların uygun koşullarda sergilenebileceği mekanlar yaratmaları nedeniyle ortaya çıkmışlardır (Uzun, 2008). Sanayi devrimi sonrasında 1930 larda tüm dünyada yaşanan krizin etkisiyle, büyük mağazalardan (department store) sonra A.B.D. de süpermarketler, Avrupa da ise hipermarketler ortaya çıkmıştır. Sanayi devrimi sonrasında yaşanan kentleşme, nüfus artışı, gelişen teknoloji ile birlikte insanların yaşam alışkanlıklarında da farklılaşmalar görülmeye başlanmıştır. 24

49 Çalışma saatlerinin fazlalaşması, yaşam temposunun artması ile birlikte zaman değerli hale gelmiş ve her çeşit ürünü, her kesimin ekonomik durumuna hitap edecek şekilde bir arada bulundurabilecek ve zaman kaybetmeden alışveriş yapılmasına imkan verecek mekanların gerekliliği alışveriş merkezlerinin ortaya çıkmalarına neden olmuştur. Bu süreçte sanayi devriminin etkisiyle mimarideki modernizm hareketleri de alışveriş merkezlerinin tasarımlarında etkili olmuştur (Aksoy, 2009). Türkiye ye baktığımızda, gelişen sanayi ve ticari hayat ile birlikte özellikle 1950 lerden sonra yalnızca alışveriş işlevini değil iş ve ticaret merkezi işlevini de barındıran üniteler ortaya çıkmaya başlamıştır yılında açılan Đstanbul Manifaturacılar Çarşısı (ĐMÇ) bu tipin hala kullanılan bir örneği olarak karşımıza çıkmaktadır Alışveriş tüketim mekanlarının oluşumları Alışveriş mekanlarının gelişimine baktığımızda, kentlerin büyümeleri, küresel piyasada yer edinme çabaları, toplumların kültürel ve sosyal yapılarının, tüketim alışkanlıklarının değişmeleri ve özel taşıt araçlarının sık kullanımları gibi nedenler ile alışveriş mekanları zaman içerisinde farklılaşmıştır. Örneğin; pazar yerlerinin alışveriş olgusuna geçicilik ve kalıcılık üzerinden farklı mekan özellikleri sunduklarını, dükkan, mağaza gibi alışveriş birimlerinin yakınlık ve öznellikleri ile değişik mekansal oluşumlar içerdiklerini, pasajların sokaklar arası geçiş bölgelerinde konumlanan mekanlar olarak algılandıklarını, çarşıların alışveriş yanında toplanma ve iyi vakit geçirme gibi hem kültürel yapıyı hem sosyal ilişkileri etkileyen mekanlar olduklarını, son tüketim mekanları olarak alışveriş merkezlerinin ise tüm bu sosyal, kültürel ve mekansal ilişkileri içerilerinde barındırarak bireyleri tüketime yönlendiren mekanlar olduklarını görmekteyiz. Günümüzde, geçmişte alışverişin yapıldığı, sosyal ilişkilerin yaşandığı ticari alanlar olan geleneksel alışveriş mekanlarının, yüzyılların getirdiği fiziksel yıpranmanın etkisinde kalmaları, bu süreçte demografik yapının ve sosyal dokunun farklılaşması, ihtiyaçların değişmesi neticesinde mekan kaliteleri düşmekte ve kent içerisinde çöküntü alanlarına dönüşmektedirler. Bu nedenlerle kentlerde ticari aktivitelerde geri planda kalan kent içerisinde yer alan geleneksel alışveriş mekanları yerlerini farklı mekansal kurguları ve sundukları farklı işlevleri ile konforlu mekanlar yaratan alışveriş merkezlerine bırakmaktadırlar. 25

50 Han tipi mekanlar Đşlek caddelerde, konak yerlerinde, ticaretgah şehirlerde yolcuları barındırmak, kervanları dinlendirmek, malları sahiplerine veya tüccara teslim edinceye kadar muhafaza etmek için yapılan kagir bina tipine han denmektedir (Doğru, 1995). Hanlar, barınma, dinlenme, muhafaza işlevlerinin yanı sıra esnaf ve zanaatkarların üretim ile ticaret yaptıkları yerler olarak öne çıkmaktadırlar. Üretim yapılan hanlar ile tüccarların hem barındıkları hem de ürünlerini muhafaza ettikleri hanlar farklılaşırken, bu farklı tip hanların mekan organizasyonları da farklı gelişen ihtiyaçlar doğrultusunda kurgulanmışlardır. Hanlar, bir avlu etrafında şekillenen, dışarıya kapalı, genellikle iki katlı bir revaktan ve arkasına sıralanmış odalardan oluşan ve şehir dokusunda yer alan mekanlardır. Persçe de ev anlamına gelen hanların 10. yüzyıla kadar ticaret olarak kullanımına rastlanılmamaktadır. Ortaçağdan itibaren 20. yüzyılın başlarına kadar yerli ve yabancı tüccarların, toptancıların yüklerini bıraktıkları, işlikler ile satış birimlerinin bulunduğu mekanlar olan hanlar, çoğunlukla ticaret kentlerinde varlıklarını sürdürmüşlerdir (Say-Özer, 1996). Geçmişte han sayıları, kentin ticari anlamda gelişmişliğini ve önemini vurgularken, kent içerisinde yoğunlaştıkları yerler de kentin ticari merkezini oluşturmaktadır. Türk kervansaraylarından, Antalya yakınında bulunan Evdir Hanı, 4 eyvanlı, merkezi üstü açık avlulu olan birinci tip han örneğidir. Sadece Anadolu da görülen Antalya- Alanya yolu üzerinde yer alan Şerafza Hanı (Şarapsa Hanı) avlusuz ve üstü örtülü yapılanmış olup ikinci tip hanlara örnek olarak gösterilebilir. Bu iki tarzın farklı uygulamalarından olan karma formlu hanlar ise üçüncü tip hanlar olup, Konya- Aksaray yolunda yer alan Sultan Han bu tip örnek olarak gösterilebilir. Kervansaraylar ise, şehirlerarası kervan yolları üzerinde bulunan uğrak yerleri olup, uzun mesafeler arasında mola yerleri olarak kullanılmakla birlikte, mal takasının ve ticaretin rahat koşullar altında yapılmasını da sağlamaktadırlar (Küçükerman, 2007). Sözcük anlamı konaklama ve güvenlik olan kervansarayların hepsi korunaklı olmaları dolayısıyla avlulu ve tek kapılı olarak yapılmışlardır. Plan tipleri geometrik ve genellikle dik açılı olup, alt katlarında yer alan odalar depo ve hayvan barınakları olarak kullanılırken, üst katlarındaki odalar tüccarların konaklamaları için 26

51 ayrılmışlardır. Kervanların geçtikleri yol üzerinde ve kentlerde bulunan kervansaraylar vakıflar tarafından yaptırılmışlardır (Aksoy, 2009). Şekil 2.6 : Evdir Hanı, Antalya Şekil 2.7 : Sultan Hanı, Aksaray, Konya Đstanbul da yer alan hanlar, Cumhuriyet Dönemi nde, özellikle de tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş sürecinde ciddi değişimlere uğramışlardır. Sanayi ve ticaretteki gelişmeler ile geleneksel alışveriş alışkanlıkları farklılaşarak alışveriş mekanlarında işlevsel ve biçimsel değişimlere yol açmıştır. Yok olma tehlikesi ile karşılaşan kimi hanlar ise restore edilerek farklı işlevlere dönüşmüş, yoğunlukla da turizm sektörüne hizmet eden işlevler üstlenmişlerdir. Bir çoğu da sonradan eklenen uygunsuz bölümlerin etkisiyle kimliklerini kaybetme ve strüktürel olarak yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmışlardır. 27

52 Pazar yerleri Pazar yerleri, ürünlerin açık bir mekanda bir arada sergilendiği, geçici bir süreyle kurulan, alışveriş eyleminin daha ucuza ve seçerek yapıldığı tüketim mekanlarıdır. Pazar yerleri aynı zamanda geçmişten günümüze bir değiş-tokuş / ticaret aracı ve ekonomik büyüme unsuru olarak toplumsal yaşamın faal merkezleri olmakla birlikte yalnızca ticari ilişkiler dünyasında değil, kentsel sistemin dinamizminde de rol oynamaktadırlar. Daha çok günümüzde semtlerde kurulan periyodik pazarlar; otoriteler tarafından belirlenmiş yerlerde, düzenli aralıklarla kurularak, alıcı ve satıcıların karşılıklı etkileşim içerisinde oldukları, ürün çeşitliliğinin fazla olduğu hareketli kamusal tüketim mekanlarını oluşturmaktadırlar. Periyodik pazarlar, büyük şehirlerde, yakın çevrede yer alan yerleşik dükkanlar ve günlük diğer satış unsurlarının (seyyar satıcı, işportacı gibi) tamamlayıcısı ve şehrin ticaret alanını genişleten birimler olarak görülmektedirler. Çevreye iyi entegre olmuş bir bölgesel pazar sistemi, mekansal ve zamansal yakınlık arasındaki doğru ilişki ile sağlanabilmektedir. Periyodik pazar oluşumlarını etkileyen başlıca unsurlar; talebi yaratan alıcı kitlesinin büyüklüğü, çevre yerleşmelerle ulaşım ilişkileri, çevre halkının ihtiyaçlarını karşılayacak diğer alışveriş birimlerinin varlığı ve yerleşmelere olan mesafeleridir. Pazarlar aynı zamanda toplumun sosyo-kültürel yapısını, bağlı oldukları belediyelerin mali özelliklerin, kontrol güçlerini, değer ve siyasetlerini; şehrin toplumsal yapısı ve büyüme eğilimlerini gösteren sosyal kamusal mekanlardır Dükkan, mağaza vb. alışveriş birimleri 19. yüzyılda tüketim mekanları, farklı sosyal katmanların ve statü gruplarının zevk ve isteklerine göre dükkan birimleri olarak çoğalmışlardır. Örneğin üst sınıfların Galata ve Pera daki Batı mallarına erişim sağladığı dükkanlar, Osmanlı günlük yaşamının birer parçası olmuşlardır. Bu mağazalar alışverişe yeni bir deneyim katmış; satın alınan mallar sadece faydaları ile değil aynı zamanda, vitrin sunumundan başlayarak, müşterilerinin estetik gereksinimlerini karşılamaları ile de üst sınıf alıcıyı etkilemişlerdir (Kandiyoti, 2003). 28

53 Endüstri Devriminin yaşanması ile alışveriş kalıplarında da değişimler olmuş; daha çok tüketim yapabilecek kitlelere yanıt vermesi gereken ve büyüyen ticaret sermayesi, ulaşım ve malı koruma teknolojisindeki gelişmelerle birlikte dükkanlardan mağazalara (department store) geçiş yaşanmıştır. Önceki dönemlerde üretici ile tüketici karşı karşıya gelirken mağazaların ortaya çıkışları ile üretici ile tüketici arasına aracılar girmeye başlamıştır. Paris te bulunan Bon Marche ve Au Printemps 19. yüzyılda yapılan ilk büyük mağaza yapılarıdır larda tüm dünyada yaşanan kriz sonrasında halkın alım gücünün azalması ile birlikte A.B.D. de süpermarketler, Avrupa da hipermarketler ortaya çıkmışlardır. Süpermarket ve hipermarket gibi iki farklı kavramın ortaya çıkması Avrupa ve Amerikalıların kültürel farklılıklarından kaynaklanmaktadır (Çetinel, 1999). Genellikle büyük ve kapalı mekanlar olan süper/hipermarketler, daha çok çeşitte, daha fazla miktarda ve daha ucuza satılan ürünleri, belirli aralıklarla ve belirli bir düzen içinde yerleştirilmiş raflarda sergileyecek mekanlar sunmaktadırlar. Zaman içerisinde büyüyen ticaret sermayesinin ortaya çıkardığı bir veya ilintili birkaç tür malı üreten işletmelerin, kendilerine ait perakende satış merkezlerini oluşturmalarından ve ilk mağazalarının büyüyebilecekleri maksimum boyutlara ulaşmasından sonra, kentin farklı bölgelerinde aynı malı satan, aynı imajı ve adı taşıyan yeni şubeler açarak ve tüm mağazalar arasında imaj bütünlüğü sağlanmaya çalışılarak zincir mağazalar yaratılmıştır. Türkiye nin ilk büyük mağazası olan Vakko, 1962 yılında Đstiklal Caddesi nde açılmıştır. Yaklaşık m2 lik bir alana yayılan mağaza, lüks ve markalı giyim, pazarlıksız satış, ürün değişimi ve iadesi gibi kurumsallaşma göstergesi olan kavramları da beraberinde getirmiştir yılında Ankara, 1979 yılında da Đzmir de açılan mağazalar ile zincir mağaza kavramı da ülkemizde yayılmıştır ( Bu gelişmeleri takiben Beymen ve YKM gibi mağazalar sektörde yerlerini almışlardır yılında ilk mağazasını Bakırköy de açan Çarşı Büyük Mağazacılık firması, o güne kadar görülen giyim ağırlıklı olan büyük mağaza anlayışını aşmış, ev tekstili, parfümeri, aksesuar, spor aletleri gibi farklı ürün gruplarına da yönelmiştir. Dükkan ve mağazaların sokak veya cadde boyunca uyumlu bir şekilde diziler oluşturdukları mekanlarda alışveriş caddeleri meydana gelmektedir. Daha çok 29

54 merkez alanlarda görülen ve araç trafiğinin kısıtladığı bu caddeler, alışveriş için yayalara ayrılan yollarla alışveriş ortamına dönüştürülmektedirler. Bu da kent merkezlerini yayalar tarafından kullanılabilir kılarak sosyal, kültürel ve ekonomik yönlerden denge kurmalarına neden olmaktadır. Đstanbul da Đstiklal Caddesi, Bağdat Caddesi, Bahariye Caddesi gibi örneklerine rastlayacağımız bu mekanlar aynı zamanda alışveriş merkezi kavramına da geçişte büyük rol oynamaktadırlar. Günümüzde büyük mağazalar bağımsız olarak yer seçtikleri gibi alışveriş merkezleri içerisinde çapa mağaza görevi üstlenebilmekte, alışveriş caddeleri alışveriş merkezleri tasarımlarını etkileyabilmektedir Pasajlar Günümüz alışveriş merkezleri için arketip oluşturan pasaj adı verilen kapalı yaya çarşıları, yirminci yüzyılın ortalarında, üst ve orta sınıf kesimin vitrin bakmaya çıktıkları mekanlar olarak ortaya çıkmışlardır. Caddeyle iç mekan arası alanlar olan pasajlar, biraz dar dolaşım alanları sunmakla birlikte güvenli gezinme mekanları sağlamaktadırlar. Pasajların dolaşım alanlarının tasarımlarının günümüz alışveriş merkezlerinin mekan oluşumlarını etkiledikleri görülmektedir. Pasajların özellikle Paris gibi kentlerde ünlenmelerinin başlıca nedenlerinden ilki, tekstil ticaretindeki yoğunlaşmadan kaynaklanmaktadır. Tekstil piyasasının gelişimi, pasajlardaki mağazalarda sunulan malların çeşidini ve kalitesini arttırmıştır. Bu da pasajları lüks eşya ticaretinin merkezlerinden biri haline getirmiştir. Endüstriyel lüksün yeni bir buluşu olan bu pasajlar, bina kitlelerinin arasında uzanan, üstleri cam kaplı, mermer duvarlı geçitlerdir ve ışığı yukarıdan alan bu geçitlerin iki yanında en şık dükkanlar uzanır, böyle bir pasaj küçük bir kent, dahası küçük bir dünyadır (Benjamin, 2001). Pasajların yapılışında bu dönemde kullanımı fazla olan demir konstrüksiyon kullanılmaktadır. Milano daki Galleria Vittorio Emmanuelle sanayi devrimi sonrası dönemde ortaya çıkan ilk pasaj örneklerindendir. Milano'nun ünlü Duomo Katedrali'nin baktığı Duomo Meydanı'nda yer alan, 19. yüzyılın büyük bir alışveriş merkezi olan Galleria, 1865'te mimar Giuseppe Mengoni tarafından yaptırılmış olup, dökme demir ve cam 30

55 ile yapılan ender büyük yapılardandır. Galleria, kent planına getirdiği öneriyle, La Scala ve Duomo Meydanlarını birleştirdiği gibi, kilise ile devletin birliğini de temsil etmeyi amaçlamıştır. Yapı, çok büyük mağazaları, kentin önemli meydanlarını bağlayan geniş iç sokakları ve üst katlarında yer alan tüccar bürolarıyla, Milano'nun en yoğun ticaret merkezlerindendir. Şekil 2.8 : Galleria Vittorio Emmanuelle Pasajı Çarşı tipi mekanlar (kapalıçarşı, bedesten ve arastalar) Çarşılar, Osmanlı kent merkezlerinde loncalar tarafından idare edilen, caddenin iki tarafında sıralanmış küçük dükkanlardan oluşan, üstü örtülü veya açık sokak ve meydanlardan meydana gelen alışveriş mekanlarıdır. Ayrıca çarşılar, her toplumda kent sakinlerinin birbirleriyle tanıştığı, görüştüğü, dostluk ilişkileri kurduğu çevrelerdir. Osmanlı kentlerinde çarşı, ticari faaliyetlerin ve imparatorluğun sınırlarının ötesine uzanan bir ticaret ağını yönlendiren esnafın idari bürolarının da merkezidir. Sosyal statü simgeleri halini alan Batı dan ithal malların bu yapıyı tehdit etmeye başladığı 19. yy. a dek, çarşılarda tüketim normları dini değerlere göre tanımlanmaktadır (Işın, 1995). Dinin Osmanlı hayatındaki önemi nedeniyle alışveriş yapıları ile cami yakın konumlanmışlardır. Sayılı (1988) ya göre: Türk kentlerinin yapısında çarşı ile cami arasındaki ilişki göz ardı edilemez. Mesai saatleri ile namaz vakitlerinin çakışması 31

56 camilerin çarşı civarında inşa edilmesini şart kılmıştır. Osmanlı kentlerinde hiç değişmeyecek bir kural söz konusudur; cami görülür, medrese erişilir, çarşı güvenli yerde olacaktır (Küçükerman, 2007). Osmanlı Đmparatorluğu nda çarşıların genel olarak; kuruluşları, yapısal ve dokusal nitelikleri açısından sınıflandırıldıkları görülmektedir. Buna göre Osmanlı Dönemi çarşıları, Resmi ve Sivil Çarşılar olarak ikiye ayrılmaktadırlar. Resmi Çarşılar; planlı, programlı olarak, taş ve tuğla gibi kagir malzemelerle üretilmiş yapılar olarak tanımlanmaktadırlar. Resmi Çarşılara örnek olarak Đstanbul daki Mısır Çarşısı gösterilebilir. Şekil 2.9 : Mısır Çarşısı, Đstanbul Sivil Çarşılar ise işlevsel etkiler sonucu kendiliğinden ortaya çıkmış ve organik biçimde gelişim göstermiş mekanlar olarak tanımlanmaktadırlar. Sivil Çarşılara örnek olarak Đstanbul daki Uzun Çarşı gösterilebilir. Sivil çarşı niteliğindeki dokular, bir imar programı sonucu veya çevre esnafın aralarında anlaşmalarıyla yenilenmiş, bir yapı bütünlüğüne kavuşturulmuş olarak ya da resmi çarşı kuruluşlarının içlerinde önerilen mimari düzenin, zamanla ekler ve değişikliklerle organik bir gelişme göstermesi ile ortaya çıkmışlardır (Çubuklugil, 1997). Bugünkü alışveriş merkezlerinin temeli sayabileceğimiz kapalıçarşılar ise; alışveriş yapanların iklim şartlarından etkilenmemeleri ve iş yerlerinin güvenlikleri açısından sokakların üstlerinin kapatılması ile oluşturulmuş; mekan kurguları, biçimlenişleri, işlevleri ile alışveriş olgusuna cevap vermelerinin yanı sıra hamam, çeşme, kahvehane, dini yapıları ile halkın diğer bir takım ihtiyaçlarını da karşılayan mekanlardır. Kapalıçarşıların ilk oluşum dönemlerinde iç mekanları canlı, basit, sade niteliklere sahip olup yapı elemanlarında hiçbir süsleme yer almamaktadır. 19. yüzyılın 32

57 sonlarına doğru neo-klasik akımın başlangıcıyla birlikte yapılan restorasyon çalışmalarında oldukça sade olan kapı ve duvarlara süslemeler yapılmıştır. Kapalıçarşıların en önemli örneklerinden olan Đstanbul Beyazıt taki kapalıçarşının ilk dönemlerinde, caddelerinde iki tarafta vitrinsiz, perdesiz, camekansız uzayıp giden kerevitler, onların üzerlerinde oturan satıcılar, satıcıların arkalarında duvarlarda yer alan raflar ve dolaplar, bazı satıcıların önlerinde ve yanlarında çekmeceler ve en güzel mallarını koydukları cam kavanozlar bulunmaktadır. Bu ufak satış birimlerine dolap denilmektedir. Her esnafın kapladığı alan 3-4 ayak genişliğinde ve 6-8 ayak uzunluğunda mekanlardır. Bunların araları ince perdelerle ayrılmıştır. Alıcı isterse satıcı ile beraber aynı peykeye oturup satılan malları satıcı ile beraber inceleyebilmektedir (Çetinel, 1999) yılından sonra yapılan restorasyon sırasında, çarşının içindeki tonozlara vb. süslemeler yapılması, zamanla dükkanların önlerine duvarlar örülerek vitrinler yapılması ve dükkanların birbirlerinden bağımsız birimler olarak düşünülerek farklı tarzlarda dekore edilmeleriyle çarşının eski sade görünüşünden uzaklaşılmıştır. 19. yy. da sokakları, çeşmeleri, camileri, hanları ile ticaretin kalbi olan Đstanbul daki Kapalıçarşı aynı zamanda Kuyumcular Caddesi, Örücüler Kapısı, Yorgancılar Çarşısı, Döşemeciler Çarşısı gibi uzmanlık dallarına ayrılmış tanımlı mekanları ile de dikkat çekmektedir. Bu yaklaşımla, fonksiyonların ayrışması düşüncesi günümüzde karma işlevli merkez projelerinde de karşımıza çıkmaktadır. Şekil 2.10 : Uzun Çarşı resmi Osmanlı döneminde karşımıza çıkan bedestenler ise, cami, kervansaray ve hanlarla bütünleşerek kentsel kurguya katılmışlar ve sokak dokusu içinde organik olarak gelişmişlerdir. Osmanlı kent çarşısında hemen her dalda etkinlik gösteren esnaf ve zanaatkarların temel buluşma noktaları da bedestenlerdir. 33

58 Bedesten kelimesinin kökeni Beziistan ve Bazzazistan dan gelmektedir. Kumaş ve çok kıymetli eşya satılan yerlere denilen bezistan sözcüğü dilimize bedesten olarak geçmiştir (Pakalın, 1993). Birçok kubbeli çatı örtüsünden oluşan bedestene günümüzde sadece Türkiye de rastlanmaktadır (Scharabi, 1985). Değerli eşyaların satılması, korunması ve belgelerin arşivlenmesi olmak üzere üç esas işlevi üstlenen bedestenler, Türk-Osmanlı çarşısının merkezi ve sağlam mimarisiyle çarşının iç kalesi niteliğindedir (Ceylan, 1998). Arasta ise Osmanlı mimarisinde üstü açık ya da kapalı, bir eksen üzerine yan yana ya da karşılıklı olarak dizilmiş aynı yükseklikte ve boyutta dükkan sıralarından oluşan ticaret yapısı türüdür. Yapım özelliği tek karede inşa edilerek tamamlanmasıdır. Bir başka deyişle, zaman içerisinde dükkan ilavesi yapılarak form değişikliğine uğramayan yapılardır (Sözen ve Tanyeli, 1986). Đstanbul daki arastalar içinde en önemlisi, Yeni Cami ye gelir getirmesi amacı ile 1660 yılında Valide Turhan Sultan tarafından mimar Kasım Ağa ya yaptırılan Mısır Çarşısı dır (Özdeş, 1976). Yapıldığı ilk zamanlarda Yeni Çarşı olarak adlandırılan arasta, Mısır dan gelen baharatların ve çeşitli ürünlerin burada satılması ile 18. yüzyılın ortalarından itibaren Mısır Çarşısı olarak anılmaya başlanmıştır. Eski kent çarşılarının, kendilerini kabul ettirmiş fiziksel sistemleri, insancıl boyut ve sosyal ilişkileri bütünleyici nitelikleriyle, toplum yaşamındaki olumlu katkıları ve değerleri tartışılamaz (Bildik, 1996). Ancak günümüzde tarihi kent merkezlerinde yer alan çarşıların, eskiye oranla yüksek düzeyde artan alışveriş istemi karşısında giderek yetersiz kaldıkları görülmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden biri, tüketim mallarının el üretiminden makine ile toplu ve yoğun üretime geçişini, konservecilik, ambalaj, hazır giyim, dağıtım hizmetleri vb. hizmetlerin yaygınlaşmasını kapsayan endüstrinin çağdaş alışveriş yaşamına etkisidir. Ayrıca günümüz alışveriş alışkanlıklarının geçmişe göre farklılaşması nedeniyle çarşılarda fiziksel sistem yozlaşması yaşanmakta, mevcut dokunun fiziksel sistemini geleneksel nitelik ve niceliğinde koruyabilmesi zorlaşmakta ve tüm bunlar eski çarşıların zamanla işlevselliklerini ve geçerliliklerini kısmen ya da bütünüyle yitirilmelerine yol açmaktadır. Bunun yanı sıra eski kent merkezlerinde yer alan çarşılara özel taşıtlar ile ulaşımda sorunların yaşanması da tarihi çarşıların kullanımlarının azalmasında etkendir. Tüm 34

59 bunların sonucunda ise eski kent çarşıları birer açık hava müzesi olarak görülmektedirler. Kurt a göre (1995), gidilen çarşı bölgesi, alışverişin kısa sürede yapılabileceği, değişik konu ve zengin mal çeşitleri sunabilen kuruluşların yer aldığı, motorlu taşıt araçlarına kapalı, salt yaya lara özgün bir çevre olmalıdır. Ayrıca kişi alışverişle güvenle ve rahatça bütünleşebilmeli; mekanda alışverişin yanı sıra dinlenme, yemek yeme, eğlenme vb. diğer yaşam gereksinimlerini de karşılayabilmelidir. Son yüzyıla değin, genel olarak çarşılar; satılan malların türleri, uygulanan satış yöntemleri, yapısal ve dokusal nitelikleri gibi değerlendirme öğeleriyle tanımlanarak, birbirlerinden farklılaşırlarken; günümüzde tüm ürün ve hizmetlerin bir arada bulunabileceği alışveriş mekanları birbirlerine benzer kurguları ile karşımıza çıkmaktadırlar. Günümüz alışveriş mekanları ise çarşılarda karşılıklı iletişim ve etkileşim halinde bulunan malın yapımcısı ve satıcısı nı ortadan kaldırarak, salt alıcı ile malı karşı karşıya bırakmıştır Alışveriş merkezleri Alışveriş merkezleri antik Yunan agorası, Ortaçağ pazar alanı, Osmanlı kapalı çarşıları, fuar, panayır, pasaj, tek ve çok katlı mağazalar olarak evrimleşen çarşı nın çağdaş yapıları olarak görülmektedir. Alışveriş merkezleri konusuna 2.3. bölümünde ayrıntılı olarak değinilmektedir. 2.3 Alışveriş Merkezleri Alışveriş merkezleri kentin çağdaş anlatımında ayrı bir öneme sahip olup, postmodern durumun somut hali olarak görülmektedirler (Thorns, 2004). Modern dünyada, alışveriş eyleminin mekansal boyutu ile kimlik bulduğu yerler olan alışveriş merkezleri; merkezi bir birimce dizayn edilen, planlanan, yapılandırılan ve yönetilen perakendeci dükkanların ve çeşitli hizmet kuruluşlarının yer aldıkları komplekslerdir. Ticari işletme tiplerini ve farklı hacimlerdeki satış birimlerini içlerinde barındıran bu kompleksler belli bir alan içindeki tüketicilere hizmet etmek üzere kurulmaktadırlar (Cengiz ve Özden, 2002). 35

60 ABD de 1936 yılında, arazi kullanımı alanında önderlik yaparak çevreyi bir bütün olarak zenginleştirmek amacıyla kurulan ULI nin (Urban Land Institute - Kentsel Arazi Enstitüsü) tanımına göre alışveriş merkezleri; konumuna, boyutuna, dükkan tiplerine, hizmet ettiği ticari alana bağlı bir işletme birimi olarak planlanmış, geliştirilmiş, idari sistemli, özel mimarisi olan, birleşik ticari kurumlar grubudur (Beyard, 1999). Tasarım, markalaşma, popüler kültür, gösteri-moda kültürü ve tüketim gibi kavramlar alışveriş merkezlerinin anlatımını oluşturmaktadırlar Alışveriş merkezi kavramı 1947 yılında ilk olarak ULI (Urban Land Institute) tarafından alışveriş merkezi tanımı konumu, büyüklüğü ve dükkan karması ile bağlantılı olarak planlanıp geliştirilen ve yönetilen, mimari olarak birleştirilmiş ticari müesseselerden oluşan işletme olarak yapılmıştır (Kramer, 2008). Aynı zamanda alışveriş merkezleri, tek bir mülk olarak planlanan, geliştirilen ve işletilen, perakende ve diğer ticari işletmelerden oluşan, kullanıcı otopark ihtiyacının karşılandığı yapı veya yapılar grubu olarak da tanımlanmaktadır ( sf. 1-4, ). Beddington a (1991) göre ise alışveriş merkezleri; lüks malzemenin, fonksiyonel elemanların kullanıldığı, emniyet, rahatlık, konfor ve sirkülasyon kolaylığının sağlandığı, boş zamanları değerlendirmek için uygun ortamlara sahip mekanlardır. Alışveriş merkezleri, tek bir yapı ya da yapılar grubundan oluşan, pek çok mağazanın bir arada yer aldığı, açık veya kapalı formlarda bağımsız çarşılardır (Aksoy, 2009). Aynı zamanda da kendi içlerine dönük bir yaşamın kurgulandığı, metropol kentlerin karmaşık ve güvensiz ortamından soyutlanmış yaşamların sunulduğu mekânlardır. Alışveriş Merkezlerini kent merkezlerindeki ticaret alanlarından, alışveriş caddelerinden ve diğer ticari formatlardan ayıran, bünyesinde barındırdığı farklı üniteler ve fonksiyonlar arasındaki dengeyi kurgulayarak yatırım ve işletme planlamasını yapan ticari merkezler olmalarıdır. 36

61 2.3.2 Alışveriş merkezlerinin tarihsel gelişimi Sanayileşme, teknolojinin gelişmesi, yerleşim ve istihdam alanlarının kent merkezleri dışında kent çeperlerinde de yer edinmeye başlamaları ile kentlerin büyümeleri, ticaret potansiyelinin büyümesi, ulaşım altyapılarının gelişmesi, motorlu taşıt kullanımının yoğunlaşması ve yükselen yaşam standartları alışveriş merkezlerinin ortaya çıkışlarına zemin hazırlayan gelişmeler olarak karşımıza çıkmaktadırlar lerde ortaya çıkan alışveriş merkezleri hızla Avrupa ve diğer kıtalara da yayılarak ve zaman içerisinde formel ve işlevsel farklılaşmalara uğrayarak bugünlere gelmişlerdir Alışveriş merkezlerinin ortaya çıkış dönemleri Alışveriş merkezi olgusunun ilk habercileri, 1900 lerde ABD ve Avrupa da görülmeye başlanan ve geleneksel alışveriş olgusunu değiştiren süper/hipermarketlerdir. Günümüzdeki alışveriş merkezlerinin ilk örneklerinin ortaya çıkışları ise 1950 leri bulmaktadır yılında, alışveriş merkezlerinin gelişiminde bir yenilik gerçekleşmiştir. New York merkezli Allied Stores firması Northgate/Seattle daki yatırımında, bünyesine ilk kez birçok çeşit ürün içeren bir büyük mağazanın (anchor) şubesini eklemiştir. Mekanın üzeri açık olmakla birlikte müşteriler için dolaşım alanına, mağazalar için de alt katında servis sağlayıcı bir tünele sahiptir. Bölgesel merkezler için merkezi dolaşım alanı ve kapalı servis tüneli ilk olarak bu projede yer almıştır. II. Dünya Savaşı sonrası kentlerin büyümeleri, sanayileşme, motorlu taşıt kullanımının yoğunlaşması, ticaret potansiyelinin büyümesi ile birlikte kentler önceleri olduğu gibi tek bir merkezin çevresinde yoğunlaşmak yerine, farklı alt merkezlerin çevrelerinde gelişmeye başlamışlardır. Bu gelişmeler sonrasında kent çeperlerinde oluşan konut alanlarının sosyal, kültürel ve ticari ihtiyaçlarının da karşılanması bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle de birçok gereksinimi bir arada karşılayan alışveriş merkezleri ilk olarak yeni oluşan gelişim alanlarını beslemek üzere kent çeperlerinde oluşmaya başlamışlardır. "Arabalara kapalı, ağaçlı çarşı yeri" anlamına gelen ve ABD alışveriş dünyasının en önemli organı olan "mall" kavramının fikir babalığı mimar Victor Gruen'e ( ) aittir. Gruen, trafikten, insanların yoğun çalıştıkları iş ortamlarından ve soyutlanmış konut alanlarından uzaklaşarak bir araya gelebilecekleri sosyal mekanlar 37

62 olarak alışveriş merkezi fikrini ortaya atmıştır. Dolayısıyla, günümüzde kentin farklı aktivite alanlarına bölünmesiyle anlamı boşalan kent merkezi işlevini alışveriş merkezlerinde yaratılacak olan kentsel ticari mekanlar doldurabilir ve Antik Yunan agorası ve Ortaçağ pazar alanlarının tarihte yaptıkları görevi günümüzde üstlenebilirlerdi (Gruen, 1960). Amerika da 1950 ler boyunca, kent çeperlerinde ve banliyölerde, yatırımcılar tarafından geniş araziler satın alınarak, altyapıları ile birlikte, sosyal donatılarını içerisinde barındıran orta sınıf için konut alanları inşa edilmiştir. Yükselen yaşam standartları, artan otomobil sahipliliği ve ulaşım altyapısının gelişmesi ile birlikte de orta sınıf bu alanlara yerleşmiştir. Sosyal donatı alanları içinde en önemli yeri de, insanların gereksinimlerini karşılayabilmek ve çevresel gelişmeye katkıda bulunabilmek için alışveriş merkezleri almıştır. Dünyadaki alışveriş merkezlerine ilk örnek olarak, 1955 yılında Đsviçre de Ralph Erksin tarafından tasarlanan Lulea, Amerika da ise 1956 yılında Victor Gruen tarafından gerçekleştirilen Southdale gösterilebilir (Coleman, 2007). Gruen iklim şartlarının etkisiyle ilk kez tamamen kapalı bir alışveriş merkezi tasarlamıştır. Bu tasarımla hem satıcılar hem de tüketici için karlı olan ve toplumsal paylaşım hissini geliştiren birçok mağazanın bir arada bulunduğu tamamen kapalı bir merkez inşa edilmiştir. Đki katlı olan alışveriş merkezi ortasındaki alan Gruen in düşündüğü gibi sosyal bir toplanma mekanı haline gelmiştir. Herkesin demokratik bir şekilde kullanabileceği bir kent imgesi oluşturmak amaçlı inşa edilen Southdale Alışveriş Merkezi; bu nedenle konut, park, hastane ve okul alanlarından oluşan bir yaşam kompleksinin içinde tasarlanmıştır. Fakat zaman içerisinde etrafı otoparkla çevrili beton bir yapı olarak kalmıştır (Aksoy, 2009). Şekil 2.11 : Lulea, Đsviçre 38

63 Şekil 2.12 : Southdale ABD Alışveriş merkezlerinin endüstri olarak tanımlanması; ICSC (The International Council of Shopping Centers) nin 1957 yılında, New York ta kurulması ile gerçekleşmiştir. Bu sayede alışveriş merkezi yatırımcıları, geliştiricileri, işletmeci ve kiracıları arasındaki operasyonel pratik, ticari ilişkiler ve bilgi akışı sağlanabilmiştir (Kramer, 2008). Gittikçe artan ilgi, alışveriş merkezlerinin hızla gelişmesi yönünde itici güç oluşturmuş ve 1959 yılına gelindiğinde alışveriş merkezlerindeki 10 yıllık periyottaki artış oranı yaklaşık olarak 4,5 misline ulaşmıştır. Bu oran günümüze kadar olan süreç içerisinde, en hızlı dönemsel artışı ifade etmektedir. Bu dönemde alışveriş merkezlerinin planlanması genelde büyük mağazaların sayılarına göre yapılmaktadır. Đlk örneklerden olan tek büyük mağazanın hakim olduğu alışveriş merkezi tiplerinden sonra 2,3 ve hatta 4 büyük mağazanın yer aldığı alışveriş merkezi tipleri geliştirilmiştir. Kapalı tip alışveriş merkezlerinin talep görmeleri ile üstü açık olarak yapılanan ticari merkezlerin de 60 lı yılların ikinci yarısından itibaren projelerinde değişiklikler yapılarak kapalı tip alışveriş merkezlerine dönüştürüldükleri, kent merkezlerinin ise gerçekleşen alışveriş merkezi yatırım projelerinin karşısında gittikçe cazibelerini kaybetmeye başladıkları görülmektedir. Bu dönemde Avrupa kıtasındaki duruma bakıldığında, özellikle Đngiltere, Fransa gibi savaştan galip çıkan ülkelerin Kuzey Amerika daki alışveriş merkezi yatırım projeleri konusundaki gelişmeleri takip ettikleri ve alışveriş eksenlerini, alışveriş merkezlerine kaydıracak planlamaları yaptıkları görülmektedir. Yeniden inşa edilerek savaşın yıkıcı etkilerinden kurtulmaya çalışan Avrupa kentleri, AVM 39

64 yatırımlarını itici güç olarak değerlendirmişlerdir. Avrupa da ilk kapalı tip AVM olan The Bullring, 1964 yılında, Birmingham/Đngiltere de, ilk banliyö yerleşmesindeki kapalı tip AVM olan Parly II, 1969 yılında, Paris/Fransa da açılmıştır (Coleman, 2007) lerdeki gelişim 1970 li yıllara gelindiğinde; kent dışı alışveriş merkezlerinin alansal olarak büyüme eğiliminde oldukları, buna bağlı olarak tek katlı yapılaşma anlayışının terk edilerek, özellikle de kent merkezlerinde geliştirilen projelerde, rant değerlerinin yüksekliği dolayısıyla, çok katlı plan tipine yönelinmiş olunduğu görülmektedir. Bu dönemde kent içinde açılan ilk önemli çok katlı örnek, 1975 yılında Chicago/ABD de açılan ve sekiz kata yayılan Water Tower projesidir (Coleman, 2007). Şekil 2.13 : Water Tower Place, Chicago, ABD Bu dönemde Moda Merkezi olarak tanımlanabilecek, kaliteli giyim butiklerini barındıran alışveriş merkezlerinin ortaya çıktığı ve süpermarketlerin alışveriş merkezi projelerine dahil edildiği görülmektedir. Bu sayede alışveriş merkezlerinin çekim güçlerine büyük mağazaların işlevsel katkıları da eklenmiştir. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan nüfus patlaması sonucunda yılları arasında yirmibeş ile otuz yaş arasındaki nüfus %50 artmış, 12 milyon genç yetişkin toplam nüfusa eklenmiştir. Bunun neticesinde toplumsal yapıda değişimler yaşanmış, yaşam biçimlerinde farklılıklar ortaya çıkmaya başlamıştır. Geç evlenme, iyi kazanç, az çocuk sahibi olma gibi özellikler bir araya gelince alışveriş ve eğlencenin 40

65 zevklerini yaşama arzusu çekici hale gelmiş, bunun sonucunda bu talebi değerlendiren alışveriş merkezleri, sosyal aktivitelerin zenginleştiği, her yaştan insana uygun eğlence birimlerinin yer aldığı, yiyecek-içecek alanlarının çeşitlendiği mekanlar olarak spor ve sağlık merkezlerini, sinema salonlarını, çocuk oyun alanlarını da bünyelerinde barındırmaya başlamışlardır. Farklı işlevlerin bir araya gelmelerinin neticesinde alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanları zenginleştirilmiş, oransal büyüklükleri %10 dan %16 ya çıkarılmıştır (Frieden, ve J. Sgalyn, 1989). Aynı zamanda bu dönemde, özellikle de 1970 lerin ikinci yarısından itibaren, yönelimin arttığı kent içi alışveriş merkezi yatırımlarında, otel, ofis veya konut gibi farklı işlevleri içinde barındıran karma işlevli projeler ile kentsel dönüşüm projeleri de öne çıkmıştır. Kent merkezlerinde yer alan sanayi bölgeleri, büyük depolama alanları ile işçi konutları yaşanan dönüşümlerin etkileri ile yerlerini alışveriş merkezlerine, otellere, lüks konutlara, büro ve kamu yapılarına terk etmişlerdir. Bu dönemde ulaşım altyapısı da üst yapıya paralel olarak gelişim göstermiştir ve alışveriş merkezlerinin ulaşım bağlantılarının sağlanması önem kazanmıştır yılında, Toronto/Kanada da yer alan Eaton Center Projesi, metro sistemine direkt bağlanan yaya bağlantısı kurarak önemli bir entegrasyona ilk örneği teşkil etmiştir. Şekil 2.14 : Eaton Center, Toronto, Kanada Tüm bu gelişmeler, alışveriş merkezleri ile rekabet güçlerini arttırmak isteyen kent merkezlerindeki alışveriş akslarında dönüşümlerin yaşanmasına etki etmiştir. Bunun neticesinde birçok kentte, var olan akslarda yayalaştırma çalışmaları başlamıştır. 41

66 Taşıt trafiğine kapatılan akslarda zemin döşemeleri değiştirilmiş, ağaçlandırma çalışmaları yapılmış, peyzaj öğeleri, kent mobilyalarına sokak tasarımlarında önem verilmiş ve alışveriş merkezlerine benzer cazip mekanlar yaratılmaya çalışılmıştır lerdeki gelişim 1980 lerde alışveriş merkezlerindeki sayısal artış ile birlikte yeni bir akım olarak ortaya çıkan eğlence ve rekreatif amaçlı işlevler kent dışında veya çeperinde planlanan alışveriş merkezlerinin daha da büyümelerine yol açmıştır yılında Kanada nın Edmonton kentinde açılan West Edmonton Mall, ilk kez alışveriş ve eğlence merkezi olma özelliğine sahip olması açısından sektörün önemli alışveriş merkezi örneklerinden biridir. %60 ı mağaza ve dükkanlar, %40 ı ise yeme-içme ve eğlence mekanlarına ayrılan alışveriş merkezinin içinde dalga havuzu, yunus gösteri havuzu, akvaryum, minyatür golf alanı gibi aktivitelerin yer aldığı eğlence parkı yer almaktadır. Yılda 20 milyondan fazla ziyaretçi çeken merkez aynı zamanda alışveriş turizmi açısından da önemli bir örnektir (Coleman, 2007). Şekil 2.15 : West Edmonton Mall 1987 yılında Germantown/Tennessee de açılan Saddle Creek projesi ise, sokağa açık arkadlı yapıya sahip, seçkin mağazaları ile üst düzey gelir grubuna hitap eden ilk alışveriş merkezi olma özelliğine sahiptir. Washington ve Londra daki tren istasyonlarında 1980 lerde ortaya çıkan ve gün içinde sirküle olan kalabalığın potansiyelini kullanmak isteyen alışveriş merkezleri de ileriki dönemlerde yapılacak olan projelere örnek teşkil edecek diğer bir alışveriş merkezi tipolojisidir. 42

67 Şekil 2.16 : Saddle Creek Shopping Center,Germantown, ABD lardaki gelişim 1980 lerin sonu, 90 ların başına gelindiğinde ise pazardaki arz fazlası ve inşaat piyasasındaki durgunluk, alışveriş merkezi yatırımlarının ciddi oranda azalmalarına neden olmuştur (Kramer, 2008). Şekil 2.17 : Ölü merkeze dönüşen Dixie Square Mall, Illinois, ABD Đmgesel tükenme yaşayan alışveriş merkezlerinin bir kısmı pazar paylarını geri kazanma amacı ile yenileme çalışmalarına başlamış bir kısmı ise bu yenileme çalışmalarına dahi gerek duymadan ya da başarısız denemelerin ardından terk edilerek ölü merkezlerin (deadmalls) ortaya çıkmalarına neden olmuşlardır. Sektörde yaşanan daralma, yatırımcıları yeni format arayışlarına yönlendirmiş ve önemli formatlardan outdoor veya open street olarak tanımlanan üzeri açık ve eski kent merkezlerini andıran sokak kavramının ön plana çıkmasına neden olmuştur. 43

68 Aynı zamanda sektördeki daralma, lüks bir otelle yarışabilecek zenginlikte temalı iç mekan sunan retail resort kavramının da ortaya çıkışını sağlamıştır. Bu tip yeni cazibe mekanlarının ortaya çıkışları ve bu merkezlerin sektörde eski alışveriş merkezleriyle rekabette ön plana çıkmaları, eski tip alışveriş merkezlerine ilginin azalmasına ve kendilerini yenilemeyen eski tip alışveriş merkezlerinin kapanmalarına neden olmuştur. Bu nedenle de 1993 yılında Chicago da gerçekleştirilen Yeni Şehirleşme Meclisi (Congress for the New Urbanism CNU) ile batık alışveriş merkezlerinin kentsel yaşama yeniden kazandırılmaları için çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır (Öztaşkın, 2008). Gene bu dönemde perakende parkı (retail development) veya büyük mağaza perakendeciliği (big box retailing) olarak adlandırılan, genellikle sınıf dışı (category killers) olarak ele alınan elektronik, spor ekipmanları, oyuncak gibi belli bir ürün grubuna dönük geniş seçenekler sunan büyük mağaza zincirlerini içerisinde barındıran farklı tip alışveriş merkezleri ortaya çıkmıştır. Kent çeperlerinde veya yoğun şehirlerarası trafiğe sahip akslarda konumlanan bu tip merkezlerde, büyük mağazalar dışında kısıtlı eğlence üniteleri ile yeme-içme birimleri de yer almaktadır ( Bu dönemde Avrupa kıtasında alışveriş merkezi yatırımları, Amerika nın aksine artmaya devam ederek cazibesini korumuştur. Outlet tarzı fabrika satış mağazaları 1993 yılında Clarke s Village ile Đngiltere de, 1995 yılında da Troyes Design Outlet Village ile Fransa da ilk olarak sektördeki yerlerini almışlardır lerdeki gelişim 2000 li yıllar, alışveriş merkezlerinin daha da farklılaştığı ve yaygınlaştığı yıllar olmuşlardır. Kapalı tip alışveriş merkezi planlaması bu dönemde neredeyse terk edilmiştir. Yeni planlanan merkezler, fiziksel form olarak ağırlıkla açık ve karma formlu (hybrid) olarak tanımlanan tiplerde gerçekleştirilmektedir. Bu projelerde eski kent merkezlerindeki sokak havası projelere hakim olmaktadır li yıllarda, Yaşam Merkezleri olarak adlandırılan, bir konsept çerçevesinde yapılandırılan, bünyelerinde alışveriş merkezi, konut, ofis yapıları, eğlence mekanları, yeme-içme mekanları, açık ve kamusal alanları barındıran, kentsel 44

69 mekanlardan esinlenilerek oluşturulan karma işlevli ve karma formlu alışveriş merkezi türlerine de sıkça rastlanılmaktadır. Şekil 2.18 : Namba Parks, Osaka, Japonya Şekil 2.19 : The Bullring, Birminghan, Đngiltere Özellikle son dönem alışveriş merkez proje örnekleri, gelişen eğilimler doğrultusunda karma işlev, açık veya karma form özelliklerine sahip olmakta, ya kentsel dönüşüm projeleri içerisinde yer almakta ya da bireysel olarak çevrenin kalkınmasını sağlamada etkin rol oynamaktadırlar Alışveriş merkezlerinin Türkiye deki gelişim süreci Türkiye için günümüzdeki toplumsal ve ekonomik gelişmelerin en yakın ve en önemli kırılma noktası 1980 sonrası serbest piyasa ekonomileridir li yıllarda değişen pazar payları ve rekabet ile birlikte yaşanan dışa açılım politikasının ithal 45

70 mallara olan ilgiyi arttırması, bu ürünlerin ve bunlarla rekabet edebilecek nitelikteki yerli ürünlerin bir arada bulunacakları alışveriş mekanlarının kurulması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Türkiye de alışveriş merkezi kavramının gelişimi günümüze kadar iki dalga halinde gerçekleşmiştir. Đlk dalga olarak tanımlanabilecek dönem, 1988 ile 2001 yıllarını kapsayan dönemdir. Bu dönemde, alışveriş merkezleri Đstanbul öncelikli olmak üzere büyük metropollerde yapılanmışlardır. Az sayıda projenin üretildiği, yerel perakendecilerin nitelikli ürün ihtiyaçlarını karşıladıkları ve bireysel yatırımcı ağırlıklı dönem sonunda, 2001 yılı itibarı ile Türkiye genelinde 53 AVM, Đstanbul genelinde ise 14 AVM yatırımı gerçekleştirilmiştir (GYODER, Türkiye de Perakende Pazarı ve Alışveriş Merkezleri için Öngörüler 2015 Raporu, 8. Gayrimenkul Zirvesi, Đstanbul). Bu dönemin önemli gelişmelerinden biri de 1994 yılında kurulan Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) dir. Sektördeki kurumsal yapının oluşması ve gelişmesi açısından önemli bir yere sahip olan dernek, uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yaparak sektörün dünya çapında temsil edilmesine ve Türkiye deki yatırım potansiyelinin artmasına yardımcı olmaktadır (Savaş, 2009) ve sonrasında gelişen ikinci dalgada ise pazara giren yabancı yatırımcılar, yatırımcı profilinin gelişmesine sebep olmuşlardır. Böylelikle, uluslar arası ölçütler ve eğilimler doğrultusunda projeler geliştirilmeye başlanmıştır. Büyük metropollerde yer seçen yatırımlar devam etmekle birlikte ekonomik gelişme yaşayan Anadolu şehirleri de yatırımlardan pay almaya başlamışlardır. Türkiye de 2002 ve sonrasında gelişen dönemde yaşanan rekabet ortamı, mimari anlayışta ve çevre ile bütünleşmede de farklılaşma ihtiyacını güçlendirmiştir. Bu dönemde karma formlu merkezlerde artış gözlemlenirken açık formlu ilk alışveriş merkezi projesi olan Kanyon Alışveriş Merkezi 2005 yılında ortaya çıkmıştır yılında ortaya çıkan finansal kriz, ülke genelinde 122 AVM yatırımının durdurulmasına sebep olmuştur. Bu dönem sonrasında alışveriş merkezlerinin sektörde yer edinebilmek adına farklı konseptlerde cazibe mekanları yaratmaya ve farklı işlevleri bir arada sunarak çekim mekanları oluşturmaya çalıştıkları görülmektedir. 46

71 Günümüzde kentsel mekanlardan esinlenilerek sokak ve cadde konseptinin tekrar yaratılmaya çalışıldığı, tipoloji açısından açık veya yarı açık formlu projelerin farklı konseptler çerçevesinde yapıldıkları görülmektedir. Günümüzde inşa edilen alışveriş merkezleri Yaşam Merkezleri olarak ele alınarak tasarlanmakta olup, çoğu aynı zamanda işyeri, konut ve bunların yan hizmetlerini (spor merkezi, otopark, vb. donatı ve hizmetler) içererek cazibe alanları haline gelmeyi hedeflemektedirler. Bu tip merkezlerde alışveriş merkezleri bazen kentsel dönüşüm projelerine öncülük eden bazen de karma işlevli projelerin baskın unsurları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Türkiye de ilk dönemde inşa edilen alışveriş merkezleri lüks malların topluma sunulduğu mekanlar olarak karşımıza çıkarlarken, bugün çoğunun üst-orta kesimlere hitap eden yerler oldukları görülmektedir Alışveriş merkezlerinin Đstanbul metropol alanındaki gelişim süreci Araç sahipliliğinin artışı, yeni yollar ile ulaşılabilirliğin sağlanması, kent dışında ve çeperlerinde büyük ve ucuz arazi elde edilebilirliği, bu alanların kent içi ve çeperlerindeki konut alanlarında yaşayan kesimce kullanılabiliyor olmaları, özellikle 1980 li yılların sonlarından itibaren alışveriş merkezlerinin Đstanbul da ortaya çıkmalarına neden olmuştur. Đstanbul daki alışveriş merkezlerinin kentsel gelişme alanlarına, dolayısıyla yeni konut bölgelerine yakın kent çeperlerinde yoğunlaştıkları, 2001 sonrasında ise merkez bölgelerinde de yer seçmeye başladıkları görülmektedir. Yine 2001 sonrasında gelişme bölgelerinde yoğunlaşan konut alanlarının gelişimi ile alışveriş merkezlerinin kent çeperlerinde de sayıca arttıkları izlenmektedir. Daha çok kent çeperlerinde görülen alışveriş merkezleri sayılarındaki artış, gerek yerel yönetimlerin gerekli misyonu üstlenememeleri, gerekse de yatırımcıların sektördeki ticari empatiyi göz ardı etmeleri ile kontrolsüz bir şekilde gerçekleşmektedir. Bu doğrultuda bazı bölge ve akslarda alışveriş merkezi sayılarının fazlalaştığı gözlenmektedir. Özellikle karayolu dışında metro hattı ile de beslenen ve Đstanbul un MĐA sı durumunda olan Büyükdere Caddesi, Şişli den başlayarak Maslak Bölgesi nde yer alan Đstinye Park Alışveriş Merkezine kadar önemli alışveriş 47

72 merkezlerinin toplandığı bir aks oluşturmuştur. Aynı zamanda Avrupa yakasında Bakırköy, Beylikdüzü, Anadolu yakasında da Ümraniye ve Kozyatağı gibi daha çok gelişen yerleşim bölgelerinde alışveriş merkezlerinin yoğunlaştıkları görülmektedir. Şekil 2.20 : Đstanbul daki alışveriş merkezlerinin mekansal dağılımları (Berköz, 2010) Kent çeperleri ile merkez alanlarında yer seçen alışveriş merkezlerinin konsept, tasarım ve işlev kararları yönünde farklılaştıkları, merkez alanlarında yapılandırılan alışveriş merkezlerinin daha çok bir çok işlevi bir arada bulunduran ve cazibe mekanları olarak yapılanan yaşam merkezleri olarak ele alındıkları görülmektedir. Türkiye deki alışveriş merkezlerine ilk örneği oluşturan, 1988 yılında devlet ortaklığı ile Ataköy de açılan Galleria Alışveriş Merkezi, Houston-ABD deki The Galleria projesinden esinlenilerek yapılmıştır. Amerika daki ilk alışveriş merkezi olan Southdale projesinden 32 yıl sonra ülkemizde modern AVM kavramının ilk örneği olarak ortaya çıkan Galleria Alışveriş Merkezi, m2 lik bir alana yayılan, Ataköy Turizm Merkezi kompleksi içinde yer almakla birlikte, ilk örnek olması dolayısıyla yalnızca yakın çevresini değil tüm Đstanbul u etkilemiştir (Sayılı, 1992). 48

73 Çizelge 2.1 : yılları arasında Đstanbul daki alışveriş merkezlerinin mekansal dağılımları (Berköz, 2010) BÖLGELER 1980 Ö CESĐ SO RASI TOPLAM MERKEZ BÖLGELER BEYOĞLU 0 EMĐNÖNÜ 0 FATĐH 1 1 ŞĐŞLĐ BEŞĐKTAŞ KADIKÖY BAKIRKÖY ÜSKÜDAR TOPLAM ÇEPERLERDEKĐ BÖLGELER ZEYTĐNBURNU 1 1 KAĞITHANE 0 BAYRAMPAŞA BEYKOZ 0 KÜÇÜKÇEKMECE SĐLĐVRĐ 1 1 PENDĐK 4 4 KARTAL 1 1 BÜYÜKÇEKMECE SARIYER 0 EYÜP ÜMRANĐYE GAZĐOSMANPAŞA 1 1 ÇATALCA 0 GÜNGÖREN 2 2 AVCILAR 0 BAĞCILAR 2 2 BAHÇELĐEVLER MALTEPE ESENLER 1 1 TUZLA 0 TOPLAM

74 Yine bu dönemde Đstanbul da yapılanan Akmerkez (1993), Capitol (1993) ve Profilo (1998) Alışveriş Merkezleri ICSC tarafından farklı niteliklerdeki ödüllere layık görülmüşlerdir. Aynı zamanda uluslararası piyasada büyük yer edinen Fransız Carrefour firması da Đstanbul genelinde üç büyük projede yatırımcı ve işletmeci olarak yer almıştır (Sosyal Eğitim Danışmanlık, 2008) yılı ile başlayan alışveriş merkezi sayılarındaki artış beraberinde konsept, işlev ve tasarım farklılaşmalarını da getirmiştir. Kanyon, Đstinye Park gibi şehirli üst tabakaya hizmet veren yaşam merkezleri, Đstanbul Outlet Park, Optimum, Via/Port gibi outlet tarzı alışveriş merkezleri, Kuyumcukent gibi uzmanlık çarşıları, Doğuş Power Center gibi güç merkezleri ortaya çıkmıştır. Son senelerde outlet tarzı alışveriş merkezleri Đstanbul da yoğunlaşmakla birlikte, Kale Center, Fox City, Metroport, Airport gibi yenilenme ve farklılaşma ihtiyacı duyan merkezler de yenilenerek outlet tarzında hizmet vermeye başlamışlardır (Hürriyet Gazetesi, 2008). Zaman içerisinde artan oranda fazlalaşan ve son senelerde sıkça karşımıza çıkan diğer bir alışveriş merkezi çeşidi de karma işlevli projeler içerisinde yer alan alışveriş merkezleridir. Konut, ofis gibi işlevleri bünyesinde barındıran örneklerin dışında kongre merkezi, otel, temalı park, eğlence merkezi gibi farklı işlevleri içeren alışveriş merkezleri de görülmektedir. Karma işlevli projelerde ofis, konut vb. işlevler bir arada barındırılarak kentsel ranttan ve her işlevin sağladığı katma değerden en fazla yararlanmanın hedeflendiği görülmektedir sonrası dönemde yoğunlaşan karma işlevli AVM yapılanması, Levent MĐA ve çevresinde daha çok ofis ve konut yoğunluklu karma bir yapı ile karşımıza çıkarken, merkez ve MĐA dan uzaklaştıkça eğlence ve otel yoğunluklu karma yapılar öne çıkmaktadır. Levent ve çevresinde yer alan Metrocity, Kanyon, Astoria, Akmerkez, Sapphire gibi projeler belirtilen ofis-konut yoğunluklu yapılara örnek olarak gösterilirken; ORA Đstanbul Projesi m 2 alanda temalı parkı ve gösteri merkezi, Akvaryum Projesi m 2 alanda botanik parkı ve akvaryum kompleksi, Viaport Projesi m2 alanda açık eğlence alanları ile de MĐA dışında ana arterlere yakın konumlanan ve alışveriş, eğlence ve turistik konaklama işlevlerini bir araya getirerek büyük kompleksler oluşturan projelere örnek olarak gösterilebilir. 50

75 Đstanbul un alışveriş merkezlerinin tipolojik yapılarının seyrine son 20 yıllık süreçte bakılacak olunursa; başlangıçta kapalı, kontrollü, atriumlu, çok katlı, iklimlendirme ve aydınlatma düzeni açısından benzerlikler sunan ve içe dönük bir yapılanma sunan tipolojiler yaygınken, günümüzde sokak, meydan, çarşı gibi geleneksel kent mekanına özgü tipolojileri merkeze alarak projelendirilen, bunu kimliğin ve pazarlamanın bir öğesi olarak kullanan ve belli temaları işleyen tipolojilere doğru bir geçiş görülmektedir. Özellikle son senelerde, mimari konseptin değiştirilerek, yapıların daha çekici ve erişilebilir olmaları için mekânsal kurgu açısından yarı açık ve açık yapılanma biçimlerinin tercih edildiği izlenmektedir. Bu tip alışveriş merkezlerine Meydan, Kanyon, Đstinye Park, ViaPort, Forum Đstanbul gibi alışveriş merkezleri örnek olarak gösterilebilir Alışveriş merkezlerinin işlevsel, toplumsal ve tasarıma özgü değişimleri Zukin e göre; alışveriş merkezlerinde yaşanan değişimler, önce banliyölerdeki konut alanlarının ihtiyaçlarına yönelik olarak, sonrasında kentlerdeki tüketim toplumunun ve tüketim mekânlarının gelişimine ve dönüşümüne paralel olarak görülmektedir. Zaman içerisinde ortaya çıkan farklı işlevsel ve mekansal sunumlar ile çeşitlilik artarken, kent ve mevcut doku ile kurulan ilişkiler de zenginleşmekte ve çeşitlenmektedir. Kentin modernizasyonu ve kalkınmasında rol alan bu yapılar, toplumsal gelişime de katkıda bulunmaktadırlar Đşlevsel değişim Tek işlevi alışveriş olan, kapalı tip birinci jenerasyon alışveriş merkezlerinden sonra AVM ler arasında oluşan rekabet ortamının etkisiyle müşteri memnuniyeti odaklı hizmet anlayışı ortaya çıkmıştır. Bunun sonucu olarak alışveriş merkezlerinde insanların hobilerine yönelik ve tema ağırlıklı mağazalar, yeme-içme oluşmuş, süper/hipermarket birimleri, genç nüfusun talebi ile sinema, eğlence gibi sosyal aktiviteler de alışveriş merkezlerinde yerlerini almış, böylece daha büyük ölçekteki ikinci jenerasyon alışveriş merkezleri ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinin sayılarının hızlı bir şekilde artmasının ve belirli bölgelerde yoğunlaşmalarının sonucu olarak sektörde bazı ekonomik zorluklar yaşanmaya başlanmıştır. 51

76 Bu sorunların aşılması için, belirli tüketim sektörleri üzerinde uzmanlaşan, belirli temalar çerçevesinde farklı mekansal kurgularla şekillenen, alışveriş ile birlikte gündelik yaşama ilişkin bir çok işlev ve mekanı barındıran alışveriş merkezleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu sayede birbirlerinden farklılaşan, uzmanlaştıkları konularda müşteri çeken, farklı işlevlerin bir arada bulunmalarının etkisiyle müşteri potansiyeli yüksek olan ve rekabet etme gücü fazla olan merkezler ortaya çıkmıştır. Günümüzde tüketim kültürü, alışveriş işlevine sosyal ve kültürel gereksinimleri, kentsel yaşama hizmet eden fonksiyonları entegre ederek etki alanını genişletmektedir. Kültür Endüstrileri olarak tanımlanan, sinema, tiyatro gibi mekanlar, spor salonları, otel, ofis, konut gibi işlevler alışveriş merkezleri ile iç içe geçerek farklı formatlar oluşturabilmekte ve alışveriş merkezlerinin etki alanlarını genişletmektedir. Karma işlevli olarak karşımıza çıkan bu merkezlerde farklı işlevlerin birlikteliğinden doğan sinerji, yatırımcı ve işletmecilere maliyet döngüsünü hızlandırma adına ciddi olanaklar sağlamaktadır. Özellikle arazi değerlerinin yüksek olduğu kent merkezlerinde, dikey yapılaşmanın da sunduğu imkanlar ile alt katlarda yer seçen alışveriş merkezi bloklarının üzerlerine farklı fonksiyonları içeren yüksek katlı kuleler inşa edilmektedir. Günümüzde çokça rastlanan karma işlevli merkezler, bünyelerinde yer alan farklı işlevlerdeki hizmetlerin sağlıklı sunulabilmesi, servislerin karşılanabilmesi ve çevresel bağlantıların güçlü tutulabilmesi için genellikle açık ve karma formlu olarak tasarlanmaktadırlar. Outlet tarzı alışveriş merkezleri, son senelerde uygun fiyatlı alışveriş olanakları sunmaları dolayısıyla kullanıcılar tarafından tercih edilmektedirler. Bu nedenle de outlet tarzı alışveriş merkezlerine yapılan yatırımlar yoğunlaşmaktadır. Outlet kavramı aynı zamanda yenilenme ve farklılaşma ihtiyacı duyan mevcut merkezler için de bir çıkış noktası olarak göze çarpmaktadır. Günümüzde bir çok alışveriş merkezi zaman içerisinde konsept değiştirerek ve yenilerek outlet tarzında hizmet vermeye başlamışlardır Toplumsal değişim Alışveriş merkezlerinin yapıları da toplumsal ve kültürel değişimlere paralel olarak farklılaşmaktadırlar. 52

77 Alışveriş merkezlerinin de bir sonucu olarak karşımıza çıktığı kapitalist sistemin etkisiyle ortaya çıkan süreç sonucunda tüketim odaklı, değişim üzerine kurgulanmış ve homojenleşen bir toplum yapısı ortaya çıkmaktadır. Alışveriş merkezleri, perakende sektörünün hızla gelişmesi ile toplumsal ihtiyaçları karşılamanın ötesinde toplumsal dönüşümlere öncülük edecek konuma gelmişlerdir. Toplumdaki farklı kesimlerin bir arada bulunmalarını sağlayacak mekanlar oluşturarak toplumsal ilişkilerin gelişmesinde de büyük rol oynamaktadırlar. Alışveriş merkezleri, aynı zamanda metropol kültürünün hem kent çeperlerine, hem de daha küçük kentlere tanıtıldığı mekanlar olarak da işlev görmektedirler (Uzun, 2008) Tasarıma özgü değişimleri ABD de, iklim koşullarının kontrol altına alınarak farklı tip ticari merkez yapısı olarak sunulan kapalı tip alışveriş merkezleri, birinci jenerasyon alışveriş merkezlerini oluşturmuşlardır. Zaman içerisinde gerek sosyal gereksinimler, gerekse ekonomik veriler doğrultusunda, kavram, tasarım, işletme, konum ve kullanıcı profilleri gibi farklı boyutlarda gelişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu gelişim ve dönüşüm farklı mekansal kurguların ortaya çıkmasına neden olmuştur (Savaş, 2009). Sinema ağırlıklı eğlence sektörünün alışveriş merkezleri içerisinde mekan bulmaları ile merkezler hacimsel olarak büyüme eğilimi göstermiş ve yaşanan işlevsel farklılaşma ile ikinci jenerasyon alışveriş merkezleri ortaya çıkmıştır. Özellikle 1990 larda başlayan imgesel tükenme ve bunu izleyen farklılaşma gereksinimi, tasarım boyutunda yeni yaklaşımların ortaya çıkmalarına neden olmuştur. Alışveriş merkezi tipolojilerinde meydana gelen geniş açılımla birlikte konu bina ölçeğinden kentsel doku ölçeğine varmıştır. Özellikle kent merkezlerinde dönüşüm geçiren veya bu alanlarda yeni tasarlanan alışveriş merkezlerinin tasarım süreçlerinde, ele alınan yapının mimari ölçeğinden daha çok mekanın kentsel tasarım ve planlama açısından önemi ve çevre ile ilişkilerine dikkat edilmektedir. Gerek kent içi gerekse kent dışında yapılan yatırımlar, süreç içerisinde tüketim alışkanlıklarının farklılaşması, sosyal talebin değişimi, yatırım yoğunluğunun artması ve imgesel tükenme gibi nedenlerle sorgulama dönemine girmiştir (Coleman, 2007). 53

78 Sorgulama dönemi, işlev, fiziksel form ve konum boyutlarında farklı tiplerin oluşmalarına neden olmuş, açık, karma veya kapalı formlu, zengin dekoratif ve peyzaj elemanları ile donanmış, farklı işlevler ile desteklenen, çevresel bağlantıları güçlü üçüncü jenerasyon alışveriş merkezleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Farklılaşan talepleri karşılayabilme adına, iç mekanların zenginleştirilmesi, daha çok gün ışığından yararlanabilmek adına camlı yüzeylerin fazlalaştırılması, peyzaj elemanları ile iç-dış bağlantıların güçlendirilmesi eğilimleri ortaya çıkmış, bunların sonucu olarak da açık hava (outdoor veya hybrid) eksenli tasarım kavramı gündeme gelmiştir (Savaş, 2009). Zaman içerisinde büyük ölçekli, karma işlevli projelerin ortaya çıkmaları, değişen toplumsal talep ile içe dönük bir yapılanmaya sahip kapalı form mantığından uzaklaşılmasına ve mevcut kentsel doku ile kesişen, bütünleşen açık veya karma formlu alışveriş merkezlerinin geliştirilmesine neden olmuşlardır Fiziksel formuna göre alışveriş merkezi tipolojileri Alışveriş merkezlerinin fiziksel formları, merkezin bulunduğu coğrafi konum ve iklim kuşağına bağlı olarak, dış hava koşullarına karşı tasarım boyutunda geliştirilen biçim farklılıkları ile ilgilidir. Buna bağlı olarak ICSC tarafından temel tasarım yapılanması olarak belirlenen ve bu başlıklar altında sınıflandırılan Kapalı (Mall) ve Açık (Open-Air) merkezler dışında karma formlu (Hybrid) merkezleri de ele almak gerekmektedir. Fiziksel formun belirlenmesi, çevresel ilişkiler, topografik ve iklimsel veriler doğrultusunda şekillenmektedir Kapalı formlu alışveriş merkezleri Kapalı alışveriş merkezleri (closed mall) ilk ortaya çıktıkları dönemlerde, asıl talebi çeken birkaç katlı mağaza ve bunların arasındaki kapalı avlu ve arkadlarda bulunan 50 ile 80 uzmanlaşmış dükkandan oluşmaktadırlar (Redstone, 1973). Kapalı alışveriş merkezlerinin başlıca özellikleri ise, dış ortam ile ilişkilerinin kesilerek, iklimlendirilmiş iç hacimler içerisinde alışveriş mekanlarının çözümlenmiş olmaları ve her türlü hava koşulunda konforlu alışveriş imkanı sağlamalarıdır. Örnek olarak, ABD de 1956 yılında Victor Gruen tarafından gerçekleştirilen ve ilk modern alışveriş merkezi olan Southdale projesinde, C ye sabitlenen iç ortam 54

79 sıcaklığı ile sonsuz bahar (eternal spring) teması vurgulanarak mekana çekim sağlanmıştır (Birth, death and shopping, The Economist, Dec 19th 2007, Ayrıca ABD nin endüstrileşmiş şehirlerinin yoğunlaştıkları, kışları sert iklime sahip Atlantik kıyıları ile kuzey bölgelerinde bulunan kapalı tip alışveriş merkezlerinde iklim koşullarının kontrol altına alınması, kapalı tip alışveriş merkezlerine yönelik talebin fazla olmasında etkin rol oynamaktadır (Savaş, 2009) lerin sonları ile 1960 lı yıllarda ortaya çıkan kapalı formlu alışveriş merkezlerinin 1970 li yıllarda yapılaşma yoğunlukları artmıştır. Bu dönemde, farklı kotlardan giriş alabilen, üçten fazla kat içeren Düşey Merkez (Vertical Mall) ile üzeri camekanlı tonozla kapatılan tek akslı Galeri (Galleria) kavramları ağırlık kazanmıştır. 80 li yıllar ise genel hacimlerin genişlemesi, estetik anlayışı ile de bütünleşerek konforun arttırılması ve 70 li yıllarda yaşanan enerji bunalımının da etkisi ile gün ışığından maksimum faydalanma gibi yeniliklerin görüldüğü seneler olmuştur. Bu gelişmeler yaşanırken de alışveriş merkezlerinin çevresel entegrasyonları göz ardı edilmiştir (Savaş, 2009). Kapalı tip alışveriş merkezlerinin fiziksel formlarına göre aydınlatma yaklaşımları da faklılaşma göstermektedir. Galeri tipi merkezler gün ışığından maksimum düzeyde faydalanma sağlarken, çok katlı merkezler gün ışığından nispeten daha dar açılardan yararlanabilmekte ve yapay aydınlatmaya ihtiyaç duymaktadırlar. Karma işlevli projelerin tek blok şeklinde yapılandığı durumlarda alışveriş işlevi diğer projelerden farklılaşarak dar alanda çok katlı bir yapılanma sergilemektedirler. Bu tip bir yapılanma, sektörün bazı uzmanları tarafından podyum tipi AVM olarak farklı bir isimle adlandırılmaktadırlar (Savaş, 2009). Türkiye de 1988 yılında Galleria ile ortaya çıkmaya başlayan kapalı tip alışveriş merkezleri uzun bir süre tek tip form olarak karşımıza çıkmaya devam etmişlerdir. Dış ortam ile ilişkilendirilemeyen kompakt formlar, tamamen içe dönük mekanlar olarak tasarlanmışlardır. Plan şeması olarak farklılıklar gösteren merkezler; Galleria da olduğu gibi tek akslı, Akmerkez deki gibi üçgen, Carousel deki gibi kare formlu ve orta avlulu, Capitol deki gibi dikdörtgen, tek akslı ve galerili veya Profilo daki gibi ana giriş ve birbirlerini dik kesen farklı aksların kurgusundan oluşmaktadırlar. 55

80 Açık formlu alışveriş merkezleri Genellikle açık otopark alanına cepheli, ortak yönetime sahip üniteler dizininden oluşan ve dolaşım alanı açık olarak tasarlanan alışveriş merkezi tipidir. Bu tip alışveriş merkezleri belirlenirken dükkan önlerinin tente veya saçak gibi elemanlar ile kapatılabileceği ancak genel dolaşım alanlarının kapalı bir atmosfere sahip olamayacağı belirtilmektedir ( sf. 1-4, ). 90 lı yıllar, kapalı tip alışveriş merkezleri üzerinde farklılaşma yolunda taleplerin değerlendirildiği yıllar olmuşlardır. Talep öncelikle Avrupa da karşılık bulmuş, dış mekanı içselleştiren, çevresel değerleri gözeterek kentle bütünleşen merkezlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu merkezler, fiziksel formlarına bağlı olarak, meydan ve sokaklardan oluşan açık (outdoor) ve kısmen kapalı hacimlere sahip karma formlu (hybrid) iki farklı tipolojide gelişmiştir. Bu tip merkez yaklaşımı, sokak ve meydanlardan oluşan geleneksel alışveriş mekanı anlayışına geri dönüş olarak değerlendirilmektedir. Açık tip alışveriş merkezlerinin kapalı tip alışveriş merkezlerinden sonra ortaya çıkmalarının başlıca nedenleri arasında kapalı tip alışveriş merkezlerinin çevreden soyutlanma, çevre ile bütünleşememe gibi sorunlarının dışında kapalı tip alışveriş merkezlerinin insanlar üzerindeki sosyo-psikolojik olumsuz etkileri de yer almaktadır. Ancak açık formlu alışveriş merkezleri, atmosferik şartlara açık olmalarından dolayı her koşul ve her mevsimde kullanıcılar için konforlu mekanlar sağlayamamaktadırlar. Kullanıcılara uygun konfor şartlarının sağlanabilmesi ve bu dezavantajın avantaja dönüştürülmesi için teknolojiden yararlanılarak çözüm önerilerinin getirilmesi gerekmektedir. Bunun için de örneğin sıcak hava şartları için pulverize nemlendirme sistemleri, soğuk havalar için infrared ısıtıcı sistemleri dolaşım alanlarının uygun bölgelerine yerleştirilebilmekte, yağışlı havalar için genel hacimlerin üzerleri asma germe sistemler veya hafif konstrüksiyonlu farklı sistemler ile gerek sürekli gerek geçici olarak kapatılabilmektedir. Bu tarz konfor sağlayan elemanlar ile iklimsel ve bölgesel gereklilikler doğrultusunda atmosferik dolaşım alanları yaratılabilmektedir. 56

81 Karma formlu alışveriş merkezleri Kapalı formlu alışveriş merkezlerinin cazibelerini kaybederek açık formlu alışveriş merkezlerinin gündeme gelmeleri ile iş geliştirme uzmanları, mimarlar ve tasarımcılar farklı iklimlerde, farklı koşullarda ve sürekli olarak kullanılabilecek modeller geliştirmeye çalışmışlardır. Karma formlu merkezler de kapalı ve açık hacimlerin birbirlerine eklemlenmeleri ile birlikte bu dönemde ortaya çıkmışlardır. Karma formlu alışveriş merkezlerinin ilk projesi, 1999 yılında açılışı gerçekleştirilen ve 21. yüzyılın yakın dönemi için dünyaya örnek teşkil eden Mall of Georgia dır (Hazel, 2000). Şekil 2.21 : Mall of Georgia Alışveriş Merkezi 3 boyutlu çizimi Karma form, her koşul için uygun korunaklı kapalı ortam ile görsel olarak daha zengin açık sokak ortamını birlikte sunabilmektedir. Bu şekildeki bir alışveriş merkezi, bir yerleşim bölgesinin merkez kurgusu gibi algılanabilmekte, kapalı alan çevresinde oluşan sokak ve meydan kavramlarını peyzaj elemanları ile destekleyerek organik bir yapılanma etkisi yaratabilmektedir. Bu tür karma formlu alışveriş merkezleri, eski kapalı merkezler ve çevrelerinde gelişen mekanlar ile benzerlikler taşımakla birlikte temel farkları, alışveriş merkezi dahilindeki tüm açık ve kapalı mekanların tek parselde ve mimari olarak birleştirilerek daha organize kurgulanmalarıdır (Hazel, 2000). Karma formlu alışveriş merkezleri, The Streets of Southpoint projesinde olduğu gibi büyük bir kapalı hacme eklemlenen sokak ve meydan kurgusundan oluşabileceği gibi kapalı merkeze odaklanan arkadlı yürüme yolları ve küçük avlulardan da oluşabilmektedir. 57

82 Şekil 2.22 : The Streets of Southpoint Projesi hava fotoğrafı Alışveriş merkezlerinin planlama ölçütleri açısından değerlendirilmeleri Yapılacak alışveriş merkezinin ölçeği, planlama ve tasarım prensipleri; servis alacağı çekim alanının karakteristik özelliklerine bağlı olarak belirlenmektedir. Bunun için planlama ve tasarım aşamasından önce çeşitli analiz, etüd ve fizibilite çalışmaları yapılmakta, sonrasında alışveriş merkezinin ölçeği, planlama ve tasarım stratejileri belirlenmektedir. Alışveriş merkezlerinin planlama kararlarının oluşturulmasında; konum ve yer seçim kararları, ulaşım ve erişilebilirlik durumları, çevre demografik, ekonomik, kültürel ve sosyal faktörleri, rekabet koşulları, barındıracakları işlev, yüklenecekleri kimlik, çevre ilişkileri ve belirlenen tasarım kriterleri etkilidir Konum ve yer seçimi Alışveriş merkezleri için kentlerdeki boş araziler veya işlevlerini yitiren yapılar, önemli yatırım alanları oluşturmaktadırlar. Bu alanlarda gerçekleştirilen AVM projeleri, çevreleri için önemli katma değer oluştururken aynı zamanda çapa görevi üstlenmektedirler. Bu sayede çevrelerindeki kent dokusunu ve sosyal dokuyu da güçlendirmektedirler. Alışveriş merkezlerinin yer seçim analizleri yapılırken en çok önem verilen faktör, alanın ekonomik potansiyelidir. Alışveriş merkezlerinin yer seçimi aşamasında yapılan ekonomik analizlerde, bölgenin demografik yapısı, kullanıcı kesimin satın alma gücü gelir durumu, rekabet koşulları, kolay erişilebilirlik ve altyapı faktörleri 58

83 gibi etkenler göz önüne alınmaktadır (Uslu, 2006). Alışveriş merkezinin yer seçiminin yapılması konusunda tüm bu faktörlerin etkisiyle aşağıdaki koşulları sağlaması beklenmektedir (Uslu, 2006); Arazinin yeri ekonomik analizlere göre çok arzulanan ve tercih edilen bir bölgede olmalıdır. Arazi, planlanan merkeze ana yoldan kolay algılanabilme şansı veren fiziksel özelliklere ve konuma sahip olmalıdır (Sayılı 1992). Arazi büyüklüğü, satış potansiyelini karşılayacak yapıların oluşumuna izin verebilecek nitelikte yeterli alana sahip olmalıdır. Yerin şekli ve topografyası planlama avantajlarına uygun olmalıdır. Arazinin bulunduğu çevrenin alım gücü ve rakip binalarla arasındaki çekim gücü yeterli nitelikte olmalıdır. Kolay erişilebilir olmalı, ulaşım alışveriş merkezinin potansiyelinin tamamen kullanılmasına izin vermelidir (Yazıcı, 1989). Arazinin formu mimarisini kısıtlayıcı özellikte olmamalı, değişik çözümlere olanak verecek ve gelecekteki büyüme potansiyelini karşılayabilecek nitelikte olmalıdır. Ayrıca yol üstü kuramına göre, bir işletmenin yeri belirlenirken bu yerin pazarı oluşturan grup ve pazar yeri arasında yer almasına dikkat etmek gerekmektedir. Bu, tüketicinin daha kısa mesafede ulaşabileceği bir mal için uzağa gitmeyeceği düşüncesiyle yola çıkılan ve tüketiciyi alışverişe gittiği yol üzerinde durduran bir yöntemdir (Benjamin, 1994). Kümülatif çekim yöntemi ise tüketicinin almak istediği her şeyin toplu halde bulunduğu yerleri seyahat zamanını azaltmasından dolayı tercih ettiğini belirtmektedir (Benjamin, 1994). ABD de ilk ortaya çıktıkları dönemde kentin çeperlerinde yer seçen ve bu alanlarda yoğunlaşan alışveriş merkezleri değişen demografik, çevresel ve ekonomik veriler doğrultusunda zamanla kentiçi alanlara yönelmişlerdir. Daha çok Kuzey Amerika kentlerinde görüldüğü gibi kent dışında konumlanan alışveriş merkezleri, kent dışında yaşayan kesim için yapılmakta ve genellikle 59

84 otopark alanlarının oluşturduğu bir taşıt denizinin ortasında yer alan adalar olarak göze çarpmaktadırlar. Avrupa daki örneklerine bakıldığında ise genellikle kent içinde konumlandıkları ve çevrelerindeki bağlamdan kopuk, taşıt yollarıyla çevrelenmiş tekil birimler olarak kent siluetinde yerlerini aldıkları görülmektedir. Kentlerde alışveriş merkezinin yapılacağı mekan çevresinde yer alan ulaşım aksları, kentsel açık alanlar, tarihi doku, işlev farklılaşmaları alışveriş merkezi projesinin tasarımında etkin rol oynamaktadırlar. Kent merkezlerinde yer alan alışveriş merkezleri, bina formunun ötesinde bulundukları konum itibariyle misyonlar içerip, tarihi dokuyu ve çevresel değerleri de gözetmek durumundadırlar. Bu noktada da tarihi dokunun yaygın olarak görüldüğü Avrupa kent merkezlerindeki yapılanma, Amerika daki şehirlere göre farklı karakterler sergilemektedirler. Örneğin Avrupa da sıkça görülen alışveriş merkezinin yapılmasının düşünüldüğü çevrenin tarihi dokuda yer alması çeşitli kısıtlamaları beraberinde getirirken, bir meydan alanı projenin çevresinde gelişmesi için yönlendirici olabilmektedir. Avrupa kent merkezlerinde, tarihi doku çevresinde geliştirilen dönüşüm projeleri (urban guarter) ne karşın, Amerika şehirlerinde mevcut boşlukları çevrelerindeki yapı parselleri ile birleştirerek (infill development) yapılan geliştirme projeleri öne çıkmaktadır (Savaş, 2009). Türkiye nin ilk alışveriş merkezi örneği olan Galleria Alışveriş Merkezi ni inceleyecek olursak, Houston_ABD deki Galleria projesinden esinlenilerek yapılanmasına rağmen yer seçimi konusunda Amerika daki örneklerden farklılaşmaktadır. ABD deki saçaklanma bölgelerindeki düşük bedelli arazi seçimi bu projede benimsenmemiş ve kentin önemli ve prestijli bir bölgesinde, yüksek arazi değeri içeren bir alana proje konumlandırılmıştır. Üstelik deniz kenarında yer alan proje, kapalı formu ile o günkü eğilimleri baz alarak yapılanırken çevresel değerlere ve içinde yer aldığı doğaya sırt çevirmektedir (Beygo, 1993). Alışveriş merkezlerinin yer seçimleri hitap edilen kesim göz önüne alınarak yapıldığından çeşitlilik göstermektedir. Yer seçimi açısından bazı yatırımların öncelikle konut kesimindeki tüketiciyi, bazılarının ise çalışan kesimi hedeflediği görülmektedir. Đstanbul örneğinde bakacak olursak; Metrocity, Kanyon gibi alışveriş merkezleri, Đstanbul un finans merkezinde yer almalarının etkisiyle daha çok çalışan kesimi; Palladium, Olivium gibi alışveriş merkezleri de daha çok yakın çevre konut alanlarında yaşayan kesimi hedeflemektedirler. 60

85 Ulaşım ve erişilebilirlik Erişilebilirlik, bir taşınmaza, bir yerleşim yerine ya da bir yerleşim yerinin sunduğu kamusal mekanlara erişme olanağı, varış kolaylığıdır (Keleş, 1980). Alışveriş merkezlerinin yer seçimlerinde ve kullanımlarında ulaşım ve erişilebilirliğin önemi oldukça yüksektir. Yoldan görülen bir alışveriş merkezinin bulunduğu alana ulaşımın rahat sağlanabilmesi için çevresindeki araç ve yaya trafiğinin akıcı olacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Kullanıcıların alışveriş merkezine erişimlerinin yaya, toplu taşıma ve özel araçlar ile rahat sağlanabiliyor olması, mekanın da ulaşım kanalları ile ilişki kurabiliyor olması gerekmektedir. AMPD nin Türkiye deki alışveriş merkezlerine erişilebilirlik için belirlemiş olduğu kriterlerde taşıt yolu hiyerarşisine yönelik; taşıt yolu türü ve genişliğine göre, ticaret merkezi yeri ve türünün belirlenmesi gerekmektedir. Taşıt ile erişilebilirlik koşullarına yönelik ticaret merkezinin cephelerine çıkış veren taşıt yolu sayısı belirlenmelidir. Trafik akımı ve trafik elemanlarına yönelik; trafik yoğunluğu, trafik ışıkları, trafik sirkülasyon kurgusu, trafik yönü, vb. belirlenmelidir. Kavşak noktaları ile ticaret merkezi girişi arasındaki uzaklık ölçüsü hesaplanmalıdır. Mal indirme/yüklemeye ve otopark kapasitesine yönelik alan büyüklüğü-otopark sayısı ilişkisi belirlenmelidir. Yaya alanına yönelik; yaya olarak erişilebilirlik koşulları, yaya alanı büyüklüğü, yaya konforunun sağlanması gerekmektedir (Ünal ve Ocakçı, 2004) Demografik faktörler Alışveriş merkezlerindeki gece ve gündüz nüfusları alışveriş merkezi içerisindeki perakendecilerin, yeme-içme bölümlerinin ve diğer işlev alanlarının satış potansiyellerinin belirlenmesinde; nüfusun gelir seviyesi, yaş ortalaması ve cinsiyet durumu proje içerisindeki kiracı karmasının oluşmasında rol oynamaktadır. Alışveriş merkezleri, cinsiyet, yaş ve gelir gruplarına göre farklı anlamlar taşımaktadırlar. Alışveriş merkezleri, alt gelir grubu için turistik bir gezi mekanı, orta gelir grubu için günlük kent hayatının parçası, üst gelir grubu için ise ev ve iş arasındaki istasyon işlevi görmektedirler. 61

86 Alışveriş merkezleri, kamusal ve demokratik bir görüntü verseler de, özel olma karakterleri nedeniyle bir ayrışma potansiyeli taşımakta, özellikle düşük gelir gruplarını dışlamaları dolayısıyla yeni tartışma alanları yaratmaktadırlar (Erkip, 2003). Yaş grubu olarak alışveriş merkezlerine en çok gençlerin gitmelerine karşın, en kuvvetli bağ kuran kesim kadınlar olmaktadırlar (Uzun, 2008). 20. yüzyıl ile birlikte kadınların da çalışma hayatlarına girişlerinin etkisi, aile gelirlerinin çoğalması, zamanın önem kazanması, alışveriş merkezlerine özel araçlar ile rahat erişebilme, istenilen ürüne hemen ulaşabilme gibi nedenlerle zaman kaybını minimuma indirmeleri nedeniyle alışveriş merkezlerinin, kent merkezlerine nazaran tercih edildikleri görülmektedir Ekonomik faktörler Alışveriş merkezleri, tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri içerisinde gayrimenkul ve perakende sektörlerinde önemli bir paya sahiptirler. Oldukça fazla istihdam sağlayan modern perakendenin ülke ekonomisi üzerindeki etkisi büyüktür. Alışveriş merkezlerinin gelişimi ilgili birçok yan sektörün de gelişimini etkilemekte ve piyasayı hareketlendirici bir etkiye sahip olmaktadır. AVM geliştirme sürecinin başlaması ile inşaat sektörü, AVM finansmanını sağlayacak bankacılık sektörü, pazarlama, kiralama ve yönetim çalışmaları için hizmet sektörü hareketlenmekte ve ekonomik büyümeye katkı sağlamaktadır. Alışveriş merkezlerinin son senelerde oldukça karlı yatırımlar olarak öne çıkmaları, çeşitli sektörleri canlandırmaları, bu sayede yatırımcıların ilgilerini çekmeleri ile sayılarının hızla artmaları bazı sosyal, kentsel ve ekonomik sorunları da beraberinde getirmektedir. Örneğin alışveriş merkezlerinin yeterli uygulanabilirlik çalışmaları yapılmadan, yap-sat zihniyeti ile üretilmeleri, ekonomik açıdan sorunların ortaya çıkmalarına neden olmaktadır. Bu sorunların başında, çevre AVM yapılanmaları ile rekabet edemeyen alışveriş merkezlerinin yeterince ziyaretçi çekememelerinden ötürü terk edilme ya da işlev değiştirme durumunda kalmaları bulunmaktadır. Kayıt dışı ekonominin engellenmesi açısından da alışveriş merkezleri önemli bir rol oynamaktadırlar. 62

87 Alışveriş merkezlerinin çevre ile etkileşimleri, ekonomik yönden gelişmeleri konusunda etkilidir. Alışveriş merkezinin bulunduğu çevrenin yapılaşmış olması, çevre ile ulaşım bağlantılarının sağlanmış olması, kent içi veya kent dışında yer seçmiş olması, büyüklüğü, aynı zamanda hedef aldığı müşteri kitlesi, müşteri kitlesinin alım gücü, alışveriş merkezinin içereceği işlevler ve markalar, mimari özellikleri gibi faktörler alışveriş merkezinin ekonomik yönden gelişmesinde etkilidir. Alışveriş merkezleri ayrıca çevrelerindeki arazi değerlerini etkilemekte, arsa fiyatlarını ve gayrimenkul değerlerini de arttırmaktadırlar Rekabet koşulları Alışveriş merkezlerinde olduğu gibi her türlü perakende işletmesi için rekabet söz konusudur. Ön araştırmalar yapılmadan, yalnızca rant elde etmek amacıyla birbirinin benzeri alışveriş merkezlerinin belirli bölgelere yığılmaları beraberinde rekabeti getirmektedir. Bu süreçte kimi merkezler terk edilmeye, kimi merkezler de yeni pazarlama stratejileri ile yenilenmeye başlamakta ya da farklı işlevlerle kullanılmaktadırlar. Bu noktada rakip perakende işletmeleri ile yarışabilmek adına alışveriş merkezinin bulunduğu bölgedeki rakiplerin tipi, karakteri, yerleşimi, büyüklüğü göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca yalnızca mevcut olan yapılar değil, gelecekte yapılabilecek olan işletmeler de, çevre boş arazileri ve potansiyel gelişim alanlarına bakılarak değerlendirilmelidir Đşlevsellik Alışveriş merkezleri, günümüzde yalnızca satışa sunulan ürünler açısından değil, eğlence, yeme-içme mekanlarındaki çeşitlilik ile dolaşım alanlarındaki kullanım ve algı farklılıklarını da gözeterek planlamalarını yapmakta, işlevlerin birbirlerini bütünleyerek uyumlu bir kurgu ortaya koymalarını sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu şekilde ofis, otel, konut gibi farklı işlevlerin alışveriş işlevi ile birlikte planlanarak mekansal ve işletmesel boyutlarda bir bütünlük sağlayacak şekilde projelendirilmesi karma işlevli alışveriş merkezlerini oluşturmaktadır. Đşlevlerin uyumlu ve başarılı bir şekilde kurgulanması, alışveriş merkezlerinin prestij kazanmaları açısından oldukça önem taşımaktadır (Savaş, 2009). 63

88 Bu tip projeler, farklı işlevlerin birbirleri için oluşturdukları katma değeri değerlendirmektedirler. Örneğin bir alışveriş merkezi, birlikte kurgulandığı ofis ve konut birimlerinden müşteri edinebildiği gibi otel birimi ve spor salonu ile de karşılıklı promosyon ilişkisine girebilmekte, projede yer alan bir kongre merkezi, binlerce kişilik potansiyeli alışveriş merkezinin yeme-içme mekanlarına sunabilmektedir. Konut birimleri ile kurulan karma ilişki ise projenin 24 saat yaşayan bir merkez olmasını sağlamaktadır (Coleman, 2007). Bu iç ilişki ağı karşılıklı etkileşimi sağlarken, yatırımın sürdürülebilirliği açısından dinamik bir ortam oluşturmaktadır. Karma işlevli merkezler genellikle kent merkezlerinde yatay AVM bloğunun üzerinde veya AVM bloğuyla bir bütün oluşturacak şekilde yanında dikey yapılanma formu göstermektedirler (Kramer, 2008). Kent merkezlerinde, özellikle de MĐA alanı içerisinde yer seçen alışveriş merkezleri, yüksek profilli (upscale) müşteri kesimine hitap ederek, merkez ve çevresinin prestij açısından değer kazanmasını sağlamaktadırlar. Kent dışı örneklerde ise genel olarak iş, sağlık ve turizm, alışveriş merkezlerinin planlamasındaki ana tema olarak ortaya çıkmaktadırlar. Alışveriş merkezi ile birlikte otel işlevi bu merkezlerde öne çıkmakta, sağlık merkezleri, kayak, golf gibi sportif aktiviteler ile konferans, sergi, fuar organizasyonlarının yer aldığı birimler kompleksi oluşturmaktadırlar. Genellikle havaalanı terminallerine ve ana arterlere yakın konumlanan MĐA dışı merkezler ise alışveriş, eğlence ve turistik konaklama işlevlerini bir araya getirerek kentsel alanlarda büyük kompleksler oluşturmaktadırlar. Karma işlevli merkezler, farklı işlevlerin ihtiyaçlarına cevap verebilmeleri, servislerin karşılanabilmesi, çevresel bağlantılarının güçlü tutulabilmeleri ve her türlü kullanıcı kesime hitap edebilmeleri nedeniyle genellikle açık ve karma formlu olarak tasarlanmaktadırlar. Karma işlevli merkezlerin günümüzde daha çok karşımıza çıkan çeşitleri Yaşam Merkezi (Lifestyle Center) olarak adlandırılan, üst düzey kesime seçkin ürün ve eğlence imkanlarını kaliteli dekorasyon ve peyzaj elemanları eşliğinde, açık formlu kentsel doku temasında sunan alışveriş merkezi tipleridir (Coleman, 2007). Yaşam merkezleri, fonksiyon olarak spor merkezlerini, sinema ağırlıklı eğlence mekanlarını, uluslar arası yayınlar içeren kitapevlerini, hobi dükkanlarını, dünya mutfaklarını, 64

89 kaliteli ev eşyaları ile elektronik ekipmanları ve üst düzey giyim markalarını içlerinde barındırmaktadırlar. Bu tür karma işlevli yaşam merkezlerinde alışveriş ve eğlence döngüleri çoğunlukla açık alanlarda gerçekleşmektedir. Đlk olarak, 80 lerin sonunda Prog&Mc Ewan tarafından sahip oldukları açık formlu, üst sınıfa hitap eden Saddle Creek alışveriş merkezini tanımlamak için Yaşam Merkezi (LifeStyle Center) terimi kullanılmıştır (Kramer, 2008). Yaşam merkezlerinde temalanan sokak kavramı, bu tipin en vurucu özelliklerinden biridir ve bu temayı en güzel işleyen projelerin başında The Grove un geldiği kabul edilmektedir (Bknz ). Günümüzde alışveriş merkezleri yalnızca ticari aktiviteye ev sahipliği yapmanın ötesinde kullanıcılara korunaklı yaya ortamları sunarak, ticari aktivitenin yanı sıra sosyal ve kültürel faaliyetleri de barındırmaktadırlar. Dünyada oldukça yaygın durumda olan Türkiye de ise son senelerde ortaya çıkmaya başlayan eğlence odaklı karma işlevli merkezlerde eğlence işlevinin gerektirdiği açık alanlar ve toplanma noktaları söz konusu projelerin dışa açık mekan vurgularını güçlendirmektedir Kültürel ve sosyal boyut Alışveriş, insanlığın en eski sosyal eylemlerinden biri olmakla birlikte 20. yy. ın son çeyreğinde gelişen tüketim odaklı yaşam döngüsü ile farklı işlevlerle de entegre olarak kentlerin en önemli sosyal eylemlerinden biri haline gelmiştir. Alışveriş merkezleri kentlerin yeni kültürel ve sosyal etkileşim mekanları olarak değerlendirilmektedirler. Alışveriş merkezleri, yüksek/orta gelirli kesim için yeni bir kentsel mekan, düşük gelirliler için bir prestij elde etme merkezi, her iki grup için de kentin karmaşasından ve düzensizliğinden kaçarak, vakit geçirmek için bulunulan mekanlardır. Alışveriş merkezlerindeki toplumsal atmosfer, hem postmodern bir tüketim kültürünü hem de sınıflar arası farklılaşmaları yansıtmaktadır. Alışveriş merkezlerinin toplumdaki alışveriş ve davranış kültürünün gelişmesi ve göç ile gelen kesimin tüm sosyal dokular ile bir araya gelerek sosyalleşmeleri açısından olumlu etkileri bulunmaktadır. Ancak alışveriş merkezlerinin tüketicileri bilinçsiz ve plansız satın alma davranışına yöneltmeleri ile tüketici davranışları açısından olumsuz etkileri de mevcuttur (Beygo, 1993). 65

90 Erkip e (2003) göre, Türkiye de metropol kentlerdeki medeni olmayan kent koşulları, özel tüketim mekanlarının ortaya çıkışındaki esas nedendir. Đnsanlar ihtiyaç duydukları modernliği, kentin zor ve çatışmalı kamusal mekanları yerine, özel ve kontrollü alışveriş merkezlerinde bulmaktadırlar (Uzun, 2008). Alışveriş merkezlerinin etkileri yalnızca tüketim alanıyla sınırlı kalmamakta, küresel ve yereli kombine eden yeni bir kimlik oluşturmaktadırlar. Tüketim odaklı modern yaşam, günümüzde ticari faaliyetleri besleyebilmek için farklı sosyal ve kültürel aktiviteleri de mekansal olarak sunmaktadır. Zeynep Baştuğ nun Alışveriş Merkezleri ve Değişim: Günümüz Şartlarında Genel Kullanım Alanlarına Bakış adlı tezinde yaptığı araştırmalar ve Metrocity Alışveriş Merkezi Đşletme Müdürü ve Capitol Alışveriş Merkezi Proje Koordinatörü ile yaptığı görüşmeler ile alışveriş merkezlerinin sosyal ve kültürel etkinlikler düzenleyerek daha çok ziyaretçiyi çekmeyi ve bu kişileri mağazalara müşteri olarak yansıtabilmeyi amaçladıkları görülmüştür. Bunu sağlarken de alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanlarının araç olarak kabul edildiği ve bu alanların aktivite alanları olarak sosyal ve kültürel etkileşimin yaşandığı alanlar olarak görüldüğü tespit edilmiştir Kimlik Kentler, küresel ekonomik sisteme dahil olduktan sonra; geleneksel kent merkezleri, metropoliten ekonominin merkezi olma fonksiyonlarını yitirmişlerdir. Bu süreç ve toplumsal yapıda yaşanan değişimle birlikte, büyük alışveriş merkezleri ortaya çıkmış ve bu değişim gün geçtikçe açık kamusal mekanlarda örneğin meydanlarda gerçekleşen eylemlerin günümüzdeki yeni kamusal mekanlar olan alışveriş merkezlerine aktarılmasıyla devam etmiştir. Bu da alışveriş merkezlerinin, kent ve toplum ile etkileşimleri doğrultusunda ortaya çıkan kimlik oluşumlarını etkilemiştir. Günümüzde alışveriş merkezleri, kentteki kamusal alanların ve kent merkezlerinin işlevlerini üstlenecek yeni kent simülasyonları, Baudrillard ın deyimine göre de gerçeğin estetikleştirildiği mekanlar yaratmaya çalışmaktadırlar. Örneğin alışveriş merkezleri bir yandan kent merkezlerindeki geleneksel alışveriş dokusuna birer alternatif oluşturup onları yok ederken, diğer yandan kendi içlerinde bu dokuya benzer mekanlar kurgulamaktadırlar. 66

91 Ibelings in, Supermodernism: Architecture in the Age of Globalisation isimli kitabında belirttiğine göre; alışveriş merkezleri gibi mekânlar genellikle içlerinden geçilen ancak benimsenmeyen, dünyanın herhangi bir yerinde, herhangi bir zaman diliminde tasarlanmış mekanlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Sözü geçen mekânlar, her yerde karşılaşılabilecek, bulundukları coğrafi yerler ile sosyal, kültürel ve fiziksel bağları kopmuş mekânlardır; Auge (1997) nin deyimiyle yok mekânlar dır. Auge (1997), mekanın anlamlandırılabilmesi için mekanla kurulan üç tür bağdan söz eder: Buna göre, bir mekan, toplum ile kimliksel, ilişkisel ve tarihsel bir bağ kurabiliyorsa yer olarak tanımlanabilir, kuramıyor ise yok-mekan olarak algılanabilir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde alışveriş merkezleri de yokmekan lar olarak tanımlanabilmektedirler. Ancak günümüzde alışveriş merkezleri salt tüketim merkezleri olmaktan çıkarak, kültürel ve sosyal etkinliklerin düzenlendiği yeni yer ler olmaya çalışarak birçok kentliye ulaşmayı hedeflemekte ve bu şekilde kimlik kazanmaya çalışmaktadırlar. Alışveriş merkezlerinin kimlik ediniminde konsept kavramının da etkili olduğu görülmektedir. Bilinçli oluşturulmuş konsept, alışveriş merkezlerine kimlik kazandırarak alışveriş merkezlerinin yer e dönüşmesi sürecinde etkili olmaktadır. Bir alışveriş merkezi konsepti ile bulunduğu kentsel bölgeye kimlik kazandırabileceği gibi kentsel bölge de karakteri, potansiyeli ve ihtiyaçları doğrultusunda alışveriş merkezine kimlik kazandırabilmektedir. Koolhaas ile Mau (1995) ise, konuya başka bir boyuttan yaklaşmakta ve alışveriş merkezlerinin ölçek problemini dile getirmektedir. Sermayenin sürekli büyüme yönündeki eğilimi nedeniyle, alışveriş merkezlerinde boyutsal büyüme ortaya çıkmaktadır. Bina büyüdükçe, çekirdek ile cephe arasındaki mesafe artmakta ve cephe artık içerideki yaşantıyı yansıtamaz hale gelmektedir. Bunun sonucu olarak da kimliksizleşme ortaya çıkmaktadır. Anlamını sosyal, kültürel ve coğrafi koşullardan ya da tarihsel yaşanmışlıklardan almamanın getirdiği kimliksizlik, beraberinde sonsuz miktarda üretilebilecek çoklu bir kimliğe sahip olma durumunu getirmektedir. Ada Louise Huxtable yeni oluşan mimarileri anvelop mimarileri yani zarf içindeki mimariler olarak değerlendirmektedir. Ortaya çıkan bu mimaride binaların dışı süslü, 67

92 iç mekanlar ise nötr, standart ve her an değişimlere elverişli durumdadır. Dünyanın birçok yerindeki alışveriş merkezlerinde de standartlaşma ve kimliksizleşmeyi getiren bu durum söz konusudur. Alışveriş merkezi projeleri genel olarak kentsel ulaşım sistemleriyle bütünleşmiş olsalar bile, çoğunlukla kentsel doku ile ilişki kuramadıkları, güvenlik ve yaratılan yapay ortamlar dolayısıyla gerçek bir kamusal nitelik taşımadıkları, açık kamusal alan kullanımlarını özel iç mekânlara taşıdıkları ve geleneksel kent merkezinde gelişen kentsel aidiyet hissini yaratmadıklarından kimlik edinimi konusunda sorunlar yaşamaktadırlar. Son senelerde alışveriş merkezlerinin kimlik ve konsept kavramları çerçevesinde projelendirilmeleri, farklı tasarımlara sahip örneklerin çoğalmalarını sağlamaktadır. Özellikle Türkiye de 2000 senesi sonrasında tercih edilen bir konsept olarak karşımıza çıkan açık formlu yaşam merkezlerinin vurgulamak istedikleri açık alan konsepti adlarına da yansımış, açık havayı ve kamusallığı çağrıştıran kanyon, meydan, park gibi kelimeler alışveriş merkezi adlarında kullanılmıştır Kent ve alışveriş merkezi ilişkisi Kentlerde küreselleşmenin etkisiyle, ekonomik ve sosyo-kültürel değişimlerin ışığı altında gittikçe önemi artan alışveriş merkezleri, toplumu çekmek için farklı mekanlar yaratmakta ve tüketimi arttırmak amacıyla kentsel mekanlara seri bir şekilde eklenip kentleri etkilemektedirler. Alışveriş merkezlerinin kentlere diğer bir etkileri de alışveriş merkezi civarındaki arazilerin rant değerlerinin artarak konut ve ofis yapılaşmalarını desteklemeleri ve buna bağlı olarak gelişen trafik yoğunluğudur. Kentlerdeki alışveriş merkezlerinin genel olarak çevrelerinden bağımsız, bireysel yapılar olarak ele alınıp projelendirilmeleri, kentin bütünlüğünü bozmakta, kentle fiziksel ve sosyal anlamda ilişki kuramayan mekanların oluşmalarına neden olmaktadır lerde Türkiye de alışveriş merkezlerinin ortaya çıkmaları, konut ya da iş bölgelerinde küçük alışveriş dükkanlarının, mahalle ölçeğinde cadde boyu görülen konut altı ticaret tanımlamasının ve geleneksel kent merkezlerinin ticari anlamda geri planda kalmalarına, alışveriş merkezleri ile rekabet edebilme adına yapısal, 68

93 fonksiyonel ve görsel değişimler yaşamalarına neden olmuştur. Geleneksel kent merkezleri, kentsel dönüşüm ve yenileme projeleri dahilinde canlandırılmaya ve yeniden kullanılmak üzere cazip mekanlar yaratmaya başlamışlardır. Kent merkezlerinin canlandırılmaları sürecinde sokak ve meydan gibi kentsel mekanların ön plana çıkarılmaları bir çok dünya çapındaki projede tasarım kararı olarak belirlenmiş, bu mekanların alışveriş işlevinin trafik tarafından kesintiye uğramalarını engellemek ve alışveriş mekanında daha konforlu bir gezinti sağlamak açısından yayalaştırma yoluna gidilmiştir. Caddelerin döşeme kaplamaları değiştirilmiş, peyzaj elemanları ile mekan zenginleştirilmeye çalışılmış, yeni ve farklı kentsel mobilyalar ile sıcak bir ortam oluşturulmaya çalışılmıştır. Ancak araç trafiğine kapatılarak yayalaştırılan sokak ve caddelerdeki servis problemlerinin yeterince çözülememeleri, sosyal ve ticari altyapı üzerinde gerekli çalışmaların yapılmaması ve ihtiyaç duyulan organizasyonun sağlanamaması alışveriş merkezleri ile rekabet edebilecek nitelikte alışveriş mekanlarının kent merkezlerinde oluşmalarını sınırlandırmıştır. Yine alışveriş merkezleri ile rekabet dolayısıyla Beşiktaş Balıkçılar Çarşısı nda görüldüğü gibi açık sokakların üzerlerinin hafif sistemler ile örtülerek hava şartlarına karşı korunaklı hale getirildikleri de görülmektedir Tasarım kriterleri Alışveriş merkezlerinde belirlenen tasarım kriterleri, arsa yapısına, okunabilirliğe, forma, sirkülasyon yapısına, estetik değerlere ve görsel uyumun, odak noktaları ve toplanma noktalarının oluşturulmasına, mekan tasarımında kullanılan öğelere, kullanıcı davranışlarına etki etmektedir Arsa yapısı Bir alışveriş merkezinde ilk algılanan öğelerden olan yapı şeklini; yapının bulunduğu arsa yapısı ve topografyası, imar verileri, alışveriş merkezi binasının sahip olması gereken büyüklük, gibi pek çok etmen belirlemektedir (ULI, 1999). Bu nedenle de alışveriş merkezinin tasarımında arsa yapısı büyük bir öneme sahiptir. (a) Büyüklük Bir alışveriş merkezinin büyüklüğü, bulunacağı bölgede uzman kişilerce yapılacak olan analizlere göre belirlenir. Bu analizler, bölgenin ihtiyacı olan kiralanabilir alan miktarını, bölgede yaşayan kesimin alım gücünü, nüfusunu, arsanın ulaşım 69

94 bağlantılarını, çevre ilişkilerini, çekim gücünü belirler. Sonrasında alışveriş merkezinde bulunması gereken diğer servis mekanları, sirkülasyon alanları gibi birimler de hesaba katılarak toplan inşaat alanı hesaplanır (Coleman, 2006). Kiralanabilir alan gereksinimi fazla olan ancak arazi sıkıntısı yaşanan bölgelerde, alışveriş merkezlerinin birden fazla kata sahip olmaları tercih edilir. Bunun diğer bir nedeni, arsa sıkıntısının doğuracağı yüksek arsa maliyetini karşılayacak miktarda kiralanabilir alan oluşturarak kira gelirinin artmasını sağlamaktır. Kat sayısı, bulunan bölgenin yapı yoğunluğuna ve bölgede yapılacak analizlere göre farklılık göstermektedir (Coleman, 2006). Yapı maliyetleri de alışveriş merkezlerinin büyüklüklerini etkileyen diğer bir faktördür. (b) Topografya Alışveriş merkezlerinin yapılacağı arsanın topografik verileri de tasarımı etkileyen diğer bir unsurdur. Örneğin topografyanın eğimli oluşu, alışveriş merkezinde oluşturulacak mekan kurgusunda oldukça etkili olmaktadır. Birden fazla kata sahip olan büyük bir alışveriş merkezinin, eğimli bir arsa üzerinde bulunması avantajdır. Giriş katlardaki mağazaların daha değerli oldukları düşünülürse, kot farkından dolayı farklı katlardan yapıya girme imkanı sağlayan eğimli arsalar, çok katlı alışveriş merkezleri için en elverişli arsalardır (Coleman, 2006) Okunabilirlik Okunabilirlik, tasarımın ve buna bağlı olarak mekanların kolay algılanabilirliği ile mümkündür. Alışveriş merkezlerinde okunabilirlik önemli bir unsurdur. Bir alışveriş merkezinin dış cepheden okunabilirliği, ilk izlenimde kullanıcı üzerinde bıraktığı etki açısından; iç mekanın okunabilirliği, kullanıcıların rahat yönlenmelerinin sağlanması ve mekanın algılanabilirliği açısından önem taşımaktadır. Okunabilirlik düzeyi yüksek bir mekanda kolay yönlenme sağlanarak istenilen mekana rahat erişilebilmekte, bu sayede alışveriş konforlu bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Alışveriş merkezlerinde dolaşım alanları, toplanma mekanları, işaret tabelaları, plan panoları, renkler, ışık sistemleri ve malzemeler okunabilirliliği sağlayan öğelerdir. 70

95 Aynı zamanda mekanın ferah olarak algılanması okunabilirliği arttıran başka bir özelliktir. Okunabilirliğin sağlanmasında yönlendirme ve mekanı algılamayı etkileyen mekan organizasyonu da önemli unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Alışveriş merkezlerinde mekan organizasyonunun doğru yapılması ve yönlendirmenin sağlanabilmesi okunabilirliği arttırdığı gibi kullanıcıların alışverişi organize edebilmeleri açısından önem taşımakta ve konforlu bir alışveriş yapılmasını sağlamaktadırlar Form Alışveriş merkezlerinin tasarımlarında form, önemli bir unsurdur. Alışveriş merkezinin yer seçimi, arsa yapısı, barındıracağı işlevler, yansıtmak istediği kimlik, belirlenen konsept ve toplumun sosyo-kültürel yapısı ile tüketim alışkanlıkları formu belirleyen faktörler arasında yer almaktadırlar. Arsa büyüklüğü ve topografik veriler, alışveriş merkezinin formunu birinci derecede belirleyen unsurlar olmakla birlikte, alışveriş merkezinin bünyesinde barındıracağı işlevler de formunu etkilemektedir. Örneğin eğlence mekanları, konut ve ofis yapılarını bünyesinde barındıracak alışveriş merkezleri daha büyük alan kullanımlarına ihtiyaç duymaktadır. Aynı zamanda tüm bu formu etkileyen faktörler, alışveriş merkezlerinin tipoloji kararlarının verilmesinde etkilidirler. Açık, karma ve kapalı formlu alışveriş merkezlerinin kararları tüm bu faktörlerin etkisiyle verilmektedir. Zaman içerisinde ölçeği büyüyen projeler, değişen toplumsal talep ile kapalı form mantığını terk ederken mevcut kentsel doku ile kesişen, bütünleşen açık veya karma formlu projeler ön plana çıkmaktadırlar. Bu noktada hem kentsel çevre ile entegrasyonun sağlanması hem de toplumsal açıdan bütünleşmeyi sağlayan kentsel alanların oluşması için sokak, meydan vb. gibi kamusal mekanlar alışveriş merkezi projelerinde yer almaktadırlar Sirkülasyon Ofis, konut, eğlence, kültür vb. işlevlerle birlikte planlanan ve ticari olarak bölgelenen alışveriş merkezlerindeki bölgeleme planları, birbirlerine karışmayan yaya ve araç ulaşım sistemleri ile başarılı olabilmektedirler. Ayrıca yaya ve araç 71

96 trafiğinin birbirlerine karışmamaları konforlu bir alışveriş mekanının yaratılmasını sağlamaktadır. Bu noktada da ulaşım çeşitlerinin ayrımı önem kazanmaktadır. Yayanın ulaşım araçlarından ayrılması Yaya alanlarının, ulaşım araçlarından ayrımı iyi bir planlamanın temel taşıdır. Kent merkezlerinde yaya sirkülasyonunun araç trafiği ile kesintiye uğraması, araçların hareketindeki tehlike, gürültü ve düzensizlik gibi alıcının ilgisini dağıtan ve konforunu azaltan sorunların alışveriş merkezlerinde yaşanmaması için çeşitli düzenlemeler yapılmaktadır. Buna göre yayanın özel aracından veya toplu taşıma aracından indikten sonra taşıt araçlarının harekette olduğu alanlara karışmaması gerektiği için taşıt araçlarından arınmış yaya yollarının düzenlenmesi gerekmektedir (Yazıcı, 1989). Alışveriş trafiğinden servisin ayrılması Alışveriş merkezlerinde çöp ve artık toplama, onarım, yapım ekipmanı ve mal dağıtımları için servis araçları tüm trafiğin içinde önemli bir yere sahiptirler. Bu alanlarda görevli olan servis araçlarının yan duvarlar veya uygun çevre düzenlemeleri ile otomobillere ve yayalara karışmadan giriş ve çıkış yapabilmeleri sağlanmalıdır (Yazıcı 1989). Alışveriş merkezlerinde oluşturulan yaya sirkülasyon alanları önemli yer tutmaktadırlar. Yayalar genel olarak maksimum m. kadar uzanan odak noktalar arasındaki mesafe seyahatleri ile konforlu yürüyüş sağlayabilmekte, daha uzun mesafelerde yorulmaktadırlar. Bu nedenle uzun bir alışveriş yolculuğunda, durma, dinlenme noktalarının doğru mekanlarda oluşturulmaları ve bu sistemin alışveriş merkezinin tüm bölümlerinde kurgulanması gerekmektedir (Beddington, 1982). Toplanma ve odak mekanlarını kapsayan avlular ve girişler arasında bağlantı olmalı, avlulardan sirkülasyon farklı yerlere dağılmalıdır. Yine bu avlularda katlar arası geçişleri sağlayan merdiven, asansör gibi sirkülasyon elemanları yer almalıdır (Eren, 2000). Yürüyen merdivenler, asansörler ve merdivenler stratejik olarak yerleştirilmeli, kullanıcıların diğer katlara ulaşımlarını minimum engelle sağlayabilmeli ve kolayca tanımlanabilir olmalıdırlar (Beddington 1982). Yürüyen merdivenler katlar arasında kolay geçiş sağlamak ve kullanıcıları bir kattan diğerine taşımak için kullanılmakla 72

97 birlikte, kullanıcıların katlarda neler olduklarını görmeleri için de farklı mekanlara konumlandırılmakta ve kullanıcıyı katlarda dolaştırmak üzere yerleştirilmektedirler. Çok katlı merkezlerde düşey ve yatay yaya sirkülasyonunun rahat sağlanması önemli olmakla birlikte aynı zamanda katlarda bulunan yayaların diğer katlarda bulunan mağazaları görebilmeleri üzerine bir tasarım gerçekleştirilmesi de doğru bir tasarım kararı olarak değerlendirilmektedir Görsel uyum ve estetik değerler Abalı nın (1989), Venturi nin Las Vegas dan Öğrenmek isimli kitabıyla ilgili yorumlarında; postmodern mekanlardaki her türlü estetik öğenin ticari çekiciliğe hizmet etme aracı olarak kullanıldığı, amacın dikkat çekmek ve çağrışımlar uyandırmak olduğu belirtilmektedir. Bu amaçla da mekanda dikkat çeken, ifade ettiği anlam açısından mekanla ilişkili veya ilişkisiz sembollerin kullanıldığı vurgulanmaktadır. Yırtıcı (2003) ise tüketimin bir gösteri haline geldiğini, alışveriş merkezlerinin tüketime yönlendiren gösteri mekanlarına dönüştüklerini, görsel düzenlemelerin tüketim amacı doğrultusunda kullanıldıklarını ve her tüketim mekanının bir çeşit simülasyon olduğunu savunmaktadır. Alışveriş merkezlerinde görsel uyumun sağlanması ve estetik mekanlar yaratılması, farklı konseptlerde ve farklı mekan organizasyonları ile oluşturulan ve peyzaj elemanları, kent mobilyaları ve çeşitli süslemeler ile zenginleştirilen mekanların oluşturulmaları ile kendi içlerinde sağlanmaktadır. Ancak alışveriş merkezlerinin büyük bir çoğunluğunun işlevsel, toplumsal açıdan olduğu kadar estetik açıdan da kentsel çevreden bağımsız, görsel uyumluluk göz ardı edilerek tasarlandıkları, bu nedenle de görsel olarak çevrelerinden kopuk, içe dönük bir yapı çizdikleri görülmektedir Mekan tasarımında kullanılan öğeler Alışveriş merkezlerinde amaç, ticari hareketliliğin sağlanması olduğundan, ürünün müşteriye sunum şekli tasarımı yönlendirmektedir. Vitrin düzenlemeleri, aydınlatma elemanları, kent mobilyaları, peyzaj elemanları ve kullanılan malzemeler kar amacına hizmet edebildikleri sürece tasarım başarılı sayılmaktadır. Bu nedenle de alışveriş merkezlerinin tasarımlarında kullanılan öğeler büyük önem taşımaktadır. 73

98 Alışveriş merkezlerinin çevre ile bütünleşebilmeleri ve ilişki kurabilmeleri için kapalı depo imajı veren bir cepheye sahip olmamaları gerekmektedir. Ölçeği ve yapısı ile çevreyi zedeleyici bir yapı kütlesi dahi, tasarımda malzeme, renk seçimi ve kütle hareketlendirme yoluyla farklı bir konsepte sahip olabilmektedirler. Bu nedenle alışveriş merkezi tasarımlarında kullanılan malzemeler ve renkler önem kazanmaktadırlar. Aynı zamanda özellikle alışveriş merkezlerinin açık mekanlarında kullanılan malzemeler dış ortam koşullarına uygun, suya ve darbeye dayanıklı olmalıdırlar. Alışveriş merkezlerinde aydınlatma da önemli bir yere sahip olup, kullanılan aydınlatma elemanları da mekan tasarımında kullanılan diğer önemli unsurlardır. Güneş ışığı, yedi renkten oluşması nedeni ile renk ayırımı için en uygun ışık ışınlarıdır. Bu nedenle birçok alışveriş merkezi, gün ışığından en fazla yararlanacak şekilde tasarlanmakta, güneş ışınımlarının yetersiz olduğu zaman ve konumlarda mekanlar yapay yöntemlerle aydınlatılmaktadırlar. Yapay aydınlatılma yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar şunlardır: Uygun aydınlatma düzeyinin seçilmesi, Yapılan işin, eylemin amacına uygun aydınlatma türünün bulunması, Işık kaynaklarının mekanın amacına uygun olarak seçilmesi, Işığın geliş açısının iyi etüt edilmesi (Çetinel 1999). Peyzaj düzenlemeleri ve kent mobilyaları da, tasarımda kullanılan öne çıkan öğeler olarak bir alışveriş merkezinin kimliğini oluşturmada oldukça önemli role sahiptirler. Peyzaj düzenlemeleri, bir alışveriş merkezinin kapalı ve açık alanlarında olmak üzere iki türlü düşünülebilir. Yapı dışı, açık alan düzenlemelerinde kullanılan peyzaj, açık mekanda oluşturulan toplanma ve dolaşım alanlarının estetik görünümlerini etkilemekle birlikte, kullanıcılara farklı mekanlar sağlamakta ve rekreatif amaçlı kullanımı desteklemektedir. Yaya yollarındaki döşeme kaplamaları, sokak lambaları, banklar, tabelalar gibi kent mobilyalarının kullanımı, bitkilendirme gibi unsurlar peyzaj düzenlemelerinin kapsamında yer almaktadırlar. Ayrıca süs havuzları, heykeller gibi elemanlar da alışveriş merkezinin daha estetik bir havaya bürünmesini sağlayan peyzaj elemanlarıdır (Beddington, 1991). 74

99 Peyzaj düzeni, tasarım açısından olduğu kadar, seçilecek malzemeler açısından da önemlidir. Açık mekanlarda konumlandırılan kent mobilyaları ve kullanılan tüm malzemeler dış ortam koşullarına uygun, suya ve darbeye dayanıklı olmalıdırlar. Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bitkiler dönemsel değişiklikler göz önünde bulundurularak, sıcaklık ve ışık oranlarına göre seçilmelidirler (Beddington, 1991). Kapalı mekanlarda oluşurulacak peyzaj düzenlemelerinde özellikle bitkilendirmeye dikkat edilmeli, kapalı ortam koşullarında sürekli kullanımı mümkün olan bitki çeşitleri seçilmelidir. Canlı bitkiler için elverişli olmayan ortamlarda, yapay bitkilerin tercih edilmeleri de mümkündür Esneklik Alışveriş merkezleri, ileriki dönemlerde ihtiyaçlara yönelik olarak ortaya çıkabilecek alan gereksinimlerine cevap verebilecek niteliğe sahip alanlarda yapılmalı, alışveriş merkezinin bulunduğu arsa içerisinde ya da yakın çevresinde alışveriş merkezinin genişleyebileceği mekanlar yer almalıdır. Bu şekilde esnek bir yapıda gerçekleştirilen tasarımlar, gelecek dönemlerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek mekanların alışveriş merkezleri bünyelerinde çözümlenebilmelerini ve alışveriş merkezlerinin zamanın getirdiği değişimlerle birlikte yenilenerek, çağa ayak uydurmalarını sağlamaktadır. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinin tasarımları, yeni mekan organizasyonlarına adapte olabilecek şekilde esnek olarak gerçekleştirilerek, yeni gereksinimler ve zamanın getirdiği değişimlere uyum sağlanabilmektedir Kullanıcı psikolojisi ve kullanıcı davranışları Tüketici davranışı; tüketicilerin pazar yerindeki tüm davranışları olarak tanımlanmaktadır. Pazarlamacılar, tüketicilerin ürün ve hizmetleri almalarına nelerin sebep olduğunu anlamaya çalışarak, hangi ürünlerin pazarlara gireceğinin, ürünlerin tüketicilere hangi mekanlarda sunulması gerektiğinin stratejilerini geliştirmektedirler (Karabulut, 1996). Tüketiciler, ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ürün ve hizmetlerden faydalanırken ve birçok seçenek arasından seçim yaparken içsel ve çevresel etmenlerin etkisiyle karar vermektedirler. Seçme hakkı ve ürün çeşidinin fazla olduğu bir ortamda kullanıcıların istek ve ihtiyaçları artış göstermektedir. Bu istek ve ihtiyaçlardaki artış, 75

100 sosyo-kültürel ortama ve bireylerin içlerinde bulundukları psikolojik etkenlere göre değişmektedir. Mattson ve Dubinsky (1987), alışveriş merkezlerinde müşterilerin alacakları ürünü veya hizmeti seçme davranışlarının, alışveriş stratejisinin şekillenmesinde faydalı olduğunu belirtmişlerdir. Tüketimin, gereksinim yönünün dışında simgesel yönü irdelendiğinde; tüketicinin statü ya da sosyal sınıfını belirlemek, kendini tanımlayıp bir role bürünmek, sosyal varlığını oluşturmak ve koruyabilmek, kendisini başkalarına ve kendine ifade edebilmek, kimliğini yansıtmak gibi nedenlerle satın alıp tükettiği görülmektedir (Sağocak, 2003). Alışveriş merkezleri, kullanıcıların yeni kimlik ihtiyaçlarına karşılık gelen mekansal ve sosyal niteliklere sahip ortamlar sunmaktadırlar. Serbest zamanının önemli bir kısmını tüketim ile geçiren alışveriş merkezi kullanıcıları, alışveriş yapmakla, alışveriş mekanlarında dolaşmakla, ortak alanlarda toplumsal ilişkiler kurmakla ve tüketim ürünlerinde marka ve imajları kullanmakla bireysel ve toplumsal kimliğini sürdürmeye çalışmaktadırlar. Alışveriş merkezlerinde serbest zamana yönelik olarak gerçekleştirilen aktiviteler ile de kullanıcılar cezp edilmekte ve tüketime daha çok yöneltilmektedirler. Alışveriş merkezi formlarının kullanıcı psikolojileri üzerindeki etkileri irdelendiğinde; kapalı alışveriş merkezlerinde yaratılan kapalı ve kalabalık ortamlarda kullanılan yapay havalandırma sistemlerinin, oksijen oranının düşüklüğü sebebiyle iş verimini düşürdükleri, konsantrasyon bozukluğuna neden oldukları, sağlıksız ve konforsuz mekanlar oluşmasına neden oldukları görülmektedir. Ayrıca alışveriş merkezlerinde yaratılan kapalı ve yoğun mekanların kullanıcıların psikolojik olarak basık ve kapatılmış mekanlarda bulunduklarını hissetmelerine, bu nedenle de kapalı formlu alışveriş merkezlerini tercih etmemelerine neden olmaktadır. Bu sebepler doğrultusunda kapalı formlu alışveriş merkezlerinin insanlar üzerindeki psikolojik yönden olumsuz etkileri nedeniyle zaman içerisinde açık formlu alışveriş merkezlerine doğru bir yönelme gerçekleşmiştir. Ayrıca alışveriş merkezlerinde mekan tasarımlarının, işlev ve mağaza farklılaşmalarının alışveriş merkezini kullanan kesimi belirleyebiliyor oldukları görülmektedir. Bazı alışveriş merkezleri belirli sosyo-ekonomik gruplar için davetkar bir yapı sergilerlerken, diğer gruplar için çekinilen ve ziyaret edilmeyen mekanlar 76

101 yaratacak etkiye sahip olmaktadırlar. Bu da alışveriş merkezlerinde yapay bir kamusallığının oluşturulduğunu göstermektedir. 2.4 Alışveriş Merkezlerindeki Ortak Kullanım Alanları Alışveriş merkezlerinin bünyelerinde bir kent barındırıyormuş gibi tasarlanmaları, iç mekanlarının bir kentte bulunan her türlü aktivite ve olanağı sağlamaları, tüketimi arttırmak için araç olarak kullanılmaktadır. Bu noktada da alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanları öne çıkmaktadır. Alışveriş merkezlerinde kentteki cadde, sokak, meydan, açık alan gibi kamusal mekanlara karşılık gelen ve kamuya açık özel mekanlar olarak nitelendirilebilecek olan ortak kullanım alanları, alışveriş merkezi yönetimi tarafından idare edilen ve herkesin üzerinde eşit haklara sahip olduğu, içerisinde aktivitelerin yer aldığı ve alışveriş merkezi kullanımına hizmet eden mekanlar olarak tanımlanmaktadırlar. Alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanları, özel bir kurum ya da kişinin mülkiyeti dahilinde olmalarına karşın kamu kullanımının ön planda olduğu mekanlardır. Tüketim mekanlarının bir parçası olan ortak kullanım alanları, alışveriş merkezlerinde tüketime yönlendiren araçlar olarak kullanılmalarının yanında, özel mülkiyetteki alanlarda kamusal bir etkinliği gerçekleştirmelerinden dolayı farklı bir kamusallık modeli sunmaktadırlar Alışveriş merkezlerinde ortak kullanım alanlarının işlevleri Özel mülkiyetteki kamusal iç mekanlar olan alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanları, özel mekanlardan çok kentsel kamusal mekan özellikleri taşımaktadırlar. Bu tür mekanlar daha çok sosyal, kültürel ve ticari işlevler yüklenmekle birlikte; alışveriş merkezlerindeki toplanma ve dolaşım mekanlarını kapsamakta, yeme-içme, satış, eğlence, vb. fonksiyonları da bünyelerinde barındırmaktadırlar. Alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanları, fiziksel mekan olmanın ötesinde toplumsal olayların yaşandığı sosyal ortamlardır. Sosyal mekan olmalarından dolayı da yalnızca fiziksel özellikleriyle değil, içinde bulundukları toplumun nitelikleriyle de anlam kazanmaktadırlar. Kültürel ve sosyal içeriğe sahip alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarında düzenlenen çeşitli aktivitelerle, yapay bir kamusallık yaratılarak kentlerdeki sosyal 77

102 ve kültürel etkileşim oluşturulmaya çalışılmakta ve bu sayede halkın tüketime yönelmesi sağlanmaktadır. Ayrıca aktiviteler ile kişilerin daha kolay ortama adapte olmaları ve kendilerini rahat hissetmeleri sağlanmakta, aktivitelerin değişimleri ile de alışveriş merkezlerinin çekim güçleri arttırılmaktadır. Özetle, ortak kullanım alanları, tüketim için araç olarak kabul edilmekte, bu mekanlarda gerçekleştirilen aktiviteler merkezin kullanımını ve ticari canlılığını arttırmak üzere düzenlenmektedirler. Sosyal olaylara ve aktivitelere ev sahipliği yapan alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanlarının mekansal düzenlemeleri ve bu mekanlarda düzenlenen aktiviteler, 23 Nisan Çocuk Bayramı, Sevgililer Günü, Ramazan vb. özel günlerde farklı temaları işleyen etkinlikler ile yeniden kurgulanmakta ve toplumun buluşma noktaları haline gelerek hizmet vermektedirler Alışveriş merkezlerinde ortak kullanım alanlarının tasarım kriterleri açısından değerlendirilmesi Alışveriş merkezleri, sermayenin yönlendirilmesi nedeniyle, kapitalizm hissinin oldukça fazla hissedildiği mekanlardır. Sermayenin ortak kullanım alanları üzerinde de somut etkileri bulunmaktadır. Bu etkiler görsel düzenlemelerin yanı sıra, olaylar ve insanların bir araya geliş biçimlerini de düzenlemektedirler. Yani ortak kullanım alanlarında gerçekleştirilen düzenlemeler tüketimi arttırmak için araç olarak kullanılmakta, insan ve olayların bir araya geliş biçimleri de bu hedef doğrultusunda düzenlenmektedir. Alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanları, aynı zamanda alışveriş merkezi imajını oluşturmada etkili mekanlardır. White ve Sutton un (2001) belirttikleri gibi alışveriş merkezlerinin iç mekanları veya daha genel olarak ortak kullanım alanları mekanın kullanımında yönlendirici faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Başka bir deyişle ortak kullanım alanlarının nitelikleri ve fiziksel yapıları, mekanın nasıl kullanılacağını etkilemektedir. Yıldırım (1998), ortak kullanım alanlarının tasarımlarında kullanılan öğeler üzerinde durmakta, bunları form, ölçü, doku, renk, aralık, hareket ve yön olarak ele almakta ve tasarımın bu öğeler arasındaki uyum ile başarılı olabileceğini savunmaktadır. Kloss (1993) ise, ortak kullanım alanlarında elde edilmesi gereken görsel düzeyin kolay anlaşılabilir olması ve zaman boyutu oluşturmaması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarında tasarımın okunabilir olması, mekanı tanımlaması ve mekana anlam katması gerekmektedir. Alışveriş 78

103 merkezlerinin ortak kullanım alanlarının, toplumsal değişim, kullanıcı istek ve gereksinimleri ve mekanda yer alacak fonksiyonlar göz önünde bulundurularak tasarlanmaları da doğru tasarım kararları olarak belirtilmektedir. Alışveriş merkezlerinde geçmişten günümüze içe dönük, atriumlu yapılar görülürken son senelerde sokak, meydan, çarşı gibi geleneksel kent mekanına özgü tipolojileri yansıtan alışveriş merkezleri göze çarpmaktadır. Bu noktada da ortak kullanım alanları ön plana çıkarılan projeler dikkat çekmektedirler. Bu yapı ile kentli kopmakta olduğu sokak yaşantısına yeniden yaklaştırılmaya çalışılmaktadır. Geleneksel alışveriş mekanlarını referans alarak alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanlarında kullanılan sokak teması, kente uyum ve aidiyet hissini kuvvetlendirmektedir. Alışveriş merkezlerinin ortak kullanım alanlarının, açık ve kapalı mekanlar için farklılaşmakla birlikte her iki forma da uygun olabilen peyzaj elemanları ve kent mobilyalarının kullanımları ile zenginleştirilerek çekici mekanlar haline dönüştürüldükleri ve özel günlerde gerçekleştirilecek aktiviteler için çeşitli süslemeler ile farklılaştırıldıkları görülmektedir. 79

104 80

105 3. ALIŞVERĐŞ MERKEZLERĐ DE YAŞA A MEKA SAL DÖ ÜŞÜMÜ ÖR EKLERLE Đ CELE MESĐ 3.1 Alışveriş Merkezi Örnekleri Tez kapsamında dünyadan ve Đstanbul dan seçilen, açık ve karma formlu; sokak, meydan gibi kentsel kamusal mekanlardan esinlenilerek tasarlanmış ve kamusal konseptleriyle ön plana çıkan alışveriş merkezleri örnekleri ayrı başlıklar altında incelenerek; tasarım özellikleri, kamusal mekan olma başarıları değerlendirilmiştir Dünya örneklerinden alışveriş merkezleri Tez kapsamında dünya çapında incelenecek alışveriş merkezleri örnekleri, kıtalara göre tasarım açısından farklılaşmaları da göz önünde bulundurularak Avrupa, Amerika ve Asya kıtalarından seçilmiştir. Buna göre Đngiltere, Amerika, Japonya ve Lübnan dan alışveriş merkezi örnekleri tez kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirmede tarihi mekanların yenilenme ve canlandırılmalarına, çöküntü alanlarının dönüşümlerine katkı sağlamak amacıyla gerçekleştirmiş alışveriş merkezleri projeleri de ele alınmıştır Cabot Circus, Bristol, Đngiltere Cabot Circus, Bristol Kentsel Dönüşüm Projesi nin bir parçası olup, sokak kavramının uygulandığı, alışveriş, konut ve ofis işlevlerini içeren, karma işlevli bir alışveriş merkezidir ( Cabot Circus ödüle doymuyor Ödül Avcısı, sf , GMTR Ocak-Şubat 2009). Proje, m2 alana yayılmakta olup, m2 lik alışveriş merkezi, m2 lik ofis, m2 lik sosyal tesis kullanım alanına sahiptir. Ayrıca 260 konut ve araçlık otopark da proje kapsamında yer almaktadır. Land Securities ve Hammerson UK Properties firmalarının sahip olduğu projenin hazırlıklarına kentsel dönüşüm planının Aralık 2003 de onaylanması ile başlanmıştır. 81

106 Eylül 2005 de başlayan saha çalışmaları Eylül 2008 de tamamlanarak açılışı gerçekleştirilmiştir. Projenin amacı, kentsel dönüşüm planına entegre; konut, perakende, eğlence ve ofis işlevleri ile Bristol kentinin merkezinde yer alan, yeni ulaşım ve peyzaj çalışmaları ile desteklenen, yerel ve bölgesel yerleşimlere hitap edebilen, kentsel mirasın bir parçasını oluşturmak şeklinde açıklanmıştır. Kentsel dönüşüm projesi ile perakende potansiyeli ile Đngiltere bütününde 23. sırada yer alan Bristol kentini, yenilikçi, dikkat çeken tasarımı ve moda markaları ile ticari açıdan 10. sıraya taşımak hedeflenmektedir. Proje bütününde, insanları çevresel kalite ve sosyal eylemler içeren kent merkezine çekmek istenmektedir. Tasarımda güvenli, cazip sokaklardan ve meydandan oluşan bir dolaşım ağı oluşturma çabası göze çarpmaktadır. Bu nedenle mevcut sokaklar üzerinde çeşitli revizyonlar gerçekleştirilmiş, yayalara ait sokaklar oluşturulmuş ve sokakların birleştikleri noktada da meydan formu ile güçlü bir kamusal alan düzenlenmiştir ( Şekil 3.1 : Cabot Circus Alışveriş Merkezi nin genel görünümü Projenin tasarım prensipleri arasında; karma işlevli gelişim, tarihi yapıların korunmasına özen gösterilmesi, çekici sokak ve meydanlardan oluşan bir dolaşım ağının oluşturulması, düşük trafik yoğunluğu ile ulaşımın kolay sağlanması ve nirengi oluşturma çabaları gösterilebilir. 82

107 Projede mevcut sokak ve parselasyon düzeni değiştirilerek kentsel tasarım ve planlama ilkeleri doğrultusunda yeniden yorumlanmış, ticari mekanlar ile kamusal alanlar başarı ile ilişkilendirilmiştir. Buradaki temel düşünce, mevcut dokuya yapılacak eklemlenmenin ötesinde, dokuyu arındırarak geri kazandırmak şeklinde ifade edilebilir. Sokakların üzeri hava sirkülasyonu sağlayacak şekilde çelik konstrüksiyonlu cam paneller ile kaplanarak hava koşullarından korunma sağlarken gün ışığı da maksimum düzeyde içeri alınmıştır. Şekil 3.2 : AVM nin düzenlenmiş sokak, meydan ve ticari alanları Cabot Circus projesinde sürdürülebilir tasarım öğelerinin kullanılması da dikkat çekmektedir. Proje inşaatı sırasında araziden çıkarılan malzemenin %90 ının geri dönüştürülmesi ile doğal havalandırma, düşük enerji ile çalışan aydınlatma ve geri dönüşümlü yağmur suyu toplama sistemleri oluşturulmuştur (Savaş, 2009). Projenin geliştirilmesi sürecinde farklı disiplinlerden 20 sanatçı ve tasarımcı, oluşturulan yeni kamusal mekana kimlik kazandırma ve mekanı güzelleştirme amacıyla bir araya gelerek projenin 10 farklı noktasına yerleştirilecek plastik öğeler üzerine çalışmalar yapmışlardır. Özel imalat duvar kağıtlarından el imalatı aydınlatmalara, heykelden resme farklı tarzdaki sanat eserlerinin ortak noktaları ise sürdürülebilirlik teması üzerine kurulmuş olmalarıdır (Savaş, 2009). Cabot Circus projesi, kente duyarlı, planlandığı çevreyi geliştiren, çevresi ile güçlü bağlantılar kurabilen ve korunması gereken değerler ile bütünleşen, bünyesinde kurguladığı farklı işlevleri başarı ile birleştiren ve organize bir şekilde yönetilen bir 83

108 mekan olması dolayısıyla günümüz alışveriş merkezi örnek teşkil edebilecek bir projedir. Şekil 3.3 : AVM nin sokak yapısı ve aydınlatma düzeni Şekil 3.4 : Meydandan üç sokağın açılış noktaları Cabot Circus projesi ulusal ve uluslar arası arenada da adından söz ettirmiş, Avrupa nın en önemli ve prestijli fuarlarından biri olan MAPIC 2008 de Yılın En Đyi Alışveriş Merkezi ödülüne, gene 2006 MAPIC fuarında Perakende Dönüşüm ödülüne, BCSC (British Council of Shopping Centres) tarafından Üstün Altın ödülüne, BREEAM (BRE Environmental Assessment Method) tarafından da Perakende Dalı ödülüne layık görülmüştür. 84

109 Princesshay, Exeter, Đngiltere Chapmon Taylor liderliğinde Panter Hudspith, Wilkinson Eyre dan oluşan bir ekip tarafından tasarlanan projenin amacı, Exeter in kentsel koruma alanında bulunan merkez alanında karma kullanımlı kent merkezi görevini üstlenecek bir alışveriş merkezi oluşturulmasıdır. Eylül 2007 de açılan 5,25 hektarlık alana sahip olan projede, 121 konut birimi, 5 restoran, toplamda m2 lik alana sahip büyük mağazalar ile toplamda m2 lik alana sahip mağaza birimleri, 400 araçlık otopark alanı ile birlikte tarihi merkez yer almaktadır. Merkezin 24 saat boyunca kullanımını ve güvenliğini sağlayacağı düşüncesiyle projede konut birimleri de konumlandırılmıştır. Ayrıca özel araç kullanımını azaltmak için merkezin çevre bağlantıları güçlendirilmiş ve toplu taşıma ile ulaşım imkanları fazlalaştırılmıştır ( Şekil 3.5 : Princesshay Alışveriş Merkezi nden genel bir görünüm Şekil 3.6 : Princesshay Alışveriş Merkezi nin açık tip sokak yapısı Exeter in Đngiltere nin mimari özellikleriyle ön plana çıkan bir merkez olarak görülmesini sağlamak amacıyla, Chapmon Taylor liderliğindeki ekip farklı bir mekan yaratmıştır ( 85

110 Alışveriş merkezi projesinde, tarihi dokuya eklemlenen çeşitli mimari stiller ve 3 adet anıt dikkat çekmektedir. Tasarım aşamasında, merkez alanında canlı ve dinamik bir yapı yaratabilmek için binaların mimari kalitelerine, çeşitliliklerine ve bölgenin tarihi ve mimari özelliklerine uygun bir yapıda olmalarına özellikle dikkat edilmiştir. Yatırımı geliştirmek ve perakende birimlerinin daha geniş mekanlara ihtiyaç duymaları nedeniyle zamanla artan alansal ihtiyaçlarını karşılamak üzere mağaza alanlarını genişletmek de proje dahilinde gerçekleştirilen çalışmalar arasındadır. Şekil 3.7 : Princesshay Alışveriş Merkezi nin açık tip sokak yapısı Merkez alanında yeniden canlandırma ve yenileme çalışmaları kapsamında, açık alanları ile canlı ve modern bir merkez yaratılması ve tarihi kent surları ve katedraller gibi tarihi öğelerin de ön plana çıkartılarak değerlerinin arttırılması projenin önemli tasarım kararları arasında yer almaktadır. Projenin geliştirilen bir merkez canlandırma projesi olması ve tarihi dokunun da modern gelişmeler ile birleştirilerek yenilenmesi dolayısıyla proje bütününde sokak ve cadde sistemi ile açık kamusal alan kullanımının içerisinde alışveriş mekanlarının yaratılması sürdürülebilirlik ilkesinin bir sonucu olmakla birlikte açık formlu bir alışveriş merkezi yaratılmasının da nedenidir. Princesshay, konut ve alışveriş alanları, geniş yaya bölgeleri, kaldırım kafeleri ve kentin festival olaylarının çoğu için ayrılmış toplanma mekanları ve siteleri ile kentin önemli bir odak noktası konumundadır. 86

111 Şekil 3.8 : Açık tip sokak yapısı Proje 2007 yılında, BCSC (British Council of Shopping Centres) tarafından Gold And Supreme Gold Ödülü nü; 2008 yılında, Retail Week Shopping Location of the Year, ICSC tarafından European Shopping Center Awards, New Developments: Medium Size ve Property Week, Retail and Leisure Property Awards Best New Shopping Center or Refurbishment ödülleri ni; 2009 yılında da RICS tarafından South West Award for Regeneration ödülünü almıştır. Şekil 3.9 : AVM nin alışveriş birimleri ile iç içe meydan formu 87

112 The Grove, California, ABD The Grove, Los Angeles da üst kesimin yoğunlukla yaşadığı Beverly Hills ile Hollywood semtlerinin arasında yer almaktadır. Önceleri meyvelik ve fidanlık olarak kullanılan arazide alışveriş merkezinin yapılmasına bölge halkının trafiği arttıracağı düşüncesi ile karşı çıkmasına ve bölgede Beverly Center gibi başka bir alışveriş merkezinin de bulunmasına rağmen, geliştiriciler Third Street üzerindeki tarihi yapıları ve yolları yıkmaya başlamış ve 1999 yılında da alışveriş merkezinin inşasına başlamışlardır ( The Grove, 2002 yılında hizmete açılmış olup, alışveriş mekanları, sinema, park ve üst katlarda yer alan 100 adet konut birimi de dahil olmak üzere m2 alana sahiptir. Şekil 3.10 : AVM nin açık alanları ve yeme-içme mekanları Planlama ve tasarım aşamalarında çevresel verilere önem verilmiş olup, bitişik arazide konumlanan ve organik ürünler satılan Farmers Market çapa görevi üstlenen bir birim olarak kabul edilmiş, tarihi değere sahip Gilmore Adobe malikanesi ise göz önünde bulundurulmuştur. Projenin sahibi olan Rick Caruso, tasarımdaki ana felsefelerinin arkadaş ve aile bireylerinin biraraya gelebilecekleri, alışveriş yapıp yemek yiyebilecekleri ve hoşça vakit geçirebilecekleri bir kent merkezi oluşturmak olduğunu ifade etmektedir. 88

113 Mimarlar tasarım aşamasında aktif açık alanlara ve bağlantılı alışveriş mekanlarına odaklanarak projeyi geliştirmişlerdir (Kramer, 2008). The Grove ile Farmers Market arasında bağlantıyı sağlayan elektrikli tramvay yolunu da içeren ana sokak/cadde formunun omurgayı oluşturduğu proje, kent meydanı ve mevcut tarihi doku ile zenginleştirilmiş dış mekanlar sunmaktadır. Şekil 3.11 : AVM bünyesindeki elektrikli tramvay yolu Aynı zamanda The Grove projesinde büyük ölçekli merkezi bir park alanı ile her yarım saatte bir müzik ile su gösterisi yapan bir çeşme yer almaktadır ( Dış mekanlardaki farklılıklar, bazen meydana yukarıdan bakan bir kafede bazen ışık ve müzikle senkronize çalışan havuz fıskiyelerinin yanında bazen de boyu 15 m yi bulan palmiye ağaçlarının altında ortamın cazibesini arttırmaktadır (Kramer, 2008). Şekil 3.12 : AVM nin peyzaj düzenlemesi ve kent mobilyaları 89

114 Caddeler, peyzaj, kentsel mobilyaları ve özellikle cephe tasarımları projeye özel nitelikler taşımakta olup, 30 lu ve 40 lı yılların Los Angeles ındaki hakim eğilimlerden yansımalar sunmaktadırlar. Öğeler ve detaylar kimi zaman Art-Deco özellikler taşırken, kimi zaman da Đspanyol mimarisinden esintiler sunabilmektedir (Kramer, 2008). Projeye adapte edilen mekansal formlar, kentin yeni ama doğal bir parçasını oluşturuyormuş izlenimi vermektedir. Projede yer alan mağazaların dekorasyon ve vitrin dekorları titizlikle incelenerek genel tasarıma aykırı uygulamalara onay verilmemiştir. Şekil 3.13 : The Grove Alışveriş Merkezi nin açık alan düzenlemesi amba Parks, Osaka, Japonya Namba Parks, Osaka da, Namba Bölgesi nde ve kent merkezinde yer alan, ofis ve alışveriş fonksiyonlarını birarada bulunduran karma kullanımlı bir projedir. The Jerde Partnership tarafından geliştirilen proje, Osaka Baseball Stadyumu yıkıldıktan sonra stadyum alanına inşa edilmiştir. Yaklaşık 8,33 dönümlük arazi üzerine m2 alanda inşa edilen yapı 2 faz halinde tamamlanmıştır. Birinci fazı oluşturan alanın m 2 sini alışveriş ve eğlence mekanları, m 2 sini ofis yapıları, m 2 sini ortak kullanım alanları, m 2 sini kültür mekanları, 2.2 dönümünü açık alanlar oluşturmakta olup, 1250 araçlık otopark alanı da birinci fazda yer almaktadır. ikinci fazı oluşturan alanın ise m 2 sini 124 mağaza ve sinemadan oluşan alışveriş ve eğlence mekanları, m 2 sini de konutlar oluşturmaktadır. Kentin ticari merkezinde yer alan alışveriş merkezi, Namba tren istasyonunun da yanında konumlanması dolayısıyla rahat erişilebilir bir noktada yer almaktadır. 90

115 Osaka nın kimliğini yeniden tanımlamak üzere Jerde tarafından tasarlanan proje, Osaka kentinin yoğun ve hırçın kentsel yapısına doğal ve büyük bir park görünümü ile doğal bir müdahalede bulunmaktadır. Şekil 3.14 : Namba Parks Alışveriş Merkezi kuşbakışı görünümü Đki faz halinde 2007 yılında tamamlanan proje, karma formlu yapısı, ana dolaşım aksını vurgulayan kanyon teması ve teras kullanımları ile dikkat çekmektedir (Kramer 2008). Kanyon, park alanının altından aşağıya doğru mekanı bölerek alışveriş yapılacak birimlerin, eğlence ve yeme-içme mekanlarının aralarından geçmektedir ( Şekil 3.15 : Namba Parks AVM nin kanyon şeklindeki tasarımı Namba Parks, Parks Tower adındaki yüksek ofis yapısı ile çatı bahçesi içeren ve 120 kiracı barındıran alışveriş merkezinden oluşmaktadır. Ticari merkezinin çatı 91

116 katlarında yeşil, açık alanlardan oluşan, yükselen 8 kademede birçok bloğu geçen çatı park alanları oluşturulmuştur. Proje, doğanın seyrek olarak algılandığı bir kentte gözle görülür bir şekilde yeşil bileşeni sağlamanın yanısıra caddeye bağlanan eğimli park alanları, ağaçlardan oluşan bahçeleri, kaya kümeleri, sarp kayalıkları, çimleri, dereleri, şelaleleri, gölet ve açık hava terasları ile kullanıcılar için doğal görünümlü, farklı mekanlar sunmaktadır. Bu özellikleriyle fiziksel formun, uluslararası arenada kabul görmesi açısından son dönemin önemli projeleri arasında yer almaktadır ( Şekil 3.16 : Namba Parks Alışveriş Merkezi nden genel görünüm Namba Parks kullanıcılar için sosyal etkileşimi sağlayan, kültürel mekanları bünyesinde barındıran ve rekreasyon alanlarıyla ön plana çıkan doğal bir mekan oluşturmaktadır Canal City, Fukuoka, Japonya 1980 lerin sonunda Fukuoka da yaşanan insan akınına yanıt verecek alışveriş alanlarının bulunmaması ve ticaret sektörünün zayıflamasına cevap olarak 1996 yılında Fukuoka kentinin Hakata semtinde bulunan Canal City hizmete sunulmuştur. Clifford Selbert Tasarım Grubu tarafından tasarımı, Jerde Uluslar arası Ortaklığı tarafından uygulaması yapılan Canal City Hakata, Japonya tarihinde özel olarak geliştirilen en büyük, karma kullanımlı projedir (Stein, 1997). 92

117 Fukuoka, Asya ülkeleri ile Japonya arasında ticari ve kültürel köprü olarak gelişen bir liman kentidir. Canal City nüfuslu, valilik bölgesi olan Hakata nın merkezindedir. Yapı Naka Nehrinin yanında, işlek bir karayolu üzerinde, etrafında konutların, büyük terminallerin ve ofislerin bulunduğu bir bölgede bulunmaktadır ( 2007). Fukuoka nın eğlence ve ticari bölgeleri arasında konumlanan, 3,6 hektarlık arazi üzerinde m2 inşaat alanına sahip olan projede; 2 otel, 240 mağazasıyla m2 alışveriş merkezi alanı, eğlence tesisleri, showroomlar, ofis bölümleri, tiyatro, sinema, restoran ve kafe kullanımları ile 1550 araçlık otapark alanı mevcuttur. Đlk yıl 16 milyon kişinin üzerinde ziyaretçi çeken alışveriş merkezinin bu başarısı çevresini de etkilemiş, bitişiğinde yer alan tarihi çarşının da ziyaretçi sayısını arttırmıştır. Canal City Hakata nın etkisiyle Fukuoka, 1997 yılındaki Asya Günleri nde Asya nın en iyi kenti ünvanına sahip olmuştur. Önemli ve büyük terminalleri olan havalimanından metro ile tren yolu ve otobüs terminalinden yürüyerek rahat erişimin sağlanması nedeniyle yapının çevre bağlantıları güçlü olarak değerlendirilmektedir. Şekil 3.17 : Canal City Alışveriş Merkezi nden genel görünümü Canal City form olarak doğal bir yapı olan, genellikle içinden akarsu geçen, derin, dar ve yan yüzeyi dik vadilerden oluşan kanyona benzetilerek yapılmıştır. Projede tasarım öğeleri olarak su ve doğa elemanları kullanılmış olup; kanal, projenin 93

118 sembolü konumundadır ( 180 metre uzunluğundaki kuzey, güney doğrultusunda akan kanal, projenin ortasından kentle kontrast renklere sahip binaların arasından geçmektedir. Nehir cephesinden sağlanan büyük geniş girişler ziyaretçileri içeri yönlendirmektedir. Kentle yapı arasında geçiş mekanı oluşturan girişler, ziyaretçileri yapının meydanlarına yönlendirmektedir. Nehir kenarlarında ve ortadaki büyük atriumda bulunan meydanlar kullanıcının yapıyı algılamasında önemli rol oynamaktadırlar. Şekil 3.18 : AVM nin nehir kenarındaki dolaşım ve toplanma mekanları Projede ticari birimler, dolaşım alanları ile toplanma mekanları kanala bakmaktadır. Aynı zamanda kanal çevresi, dinlenmek, serbest zaman geçirmek için çeşitli düzenlemelere de sahiptir. Binalar üzerinde galeri boşlukları olarak açılan yarıklar, sayesinde yapının tüm katları ve birimleri rahatça görülüp, algılanabilmektedir. Yapının formu itibariyle Canal City, güneş ışığından yararlanan bir doğal aydınlatma sistemine sahiptir. Dar ve yüksek kanyon şeklindeki yapısı gündüz güneş ışığının doğrudan gelmesini engellemekte, sahip olduğu dolaşım alanlarının koridorlar şeklinde düzenlenmiş olmaları da doğal klima etkisi sağlamaktadır. Yapının yapay aydınlatması ise, kentin ışıklı sokaklarını andıran kıvrımlı neonlar, sokak lambaları, avizeler, ışıklı reklam panoları ile sağlanmaktadır (Stein, 1997). Kanal çevresindeki mekan 5 bölgeye ayrılmıştır. Bir bölgeden diğer bölgeye geçerken mekan tasarımında da doğa ile modern arasında da geçiş sağlanmaktadır. 94

119 Projede mekan tasarımlarının gözle görülür bir şekilde farklılaştığı bölgeler, Sea Court, Earth Walk, Sun Plaza Stage, Moon Walk ve Star Court olarak belirlenmiştir ( Astrolojik motif olan güneş, ay ve yıldızlar, yer döşemelerinden tabelalara kadar projenin her detayında kullanılmıştır ( Şekil 3.19 : AVM nin nehir kenarındaki dolaşım ve toplanma mekanları Şekil 3.20 : Canal City de oluşturulmuş bölgeler Đşlevsel olarak alışveriş, yeme-içme ve eğlence dizisi olarak 3 bölgeden oluşan projede, kentin kanal ve akarsuları simule edilerek bir kanal oluşturulmuş ve binalar ana cadde olarak ele alınan kanalın çevresindeki merkezi avlunun etrafına dizilmiştir ( Kanal çevresinde 95

120 oluşturulan içbükey ve dışbükey bina cepheleri de farklı ve dikkat çeken bir tasarım elde etmek üzere oluşturulmuştur ( The Jerde Partnership tarafından tasarlanan Canal City nin konsepti kentin içinde kent in oluşturulduğu, şehir tiyatrosu olarak belirlenmiştir. Tiyatronun yönlendirici elemanları binalar ya da işlevler değil, gelen ziyaretçilerdir. Canal City, konseptinden de anlaşılacağı üzere düzenlenen aktiviteleri ile ön plana çıkan bir alışveriş merkezidir. Sun Plaza Stage bölümünde kanal üzerinde yarım saatte bir düzenlenen müzik eşliğinde su gösterileri de Canal City nin en çok tercih edilen aktiviteleri arasında yer almaktadır. Kanal yanında bulunan sahnede hergün çeşitli performanslar ve müzik gösterileri düzenlenmektedir. Resim ve fotoğraf sergileri de yine ortak kullanım alanlarında gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Noel, Nisan ayındaki Canal City nin açılış yıldönümü, Hakata nın geleneksel festivali olan Hakata Gion Yamakasa Festivali gibi özel zamanlarda da çeşitli aktiviteler düzenlenmekte, süslemeler yapılmakta, dekorasyon ve ışıklandırma sistemleri konsepte uygun bir şekilde değiştirilmekte ve çeşitlendirilmektedir. Şekil 3.21 : Canal City de düzenlenen aktivitelerde ışıklandırma Özgün ve fantastik tarzda tasarlanan projede yer alan binalar geleneksel Japon stilinden yola çıkılarak parlak ve canlı renklere sahiptirler ( Organik, eğrisel yapısı, fıskiyeleri ile kentin geri kalan kısmından farklı olarak vaha atmosferi yaratılarak 96

121 tasarlanan proje, kentten ayrılarak, farklı bir mekansal kurguda tasarlanmıştır ( Şekil 3.22 : Kanal üzerinde düzenlenen aktivitelere örnek Canal City de kent sokaklarındaki tam dolaşım özgürlüğü kısıtlanarak, ziyaretçilerin görülecek mekanlara yönlendirilmelerini sağlamak üzere bina formlarının da etkisiyle dairesel formda tam dolaşım modeli uygulanmıştır. Ayrıca doğrusal ilerleyen yollarda sağlanan dolaşım ara yollarla kesilmekte, bu sistem de Japonya nın karmaşık sokaklarını anımsatmaktadır. Yapının iç mekanlarında, kent sokaklarında kullanılan, granit, dökme beton döşemeler, cam ve metal korkuluklar, metal ve alçı asma tavan tercih edilmiştir. Mekan organizasyonu katlara göre farklılık göstermekle birlikte, yapının birbirinden uzak köşelerine yerleştirilen büyük mağazalar, eğlence merkezleri ve yeme-içme mekanları için ayrılan bölümle çekim kuvveti dengesi sağlanmıştır ( Özetle, Amerikan ve Japon kültürel sentezi olarak ifade edilen Canal City, Japon geleneksel öğelerinden esinlenilen, kanyon gibi doğaya yakın yapısı ile dikkat çeken, peyzajı ve bitkilendirmesi ile ön plana çıkan bir projedir. Proje, ulusal ve uluslar arası arena da bir çok ödüle sahip olup, 1997 yılında ICSC (International Council of Shopping Centers) tarafından Tasarım ve Geliştirme Ödülü ne ve American Institute of Architects, California Council tarafından 97

122 Kentsel Tasarım konusunda Merit Awards ödülüne layık görülmüştür ( ABC Center, Beyrut, Lübnan ABC Center, alışveriş merkezi olarak, 2003 yılında, Beyrut un modern yapısıyla bilinen Achrafieh bölgesinde açılmıştır. Alışveriş merkezinin yapım stratejisi, iki aşama olarak belirlenmiştir. Đlki çapa mağazaları içeren bölgelerin gelişimi, ikincisi çapa mağazalara bağlı alışveriş merkezinin oluşturulmasıdır. Mağazalar 3 kata yayılmış olup, bunlardan ikisi arazinin eğimi dik yapısı nedeniyle ana cadde ile direk ilişki içerisindedirler. Açık avlu, 20 restoran ve 7 sineması ile teras bahçesini içeren eğlence katı alışveriş merkezini yukarıdan izlemektedir ( Şekil 3.23 : Yeme-içme mekanlarını da kapsayan teras katı Arazinin dik yapısı aynı zamanda tüm katların kısmen de olsa doğal olarak havalanmalarını ve günışığını almalarını sağlamaktadır. Ayrıca merkezin altında 3 katta da 1500 araçlık otopark alanı bulunmaktadır ( Name/A-E/ABC-Beirut/). Alışveriş merkezi Avrupa standartlarına göre tasarlanmış olup, Lübnan ın geleneksel tasarım öğelerini de bünyesinde barındırmaktadır. Örneğin çarşı düzenindeki alışveriş imkanı giriş katında sağlanabilmektedir. Ayrıca proje, bölgedeki mevcut alışveriş alanı ve çevresi ile ilişki kurabilmekte, kent ile bütünleşebilmektedir ( 98

123 Şekil 3.24 : Alışveriş merkezinin doğal aydınlatma sistemi Şekil 3.25 : Alışveriş merkezinin açık olarak tasarlanmış teras alanı Şekil 3.26 : AVM girişinin çevre ile ilişkisi 99

124 3.1.2 Đstanbul örneklerinden alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi Son senelerde standartlaşmış AVM formatlarından farklı konsept ve tasarımlarıyla ön plana çıkan Kanyon, Đstinye Park, Meydan, ViaPort gibi alışveriş merkezleri, açık kamusal alanları ile dikkat çekmektedirler. Tez kapsamında Đstanbul örneklerinden incelenecek bu alışveriş merkezlerinin tasarımları açısından özellikleri irdelenmektedir Đnceleme ölçütlerinin belirlenerek kullanıcı ve mimarlara yapılacak mülakat sorularının oluşturulması Tez kapsamında gerçekleştirilen kullanıcılar ile yapılan mülakatların soruları, kullanıcıların kullanım alışkanlıklarını ve mekanı algılayış biçimlerini analiz etme ve görüşlerini alma amaçlı olarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda mimarların alışveriş merkezlerini tasarlarken göz önünde bulundurdukları tasarım kararları ile genel olarak alışveriş merkezleri hakkındaki görüşlerini ve geleceğe yönelik düşüncelerini öğrenmek amaçlı sorular da hazırlanmıştır. Kullanıcılar için düzenlenen mülakat soruları temel iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kullanıcıların incelenen alışveriş merkezi hakkındaki düşüncelerini sorgulamak amaçlı sorular yer almakta olup, ikinci bölümdeki sorular kullanıcıların genel olarak alışveriş merkezleri hakkındaki görüşlerini almak doğrultusunda hazırlanmıştır (Mülakat Soruları için, bkz: EKLER). Farklı zevkleri, yaşam tarzları ve istekleri olan tüketicilerin alışveriş merkezlerinden beklentileri ve alışveriş merkezlerinin sundukları hizmetleri değerlendirmeleri beklenmiştir. Đncelenen alışveriş merkezlerinde yaratılmaya çalışılan kentsel mekanların, geleneksel alışveriş mekanlarının sundukları hizmetleri karşılamadaki yeterlilikleri ve kamusal yaşam nitelikleri değerlendirilmiştir. Birinci bölümde yer alan sorular incelenen alışveriş merkezinin konumu ve çevre ile ilişkilerini, tercih edilme nedenlerini, hangi amaçla, ne sıklıkta ve ne kadar süre ile ziyaret edildiklerini, tasarım açısından öne çıkan ve kullanıcılar tarafından algılanan mekanları ve imgeleri ile algılanabilirlik, okunabilirlik düzeylerini değerlendirme amaçlı hazırlanmıştır. Đkinci bölümde yer alan sorular ile kullanıcıların genel olarak alışveriş merkezleri hakkındaki beklentilerini, görüşlerini anlama amaçlı oluşturulmuştur. Bu bölümde kullanıcıların alışveriş merkezlerini tercih etme nedenleri, genel olarak memnun 100

125 olmadıkları durumların neler oldukları, alışveriş merkezlerinden beklentileri, ortak kullanım alanlarının kullanım yoğunluğunu arttıran sosyal aktivitelere katılım düzeyleri, tasarıma yönelik olarak tercih ettikleri alışveriş merkezi tipolojilerinin neler oldukları ile genel olarak alışveriş merkezleri ile ilgili görüş ve önerilerine yönelik sorular yer almaktadır. Ayrıca bu bölümde kullanıcıların alışveriş merkezlerinde ne kadar süre geçirdikleri sorgulanmış, geçirilen zamanın niteliği belirlenmek üzere en çok hangi mekanları ziyaret ettikleri irdelenmiştir. Bu sayede alışveriş merkezlerinin sosyal çevre yaratma noktasındaki başarıları değerlendirilmiştir. Mülakat sorularının bir kısmı çoktan seçmeli bir kısmı ise serbest cevaplamalı olarak hazırlanmıştır. Mimarlar için hazırlanan mülakat soruları ise, mimarların tasarım ve projelendirme sürecinde bulundukları alışveriş merkezi projelerini oluştururken yansıtmak istedikleri kimlik ve konsepti, belirledikleri tasarım kararlarını, alışveriş merkezinin çevre ilişkilerini nasıl kurguladıklarını, farklı ve tercih edilecek bir mekan yaratmak için ne tür tasarım stratejileri geliştirdiklerini ve oluşturulan ortak mekanlarda ne tür bir sosyal yaşam kurgulamak istedikleri üzerine hazırlanmıştır. Ayrıca mimarlara alışveriş merkezleri tasarımları konusundaki genel görüşleri, son senelerde ortaya çıkan alışveriş merkezi konseptlerine bakış açıları, kentsel mekan, sosyal çevre ve alışveriş merkezi ilişkileri ile gelecek tüketim mekanları öngörüleri üzerine sorular da yöneltilmiştir. Mimarlar için hazırlanan mülakat soruları, serbest cevaplamalı olarak hazırlanmıştır Đncelenecek alışveriş merkezlerinin belirlenmesi ve mülakatların gerçekleştirilmesi Tez kapsamında son senelerde AVM projelerinde ön plana çıkan açık veya karma formlu alışveriş merkezlerinden Đstanbul da ön plana çıkan ve tasarım kararları açısından genel olarak olumlu olarak değerlendirilen 4 alışveriş merkezinin kentsel kamusal alanlardan esinlenilerek tasarlanan mekanlarının nasıl algılandıkları ve kullanıldıkları ile fiziksel ve sosyal çevreler olarak kamusal mekan nitelikleri irdelenmektedir. Đncelenecek alışveriş merkezlerinin seçimleri, konum ve yer seçimleri, çevre ile ilişkileri, tasarım kararları ve tipolojileri bağlamında yapılmıştır. Anadolu yakasında, merkezden uzak ancak D-100 çevreyolu üzerinde ve Sabiha 101

126 Gökçen Havaalanı, marina gibi müşteri potansiyelini arttırıcı mekanlara yakın bir konumda yer seçen Pendik teki Via/Port, Ümraniye de konut bölgelerine yakın bulunan Meydan Alışveriş Merkezleri ile Avrupa yakasında Levent te Büyükdere Caddesi üzerinde MĐA bölgesinde yer seçen Kanyon ve merkeze yakın bir konumda yer seçen Đstinye Park Alışveriş Merkezleri açık ve karma formlu alışveriş merkezleri olarak tez kapsamında değerlendirilmişlerdir. Tez kapsamında seçilen alışveriş merkezlerinin her birinde 25 er adet olmak üzere, toplamda 100 kullanıcı ile mülakat gerçekleştirilmiştir. Kullanıcıların hepsinden her soruya yanıt alınmış ve değerlendirme tüm sorular üzerinden tam sayıya göre yapılmıştır Örnekleme alanları üzerine değerlendirme Bu bölümde Đstanbul metropoliten alanında açık ve karma formları ile ön plana çıkan Kanyon, Đstinye Park, Meydan ve Via/Port Alışveriş Merkezleri incelenmiştir. Kanyon Alışveriş Merkezi Kanyon Alışveriş Merkezi; Đstanbul da Avrupa yakasında, global gelişmelerin yoğun olarak gözlemlendiği yerlerden biri olan Levent te, kapitalin hızlı hareket ettiği bir alanda ve prestijin ön plana çıktığı bir ortamda konumlanmaktadır. Đstanbul metropoliten alanı içerisinde ulaşılabilirliği kolay, ulaşım olanaklarıyla her iki yakaya da hizmet verebilecek bir noktada yer almaktadır. Đstanbul un finansal merkezi niteliğinde olan Levent-Maslak hattı, çok uluslu şirketlerin merkez bürolarının, holding merkezlerinin, ulusal/uluslar arası banka merkezlerinin ve pek çok ulusal firmanın ana merkezinin bulunduğu bir aks durumundadır. Böyle bir bölgede yer alan Kanyon Alışveriş Merkezi de global bir ürün olarak, dünyanın başka bir yerinde kolaylıkla rastlanabilecek, evrensel nitelikte bir alışveriş merkezidir. Kanyon Alışveriş Merkezi, üst düzey eğlence ve alışveriş kültürünü temsil etmekte, kendisi de üst düzey bir alışveriş mekanı olarak görülmektedir. Aynı zamanda yüksek kaliteli konut ve ofis fonksiyonlarını da barındırması ile tam bir kompleks yapı yaratması Kanyon un önemini daha da ön plana çıkarmakta ve odak noktası olma özelliğini arttırmaktadır. 102

127 2006 yılında açılan Kanyon Alışveriş Merkezi bir açık hava alışveriş merkezi olarak Jerde Partnership ile Tabanlıoğlu Mimarlık firmalarının ortaklaşa çalışmaları sonucunda tasarlanmıştır. Ana yükleniciliğini Tepe Đnşaat, yatırım ortaklığını Đş GYO ve Eczacıbaşı nın yaptığı m2 lik arsa üzerinde yapılan komplekste konut, eğlence, ofis katları ve alışveriş merkezi yer almaktadır. Toplamda m2 kapalı alanı olan karma kullanımlı projede, m2 lik 4 katlı, 160 mağazanın yer aldığı alışveriş merkezi, 1600 kişilik 9 salonlu sinema kompleksi, 6 katlı araçlık otopark alanı, 179 konut, 26 katlı m2 lik ofis alanı ile spor merkezi yer almaktadır. Projesinde sokak ve kamusal mekan kavramlarının önem kazandığı, kentlinin uzaklaştığı sokak yaşantısına yeniden yaklaştırılmasının hedeflendiği, plan olarak kente açılmayı ve kentin bir sokağında geziyormuş algısını yaşatmayı hedeflediği görülmektedir. Projede alışveriş merkezi ile sokak alışverişi konseptlerinin birleştirilerek açık bir alışveriş mekanı yaratılmaya çalışılmıştır. Konseptin özü, iç mekanlarla alışveriş koridorlarının kanyona benzer bir kurgu içerisinde doğa koşullarına açılmış olmasıdır. Mağazaların yer aldığı alışveriş koridorları açık havada ve eğrisel olarak tasarlanarak ziyaretçilerin cadde ortamında doğal bir çevrede alışveriş ve gezinti yapmaları amaçlanmıştır. Şekil 3.27 : Sarmal konut bloğu ve ofis kulesi arasında kalan açık alanlar Mimaride tercih edilen organik kıvrımlar planın tamamına hakim olmakta; yerleşim planının, her binanın ve bağlantı yollarının sahip olduğu yumuşak kavisler zarif bir 103

128 akış sağlamakta; yeşillikle desteklenen eğrisel form, çok seçenekli sokakları binaların değişen yükseklikleriyle doğallık, derinlik ve ferahlık hissi vermektedir ( Şekil 3.28 : Merkez mimarisinde kullanılan eğrisel formlar Merkez çevresel yaya bağlantılarını içeri alan, korunaklı açık alanlarda müşteriyi dolaştıran, konut ve ofis bloklarını başarılı bir şekilde entegre eden önemli bir örnektir. Bir vadinin doğal koruyuculuğu örnek alınarak yaratılan Kanyon, yeşil mimari nin de ülkemizdeki en iyi temsilcilerinden biridir. Mimar Murat Tabanlıoğlu projede, son yıllarda, genellikle şehrin merkezinden uzak, korunaklı alanlara yayılan, özelleştirilmiş, kapalı site tarzı yaşama alternatif olarak, kent yaşamına doğrudan eklemlenen, kent dokusu içinde, kamusal alanla birleşerek gelişen bir ortak yaşam modeli önerdiğini belirtmektedir ( Kanyon Alışveriş Merkezi, Büyükdere Caddesi üzerinde yer alan geniş bir meydan ile insanları içeri almaktadır. Đçerideki akışkan koridorlar yürüyen merdivenler ile birbirlerine bağlanmakta ve zemin katta yer alan ana dolaşım alanı ile bütünleşmektedir. Metro bağlantısının da bulunduğu zemin kat insan yoğunluğunun en fazla görüldüğü alandır. Doğal bir kanyonda olması öngörülen su ve gerçek bitkilerle oluşturulmuş peyzaj öğelerinin de yer aldığı alan, çeşitli aktivite ve açık hava performans mekanları sunmaktadır. 104

129 Şekil 3.29 : Kanyon Alışveriş Merkezi zemin katta yer alan toplanma mekanı Şekil 3.30 : Zemin kat planı Şekil 3.31 : Birinci kat planı 105

130 Şekil 3.32 : Boy_kesit Alışveriş merkezi bu hali ile en çok kullanılan alışveriş caddelerini barındıran Nişantaşı, Beyoğlu ve Bağdat Caddesi gibi tercih edilen aksları farklı bir ölçekte değerlendirerek, yenilikçi bir mimari yaklaşımla, alışveriş alanında sokak alışverişi ve şehir içi etkisi ni proje içerisinde kullanmıştır ( kanyon-alisveris-merkezi.html?year=&aid=661). Projede yer alan açık mekanlar, sokak ve meydan kavramlarının açık bir yorumu olarak görülebilir. Şekil 3.33 : Kanyon Alışveriş Merkezi ndeki açık mekanlardan bir görünüm. 106

131 Mağazalar kanyonun iki yamacında, 4 kat halinde sıralanmakta ve açık mekan olması dolayısıyla da dört mevsim hissedilebilmektedir. Özel iklimlendirme sistemleri sayesinde de, m 2 lik açık alışveriş merkezinin iç mekan konforu taşıması sağlanmıştır. Ancak tasarlanan korunaklı dolaşım alanlarına rağmen aşırı rüzgar, soğuk ve sıcak hava şartları gibi iklimsel zorluklara karşın sonradan önlemler alınmak zorunda kalınmıştır. Yapılandığı bölgenin yoğun rüzgar alması nedeniyle rüzgara karşı cam perdeler, soğuk havaya karşı dolaşım alanlarının tavanlarına yerleştirilmiş infrared ısıtıcılar, konfor şartlarını sağlamak adına alışveriş merkezine yerleştirilmişlerdir. Farklı mimari anlayış birçok uluslar arası ödülü de beraberinde getirmiştir yılında Architectural Review Mimarlık Büyük Ödülü, 2007 yılında ICSC Avrupa AVM leri Takdir Ödülü, gene ICSC tarafından Tasarım ve Geliştirme Alanı nda Merit Ödülü ile ULI Büyük Ödülü, Kanyon Alışveriş Merkezi nin yalnızca Đstanbul, Türkiye için değil uluslar arası platformda önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. - Kullanıcı mülakatları doğrultusunda değerlendirmeler Kanyon Alışveriş Merkezi nin konumu, yer seçimi ve çevre ile ilişkilerinin kullanıcılar tarafından değerlendirilmesinin beklendiği soruda cevapların dağılımı şekil de belirtilmiştir. Şekil 3.34 : Kanyon AVM konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 107

132 Buna göre; Kanyon Alışveriş Merkezi nin iş ve konut bölgelerine yakın olması dolayısıyla merkezi bir konumda olduğu görüşüne sahip kullanıcılar %32 lik bir kesimi oluşturmaktadırlar. Aynı orana sahip alışveriş merkezinin işlevsel ve fiziksel olarak çevre ile bütünleştiğini düşünenler 4 ayrı gruba ayrılmaktadırlar. Alışveriş merkezinin fiziksel olarak çevre ve kentle bütünleştiği görüşüne sahip kullanıcılar arasında; o Alışveriş merkezi önünde yola cepheli konumlanan meydanın yayalar tarafından toplanma ve dağılma noktası olarak kullanıldığını ve bu sayede alışveriş merkezi kullanıcılarının çevre ile ilişki kurabildiklerini ve bu alanın alışveriş merkezini çekici bir mekana dönüştürdüğünü düşünenler %8 oranında, o Alışveriş merkezinin zemin katında peyzaj öğeleriyle de desteklenen dolaşım ve toplanma alanı olarak oluşturulan avlunun kentsel mekanın sürekliliğini ve alışveriş merkezi çevresi ile bağlantısını sağladığını düşünenler %8 oranında ve o Alışveriş merkezinin açık formlu bir tipolojiye sahip olması dolayısıyla sokakta geziyormuş hissi vermesi nedeniyle kentle bütünleştiğini düşünenler %8 oranında yer almaktadır. Kullanıcıların yine %8 i ise alışveriş merkezi çevresinde yer alan yapıların ofis, alışveriş merkezi, konut olarak kullanımlarından yola çıkarak alışveriş merkezinin çevre ile işlevsel olarak bütünleştiğini düşünmektedirler. Çevre bağlantılarını, alışveriş merkezine metro, otobüs, minibüs gibi toplu ulaşım taşıtları ve özel araçlar ile ulaşımın rahat olması dolayısıyla güçlü olarak niteleyenler %24 lük bir orana sahiptir. Merkezin yer seçiminin alışveriş merkezi yapısına uygun olmadığını düşünen %8 lik kesimin görüşlerini değerlendirdiğimizde; o %4 lük orana sahip kesim, alışveriş merkezinin iklim koşullarına fazla maruz kaldığını, bu nedenle de konumun açık formlu olarak tasarlanan alışveriş merkezi yapısına uygun olmadığını düşünürken, o diğer %4 lük kesim alışveriş merkezinin yoğun ve işlek bir aks üzerinde bulunmasından dolayı çevre için trafik yaratan ve çevre altyapısını olumsuz etkileyen bir konumda yer seçtiğini düşünmektedir. 108

133 Alışveriş merkezinin sınırları içerisinde yer aldığı Levent Mahallesi nin 2 katlı yapılaşma düzeni ile uyuşmadığını ve aykırı bir yapı düzeni oluşturduğunu bu nedenle de çevre ile bütünleşmediğini düşünenler ise %4 oranına sahiptirler. Alışveriş Merkezine Geliş Amacı Yeme - İçme Alışveriş Eğlence Serbest Zaman Geçirme 20% 28% 24% 28% Şekil 3.35 : Kullanıcıların Kanyon AVM ye geliş amaçları Mülakatlar dahilinde yapılan değerlendirmeler sonucunda Kanyon Alışveriş Merkezi ne alışveriş ve yeme-içme gereksinimlerini karşılamak için gelenler %28 lik oranlarda en büyük paya sahip olmakla birlikte, iki aktiviteyi de bir arada düşünenlerin oranının da yüksek olduğu görülmektedir. Sinema gibi bir eğlence aktivitesini barındırması da %24 lük bir ziyaretçi kitlesinin alışveriş merkezini tercih etmesine neden olmaktadır. Herhangi bir amacı olmadan, yalnızca serbest zamanını değerlendirmek ve hoş vakit geçirmek amaçlı alışveriş merkezini ziyaret edenlerin oranı ise %20 dir. Şekil 3.36 : Kullanıcıların Kanyon AVM yi tercih etme nedenleri 109

134 Kullanıcıların Kanyon Alışveriş Merkezini tercih etme nedenleri araştırıldığında ilk sırada, %28 lik oranda tasarım ve dekorasyonun farklılığı ve çekiciliği yanıtı alınmıştır. Kanyon Alışveriş Merkezi, açık formlu bir alışveriş mekanında peyzaj öğelerinin ve kent mobilyalarının kullanılarak farklı mekan tasarımları yaratılması, kentsel yaşamdan esinlenilerek kentsel mekanlar oluşturulması, alışveriş, yeme-içme, eğlence gibi ihtiyaçların bir arada karşılanabilmesi ve alışveriş merkezlerinin tekdüze mimari yapılarından sıyrılarak açık formlu ve organik mimari yapısı ile farklı bir doku oluşturması nedeniyle kullanıcılar tarafından farklı ve çekici olarak nitelendirilmektedir. Kullanıcıların %20 lik bir oranı da açık formlu bir alışveriş merkezi olması dolayısıyla, sunduğu kentsel mekanlardan, kentin merkezinde açık havada sokakta geziyormuş hissi yaratarak ferah bir ortamda dolaşım ve alışveriş imkanı sunmasından ve kapalı formlu alışveriş merkezlerinin kullanıcılar tarafından boğucu olarak nitelendirilen ortamlarından farklılaştığı için Kanyon Alışveriş Merkezi ni tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Kanyon Alışveriş Merkezi, merkezi bir lokasyonda bulunmakta olup, çevresinde çok sayıda ofis yapıları, banka merkezleri, holding merkezleri, çok uluslu şirketlerin merkez büroları yer almaktadır. Aynı zamanda Levent Mahallesi ne yakınlığı ve çevresinde yapılanan çok sayıda konut+ofis projeleri ile de çevrelenmesi, kullanıcıların ev ve işyerlerine yakınlığı dolayısıyla burayı %20 lik bir oranda tercih etmelerini açıklamaktadır. Kanyon Alışveriş Merkezi orta ve üst gelir grubuna hizmet etmekte olan bir alışveriş merkezi konumundadır. Kullanıcılar tarafından da içerisinde barındırdığı mağazaların kaliteli ürünler satan mağazalar olmaları beklenmektedir. Buna göre kullanıcıların %12 lik kısmı alışveriş merkezini satılan ürünlerin gelir seviyelerine uygun ve kaliteli olmalarından dolayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Alışveriş merkezinde ortak kullanım alanlarında düzenlenen konser, sergi gibi aktiviteler için alışveriş merkezini tercih edenlerin oranı %8 dir. Levent-Maslak Hattı gibi çok işlek ve yoğun bir cadde üzerinde yer alan ve çevresinde birçok farklı fonksiyona sahip bir konumda olan alışveriş merkezinin otopark varlığı, kullanıcılar tarafından önemli bir kriter olarak kabul edilmektedir. Buna göre alışveriş merkezini otopark varlığı nedeni ile tercih edenlerin oranı %8 dir. 110

135 Şekil 3.37 : Kanyon AVM de en çok ziyaret edilen bölümler Kanyon Alışveriş Merkezi nde mülakat sonuçlarına göre en çok ziyaret edilen bölümler, %44 oranında kafe ve restoranlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kafe ve restoranları %32 oranı ile mağazalar, %24 oranı ile de sinema gibi eğlence mekanları takip etmektedir. Oldukça fazla mağaza çeşitliliğine sahip bir alışveriş merkezi olmasına karşın en çok kafe ve restoranların ziyaret ediliyor olması; alışveriş merkezinin konut ve ofis bölgelerinin yakınlarında yer alması ve çalışan kesim tarafından özellikle hafta içi öğle saatlerinde ve iş çıkışlarında yoğun olarak kullanılıyor olması şeklinde yorumlanabilir. Aynı zamanda farklı işlevlerin birbirlerini desteklemeleri ve birbirlerine değer katmaları mantığına dayanarak, kafe ve restoranlar hem mağaza gezmek için gelenler hem de eğlence mekanlarını ziyaret edenler tarafından kullanılmaları dolayısıyla da alışveriş merkezinin en çok kullanılan bölümleri arasındadır. Ayrıca Kanyon Alışveriş Merkezi nin yeme-içme imkanları için tercih ediliyor olması, mekanların çeşitliliği, kafe ve restoranların hoş vakit geçirilebilecek, farklı dekorasyonlarıyla kullanıcıları çekebilecek nitelikte olmaları ile de açıklanabilir. Şekil 3.38 : Kanyon AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 111

136 Alışveriş merkezinde %88 lik oranla kullanıcıların büyük bir çoğunluğu yönlerini bulmakta problem yaşamadıklarını ve kaybolmadıklarını belirtmişlerdir. Şekil 3.39 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler Kullanıcıların alışveriş merkezine girdiklerinden itibaren yönlerini bulmalarına yardımcı olan öğelerin ve yönlerini bulma aşamasında etkili olan faktörlerin neler oldukları sorgulandığında, ilk sırayı %36 oran ile giriş kapıları ile düşey sirkülasyonu sağlayan yürüyen merdivenler ve asansörler almaktadır. Kullanıcılar tarafından zorunlu olarak en çok kullanılan unsurlar olmaları nedeniyle bu alanların akılda kalıcı ve yön bulmada etkili olmaları da beklenen bir sonuçtur. Yön bulmada etkili olan ikinci faktör ise %28 lik oranla alışveriş merkezinin görünürlük alanının geniş olmasıdır. Açık formlu olan alışveriş merkezinin mimari yapısı itibariyle bir cephesinin açık olması, görünürlük alanını genişletmekte, algılanabilirlik ve okunabilirlik düzeyini arttırmaktadır. Kullanıcılar, bir bakışta görülen ve algılanan alanın yön bulmada oldukça etkili olduğunu ve başka etkene ihtiyaç duymadan rahat bir şekilde yönlerini tayin ettiklerini belirtmişlerdir. Giriş-çıkış kapılarının, mağaza, restoran, kafe, sinema gibi alışveriş merkezinde bulunan her türlü işlev mekanının üzerinde belirtilmiş olduğu planı içeren ve her katta, özellikle yürüyen merdivenler, asansörler gibi düşey sirkülasyonu sağlayan ve en çok kullanılan elemanların bulundukları yerlere yakın bir şekilde konumlanan plan panoları ile mağaza isimlerini, tuvalet, acil çıkış gibi mekanların yerlerini gösteren işaret tabelaları mülakatların değerlendirilmesi sonucunda %20 lik oranla yön bulmada etken öğeler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. 112

137 %16 lık oranla ziyaretçilerin kullanım alışkanlıklarına göre belirledikleri mağaza, kafe ve restoranlar da kullanıcıların yön bulmalarına yardımcı olmaktadırlar. Şekil 3.40 : Kanyon AVM de akılda kalıcı imgeler ve mekanlar Kullanıcılara alışveriş merkezindeki akılda kalıcı imgeler ve mekanlar sorulduğunda %36 lık oranla ilk sırada, zemin katta yer alan avlu şeklinde oluşturulmuş meydan alanı, meydan çevresinde kurgulanmış aktivite alanları ile stantlar, peyzaj düzenlemeleri ve su öğeleri yer almaktadır. Zemin katta oluşturulan bu mekan organizasyonunun, alışveriş merkezi ortamında kullanıcılara kentsel bir mekanda bulunuyormuş hissi vererek farklı bir deneyim yaşattığından akılda kalıcılığı yüksek olmaktadır. Bu mekanları %20 lik oranla mağazaların vitrin dekorları takip etmektedir. Alışveriş için gelenlerin dolaşım süresince mağazaların vitrinlerine odaklanmalarından dolayı vitrin dekorlarının da aklıda kalıcılığı yine yüksek oranlarda çıkmaktadır. Yılbaşı, Sevgililer Günü gibi özel gün konseptlerine bağlı olarak yapılan süslemeler ve düzenlemeler de %16 oranında alışveriş merkezi kullanıcılarının ilgilerini çekmekte ve akılda kalmaktadırlar. Binanın farklı, açık formlu, organik yapısı da kullanıcılarda %12 lik oranda akılda kalmaktadır. Kanyon Alışveriş Merkezi nin mimari yapısı, alışveriş merkezi müşterilerinin alışkın oldukları kapalı tip alışveriş merkezlerinin mimari yapılarından farklı olmasından ötürü kullanıcıların dikkatlerini çekmektedir. 113

138 Alışveriş merkezindeki kafe ve restoranların çoğunluğunun açık alanlarda yer alması ve dolaşım, oturma, yeme-içme faaliyetlerini gerçekleştirme süresince görülmeleri itibariyle dekorasyonları da kullanıcıların %12 lik oranda akıllarında kalıcı olmaktadırlar. En düşük oranda olan özellikle yaz aylarında pazar günleri gerçekleşen konserler de %4 oranında kullanıcıların dikkatlerini çekmektedir. Đstinye Park Alışveriş Merkezi Eylül 2007 tarihinde açılan konut ve alışveriş merkezinin yer aldığı kompleks bir yapı olan Đstinye Park, m2 kiralanabilir alana sahip olup, toplamda m2 inşaat alanı üzerinde yapılaşmıştır. Đstanbul da Avrupa yakasında, Đstanbul un finans merkezi Maslak hattı üzerinde yer alan Đstinye Park hem TEM otoyolu aracılığıyla ikinci köprüye ulaşımın kolaylığı ve bu sayede Anadolu yakasından da ziyaretçilerin gelebilmeleri dolayısıyla hem de Avrupa kıtasının merkezinde ve Levent, Sarıyer semtlerine yakınlığı ile oldukça fazla ziyaretçi potansiyeline sahiptir araçlık otopark alanı, 40 a yakın kafe ve restoranı, 297 adet mağazası ve 3 boyutlu IMAX teknolojisine sahip 12 sinema salonu ile gerek büyüklük, gerek mağaza karması bakımından Đstanbul da yer alan önemli bir alışveriş merkezidir. Açık ve kapalı alışveriş mekanları ile sokak dokusu ve şehir içi etkisi yaratılmak istenen alışveriş merkezi, farklı beğeni ve ihtiyaçlara cevap verecek şekilde tasarlanmıştır. Bu amaçla alışveriş caddesi, bulvar, nostaljik pazaryeri ve meydan gibi kentsel mekanlar alışveriş merkezi projesi içerisinde yer almaktadır. Merkezdeki kapalı ve açık alan karması, markalar arası farklılaşmayı da beraberinde getirmektedir. Yabancı ve lüks mağazaların yoğunlaştıkları açık avlu, kapalı mekan ile açık mekana farklı kotlardan açılan mağazalar tarafından kullanılmaktadır (Savaş, 2009). Şekil 3.41 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi kapalı alışveriş mekanı 114

139 Şekil 3.42 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi açık alışveriş mekanı Alışveriş caddesi, alışveriş merkezinin bir bölümünde tamamen açık havada olacak şekilde tasarlanmıştır. Nişantaşı, Abdi Đpekçi, Bağdat Caddelerinden esinlenilerek tasarıma eklenmiş olan cadde; kaldırımları, bahçe düzenlemeleri, su ve ışık oyunları sergilenen havuzu, birbirinden farklı mağaza cepheleri ve sokak lambaları gibi çok sayıda kent mobilyaları ile bir şehir meydanını çağrıştıracak niteliktedir. Otomobil ile de girilebilen alışveriş caddesi, bir alışveriş merkezinde açık alanda tasarlanan ilk caddedir. Şekil 3.43 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi açık alışveriş mekanı Alışveriş merkezinin kapalı olan bölümünde ise bir bulvar bulunmakta olup, bu bölümde bulunan yüksek tavan, PVC gergi asmatavan ile kaplanarak gün ışığı içeri alınmaya çalışılmıştır. Cam kubbenin kullanıldığı alışveriş merkezi doğal aydınlatmadan faydalanılacak şekilde tasarlanmıştır. Đstinye Park Alışveriş Merkezi nde pek çok alışveriş merkezinin aksine önceleri süpermarket bulunmamakla birlikte son aylarda bir süpermarket açılmıştır. Ancak süpermarket gereksinimi daha çok Osmanlı mimarisinden esinlenilerek oluşturulan pazaryeri tarafından karşılanmaktadır. Đstinye Pazarı ismi verilmiş bu pazaryerinde kasaptan manava, balıkçıdan baharatçıya kadar yerli markalara yer verilen birçok seçenek bulunmaktadır. Bu sayede süpermarketlerde yok olan satıcı müşteri arasındaki yüz yüze ilişkiler kurulmaya çalışılmaktadır. Alışveriş Merkezi, Cannes da düzenlenen dünyanın en büyük gayrimenkul ve perakende fuarı MAPIC de 2008 yılı Alışveriş Merkezi Geliştiricisi ödülünü alarak 115

140 uluslararası arenada da başarı elde etmiştir. Ancak alışveriş merkezi dahilindeki açık mekan kapalı hacimlerden algılanamamakta, bu nedenle de kapalı ve açık mekanlar arasındaki akışkanlık sağlanamamaktadır. Ayrıca alışveriş merkezinin çevre ve bitişiğinde aynı yatırımcılar tarafından geliştirilen konut birimleri ile ilişki kuramaması da çevre ilişkileri açısından zayıf olarak değerlendirilmesine neden olmaktadır. Şekil 3.44 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi - Đstinye Pazarı -Kullanıcı mülakatları doğrultusunda değerlendirmeler Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin konumu, yer seçimi ve çevre ile ilişkilerinin kullanıcılar tarafından değerlendirilmesinin beklendiği soruda cevapların dağılımı şekil 3.45 de belirtilmiştir. Şekil 3.45 : Konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri 116

141 Kullanıcılar tarafından yapılan değerlendirmelere göre alışveriş merkezinin ofis ve konut bölgeleri ile merkezi iş alanına yakın bir konumda yer almasının, kullanımı açısından avantaj olduğunu düşünenlerin oranı %20 dir. Alışveriş merkezine çeşitli toplu taşıma araçları ve özel taşıtlar ile ulaşımın rahat olması dolayısıyla çevre bağlantılarını güçlü olarak niteleyenler %20 lik bir orana sahiptir. Ancak alışveriş merkezine ulaşımın özel araçlarla rahat olmasına karşın merkezlerden direkt olarak alışveriş merkezine erişimi sağlayan toplu taşıma araçlarının az olması ve bu nedenle de erişimin aktarma yapılarak sağlanması nedeniyle alışveriş merkezine ulaşım olanaklarının yetersiz olduğunu düşünenlerin de oranı %16 dır. Alışveriş merkezinin çevre ile bütünleştiğini düşünenlerin oranı %12 olup, bunun karşıt görüşüne sahip olanların oranı %20 dir. Çevre ile bütünleştiğini düşünenlerin, alışveriş merkezinin kent içinde yer alabilecek bir alışveriş caddesinden esinlenilerek tasarlanmış olan açık kullanım alanlarını göz önüne alarak değerlendirme yapmış oldukları, alışveriş merkezinin daha çok kapalı mekanlarını kullanan kesimin alışveriş merkezini çevreden kopuk olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Alışveriş Caddesi olarak tasarlanan mekanın girişinin alışveriş merkezi dışından direkt olarak da sağlanabiliyor olması, kentsel mekanın sürekliliğini sağlamak üzere bir yaklaşım olup, mekanın çevre fonksiyonlar ile direkt ilişki kuramıyor olması sağlanmaya çalışılan sürekliliği kesintiye uğratmaktadır. Merkeze yakın ancak merkezin karmaşa ve trafiğinden kısmen uzak bir noktada ve metro istasyonuna 10 dakikalık bir mesafede konumlanmasından ötürü merkez çevresinde trafik probleminin fazla yaşanmamasını avantaj olarak değerlendirenlerin oranı da %12 dir. Şekil 3.46 : Kullanıcıların Đstinye Park Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları 117

142 Mülakatlar dahilinde yapılan değerlendirmeler sonucunda Đstinye Park Alışveriş Merkezi ne alışveriş gereksinimlerini karşılamak için gelenler %80 lik bir kesimi oluştururken, yeme-içme faaliyetlerini gerçekleştirenler %20 lik bir paya sahiptirler. Đki aktiviteyi de bir arada gerçekleştirenlerin oranı ise toplam aktivitenin %40 ını oluşturmaktadır. Buna göre Đstinye Park Alışveriş Merkezi, eğlence ya da serbest zaman geçirme amaçlı kullanılmaktan çok gereksinimleri karşılamak ve yeme-içme faaliyetleri sırasında farklı mekanlarda bulunan kafe ve restoranlarda hoş vakit geçirmek üzere ziyaret edilmektedir. Şekil 3.47 : Kullanıcıların Đstinye Park AVM yi tercih etme nedenleri Kullanıcıların Đstinye Park Alışveriş Merkezini tercih etme nedenleri araştırıldığında ilk sırada, %24 lük oranlarla tasarım ve dekorasyonun farklılığı ve çekiciliği ile ferah bir yapıya sahip olması bulunmaktadır. Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin karma formlu bir alışveriş merkezi olması dolayısıyla her türlü mekansal isteği karşılayan ve farklı tasarımlara sahip hem açık hem de kapalı mekanları bulunmakla birlikte, kullanıcılar tarafından her iki mekanın da ferah olarak algılandığı belirtilmiştir. Açık mekanlarının alışveriş caddesi olarak düzenlenerek açık havada mağazalar, kafe ve restoranlar arasında hem dolaşım hem de oturma imkanı sunmaları, kapalı mekanlarının ise geniş dolaşım alanları, bulvarlar ve meydanlar şeklinde tasarlanarak, gün ışığından faydalanabilmek amacıyla yüksek tavan sisteminin PVC gergi asma tavan ile kaplanıp, cam kubbe şeklinde tasarlanması ile mekanın ferah olarak algılanması sağlanmış ve kullanıcılar tarafından alışveriş merkezinin tercih edilmesine neden olmuştur. 118

143 Bir alışveriş merkezinde açık havada alışveriş caddesi yaratılmasının ilk örneği olan Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin hem açık hem kapalı mekanlarının bulunması, açık mekanlarında kentsel sistemden esinlenilerek meydan, sokak, cadde gibi kentsel mekanların yaratılması, peyzaj öğelerinin ve kent mobilyalarının kullanılması ile farklı mekanların ön plana çıkarılması, kapalı mekanlarında pazaryeri, meydan, oyun alanları gibi kentsel sisteme ait mekansal düzenlemelerin yapılması kullanıcılar tarafından farklı ve çekici olarak nitelendirilmektedir. Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin orta ve üst gelir grubuna hitap eden bir alışveriş merkezi olması dolayısıyla yine bu kesimin ihtiyaçlarına yönelik mağaza çeşitliliğinin bulunması ve mağazalarda satılan ürünlerin kaliteli olmaları kullanıcılar tarafından beklenmektedir. Kullanıcılarla yapılan mülakatlar sonucunda Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin orta ve üst gelir grubuna ait kesimin bu gereksinimlerini karşıladığını düşünenlerin ve bu nedenle bu alışveriş merkezini tercih edenlerin oranı %20 dir. Alışveriş Merkezinin hem açık hem kapalı mekanlara sahip karma formlu olarak tasarlanması; kullanıcıların her türlü mekansal isteklerini karşılayacak ve her türlü iklim koşulunda kullanımını sağlayacak bir mekan olarak karşımıza çıkmasını sağlamaktadır. Bu nedenlerle kullanıcılar tarafından da %12 oranında tercih edilmektedir. Her türlü ihtiyacı karşılayacak büyük bir alışveriş merkezi olması ve farklı mekansal düzenlemelere sahip alanlarda farklı gelir gruplarına hitap edecek mağaza çeşitliliğine sahip olması, kullanıcıların %12 oranında Đstinye Park Alışveriş Merkezi ni tercih etmelerine neden olmaktadır. Kullanıcıların %8 lik bir kesimi, kendi sosyo-ekonomik düzeylerine eşdeğer, orta ve özellikle de üst gelir grubuna ait insanların Đstinye Park Alışveriş Merkezi ni tercih etmeleri dolayısıyla bu alışveriş merkezine geldiklerini belirtmişlerdir. Bu da Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin orta ve üst gelir grubuna ait sosyo-ekonomik düzeyleri birbirlerine yakın insanların tercih ettiği bir alışveriş merkezi olarak karşımıza çıkmasına, kentsel mekanlardaki sosyal, ekonomik ve kültürel yapıdaki farklılaşmaların ve bu farklılaşmanın sosyal yaşama yansımalarının burada yalnızca mekansal olarak yaşatılmaya çalışıldığının, sosyal anlamda kentsel ve kamusal ortam yaratmada başarısız olunduğunun bir göstergesidir. 119

144 En Çok Ziyaret Edilen Bölümler Marketler Kafe ve Restoranlar Mağazalar 20% 48% 32% Şekil 3.48 : Đstinye Park Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler Đstinye Park Alışveriş Merkezi nde mülakat sonuçlarına göre en çok ziyaret edilen bölümler %48 oranında mağazalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Mağazaları %32 oranı ile kafe ve restoranlar, %20 oranı ile de marketler takip etmektedir. Farklı mekansal düzenlemelere sahip alanlarda farklı gelir gruplarına hitap eden ve oldukça fazla mağaza çeşitliliğine sahip olan alışveriş merkezinin en çok mağazalarının ziyaret ediliyor olması beklenen bir sonuçtur. Alışveriş için gelenlerin büyük çoğunluğunun aynı zamanda yeme-içme faaliyetlerini gerçekleştirmek, dinlenmek ve hoş vakit geçirmek amaçlı farklı mekanlarda, farklı şekillerde dekore edilmiş kafe ve restoranlarda vakit geçirdikleri de görülmektedir. Birkaç ay önce açılan tek büyük süpermarket dışında başka büyük ölçekli bir marketi bulunmayan Đstinye Park Alışveriş Merkezi nde marketlerin %20 lik oranla ziyaret ediliyor olması alışveriş merkezi içerisinde kentsel mekanlardan esinlenilerek oluşturulmuş olan pazaryeri şeklinde tasarlanmış olan Đstinye Pazarı nın varlığından dolayıdır. Kendinizi Kaybolmuş Hissediyor musunuz? 16% 84% Evet Hayır Şekil 3.49 : Đstinye Park AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 120

145 Alışveriş merkezinde %84 lük oranla kullanıcıların büyük bir çoğunluğu yönlerini bulmakta problem yaşamadıklarını ve kaybolmadıklarını belirtmişlerdir. Kullanıcıların Yönlerini Bulmalarında Etkili Faktörler Mağazalar, Kafe ve Restoranlar 32% İşaret Tabelaları, Plan Panoları Ferah, Algılanabilir ve Okunabilir Yapısı 20% 20% Yürüyen Merdivenler, Asansörler ve Giriş Kapıları Alışveriş İçerisinde Oluşturulmuş Meydan Alanı 12% 16% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Şekil 3.50 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler Kullanıcıların alışveriş merkezinde yönlerini bulmalarında hangi öğe ve mekanların etkili olduğu sorgulandığında birinci sırayı %32 lik paya sahip olan mağaza, kafe ve restoranlar almaktadır. Kullanıcılar tarafından cevaplanan mülakat soruları doğrultusunda; Đstinye Park Alışveriş Merkezi ne geliş amacının alışveriş ve yeme içme faaliyetleri olması ile %80 oranında en çok ziyaret edilen bölümlerin mağaza, kafe ve restoranların olması, kullanan kesimin birinci derecede mağaza, kafe ve restoranları algılamasının ve yönlerini bulmalarında en çok bu mekanların kullanılmasının bir göstergesidir. Yön bulmada ikinci sırada %20 lik oranlarla alışveriş merkezindeki her türlü işlev ve mekanın isimleri ile birlikte üzerlerinde belirtilmiş olduğu planı içeren ve her katta bulunan plan panoları ve mağaza isimlerini, tuvalet, acil çıkış gibi mekanların yerlerini gösteren işaret tabelaları ile alışveriş merkezinin kullanıcılar tarafından ferah, algılanabilir ve okunabilir olarak belirtilmiş yapısı bulunmaktadır. Plan panolarının alışveriş merkezinde en çok kullanılan yürüyen merdiven, asansör, giriş çıkış kapıları gibi mekanlara yerleştirilip, yön bulmada oldukça yardımcı oldukları belirtilmektedir. Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin açık olarak tasarlanan alışveriş caddesi ile yüksek ve doğal aydınlatmalı ve galeri şeklinde tasarlanmış iç mekanının kullanıcılar tarafından ferah ve okunabilir olarak tanımlanması, mekanın rahat algılandığının bir göstergesidir. 121

146 Kullanıcıların yönlerini bulmalarındaki diğer etkenler ise %16 lık bir paya sahip olan dolaşımın kolay ve rahat sağlanmasını sağlayan ve kullanıcılar tarafından en çok kullanılan yürüyen merdivenler, asansörler ve giriş-çıkış kapılarıdır. Alışveriş Merkezinin iç mekanında galeri şeklinde oluşturulmuş meydan alanının ise kullanıcıların yönlerini bulmalarında %12 etkili olduğu belirtilmiştir. Şekil 3.51 : Đstinye Park AVM de akılda kalıcı imgeler ve mekanlar Kullanıcılara alışveriş merkezindeki akılda kalıcı imge ve mekanlar sorulduğunda ilk sırayı %36 lık oranla mağazaların vitrin dekorları almaktadır. Kullanıcıların Đstinye Park Alışveriş Merkezi ne geliş amaçlarının %80 oranında alışveriş olması ve değerlendirmeler sonucunda en çok ziyaret edilen bölümlerin mağazalar çıkmasının bir sonucu olarak insanların en çok kullandıkları mekanların en çok akılda kalıcı olmaları da beklenen bir sonuçtur. %32 lik oranla en çok akılda kalıcı diğer mekanlar ise özellikle kentsel mekanlardan esinlenilerek alışveriş caddesi şeklinde tasarlanmış açık alandaki dolaşım ve meydan alanlarını da kapsayan mekanlar, bu mekanların düzenlemeleri ile ortak kullanım alanlarında yer alan kafe ve restoranların dekorasyonlarıdır. Alışveriş merkezi sınırları içerisinde kentsel mekan ve öğelerini kapsayan mekansal düzenlemelerin kullanıcılar tarafından farklı olarak algılanmasından dolayı bu tür mekanların akılda kalıcılığı da yüksek olmaktadır. Yılbaşı, sevgililer günü, bayramlar gibi özel gün konseptlerine bağlı olarak yapılan düzenleme ve süslemelerin akılda kalıcılık oranı da %24 tür. Alışveriş merkezinin 122

147 ortak kullanım alanlarında toplanma mekanlarında düzenlenen konserler de kullanıcıların %8 oranında ilgilerini çekmekte ve akıllarında kalmaktadır. Meydan Alışveriş Merkezi 2007 yılında Đstanbul Anadolu yakasında yer alan Ümraniye de açılan Meydan Alışveriş Merkezi, Metro Group Asset Management tarafından Real Grubu nun yatırımı ile m2 lik bir alanda kurulmuş olup, m2 lik kiralanabilir alana sahiptir. Đkinci köprü olmak üzere birçok bağlantı yoluna yakınlığı ile metropoliten alan içinde ulaşılabilir bir konumdadır. Meydan Alışveriş Merkezi, Türkiye de bulunan alışveriş merkezlerinden farklı bir tipolojiye sahiptir. Özelliği ise mağaza ve sinema fonksiyonlarının alışık olunan alışveriş merkezi şeması içinde değil, açık bir avlu çevresinde gelişecek şekilde tasarlanmış olmasıdır. Plan şeması incelendiğinde kapalı bir kutu olan alışveriş merkezi kavramından sıyrılmaya çalışılarak yapay bir topografya ve doğa ile bütünleşme sağlanmaya çalışılmıştır. Tüm mağazalar ortada yaratılan ve havuz ile desteklenen buluşma mekanına yönelerek bir merkez ve toplanma alanı yaratılmaktadır. Kentsel bir mekan olarak meydanın tasarımda kullanılmasıyla, standartlaşmış alışveriş merkezlerinde kopmuş olunan kentsel mekan-alışveriş mekanı bütünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Şekil 3.52 : Meydan Alışveriş Merkezi 3 boyutlu çizimi Tüm çatıların bahçe olması ve rampalarla çıkılarak insanların bu alanları kullanabilmeleri, binalardaki kot farklılıkları ve rampalar ile çekici mimari perspektifler yaratılması oldukça ilgi çekici özelliklerdir. Çimlendirilmiş bina 123

148 çatılarından meydana rampalar aracılığıyla akıcı bir şekilde geçişin sağlanması da tasarımın başarısının bir örneğidir. Meydan ve yeşil alanları ile ziyaretçilere alışveriş, eğlence dışında rekreatif alanlar da sunmaktadır. Şekil 3.53 : Meydan Alışveriş Merkezi nde düzenlenen rekreatif alanlar Alışveriş merkezinde alışveriş birimlerinin bulunduğu başka bir kapalı alan da bulunmakta, bu sayede isteyen kullanıcılara iklim koşullarına açık olmayan iç mekanlarda dolaşabilme imkanı da sunulabilmektedir. Meydan Alışveriş Merkezi, sürdürülebilir mimari ve enerji kaynaklarının kullanımı açısından da dünyadaki önemli projelerden biridir. Toplam m2 lik çatı üstü doğal çim alanı merkezdeki iklim kontrolünü gerçekleştirmektedir. Aynı zamanda alışveriş merkezinde geleceğin enerji kaynakları arasında bulunan doğal bir enerji kaynağı olan jeotermal enerji sistemi kullanılmaktadır. Modern yaşama ve ekolojik ortama uygun olarak tasarlanan Meydan Alışveriş Merkezi nin kapalı alanlarında da gün ışığından maksimum ölçüde fayda sağlanmaya çalışılmıştır. Meydan Alışveriş Merkezi nde oluşturulan açık alanlar ile çevreye açılan ve çevre ile ilişkilendirilen yaya aksları merkezin kent ile bütünleşmesinde etkili olmaktadır. Aynı zamanda alışveriş merkezi hem ticari mekan olarak hizmet vermekte hem de gelişme alanlarının kamusal ihtiyaçlarını karşılamaktadır Avrupa Birliği Çevre Ödülleri Türkiye Programı Süreç Kategorisi nde kazandığı birinciliği ve 2008 ULI Avrupa Mükemmellik Ödülleri ile uluslar arası arenada da başarılar elde etmiştir. 124

149 - Kullanıcı mülakatları doğrultusunda değerlendirmeler Şekil 3.54 : Meydan Alışveriş Merkezi konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri Meydan Alışveriş Merkezi nin kullanıcılarının %24 lük paya sahip olan en geniş kesimi, alışveriş merkezinin çevre bağlantılarının zayıf olduğu görüşüne sahiptir. Kullanıcılar tarafından alışveriş merkezinin merkez alanlara uzak olması dolayısıyla toplu taşıma araçları ile ulaşımın sağlanmasının güçleştiği belirtilmiştir. %12 lik çevre bağlantılarının güçlü olduğunu savunan kesim ise bu görüşün tersi bir şey belirtmemiş yalnızca alışveriş merkezinin bağlantı yollarına yakın konumlanması nedeniyle özel araç ile ulaşımın rahat sağlanabildiğini savunmuşlardır. Meydan Alışveriş Merkezi nin yakın çevresinde ĐKEA gibi oldukça fazla tercih edilen bir mağazanın olmasının alışveriş merkezinin müşteri potansiyelini arttırıcı bir etkisi olduğunu düşünenlerin oranı %20 dir. Yaya aksları ile yakın çevresi ile ilişki kurmaya çalışsa da bulunduğu konum ve fazla trafik yüküne sahip bağlantı yollarına yakınlığı, iş ve konut alanları ile direkt ilişki kuramaması nedeniyle çevresinden kopuk olduğunu ve çevre ilişkilerinin zayıf olduğunu düşünenlerin oranı %16 dır. Alışveriş merkezinin çevre ile bütünleştiğini düşünenlerin oranı ise %12 dir. Bu kullanıcı kesimi, mağazaların açık alanda dizilmiş olmalarının sokak ve meydan gibi 125

150 kentsel bir mekanda geziyormuş hissi yarattığını ve bu nedenle alışveriş merkezinin çevre ve kentle ilişki kurduğu hissi yaşattığını belirtmişlerdir. Meydan Alışveriş Merkezi nin merkezden uzaklığı ve konumu itibariyle tüm kente hizmet edecek bir alışveriş merkezi olmadığını, çevre iş ve konut bölgeleri tarafından alışveriş, yeme içme gereksinimleri ve açık rekreatif alanlara sahip olması itibariyle serbest zaman geçirme faaliyetlerini karşılamaya yönelik olduğunu düşünenlerin oranı ise yine %16 dır. Alışveriş Merkezine Geliş Amacı 8% 40% 32% 20% Eğlence Yeme - İçme Serbest Zaman Geçirme Alışveriş Şekil 3.55 : Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları Meydan Alışveriş Merkezi nde yapılan mülakat sonuçlarına göre; kullanıcılar %40 oranında alışveriş, %20 oranında yeme içme gereksinimlerini karşılamak üzere alışveriş merkezini kullanmaktadırlar. Mülakatlardan çıkan sonuçlara göre; yeme içme gereksinimlerini karşılayan kesimin oranının diğer alışveriş merkezlerine göre düşük olmasının nedeni, yeme içme mekanlarının toplanma ve açık mekanlardan ayrı bir mekanda düzenlenmiş olmaları ve bu nedenle tercih edilmediklerinden dolayıdır. Alışveriş merkezini serbest zaman geçirmeye yönelik olarak kullanan kesimin %32 lik oranda geniş bir paya sahip olması, alışveriş merkezinin kentsel mekanlardan esinlenilerek tasarlanıp, meydan ve açık yeşil alanlardan oluşması ve kullanıcılara sosyal ilişkiler kurabilecekleri ve boş zamanlarını değerlendirebilecekleri rekreatif alanlar sunmasından kaynaklanmaktadır. Alışveriş merkezine eğlence kaynaklı gelenlerin oranı %8 olup, bunlar sinema salonlarını ve buz pistini kullanan kesimi oluşturmaktadırlar. 126

151 Şekil 3.56 : Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenleri Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenleri sorgulandığında; %28 oranla ilk sırada, sosyal aktivitelerin gerçekleştirilmesi ve serbest zaman geçirilmesi için uygun olan rekreatif amaçlı kullanılabilecek, açık ve düzenlenmiş alanların ve açık havada kentsel bir mekanda bulunulduğunu hissettiren meydan ve dolaşım alanlarının bulunması yer almaktadır. Kullanıcıların Meydan Alışveriş Merkezi ni kapalı formlu alışveriş merkezlerinin aksine düzenlenmiş açık alanları ile ferah bir ortam sunduğu için tercih ettikleri belirtilmiştir. Kullanıcılar tarafından yine aynı oranla alışveriş merkezini tercih etmelerinin sebebi olarak belirtilen tasarım ve dekorasyonunun farklılığı ve çekiciliği de yine kentsel mekanlardan esinlenilerek tasarlanmış meydan çevresinde düzenlenmiş açık, yeşil rekreasyon alanlarının varlığı ile mağazaların bu mekanda yer almasından dolayı farklı bir mekan organizasyonunun oluşturulmasından dolayıdır. Meydan Alışveriş Merkezi nin karma formlu bir merkez olması dolayısıyla hem açık hem kapalı mekanlarının olması, kullanıcıların iklim koşullarına göre bulunmak istedikleri mekan seçeneklerinin çoğalmasına neden olmaktadır. Bu da kullanıcılar tarafından %20 oranında alışveriş merkezini tercih etmelerinin bir nedenidir. Meydan Alışveriş Merkezi nin bünyesinde tercih edilen bir mağaza olan ĐKEA Mağazası nın bulunması, kullanıcıların %16 sı tarafından Meydan Alışveriş Merkezi ni tercih etmelerine neden olmaktadır. Kullanıcıların %8 i, satılan ürünlerin 127

152 kalitesini Meydan Alışveriş Merkezi ne gelmeleri için bir tercih sebebi olarak belirtmiştir. En Çok Ziyaret Edilen Bölümler 48% 12% 12% Marketler Eğlence Mekanları 28% Kafe ve Restoranlar Mağazalar Şekil 3.57 : Meydan Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler Meydan Alışveriş Merkezi nde, mülakat sonuçlarına göre, en çok ziyaret edilen bölümlerin başında %48 oranıyla mağazalar bulunmaktadır. Mağazaları %28 oranında yeme-içme mekanları ile %12 lik oranlarla eğlence mekanları ve marketler takip etmektedir. Alışveriş merkezinde en çok mağazaların ziyaret edilmeleri beklenen bir sonuç olmakla birlikte mağazaların açık ve ferah dolaşım alanına sahip olmaları, meydan gibi bir toplanma mekanı çevresinde dizilmiş olmaları nedeniyle görülebilir ve okunabilir olmaları ve görsel açıdan estetik bir mekana komşu olmaları da tercih edilme nedenleri arasında yer almaktadır. Meydan Alışveriş Merkezi nin yeme içme mekanlarının alışveriş merkezinin çekici mekanı olan meydan alanı çevresinden başka bir mekanda düzenlenmiş olmaları nedeniyle kullanıcılar tarafından tercih edilmedikleri belirtilmiştir. Alışveriş Merkezi bünyesinde bulunan sinema salonları ve buz pisti de %12 oranında ziyaretçi tarafından kullanılmaktadır. Kendinizi Kaybolmuş Hissediyor musunuz? 8% 92% Evet Hayır Şekil 3.58 : Meydan AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi 128

153 Alışveriş merkezinde %92 lik oranla kullanıcıların büyük bir çoğunluğu yönlerini bulmakta zorlanmadıklarını ve kaybolmadıklarını belirtmişlerdir. Şekil 3.59 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler Meydan Alışveriş Merkezi nde kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili olan faktörlerin sorgulandığı soruya kullanıcıların %88 lik kesimi, alışveriş merkezinin açık formlu, az katlı ve insan ölçeğindeki yapısı ile mağazaların meydan gibi dairesel formlu bir mekan çevresinde sıralanmalarının merkezin rahat okunabilir ve algılanabilir bir mekan olmasını sağladıklarını bu nedenle de yönlenme konusunda bir sorun yaşamadıklarını belirtmişlerdir. %12 lik kesim ise yerlerde bulunan okların yönlenmelerine yardımcı olduklarını belirtmiştir. Şekil 3.60 : Meydan Alışveriş Merkezi nde akılda kalıcı imgeler ve mekanlar Kullanıcılara Meydan Alışveriş Merkezi nde akıllarında kalan imge ve mekanlar sorulduğunda; ilk sırada %28 oranında alışveriş merkezinin adını da bu mekandan aldığı meydan alanı bulunmaktadır. Bunu %20 oranında yeşil çatılar, %16 oranında 129

154 meydan alanında konumlandırılmış su öğeleri ve %12 oranında doğayla uyumlu ve bütünleşmiş mimari yapısı takip etmektedir. Tüm bu mekanlar, önceki sorulardan çıkan sonuçlar doğrultusunda, kullanıcıların geliş amaçlarının %32 oranında serbest zaman geçirme olduğu ve Meydan Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenlerinin %28 oranında rekreasyon amacıyla kullanabilecekleri meydan ve dolaşım alanlarına sahip olması ile örtüşmektedir. Kentsel mekanlardan esinlenilerek alışveriş merkezi bünyesinde bir meydan alanının oluşturulması ve merkez mimarisinin bu doğrultuda kurgulanması, mağazaların üzerlerinin kot farklılıklarının rampalar yoluyla aşılması ile ziyaretçiler tarafından rekreasyon amacıyla kullanılabilecek yeşil çatılar olarak oluşturulması, yine su öğelerinin meydan alanında kullanılması ile doğayla bütünleşmiş ve kullanıcılar tarafından farklı ve çekici olarak algılanan ve bu nedenlerle kullanıcıların akıllarında kalan bir mekan oluşturulmuştur. Diğer alışveriş merkezlerinde yüksek akılda kalıcılık oranına sahip olan vitrin dekorları, Meydan Alışveriş Merkezi nde mağazalar ile aynı mekandaki görsel öğelerin daha fazla olmaları ve bu nedenle mağaza vitrin dekorlarının geri planda kalmaları nedeniyle %12 ile daha düşük bir orana sahiptirler. Alışveriş merkezi bünyesinde bulunan buz pateni pisti %8 oranında akılda kalıcılık oranına sahip iken, kullanıcıların %4 ü tarafından kırmızı ve bordo döşemeler baskın öğeler olarak tanımlanmaktadırlar. Via/Port Outlet Center Via/Port Alışveriş Merkezi; TEM Otoyolu kenarında, Sabiha Gökçen Havaalanı, Koç Lisesi, Sabancı ve Okan Üniversiteleri, Đstanbul Park, Pendik Marina gibi yoğun kullanımlı işlev bölgelerine yakın konumlanmakta olup, bünyesinde 700 yatak kapasiteli bir otel bulunduran karma işlevli bir projedir. Ayrıca proje dahilinde otel bölümü ile entegre olarak fuar alanı ve kongre merkezi de planlanmıştır. Anadolu, Osmanlı ve Akdeniz mimarisinden esinlenilerek tasarlanan Via/Port Alışveriş Merkezi, sokak kavramı üzerine kurulu farklı mimarisiyle kullanıcılarına 180 mağaza, hipermarket, elektromarket ile alışveriş imkanı dışında, yeme-içme birimleri, go card pisti, atv parkuru, pony club gibi eğlence mekanları, turistik bedesten alanı, yapay göleti ile rekreatif amaçlı kullanılabilinecek alanlar sunmaktadır ( Ayrıca merkez, araçlık otopark alanına da sahiptir. 130

155 Şekil 3.61 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde gölet alanı ve çevre düzenlemesi Via/Port Alışveriş Merkezi; konsepti, konumu, mimarisi, büyüklüğü ve marka karmasıyla Türkiye de outlet alışveriş merkezi kavramını tam olarak yansıtan projelerin başında gelmektedir. Açık formlu mekan kurgusu, kasabada keyifli bir alışveriş yapma imkanı olarak tanımlanmaktadır. Farklı bir uygulama olarak outlet tasarımı içine kapalı çarşı konsepti eklenmiştir. Geleneksel sokak ve meydan anlayışı projeye hakimken, Bedesten bölümünde kapalı bir mekan ortaya çıkmaktadır. Tarihi motifleri ile ön plana çıkan çarşı alanında 34 metre çapında bir de kubbe yer almaktadır. Bedesten, mimari yapısına uygun olarak kuyumcu, baharatçı, halıcı ve sahaf gibi geleneksel alışveriş birimlerine ayrılmıştır. Şekil 3.62 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde bedesten alanı 131

156 Şekil 3.63 : Via/Port Alışveriş Merkezi açık alan düzenlemesi Bünyesinde bulundurduğu eğlence işlevinin gerektirdiği açık alanlar ve toplanma mekanları, projenin dışa açık mekan vurgularını güçlendirmektedir. Şekil 3.64 : Via/Port Alışveriş Merkezi dolaşım alanları Açık alan kurgusu ile tasarlanan satış mekânları sokak düzeni içinde birbirine bağlanmakta, yerleşim düzeninde mağazalar bağımsız birimler halinde yan yana yer almaktadırlar. Giriş plazası ile bağlantılı meydan farklı karakterdeki sokak bağlantılarını içermektedir. Türkiye nin ve Avrupa nın en büyük outleti olan Via/port Outlet de, insanların kendilerini rahat hissedebilecekleri bir ortamın sağlanması amaçlanmıştır. Bu amaçla, uzun süre yaşanabilecek, eğlenilebilecek ortamların yapı programı içinde yer alması öngörülmüştür. Düzenlenen gölet alanı yakın çevresinde, yeme-içme mekanları ile birlikte kurgulanmıştır. 132

157 - Kullanıcı mülakatları doğrultusunda değerlendirmeler Şekil 3.65 : Via/Port AVM konum ve çevre ilişkileri değerlendirme görüşleri Via/Port Alışveriş Merkezi nin konum ve çevre ilişkilerinin değerlendirildiği soruda; kullanıcıların %28 i alışveriş merkezinin yer seçimini, Koç Lisesi, Sabancı ve Okan Üniversiteleri, Sabiha Gökçen Havaalanı, Đstanbul Park ve konut alanları gibi yoğun kullanımı olan ve tüketim potansiyeli yüksek kullanıcıların yer aldıkları işlev bölgelerine yakın olması dolayısıyla doğru olarak değerlendirmiştir. %20 oranında kullanıcı, alışveriş merkezinin çevre yerleşim ve fonksiyon alanlarının gereksinimlerini karşılaması dolayısıyla işlevsel olarak, açık formlu bir alışveriş merkezi tipolojisine sahip olup, çevre tarafından algılanabilen birçok giriş kapısını bulundurması nedeniyle de fiziksel olarak çevre ile bütünleştiğini belirtmişlerdir. Bağlantı yollarına yakın konumlanması nedeniyle hem toplu taşıma hem de özel araç ile ulaşımın kolay sağlandığını, bu nedenle de ulaşım bağlantılarının güçlü olduğunu belirtenlerin oranı %12 dir. TEM gibi çok kullanılan bir çevreyolunun kenarında yer seçmesinin görünürlük ve tanınırlığını arttırdığını düşünenlerin oranı %8 dir. Alışveriş merkezinin merkez alanda yer seçmemesi nedeniyle trafik probleminin yaşanmadığı, bu nedenle de yer seçiminin avantajlı olduğu görüşüne sahip olanlar ise %8 oranına sahiptir. Via/Port Alışveriş Merkezinin konum ve çevre ilişkilerini olumsuz değerlendirenlerin görüşleri incelendiğinde ise; mülakat yapılan kullanıcıların %16 sının alışveriş merkezinin arazi içerisindeki mimari konumlandırmasının rüzgar yönü değerlendirilmeden yapıldığını ve bu nedenle de rüzgar alan açık alanların dolaşım alanları olarak tasarlandığını belirtmiş oldukları görülmektedir. Alışveriş 133

158 merkezinin yer seçiminin kent merkezine uzaklığı nedeniyle özel araç ile ulaşımın rahat sağlanmasına karşın toplu taşıma ile ulaşımın güç olduğunu, bu nedenle de ulaşım bağlantılarının zayıf olduğunu belirtenlerin oranı da %8 dir. Şekil 3.66 : Kullanıcıların Via/Port Alışveriş Merkezi ne geliş amaçları Kullanıcıların alışveriş merkezine geliş amaçları değerlendirildiğinde; ilk sırada %32 lik oranla alışveriş gereksinimlerinin karşılanması yer almaktadır. Hem outlet tarzında, uygun fiyatlara, her türlü gelir grubuna hitap eden mağazaların bulunduğu ve her türlü ihtiyacın karşılanabildiği bir alışveriş merkezi olması, hem de farklı tasarımlara sahip alışveriş alanlarının yer almasının kullanıcılara çekici gelmesi nedeni ile Via/Port Alışveriş Merkezi kullanıcılar tarafından en çok alışveriş amaçlı kullanılmaktadır. Đncelenen diğer alışveriş merkezlerinde karşımıza fazla çıkmayan ancak Via/Port Alışveriş Merkezi nde %12 lik oranla değerlendirmeye giren günlük alışveriş gereksinimlerinin karşılanması amacıyla kullanım, çevre bölgelerde günlük alışveriş ihtiyacını karşılayacak büyük süpermarketlerin ya da kentsel merkez alanlarının bulunmaması dolayısıyla alışveriş merkezine kaymıştır. Yine aynı şekilde kentsel bir merkez oluşumunun yakın çevrede bulunmaması %8 oranında çevre kullanıcıların banka işlemlerini yapmak üzere de alışveriş merkezini kullanmalarına da neden olmaktadır. Via/Port Alışveriş Merkezi kullanıcılarının %28 oranında büyük bir kısmı, eğlence mekanlarını kullanmak üzere merkezi ziyaret etmektedirler. Đstanbul metropoliten alanı dahilinde Via/Port Alışveriş Merkezi bünyesindeki kadar kapsamlı eğlence mekanlarının fazla bulunmaması, geniş alanlara ihtiyaç duyan eğlence mekanlarının kent merkezlerinde arazi değerlerinin yüksek olmaları dolayısıyla yer seçememeleri 134

159 nedeniyle Via/Port Alışveriş Merkezi gibi kent çeperlerinde yer seçen alışveriş merkezlerinde bu tür mekanlar oluşturulabilmektedir. Yaratılan bu mekanlar da tüm kentli tarafından kullanıldığı için kullanım amaçlarında eğlence faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin yüksek paya sahip olmasına neden olmaktadır. Şekil 3.67 : Kullanıcıların Via/Port Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenleri Kullanıcıların Via/Port Alışveriş Merkezi ni tercih etme nedenlerine bakıldığında; ilk sırada %24 oranında aktivite çeşitliliğine sahip olması yer almaktadır. Alışveriş Merkezi hem alışveriş, hem yeme-içme faaliyetlerinin farklı düzenlenmiş mekanlarda gerçekleştirilebileceği, hem de geniş eğlence mekanlarında zaman geçirilebileceği bir mekan olarak düzenlenmiştir. Kullanıcıların aktivite çeşitliliğini ilk sırada seçmelerinin nedeni, Đstanbul metropoliten alanı içerisinde fazla yer almayan geniş eğlence mekanlarını bünyesinde barındırmasından dolayıdır. %20 orana sahip alışveriş merkezinin tasarım ve dekorasyonun farklılığı, çekiciliği ise alışveriş merkezinin kentsel mekanlardan esinlenilerek oluşturulmuş açık dolaşım alanlarında alışveriş imkanı sunması, bedesten gibi yine tarihi kentsel mekanlardan esinlenilerek bir çarşı yaratılması gibi tasarım kararlarından ötürü kullanıcılar tarafından bir tercih sebebi olarak belirtilmiştir. Alışveriş merkezinin hem açık hem kapalı alışveriş ve yeme-içme mekanlarının bulunması, kullanıcıların her türlü iklim koşulunda ve istedikleri mekanda zaman geçirmelerine imkan sunmaktadır. Bu nedenle de %20 oranında kullanıcı tarafından tercih nedeni olarak belirtilmiştir. 135

160 Mağazalar boyunca, kent merkezlerindeki alışveriş caddelerinden esinlenilerek oluşturulmuş sokak dokusunda tasarlanmış dolaşım alanlarında, açık havada, ferah bir ortamda gezebiliyor olmak; kullanıcıların %16 sı tarafından alışveriş merkezini tercih etmelerine neden olarak belirtilmiştir. Birçok ürün çeşidini bir arada sunan mağaza çeşitliliğine sahip olması dolayısıyla kullanıcıların %12 si Via/Port Alışveriş Merkezi ni tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Kullanıcıların %8 i ise ev ve işyerlerine yakınlığı dolayısıyla alışveriş merkezini tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Şekil 3.68 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde en çok ziyaret edilen bölümler Via/Port Alışveriş Merkezi nde kullanıcılar tarafından en çok ziyaret edilen bölümler mülakat sonuçları doğrultusunda değerlendirildiğinde, en çok payı %40 oranında farklı açık ve kapalı alanlarda farklı mekan kurguları ile tasarlanmış mekanlarda yer alan mağazalar almaktadır. Kullanıcılar tarafından farklı ve çekici mekanlar olarak nitelendirilen açık alanlardaki dolaşım alanları çevrelerinde ve bedesten tarzında tasarlanmış çarşı alanında bulunan mağazalar, kullanıcılar tarafından alışveriş için tercih edilmektedirler. Mağazaları %24 oranında kafe ve restoranlar ile %20 oranında eğlence mekanları takip etmektedir. Kafe ve restoranların hem alışveriş için gelen kullanıcıların hem de yakın çevrede bulunan ev ve işyerlerinin yeme içme ihtiyaçlarını karşılamak üzere, hem açık hem kapalı mekanlarda her türlü iklim koşulunda kullanılabilecek şekilde tasarlanmaları, kullanım açısından yüksek bir orana sahip olmalarına neden olmaktadır. Eğlence mekanları ise önceden de belirtildiği üzere tüm kentli tarafından kullanılan mekanlar olmaları nedeniyle yine yüksek bir orana sahiptirler. 136

161 Alışveriş merkezinin çevresinde, çevre ev ve işyerlerinin ihtiyaçlarını karşılayacak bir merkez alanı bulunmadığından, kullanıcıların günlük ihtiyaçlarını karşılamak üzere %12 oranında marketleri ve %8 oranında bankaları ziyaret ettikleri de mülakatlar sonucunda belirlenmiştir. Kendinizi Kaybolmuş Hissediyor musunuz? 8% 92% Evet Hayır Şekil 3.69 : Via/Port AVM de kaybolmuşluk hissi değerlendirmesi Via/Port Alışveriş Merkezi nde yapılan mülakatlar sonucunda, kullanıcıların %92 oranında yönlerini bulmakta zorlanmadıkları görülmüştür. Şekil 3.70 : Kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler Via/Port Alışveriş Merkezi nde kullanıcıların yönlerini bulmalarında etkili faktörler irdelendiğinde; açık formlu sokak tipi dolaşım alanları, toplanma mekanları ve kapalı çarşı alanlarında da tarihi kentsel mekanlardan tanıdık olunan bir ortam yaratılmasının etkisiyle mekanın oldukça okunabilir ve algılanabilir olduğunu, bu nedenle de bir yönlendiriciye ihtiyaç duymadığını belirtenlerin oranı %56 dır. Alışveriş Merkezinin belirli noktalarına yerleştirilmiş, bulunan fonksiyonların yerlerini isimleri ile belirten plan haritalarının yer aldığı panolar ile yönlendirme 137

162 amacıyla WC, acil çıkış gibi belirli noktaları gösteren işaret tabelalarının da kullanıcıların yönlerini bulmalarında %32 oranında etkili oldukları görülmüştür. Kullanıcıların yönlerini %12 oranında giriş-çıkış kapılarına göre belirledikleri de yine yapılan mülakatlar dahilinde belirlenmiştir. Şekil 3.71 : Via/Port Alışveriş Merkezi nde kalıcı imgeler ve mekanlar Via/Port Alışveriş Merkezi nden çıktıklarında kullanıcıların akıllarında kalan imge ve mekanlar sorulduğunda en başta %28 oranıyla sokak tipinde düzenlenmiş açık dolaşım alanları ve bu mekanlarda konumlandırılan kent mobilyaları yer almaktadır. Kapalı tip alışveriş merkezlerine alışkın olan kullanıcılar tarafından açık formlu, kentsel mekanlardan esinlenilerek tasarlanmış dolaşım ve toplanma mekanlarından oluşan, çeşitli kent mobilyaları ile desteklenen bir alışveriş mekanı, farklı ve çekici olarak değerlendirildiğinden bu mekanların akılda kalıcılık oranları da yüksek değerlere sahip olmaktadır. Kullanıcıların %16 lık kesimi, diğer çoğu alışveriş merkezinde yer almayan eğlence mekanlarının ilgilerini çektiğini, bu nedenle de bu mekanların akılda kalıcı olduklarını belirtmişlerdir. Tarihi kapalı çarşılardan esinlenilerek oluşturulan çarşı alanının alışveriş merkezi bünyesinde oluşturulmasını farklı olarak niteleyip ilgi çekici olduğunu belirtenlerin oranı da yine %16 dır. Alışveriş Merkezinde bulunan kubbenin ses ambiansı ile birlikte %8 oranında kullanıcı tarafından akılda kalıcı olduğu belirtilmiştir. Aynı zamanda mini hayvanat bahçesi de kullanıcıların %8 i tarafından akılda kalıcı olarak değerlendirilmiştir. 138

163 Mülakatlar doğrultusunda alışveriş merkezleri üzerine genel değerlendirmeler Bu bölümde yapılan genel değerlendirmeler hem kullanıcılar hem de mimarlarla yapılan mülakatlar sonucunda alınan görüşler doğrultusunda yapılmıştır. Kullanıcı mülakatları doğrultusunda alışveriş merkezleri üzerine genel değerlendirmeler Şekil 3.72 : Kullanıcıların alışveriş merkezleri tercihleri Kullanıcılardan alışveriş merkezleri tercihlerini belirtmeleri istenen soruda çıkan sonuçlara göre; o %1 ile %5 oranında tercih edilen alışveriş merkezleri; Galleri, Olivium ve Palladium Alışveriş Merkezleri, o %6 ile %10 oranında tercih edilen alışveriş merkezleri; Capitol, Tepe Nautilius, Akmerkez, Cevahir ve Metrocity Alışveriş Merkezleri, o %11 ile %15 oranında tercih edilen alışveriş merkezleri; Kanyon, Via/Port, Meydan ve Profilo Alışveriş Merkezleri, %21 ile %25 oranında tercih edilen alışveriş merkezi de Đstinye Park Alışveriş Merkezi dir. Mülakatlardan çıkan sonuçlara göre alışveriş merkezlerinin tipolojileri ve tercih edilme oranları dikkate alınarak bir değerlendirme yapıldığında, açık ve karma 139

164 formlu alışveriş merkezlerinin %21 ile %25 ve %11 ile %15 oranlarındaki en yüksek oran aralıklarında yer aldıkları ve en çok tercih edildikleri görülmektedir. Alışveriş merkezlerinin tercih edilme nedenleri irdelendiğinde; o Đstinye Park Alışveriş Merkezi nin %22 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Çeşitli konseptlerde, açık ve kapalı olmak üzere farklı düzenlenmiş mekanlarda farklı işlevleri bir arada sunabiliyor olması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Kentsel alışveriş caddelerinden esinlenilerek açık ve kentlinin kullanım alışkanlıklarına uygun olarak tasarlanmış olup açık havada, ferah bir ortamda dolaşım ve oturma imkanı sunması, - Kapalı mekanlara da sahip olması ile her türlü iklim koşulunda tercih edilebilecek bir alışveriş merkezi olması, - Dolaşım alanları üzerinde çeşitli toplanma ve aktivite alanlarının oluşturulması ile sosyal ihtiyaçları da karşılayabilecek nitelikte olması, - Açık alanlarının dışında kapalı alanlarının da yüksek cam tavanla gün ışığını içeri alacak şekilde tasarlanması ve bulvar ve meydan gibi açık alanlar ile dolaşım alanlarının rahatlatılması nedeniyle kapalı mekanlarının da ferah olması, - Orta ve üst gelir grubu tarafından kullanılıyor olması, - Konforlu, geniş ve rahat olması, - Lüks dizayn ve dekorasyon öğelerini barındırması olarak belirtilmiştir. o Kanyon Alışveriş Merkezi nin %10 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Merkezi bir lokasyonda yer alması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Kentsel mekanlardan esinlenilerek açık ve kentlinin kullanım alışkanlıklarına uygun olarak tasarlanmış olup açık havada, ferah bir ortamda dolaşım ve oturma imkanı sunması, 140

165 - Konforlu, geniş ve rahat olması, - Dolaşım alanları üzerinde çeşitli toplanma ve aktivite alanlarının oluşturulması ile sosyal ihtiyaçları da karşılayabilecek nitelikte olması, - Açık formlu olarak tasarlanması nedeniyle geniş görünürlük alanına sahip olması ve okunabilir, algılanabilir olması, - Kent ile bütünleşmesi, - Çeşitli peyzaj elemanları, kent mobilyalarının kullanılarak farklı ve çekici mekanlar yaratılmış olması olarak belirtilmiştir. o Via/Port Alışveriş Merkezi nin %10 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Uygun fiyatlı ürünlerin bulunabildiği outlet tarzında bir alışveriş merkezi olması, - Kentsel mekanlardan esinlenilerek açık ve kentlinin kullanım alışkanlıklarına uygun olarak tasarlanmış olup açık havada, ferah bir ortamda dolaşım ve oturma imkanı sunması, - Çeşitli konseptlerde, açık ve kapalı olmak üzere farklı düzenlenmiş mekanlarda farklı işlevleri bir arada sunabiliyor olması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Dolaşım alanları üzerinde çeşitli toplanma ve aktivite alanlarının oluşturulması ile sosyal ihtiyaçları da karşılayabilecek nitelikte olması, - Gölet çevresinde yaratılan alanlar gibi ilgi çekici mekanların yaratılmış olması olarak belirtilmiştir. o Meydan Alışveriş Merkezi nin %9 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Kentsel mekanlardan esinlenilerek açık ve kentlinin kullanım alışkanlıklarına uygun olarak tasarlanmış olup açık havada, ferah bir ortamda dolaşım, oturma ve toplanma imkanı sunması, - Çeşitli konseptlerde, açık ve kapalı olmak üzere farklı düzenlenmiş mekanlarda farklı işlevleri bir arada sunabiliyor olması, 141

166 - Tasarımı itibariyle rahat okunabilir ve algılanabilir olması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Toplanma ve aktivite mekanı olarak düzenlenen meydan çevresinde bulunan mağazaların üstlerinin de yeşil rampalar ile çıkılan ve rekreatif amaçlı kullanılabilen mekanlar olarak tasarlanması olarak belirtilmiştir. o Profilo Alışveriş Merkezi nin %9 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Merkezi bir lokasyonda yer alması, - Ölçek itibariyle çok büyük olmaması nedeniyle algılanabilir ve okunabilir olması, - Yeterli sayıda mağaza çeşitliliğine sahip olması, - Alışveriş, yeme içme, eğlence mekanlarını bir arada bulunduruyor olması olarak belirtilmiştir. o Metrocity Alışveriş Merkezi nin %8 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Merkezi bir lokasyonda yer alması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması olarak belirtilmiştir. o Cevahir Alışveriş Merkezi nin %7 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Merkezi bir lokasyonda yer alması, - Çok büyük olması sebebiyle her türlü ihtiyacı karşılayacak ve her türlü gelir grubuna hitap edecek mağaza çeşitliliğine ve çok sayıda yeme içme mekanlarına sahip olması, - Mağaza kümelenmelerinin ürün çeşitliliğine bağlı olarak yapılması nedeniyle ihtiyaca göre alışveriş yapan kişinin istediği ürüne rahat ulaşmasının sağlanması olarak belirtilmiştir. o Capitol Alışveriş Merkezi nin %7 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; 142

167 - Çevre ile uyumlu bir ölçekte olması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Diğer alışveriş merkezlerine göre daha küçük ve kompakt bir yapıya sahip olması nedeniyle daha kullanışlı olması olarak belirtilmiştir. o Akmerkez Alışveriş Merkezi nin %6 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması olarak belirtilmiştir. o Tepe Nautilius Alışveriş Merkezi nin %6 oranıyla tercih edilmesinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Çevre ile uyumlu bir ölçekte olması, - Diğer alışveriş merkezlerine göre daha küçük ve kompakt bir yapıya sahip olması nedeniyle daha kullanışlı olması, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olması, - Otopark alanının kapasiteyi karşılayacak büyüklükte olması olarak belirtilmiştir. o En düşük orana sahip dilimde yer alan Palladium, Olivium ve Galleria Alışveriş Merkezleri nin tercih edilmelerinin nedenleri kullanıcılar tarafından; - Çevre ile uyumlu ölçekte olmaları, - Diğer alışveriş merkezlerine göre daha küçük ve kompakt yapıya sahip olmaları nedeniyle daha kullanışlı olmaları, - Çeşitli mağaza, yeme içme ve eğlence mekanlarına sahip olmaları olarak belirtilmiştir. Alışveriş merkezlerinde yapılan mülakatlar doğrultusunda kullanıcıların alışveriş merkezlerinde geçirdikleri süreler irdelenmiştir. Buna göre kullanıcıların %55 i 1-2 saat süresince, %38 i 2 3 saat süresince, %7 si ise 3 saatten fazla alışveriş merkezlerinde zaman geçirmektedirler. Kullanıcıların alışveriş merkezlerinden beklentilerinin irdelendiği soruda gelen cevaplar tablo haline dönüştürülerek Çizelge 3.1. de belirtilmiştir. 143

168 Kullanıcıların Alışveriş Merkezlerinde Kalış Süreleri 7% 55% 38% 3 Saatten Fazla 2-3 Saat Arası 1-2 Saat Şekil 3.73 : Kullanıcıların alışveriş merkezlerinde kalış süreleri Kullanıcıların alışveriş merkezlerinden beklentileri sorgulandığında, ilk olarak alışveriş merkezine ulaşımın rahat sağlanabilmesini beklemekte oldukları görülmektedir. Tasarıma ilişkin konulara değinilecek olunursa; okunabilirlik, algılanabilirlik ve yönlendirme başlığı altında incelenebilecek kullanıcı beklentileri değerlendirildiğinde; kullanıcıların alışveriş merkezlerini karmaşık olmayan, basit bir şekilde tasarlanmış, kaybolmadan, yönlerini rahat bulabildikleri, rahat algılanabilir ve kolay okunabilir, gerektiğinde yönlenmelerini işaret tabelaları, plan panoları ile sağlayabilecekleri mekanlar olarak görmek istemektedirler. Kullanıcıların büyük bir çoğunluğu, alışveriş merkezlerinde tasarım stratejileri, form ve tipoloji açısından, kapatılmışlık hissi yaşatmayan, açık ve ferah, iklim koşullarının da göz ardı edilmeden tasarlandığı konforlu dolaşım ve oturma imkanı sunan alışveriş merkezlerini tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Alışveriş merkezlerinde açık olarak tasarlanan mekanların iklim koşullarının etkilerine karşın esnek tasarıma sahip olması gerektiğini, gerektiğinde açılır kapanır tavan sistemleri gibi her türlü iklim koşuluna cevap verebilecek nitelikte sistemlerle konforlu mekanların yaratılması gerektiğini belirtmişlerdir. Yine kapatılmışlık ve basıklık hissi yaşatmamaları için büyük ve geniş mekanlar olarak tasarlanmalarının kullanıcıların beklentileri arasında oldukları görülmektedir. Kullanıcılar, alışveriş merkezlerinde mağaza, yeme-içme mekanlarının belirli bölgeler halinde birbirlerinden ayrılmalarını, aynı türde ürünleri satan ve aynı zevke hitap eden mağazaların bir arada bulunmalarını istemektedirler. 144

169 Çizelge 3.1 : Alışveriş merkezlerinden kullanıcı beklentileri 145

170 Konfor açısından dolaşım alanlarında rahat ve konforlu bir şekilde gezinti yapabilmelerini, kafe ve restoranlarda rahat ve konforlu bir şekilde oturma ve dinlenme imkanlarına sahip olmayı beklemektedirler. Alışveriş merkezlerinde kullanılan tasarıma yönelik öğelerin kullanımları açısından kullanıcı beklentileri değerlendirildiğinde; aydınlık bir mekan yaratılması için aydınlatma elemanlarının yeterli sayıda ve uygun mekanlarda konumlandırılmalarını, farklı ve ilgi çekici mekanlar yaratılabilmesi için farklı dekorasyon öğelerine sahip olmalarını ve özellikle açık mekanlarda farklı kent mobilyalarının kullanılmalarını beklediklerini belirtmişlerdir. Kullanıcı beklentilerinden işlevselliğe yönelik olanları ise alışveriş merkezlerinin alışveriş, yeme-içme, eğlence gibi tüm ihtiyaçları bir arada sunabilmeleri, kullanıcı isteklerine ve gelir gruplarına göre alışveriş merkezinde bulunan mağaza, kafe ve restoranların çok ve çeşitli olmaları, serbest zaman geçirmeye yönelik eğlence ve sosyal aktivite mekanlarının alışveriş merkezi bünyesinde yer almaları, yine alışveriş merkezi içerisinde kullanıcıların günlük ihtiyaçlarını giderebilecekleri market ve bankacılık işlemlerini yapabilecekleri birimlerin yer almaları ve otoparklarının kapasiteyi karşılayacak büyüklükte olmaları şeklinde belirtilmiştir. Kullanıcıların alışveriş merkezlerinde memnun olmadıkları unsurların irdelendiği soruda gelen cevaplar tablo haline dönüştürülerek Çizelge 3.2. de belirtilmiştir. Alışveriş merkezlerinde kullanıcıların memnun olmadıkları konular ele alındığında; en yüksek oranlara sahip olan konular arasında otopark alanlarının kapasiteyi karşılayacak büyüklükte olmamaları ve alışveriş merkezlerinin kalabalık olmaları yer almaktadır. Sosyal ve kültürel yapıya ilişkin olarak, çoğu alışveriş merkezi kullanıcılarının aynı sosyo-ekonomik kesime ait olmaları ve bazı alışveriş merkezlerinin özellikle üst gelir grubuna hitap etmeleri nedeniyle kent mekanlarındaki sosyo-ekonomik ve kültürel çeşitliliğin alışveriş merkezlerinde bulunmaması kullanıcılar tarafından rahatsız edici bulunmaktadır. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinde yeterli düzeyde sosyal ve kültürel aktivitelerin düzenlenmiyor olmaları, alışveriş merkezlerinin kullanıcıların sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamada yetersiz kaldıkları yönünde değerlendirilmektedir. 146

171 Çizelge 3.2 : Alışveriş merkezlerinde memnun olunmayan unsurlar 147

172 Geriye kalan memnun olunmayan konular yaklaşık aynı değerlere sahiptirler. Ulaşım ve erişilebilirlik açısından, merkez alanlarında bulunmayan alışveriş merkezleri için ulaşımın özellikle toplu taşıma araçları ile zor sağlanabiliyor olması, merkez alanlarda bulunan alışveriş merkezleri için de trafik probleminin yaşanıyor olması kullanıcıları memnun etmeyen unsurlar arasında bulunmaktadırlar. Kullanıcılar tarafından tasarıma ilişkin memnun olunmayan konular ele alındığında ilk sıralarda; kapalı tip alışveriş merkezlerinin özellikle kış aylarında sağlıksız ve havasız ortamlar oluşturdukları ve kullanıcı psikolojisi üzerinde kapatılmışlık ve baskı yarattıkları, genel olarak alışveriş merkezlerinde açık kamusal alanların gerekli düzeyde oluşturulmadıkları ve dinlenme, serbest zaman geçirme amaçlı açık alan ihtiyacını karşılamada yetersiz kaldıkları yer almaktadır. Aynı zamanda kapalı tip alışveriş merkezlerinde çevre ilişkilerinin başarılı bir şekilde sağlanamıyor olması da kullanıcıların memnun olmadığı unsurlar arasında bulunmaktadır. Açık formlu alışveriş merkezlerinin iklim koşulları göz ardı edilerek tasarlanıyor olmaları, hava şartlarına karşı korunaklı olmamaları ve her iklim koşulunda konforlu ortamlar yaratabilecek düzeyde esnek tasarıma sahip olmamaları nedeniyle kullanıcılar tarafından hoş mekanlar olarak belirtilmelerine rağmen kötü hava koşullarında tercih edilmedikleri belirtilmiştir. Ayrıca kullanıcılar tarafından, alışveriş merkezlerindeki dar sirkülasyon alanlarının ve bir tarafı mağaza, diğer tarafı duvar olarak kullanılan alışveriş koridorlarının bunaltıcı ortamlar yarattıkları belirtilmiştir. Yürüyen merdivenlerin kullanıcıları alışveriş merkezinde gezdirmek amaçlı az sayıda ve farklı mekanlarda konumlandırılmaları da kullanıcıları memnun etmeyen unsurlar arasında yer almaktadır. Ayrıca kullanıcılar tarafından otopark girişlerinin doğru konumlandırılmayıp, iyi tasarlanmamalarının da alışveriş merkezine ulaşırken zorluk yaşanmasına neden oldukları belirtilmiştir. Yine kullanıcılar tarafından alışveriş merkezlerinde memnun olunmayan diğer bir konu da özellikle kapalı tip alışveriş merkezlerinde yaşanan sesin dışarıya çıkamamasından kaynaklanan gürültü unsurudur. Alışveriş merkezlerinin kapasiteleri üzerinde ziyaretçi çekmeleri nedeniyle kalabalık oluşları ve çalan müzikler de gürültüyü arttırıcı etkenlere sahiptirler. 148

173 Yine tasarıma ilişkin memnun olunmayan konular arasında alışveriş merkezlerinde yön bulmada yaşanan sorunlar bulunmaktadır. Alışveriş merkezlerinin karmaşık olarak tasarlanmaları, yönlendirici unsurlara sahip olmamaları kullanıcıların alışveriş merkezlerini algılayamamalarına ve yönlerini tayin edememelerine neden olmaktadır. Yine alışveriş merkezlerinin alansal olarak büyüdükçe yönlendiriciliklerini kaybediyor olmaları da kullanıcılar tarafından yön bulmada sorun yaşanmasına neden olan unsurlar arasında belirtilmiştir. Alışveriş merkezlerinde mağazaların ürün çeşitliliğine bağlı olarak bölümlere ayrılarak konumlandırılmamaları kullanıcıların memnun olmadıkları konular arasında yer almaktadır. Kafe ve restoran alanlarının diğer işlev alanlarından konumsal olarak ayrılmaları, yalnızca yeme-içmeye yönelik alanların oluşturulmalarına ve bu alanlarda kullanıcılar tarafından görme, izleme gibi hoş vakit geçirme aktivitelerinin yapılamamasına neden olmaktadır. Büyük ölçekli alışveriş merkezlerinde kapalı olan mağazaların tanımsız mekanlar oluşturdukları da kullanıcılar tarafından belirtilen memnun olunmayan unsurlar arasında yer almaktadır. Kullanıcılar tarafından mekan tasarımında kullanılan öğelere ilişkin memnun olunmayan unsurlar ele alındığında; fazla reklam tabelalarının görsel kirliliğe neden oldukları, kent mobilyalarının ve aydınlatma elemanlarının yetersiz oluşlarının konforsuz mekanlar yarattıkları, bilgilendirme ve işaret tabelalarının yetersiz oluşlarının yönlenmede sorunlarla karşılaşılmasına neden oldukları belirtilmiştir. Kullanıcı mülakatları doğrultusunda belirlenmiş, işlevsel eksikliklerden dolayı kullanıcılar tarafından memnun olunmayan unsurlara bakıldığında; otopark yetersizliklerinin, bankacılık işlemlerinin yapılabileceği banka ATM lerinin az sayıda ve düzensiz konumlandırılmalarının ve yalnızca alışveriş yapmaya dolayısıyla tüketime odaklı işlevsel düzenlemelerin yapılmasının kullanıcıları memnun etmedikleri görülmektedir. Kullanıcıların gidecekleri alışveriş merkezlerini seçerken göz önünde bulundurdukları kriterlerin belirlendiği soruya kullanıcılar tarafından verilen cevaplar; konum ve erişilebilirlik, sosyal ve kültürel yapı, tasarım ve işlevsellik ölçütleri doğrultusunda sınıflandırılmıştır. Bu sınıflama Çizelge 3.3. te görülmektedir. 149

174 Çizelge 3.3 : Gidilecek alışveriş merkezinin seçiminde göz önüne alınan kriterler 150

175 Konum ve erişilebilirlik konusunda kullanıcılar tarafından ele alınan kriterler, gidecekleri alışveriş merkezinin ev ve işyerlerine yakın olması, alışveriş merkezine toplu taşıma ve özel araç ile rahat ulaşımın sağlanabilmesi olarak belirtilmiştir. Sosyal ve kültürel yapıya ilişkin olarak kullanıcılar tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda heykel, resim ve fotoğraf sergileri, konserler, imza günleri gibi sosyal ve kültürel aktiviteleri düzenleyen alışveriş merkezlerinin kullanıcılar tarafından daha çok tercih edildikleri görülmüştür. Tasarıma ilişkin verilen cevaplar değerlendirildiğinde, alışveriş merkezlerinin karmaşık tasarıma sahip olmayan, rahat yönlenmeyi sağlayan, okunabilir ve rahat algılanabilir olmalarının göz önünde bulundurulan önemli bir kriter olduğu belirlenmiştir. Kullanıcılar tarafından estetik açıdan görsel zenginliğin olduğu ve çeşitli görsel süslemeler, değişen dekorların yer aldığı alışveriş merkezlerinin daha çok tercih edildikleri belirtilmiştir. Mülakat değerlendirmeleri sonucunda, iklim koşullarına cevap verebilecek nitelikte esnek tasarıma sahip olan, yeterli havalandırma ve aydınlatma ile konforlu oturma ve dinlenme mekanları sunan alışveriş merkezlerinin tercih edildikleri belirlenmiştir. Form ve tasarım stratejileri konusunda, kullanıcıların çoğunluğunun iklim koşullarına cevap verebilecek nitelikte esnek tasarıma sahip olması koşuluyla açık ve karma formlu alışveriş merkezlerini ferah olmaları, kentsel bir mekanda geziyormuş hissi yaşatmaları nedeniyle tercih ettikleri görülmüştür. Ayrıca kapalı mekanlarının gün ışığını alacak şekilde tasarlamış olmaları da mekanın ferah olarak algılanmasını sağladığından kullanıcıların belirledikleri kriterler arasında yer almaktadır. Kentsel yaşam ile ilişki kurabilmesi, kentle bütünleşmesi ve kentsel mekanlarla doğrudan birleşerek bir ortak yaşam oluşturması da kullanıcılar tarafından belirlenen ve tercih sebebi olarak belirtilen bir kriterdir. Büyüklük açısından ise ferah ve rahat algılanabilir, insan ölçeğinde tasarlanmış alışveriş merkezleri tercih edilmektedir. Đşlevsellikle ilgili kullanıcılar tarafından belirtilen kriterler arasından en yüksek orana sahip olan mağaza ve yeme içme mekanlarının çeşitliliğidir. Aynı zamanda alışveriş merkezinin alışveriş, yeme-içme, eğlence, bankacılık işlemleri gibi birçok 151

176 gereksinimi bir arada karşılayabiliyor olması ve otopark alanlarının yeterliliği de kullanıcıların belirledikleri başlıca kriterler arasında yer almaktadır. Şekil 3.74 : Alışveriş merkezlerinin nasıl olmaları gerektiğine dair değerlendirme sonuçları Kullanıcılara alışveriş merkezlerinin nasıl olmaları gerektiğinin sorulduğu soruya verilen cevapların başında %39 oranıyla çok sayıda ve çeşitlilikte mağazalar bulundurmaları gerektiği yer almaktadır. Genel olarak alışveriş merkezlerine birinci öncelikte alışveriş için gelen kullanıcıların mağaza alanlarını birinci tercih olarak belirlemeleri beklenen bir sonuçtur. Alışveriş merkezlerinin çok çeşitli sosyal, kültürel ve sanatsal etkinliklerin gerçekleştirileceği mekanlara sahip olmaları gerektiği cevabı %22 oranıyla ikinci sırada yer almaktadır. Kullanıcıların alışveriş merkezlerini, kentsel mekanlarda gerçekleştirilen çoğu faaliyeti barındırmaları açısından kentten esinlenerek oluşturulan ve kente eklemlenen mekanlar olarak algılamalarından dolayı, kentte insanların sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılayacak mekanların karşılığının alışveriş merkezlerinde de bulunması gerektiğini düşünmekte, bu nedenle de kentte düzenlenen kültürel aktivitelerin, sosyal iletişim imkanlarının alışveriş merkezlerinde de sunulması gerektiğini belirtmektedirler. Yine aynı şekilde kentsel mekanlar olarak karşımıza çıkan sokak tipindeki geniş, açık dolaşım alanlarının, meydan düzenlemeleri gibi toplanma mekanlarının ve 152

177 rekreasyon ihtiyacını karşılayacak açık yeşil alanların alışveriş merkezleri bünyelerinde bulunmalarının gerekliliğini vurgulayan kesim de %15 orana sahiptir. Gerek alışveriş, gerek eğlence, gerekse serbest zaman geçirmek için alışveriş merkezini ziyaret eden kullanıcıların büyük bir çoğunluğu, herhangi bir aktiviteyi gerçekleştirdiği alışveriş merkezinde bulunan kafe ve restoranları da aynı zamanda kullanmaktadırlar. Bu nedenle kullanıcılar tarafından yeme içme birimlerinin çok ve çeşitli olmalarının gerekliliği %14 oranında belirtilmiştir. Alışveriş merkezlerinin iç dekorasyonlarının ve özellikle açık ve karma formlu alışveriş merkezlerinde görülen kent mobilyalarının sürekli yenilenmeleri gerektiğini düşünen kullanıcıların oranı %10 dur. Dekorasyon ve kent mobilyaları alışveriş merkezlerinin görsel olarak zenginliğini ve estetik yönlerini göstermekte, bu nedenle farklı kullanımlar kullanıcılara çekici geldiği için alışveriş merkezinin tercih edilmesinde etkili olmaktadırlar. Şekil 3.75 : AVM lerde sosyal ve kültürel aktivitelere katılım Alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarında düzenlenen sosyal aktivitelere katılım %40 oranında sağlanmaktadır. Aktivitelere katılanların bir kısmı düzenlenen resim, heykel ve fotoğraf sergilerini ziyaret ettiklerini, bir kısmı da konserlere katılım sağladıklarını belirtmişlerdir. Aktivitelere katılım sağlayanların az bir bölümü ise çocuklar için düzenlenen aktivitelere çocukları ile birlikte katıldıklarını söylemişlerdir. 153

KalkınmaAjanslarıGenelMüdürümüz BarışYeniçeriSamsun da. INNOPROM2019Uluslararası SanayiFuarınaKatıldık

KalkınmaAjanslarıGenelMüdürümüz BarışYeniçeriSamsun da. INNOPROM2019Uluslararası SanayiFuarınaKatıldık bültentemmuz-ağustos-eylül2019 Sayı:13-14-15 KalkınmaAjanslarıGenelMüdürümüz BarışYeniçeriSamsun da INNOPROM2019Uluslararası SanayiFuarınaKatıldık BaşarılıUygulamaÖrneğiOlarak OKA EURADAYazOkulu nda KalkınmaAjanslarıNevşehirEğitimve

Részletesebben

Jelentkezés Motivációs levél

Jelentkezés Motivációs levél - Kezdés Hivatalos, férfi címzett, ismeretlen név Hivatalos, női címzett, ismeretlen név Hivatalos, címzett neve és neme ismeretlen Sayın Yetkililer, Hivatalos, több címzett Yetkili makama / merciiye,

Részletesebben

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐSTANBUL DA OTOMOBĐL KULLANIMININ ĐRDELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Đnşaat Müh.

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐSTANBUL DA OTOMOBĐL KULLANIMININ ĐRDELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Đnşaat Müh. ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐSTANBUL DA OTOMOBĐL KULLANIMININ ĐRDELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Đnşaat Müh. Barış ÇĐDĐMAL Anabilim Dalı : ĐNŞAAT MÜHENDĐSLĐĞĐ Programı : ULAŞTIRMA

Részletesebben

akdeniz i birlikleri resmi y o Türkiye plastik sektörünün hedefi: Devler ligi Turizmin yükselen

akdeniz i birlikleri resmi y o Türkiye plastik sektörünün hedefi: Devler ligi Turizmin yükselen 2013 akdeniz i birlikleri resmi y o H Türkiye plastik sektörünün hedefi: Devler ligi Turizmin yükselen Ülkemiz zorlu bir sürecin içinden geçiyor. Türkiye ekonomisinin itici gücü 1 14 20 ihracata güç veriyor

Részletesebben

TĠO NÖ 3 23 M. KAPLAN TĠO ĠÖ 3 34 ĠġL NÖ 2 42 D10 ĠKT ĠÖ 2 35 D TĠO ĠÖ 2 14 Önbüro ve Kat Hizmetleri Otomasyonu TĠO NÖ 2 13

TĠO NÖ 3 23 M. KAPLAN TĠO ĠÖ 3 34 ĠġL NÖ 2 42 D10 ĠKT ĠÖ 2 35 D TĠO ĠÖ 2 14 Önbüro ve Kat Hizmetleri Otomasyonu TĠO NÖ 2 13 si 05.04.2015 Pazar 04.04.2015 Cumartesi 30.03.2015 T/G Saat Bölüm Ders Adı ÖS Öğr. Elemanı DERSLĠK ĠKT NÖ 1 71 E. YÜCE D14 D15 D16 Foreıgn Language ( Englısh ) II ĠKT ĠÖ 1 77 F. BAġARIR D06 D07 D08 KY

Részletesebben

Kalkülüs I. Limit ve Süreklilik

Kalkülüs I. Limit ve Süreklilik By Gökhan Bilhan 1 Limit ve Süreklilik Kalkülüs I Tanm(Limit) E er x c reel saysna çok yakn AMA E T DE L KEN f(x)'in de eri tek bir L reel saysna yakla³rsa, lim x c f(x) = L dir. Uyarlar (1) x, c'ye soldan

Részletesebben

TASARIM DESIGN ATÖLYE ATELIER VISION VİZYON METHOD YÖNTEM IMPACT ETKİ. Kentsel Strateji ATA. What Are We Doing? Ne Yapıyoruz? Nasıl Yapıyoruz?

TASARIM DESIGN ATÖLYE ATELIER VISION VİZYON METHOD YÖNTEM IMPACT ETKİ. Kentsel Strateji ATA. What Are We Doing? Ne Yapıyoruz? Nasıl Yapıyoruz? DESIGN TASARIM EDUCATIONEĞİTİM Ne Yapıyoruz? Vizyon, tasarım ve sosyal etki kavramları ile kentleri yeniden düşünmek ve projeleri yeniden tasarlamak temel stratejileri çerçevesinde üç dönemin olumlu ve

Részletesebben

COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ DESTEKLĐ TAŞINMAZ DEĞER HARĐTALARININ. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Seray TĐMUR. Programı : Geomatik Mühendisliği

COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ DESTEKLĐ TAŞINMAZ DEĞER HARĐTALARININ. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Seray TĐMUR. Programı : Geomatik Mühendisliği ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ DESTEKLĐ TAŞINMAZ DEĞER HARĐTALARININ OLUŞTURULMASI: ĐSTANBUL ĐLĐ, ŞĐŞLĐ ĐLÇESĐ ÖRNEĞĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Seray TĐMUR Anabilim

Részletesebben

ÇEVRECĐ ĐDEOLOJĐ Đ LĐBERAL PERSPEKTĐFTE ELEŞTĐREL BĐR DEĞERLE DĐRMESĐ

ÇEVRECĐ ĐDEOLOJĐ Đ LĐBERAL PERSPEKTĐFTE ELEŞTĐREL BĐR DEĞERLE DĐRMESĐ T.C. ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ SOSYAL ÇEVRE BĐLĐMLERĐ ANABĐLĐM DALI ÇEVRECĐ ĐDEOLOJĐ Đ LĐBERAL PERSPEKTĐFTE ELEŞTĐREL BĐR DEĞERLE DĐRMESĐ Yüksek Lisans Tezi Baran KONYAR Ankara 2009

Részletesebben

2019 6HUEHVW %DQNDFÕOÕN YH 3DUDVDO 5HIRUP 3URI 'U

2019 6HUEHVW %DQNDFÕOÕN YH 3DUDVDO 5HIRUP 3URI 'U Temmuz 2019 Serbest Bankacılık ve Parasal Reform Prof.Dr. Coşkun Can Aktan Yay n No: 333 İstanbul, 2019 Türkiye Bankalar Birliği Nispetiye Caddesi Akmerkez B3 Blok Kat:13 34340 Etiler-İSTANBUL Tel. : +90

Részletesebben

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ AR-GE DEPARTMANI ĐÇĐN BĐR PERFORMANS DEĞERLENDĐRME MODELĐ: KURUMSAL KARNE VE ANALĐTĐK HĐYERARŞĐ YÖNTEMĐNĐN BÜTÜNLEŞĐK UYGULAMASI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Részletesebben

Prof. Dr. Erdal Onar a Arma an. . European Union Law

Prof. Dr. Erdal Onar a Arma an. . European Union Law Prof. Dr. Erdal Onar a Armaan. European Union Law Van Gend en Loos 8 Les Verts 9 ius cogens NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos v Netherlands Inland Revenue Administration AT

Részletesebben

Üzleti élet Nyitás. Nagyon hivatalos, a címzettnek meghatározott rangja van, aminek szerepelnie kell

Üzleti élet Nyitás. Nagyon hivatalos, a címzettnek meghatározott rangja van, aminek szerepelnie kell - Nyitás magyar török Tisztelt Elnök Úr! Sayın Başkan, Nagyon hivatalos, a címzettnek meghatározott rangja van, aminek szerepelnie kell Tisztelt Uram! Hivatalos, férfi címzett, ismeretlen név Tisztelt

Részletesebben

17.00 BY404 Bilgiye Erişim 0-D04

17.00 BY404 Bilgiye Erişim 0-D04 Faculty of Economics and Administrative Sciences / İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 2018/19 Spring Final Exam Schedule / 2018-19 Bahar Final Sınav Programı 22.5.19 (Wed/Çarş) 9:00 MAN201 Business Comm.

Részletesebben

DECLARATION OF PERFORMANCE No CPD-2157 REV 2.02 According to Construction Products Regulation EU No. 305/2011

DECLARATION OF PERFORMANCE No CPD-2157 REV 2.02 According to Construction Products Regulation EU No. 305/2011 DECLARATION OF PERFORMANCE No. According to Construction Products Regulation EU No. 305/2011 This declaration is available in the following languages: English Declaration of Performance Page 2-3 Hungarian

Részletesebben

JETNOZUL JETNOZZLE. KESKLiMA

JETNOZUL JETNOZZLE. KESKLiMA JETNOZUL JETNOZZLE KESKLiMA Tanım tipinozularyüksekdebilerdeuzunmesafe atışlarıiçinduvarvetavanuygulamalarında kulanılmaküzeretasarlanmışlardır.dağıtıcı sistemlerdekulanılırlar. Description Thetypenozzlesaredesignedforwal

Részletesebben

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐKĐ BOYUTLU UYARLAMALI KAFES SÜZGEÇ YAPILARI ĐLE GÜRÜLTÜ GĐDERME

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐKĐ BOYUTLU UYARLAMALI KAFES SÜZGEÇ YAPILARI ĐLE GÜRÜLTÜ GĐDERME ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐKĐ BOYUTLU UYARLAMALI KAFES SÜZGEÇ YAPILARI ĐLE GÜRÜLTÜ GĐDERME YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Ahmet Atakan ALKAN Anabilim Dalı : Elektronik ve Haberleşme Programı

Részletesebben

bab.la Kifejezések: Személyes Jókívánságok török-magyar

bab.la Kifejezések: Személyes Jókívánságok török-magyar Jókívánságok : Házasság Tebrikler. Dünyadaki tüm mutluluklar üzerinizde olsun. Gratulálok! Nagyon sok boldogságot kívánok! Friss házaspárnak kor Tebrikler. Size düğün gününüzde en iyi dileklerimi sunarım.

Részletesebben

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÇOK KATLI BĐR ÇELĐK YAPININ ÇELĐK VEYA BETONARME ÇEKĐRDEKLĐ TASARIMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÇOK KATLI BĐR ÇELĐK YAPININ ÇELĐK VEYA BETONARME ÇEKĐRDEKLĐ TASARIMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÇOK KATLI BĐR ÇELĐK YAPININ ÇELĐK VEYA BETONARME ÇEKĐRDEKLĐ TASARIMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Selçuk DOĞRU Anabilim Dalı : Đnşaat

Részletesebben

Fronius Symo 3.0-3-S / 3.7-3-S / 4.5-3-S 8.2-3-M Dummy

Fronius Symo 3.0-3-S / 3.7-3-S / 4.5-3-S 8.2-3-M Dummy / Battery Charging Systems / Welding Technology / Solar Electronics Fronius Symo 3.0-3-S / 3.7-3-S / 4.5-3-S 8.2-3-M Dummy TR ES HU Kullanım kılavuzu Şebeke bağlantılı inverter Manual de instrucciones

Részletesebben

ÖĞRETME ADAYLARI I ALTER ATĐF E ERJĐ KAY AKLARI A YÖ ELĐK GÖRÜŞLERĐ Đ FARKLI DEĞĐŞKE LER AÇISI DA Đ CELE MESĐ

ÖĞRETME ADAYLARI I ALTER ATĐF E ERJĐ KAY AKLARI A YÖ ELĐK GÖRÜŞLERĐ Đ FARKLI DEĞĐŞKE LER AÇISI DA Đ CELE MESĐ ELEKTRONĐK EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ DERGĐSĐ ELECTRONIC JOURNAL OF EDUCATION SCIENCES Yıl:2014 Cilt: 3 Sayı:6 Year:2014 Volume: 3 Issue:6 (113-130) ÖĞRETME ADAYLARI I ALTER ATĐF E ERJĐ KAY AKLARI A YÖ ELĐK GÖRÜŞLERĐ

Részletesebben

DOKTORA TEZĐ Y. Müh. Begüm TOKAY. Anabilim Dalı : KĐMYA MÜHENDĐSLĐĞĐ. Programı : KĐMYA MÜHENDĐSLĐĞĐ

DOKTORA TEZĐ Y. Müh. Begüm TOKAY. Anabilim Dalı : KĐMYA MÜHENDĐSLĐĞĐ. Programı : KĐMYA MÜHENDĐSLĐĞĐ ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ NANOTANELERDEN SĐLĐKALĐT-1 SENTEZĐNĐN MEKANĐZMASININ ARAŞTIRILMASI DOKTORA TEZĐ Y. Müh. Begüm TOKAY Anabilim Dalı : KĐMYA MÜHENDĐSLĐĞĐ Programı : KĐMYA

Részletesebben

MAYIS May 2019

MAYIS May 2019 MAYIS 219 May 219 219 MAYIS Ayı Özet 219 May Summary 5-218 5-219 % 1-5 / 218 1-5 / 219 % 6/217-5/218 6/218-5/219 % Otomob l Üret m /P.Cars Product on 95.68 96.345,7 471.657 418.626-11,2 1.17.82 973.54-12,1

Részletesebben

OKUL TYT NET LİSTESİ (TYT sıralı)

OKUL TYT NET LİSTESİ (TYT sıralı) OKUL NET LİSTESİ ( sıralı) İL İLÇE OKUL SINAV ADI OKUL İLÇE İL GENEL MANİSA MANİSA MERKEZ KEP AKADEMİ 12 SAY - YAYIN DENİZİ TEK - 1 (1.OTURUM) 123 354 386 4292 KATILIMLAR Sıra Ö.No İsim Sınıf Türkçe Sosyal

Részletesebben

herkese merhaba Termal yerler ve hamamların proje özellikler Türkçe

herkese merhaba Termal yerler ve hamamların proje özellikler Türkçe herkese merhaba Termal yerler ve hamamların proje özellikler Türkçe ERZURUM 2013.10.04 Vancsura Miklós Onursal Profesör Vancsura Miklós vancsura@vancsura.hu 1 Vancsura Miklós vancsura@vancsura.hu 2 PANTHERM

Részletesebben

Application Motivational Cover Letter

Application Motivational Cover Letter - Opening Tisztelt Uram! Formal, male recipient, name unknown Tisztelt Hölgyem! Formal, female recipient, name unknown Tisztelt Hölgyem!Uram! Formal, recipient name and gender unknown Sayın Yetkili, Sayın

Részletesebben

NİSAN Apr l 2019

NİSAN Apr l 2019 NİSAN 219 Apr l 219 219 NİSAN Ayı Özet 219 Apr l Summary 4-218 4-219 % 1-4 / 218 1-4 / 219 % 5/217-4/218 5/218-4/219 % Otomob l Üret m /P.Cars Product on 9.85 83.459-8,1 375.977 322.281-14,3 1.116.792

Részletesebben

2. Local communities involved in landscape architecture in Óbuda

2. Local communities involved in landscape architecture in Óbuda Év Tájépítésze pályázat - Wallner Krisztina 2. Közösségi tervezés Óbudán Óbuda jelmondata: Közösséget építünk, ennek megfelelően a formálódó helyi közösségeket bevonva fejlesztik a közterületeket. Békásmegyer-Ófaluban

Részletesebben

pdf & klasik Türkiye nin tek Günlük İhale Bülteni (Profesyoneller İçin)

pdf & klasik Türkiye nin tek Günlük İhale Bülteni (Profesyoneller İçin) Taahhüt Günlük Haber Haber(Profesyoneller Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 42 11 Mayıs 2017 Perşembe Sayı 1623 pdf & klasik Türkiye

Részletesebben

EĞRİSELKANATLıTAVANDİFÜZÖRÜ CURVEDBLADECEıLıNGDıFFUSER. KESKLiMA

EĞRİSELKANATLıTAVANDİFÜZÖRÜ CURVEDBLADECEıLıNGDıFFUSER. KESKLiMA KESKLiMA Tanım tipieğriselkanatlıdifüzörler tavan uygulamalarıiçintasarlanmışlardır.uygulama gereksinimlerinebağlıolarakhavadebisini ayarlamakvehavadağılımınıoptimizeetmek için aksesuarları ile birlikte

Részletesebben

IMESET 17. Imeset 17 Bitlis Full Paper Proceedings. e - ISBN:

IMESET 17. Imeset 17 Bitlis Full Paper Proceedings. e - ISBN: Technology ( Bitlis) International Conference on Multidisciplinary, Engineering, Science, Education and Technology ( Bitlis) Hosted by Bitlis Eren University October 27-29, 2017, Bitlis, Turkey Imeset

Részletesebben

ABB ACS880 endüstriyel sürücüler

ABB ACS880 endüstriyel sürücüler ABB ACS880 endüstriyel sürücüler www.abb.com/drives Martin M Engineering i T. +90 216 499 34 91 e-posta info@martin-eng.com.tr www.martin-eng.com.tr A GLOBAL FAMILY BRIDGE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM İÇİN

Részletesebben

Derece Division/Programme University Year. Bachelors Degree Home Economics Ankara University Msc. Nutrition Ankara University 2001

Derece Division/Programme University Year. Bachelors Degree Home Economics Ankara University Msc. Nutrition Ankara University 2001 CURRICULUM VITAE Name Surname: Aslı UÇAR Date of Birth 18.12.1976 Education: PhD. Derece Division/Programme University Year Bachelors Degree Home Economics Ankara University 1998 Msc. Nutrition Ankara

Részletesebben

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Özgür TUNÇER

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Özgür TUNÇER ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ GERÇEK ZAMANLI ŞERĐT TAKĐP DESTEĞĐ SĐSTEMĐNĐN GELĐŞTĐRĐLMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Özgür TUNÇER Anabilim Dalı : Mekatronik Mühendisliği Programı : Mekatronik

Részletesebben

Anabilim Dalı : Elektrik Mühendisliği

Anabilim Dalı : Elektrik Mühendisliği ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ DALGACIK ANALĐZĐ ĐLE YÜKSEK GERĐLĐM AYGITLARINDAN ALINAN ĐŞARETLERĐN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ DOKTORA TEZĐ Özkan ALTAY Anabilim Dalı : Elektrik Mühendisliği

Részletesebben

MAK511 ÖDEV 6 ÇÖZÜM. a) FFD tasarımı ile Kriging modeli. function HW6_FFD clc clear all. addpath('c:/dace')

MAK511 ÖDEV 6 ÇÖZÜM. a) FFD tasarımı ile Kriging modeli. function HW6_FFD clc clear all. addpath('c:/dace') MAK511 ÖDEV 6 ÇÖZÜM a) FFD tasarımı ile Kriging modeli function HW6_FFD addpath('c:/dace') % Full factorial design % Data points dff = fullfact([3 3]); r = (dff-1)/2; x1 = 0 + (24-0)*r(:,1); % x1=[0,24]

Részletesebben

Travel Getting Around

Travel Getting Around - Location Eltévedtem. Not knowing where you are Meg tudná nekem mutatni a térképen, hogy hol van? Asking for a specific location on a map Hol találom/találok? Asking for a specific...mosdó?...bank/pénzváltó?...egy

Részletesebben

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ASPERGĐLLUS SECTĐON FLAVĐ GELĐŞĐMĐNE VE TOKSĐN ÜRETĐMĐNE SÜRE- SICAKLIK ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ

ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ASPERGĐLLUS SECTĐON FLAVĐ GELĐŞĐMĐNE VE TOKSĐN ÜRETĐMĐNE SÜRE- SICAKLIK ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ASPERGĐLLUS SECTĐON FLAVĐ GELĐŞĐMĐNE VE TOKSĐN ÜRETĐMĐNE SÜRE- SICAKLIK ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Aysu DALGIÇ ESEN Anabilim Dalı : Gıda

Részletesebben

EKİM October 2018

EKİM October 2018 EKİM 218 October 218 218 EKİM Ayı Özet 218 October Summary 1-217 1-218 % 1-1 / 217 1-1 / 218 % 11/216-1/217 11/217-1/218 % Otomob l Üret m /P.Cars Product on 12.365 89.151-12,9 941.359 858.638-8,8 1.153.59

Részletesebben

ÇĐFT YÖNLÜ RÖLELĐ KANALLARDA UYARLAMALI EŞLEME YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Burhanettin TÜRKEL. Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Anabilim Dalı

ÇĐFT YÖNLÜ RÖLELĐ KANALLARDA UYARLAMALI EŞLEME YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Burhanettin TÜRKEL. Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Anabilim Dalı ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÇĐFT YÖNLÜ RÖLELĐ KANALLARDA UYARLAMALI EŞLEME YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Burhanettin TÜRKEL Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Anabilim Dalı Telekomünikasyon

Részletesebben

ZAMANLANMIŞ RENKLĐ PETRĐ AĞLARI ĐLE OTURUM BAŞLATMA PROTOKOLÜ (OBP) nün MODELLENMESĐ. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Safiye KIZMAZ

ZAMANLANMIŞ RENKLĐ PETRĐ AĞLARI ĐLE OTURUM BAŞLATMA PROTOKOLÜ (OBP) nün MODELLENMESĐ. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Safiye KIZMAZ ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ZAMANLANMIŞ RENKLĐ PETRĐ AĞLARI ĐLE OTURUM BAŞLATMA PROTOKOLÜ (OBP) nün MODELLENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Safiye KIZMAZ Anabilim Dalı: Elektronik & Haberleşme

Részletesebben

MMA KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR PERSONAL SPACE KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR MAGYAR MŰVÉSZETI PERSONAL SPACE

MMA KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR PERSONAL SPACE KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR MAGYAR MŰVÉSZETI PERSONAL SPACE MMA KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR PERSONAL SPACE MAGYAR MŰVÉSZETI AKADÉMIA KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR PERSONAL SPACE 2 3 KİŞİSEL ALAN SZEMÉLYES TÉR PERSONAL SPACE MACAR SANAT AKADEMİSİNİN GÜZEL SANATLAR BÖLÜMÜNÜN

Részletesebben

MAYIS May 2018

MAYIS May 2018 MAYIS 218 May 218 218 MAYIS Ayı Özet 218 May Summary 5-217 5-218 % 1-5 / 217 1-5 / 218 % 6/216-5/217 6/217-5/218 % Otomob l Üret m /P.Cars Product on 14.652 95.677-8,6 56.743 471.634-6,9 1.98.44 1.17.797,9

Részletesebben

ARALIK December 2018

ARALIK December 2018 ARALIK 218 December 218 218 ARALIK Ayı Özet 218 December Summary 12-217 12-218 % 1-12 / 217 1-12 / 218 % 1/217-12/217 1/218-12/218 % Otomob l Üret m /P.Cars Product on 95.6 82.157-13,6 1.142.96 1.26.461-1,2

Részletesebben

Très formel, le destinataire a un titre particulier qui doit être utilisé à la place de son nom

Très formel, le destinataire a un titre particulier qui doit être utilisé à la place de son nom - Ouverture hongrois turc Tisztelt Elnök Úr! Sayın Başkan, Très formel, le destinataire a un titre particulier qui doit être utilisé à la place de son nom Tisztelt Uram! Formel, destinataire masculin,

Részletesebben

PRODUCT CATALOG. nboard.com

PRODUCT CATALOG.   nboard.com PRODUCT CATALOG www.alum nboard.com A-201 Beyaz Wh te A-202 S yah Black A-203 Gümüş S lver A-210 Füme Smoked A-205 Krem Cream A-219 Grafit Gr Graph te Grey A-204 Kırmızı Red A-207 Mav Blue A-206 Turuncu

Részletesebben

13 Haziran 2019 Perşembe Sayı 2145

13 Haziran 2019 Perşembe Sayı 2145 Taahhüt Günlük Haber 13 Haziran2019Perşembe Sayı2145 pdf & klasik & web Türkiye nin tek Günlük İhale Bülteni Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel:

Részletesebben

ŞİŞECAM OTOMOTİV A.Ş SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK RAPORU

ŞİŞECAM OTOMOTİV A.Ş SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK RAPORU İ E E SI İR A İZ İL J M K EB N M EN U IR İ R KO A AY Ü áü -Ý IK Ü /Ý/ ÝÙÝ M ŞÜ 5Ý0 FL 9( A ŞE FF (5 N D Ö (1 İT A L E AY LI Ç U R O ã A M E G N 0 K 2 E 1 R 2 EV (. U R EN IN N ÝF Y R O SY ' 5 A ZÝT ŞİŞECAM

Részletesebben

KN-CP50. MANUAL (p. 2) Digital compass. ANLEITUNG (s. 4) Digitaler Kompass. GEBRUIKSAANWIJZING (p. 10) Digitaal kompas

KN-CP50. MANUAL (p. 2) Digital compass. ANLEITUNG (s. 4) Digitaler Kompass. GEBRUIKSAANWIJZING (p. 10) Digitaal kompas KN-CP50 MANUAL (p. ) Digital compass ANLEITUNG (s. 4) Digitaler Kompass MODE D EMPLOI (p. 7) Boussole numérique GEBRUIKSAANWIJZING (p. 0) Digitaal kompas MANUALE (p. ) Bussola digitale MANUAL DE USO (p.

Részletesebben

Günlük. 11 Eylül 2019 Çarşamba Sayı pdf & klasik & web

Günlük. 11 Eylül 2019 Çarşamba Sayı pdf & klasik & web Taahhüt HaberTürkiye nin Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 42 11 Eylül2019Çarşamba Sayı2204 pdf & klasik &

Részletesebben

ALTINBAŞ ÜNİVERSİTESİ BAHAR DÖNEMİ DERS PROGRAMI / SPRING SEMESTER SCHEDULE

ALTINBAŞ ÜNİVERSİTESİ BAHAR DÖNEMİ DERS PROGRAMI / SPRING SEMESTER SCHEDULE ARCH101:Basic Design I DB101_MAKET_ATOLYESI 08:40-12:30-13:40-17:30 - - ARCH102/1-2:Basic Design II D203_CIZIM_ATOLYESI 08:40-12:30-13:40-17:30 - - ARCH102/1-2:Basic Design II D203_CIZIM_ATOLYESI 08:40-12:30-13:40-17:30

Részletesebben

HP Photosmart C6200 All-in-One series. Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató

HP Photosmart C6200 All-in-One series. Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató HP Photosmart C6200 All-in-One series Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató Hewlett-Packard Company bildirimleri Bu belgede sunulan bilgiler önceden bildirilmeksizin değiştirilebilir. Tüm hakları saklıdır. Telif

Részletesebben

Fiyatı/ára: 400 Ft. İÇİŞLERİ BAKANI BEŞİR ATALAY GÖDÖLLÖ DE Török belügyminiszter Gödöllőn

Fiyatı/ára: 400 Ft. İÇİŞLERİ BAKANI BEŞİR ATALAY GÖDÖLLÖ DE Török belügyminiszter Gödöllőn Fiyatı/ára: 400 Ft Köprü-Híd 1 Onüçüncü Yıl. 2 sayı/ XIII. évfolyam 2. szám 2011 Török és Magyar nyelven megjelenõ havilap İÇİŞLERİ BAKANI BEŞİR ATALAY GÖDÖLLÖ DE Török belügyminiszter Gödöllőn A kivételes

Részletesebben

EXKLUZÍV AJÁNDÉKANYAGOD A Phrasal Verb hadsereg! 2. rész

EXKLUZÍV AJÁNDÉKANYAGOD A Phrasal Verb hadsereg! 2. rész A Phrasal Verb hadsereg! 2. rész FONTOS! Ha ennek az ajándékanyag sorozatnak nem láttad az 1. részét, akkor mindenképpen azzal kezdd! Fekete Gábor www.goangol.hu A sorozat 1. részét itt éred el: www.goangol.hu/ajandekok/phrasalverbs

Részletesebben

Reizen De weg vinden. De weg vinden - Locatie. Niet weten waar je bent.

Reizen De weg vinden. De weg vinden - Locatie. Niet weten waar je bent. - Locatie Kayboldum. Niet weten waar je bent. Onun haritada nerede olduğunu bana gösterir misiniz? Vragen naar een bepaalde op de kaart ı nerede bulurum? Naar een bepaalde vragen Eltévedtem. Meg tudná

Részletesebben

TestLine - Angol teszt Minta feladatsor

TestLine - Angol teszt Minta feladatsor Minta felaatsor venég Téma: Általános szintfelmérő Aláírás:... Dátum: 2016.05.29 08:18:49 Kérések száma: 25 kérés Kitöltési iő: 1:17:27 Nehézség: Összetett Pont egység: +6-2 Értékelés: Alaértelmezett értékelés

Részletesebben

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Semiha POLAT. Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı. Tekstil Mühendisliği Programı

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ. Semiha POLAT. Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı. Tekstil Mühendisliği Programı ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ KATYONĐK AĞARTMA AKTĐVATÖRÜ KULLANARAK HĐDROJEN PEROKSĐT AĞARTMASININ PAMUKLU ÖRME KUMAŞLAR ĐÇĐN OPTĐMĐZE EDĐLMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Semiha POLAT Tekstil

Részletesebben

Év Tájépítésze pályázat Wallner Krisztina. 1. Vízparti sétány kiépítése Balatonfüreden, 3 km hosszon

Év Tájépítésze pályázat Wallner Krisztina. 1. Vízparti sétány kiépítése Balatonfüreden, 3 km hosszon Év Tájépítésze pályázat Wallner Krisztina 1. Vízparti sétány kiépítése Balatonfüreden, 3 km hosszon A következetes városrehabilitáció során Balatonfüred fürdő-városrészében, 2006-2015 között terveink alapján

Részletesebben

Congress Chairman. Organizing Board. Scientific Board. Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities)

Congress Chairman. Organizing Board. Scientific Board. Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities) 1 Congress Chairman Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities) Organizing Board Prof. Dr. Alaeddin BOBAT (Kocaeli University) Prof. Dr. Fikret YAŞAR (Van Yüzüncü Yıl University)

Részletesebben

Sayın Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ

Sayın Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ - Cím Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Amerikai címzés forma: Házszám + utca neve Település neve + ország rövidítése + irányítószám Mr. Adam Smith Smith's

Részletesebben

HP Photosmart Premium Fax C309 series. Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató

HP Photosmart Premium Fax C309 series. Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató HP Photosmart Premium Fax C309 series Temel Çalışma Kılavuzu Útmutató Hewlett-Packard Company bildirimleri Bu belgede sunulan bilgiler önceden bildirilmeksizin değiştirilebilir. Tüm hakları saklıdır. Telif

Részletesebben

KULLANIM KILAVUZU USER GUIDE E-1 W E-7 E-7 C E-1 W E-1 W. (TR) Etiket (EN) Label ...

KULLANIM KILAVUZU USER GUIDE E-1 W E-7 E-7 C E-1 W E-1 W. (TR) Etiket (EN) Label ... A.1- Ürün Seri No Serial Number A.2- Üretim Tarihi Date of Production A.3- Sevk Tarih Date of Delivery A.4- Kaşe İmza Stamp & Signature.................. A.5- Ürün İlk Kul. Tar. Date of first use A.6-

Részletesebben

Angol Középfokú Nyelvvizsgázók Bibliája: Nyelvtani összefoglalás, 30 kidolgozott szóbeli tétel, esszé és minta levelek + rendhagyó igék jelentéssel

Angol Középfokú Nyelvvizsgázók Bibliája: Nyelvtani összefoglalás, 30 kidolgozott szóbeli tétel, esszé és minta levelek + rendhagyó igék jelentéssel Angol Középfokú Nyelvvizsgázók Bibliája: Nyelvtani összefoglalás, 30 kidolgozott szóbeli tétel, esszé és minta levelek + rendhagyó igék jelentéssel Timea Farkas Click here if your download doesn"t start

Részletesebben

1. Budapest barnaövezete

1. Budapest barnaövezete The brownfield belt of the Hungarian capital, where once large industrial production sites were located, comprises an area of 68-70 square kilometres. Our researches have been concentrated on four fields:

Részletesebben

Compact IP20 multiprotocol Ethernet I/O module 16 universal digital channels FEN20-16DXP

Compact IP20 multiprotocol Ethernet I/O module 16 universal digital channels FEN20-16DXP FLC/ARGEE programlanabilir EtherNet/IP slave Modbus TCP slave PROFINET slave 2 RJ45 ports for the Ethernet connection Integrated Ethernet switch 10/100 Mbps, DI / DO 24 VDC, PNP Output current: 1.0 A Protection

Részletesebben

13 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2085

13 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2085 Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 41 13 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2085 pdf&klasik&web Türkiye nin tek Günlük

Részletesebben

ÜÇ FARKLI DÜZEYDE OKUL BÖLGES N N ULA IM YÖNET M N N KAR ILA TIRILMASI AMER KA B RLE K DEVLETLER -NEVADA ÖRNE *

ÜÇ FARKLI DÜZEYDE OKUL BÖLGES N N ULA IM YÖNET M N N KAR ILA TIRILMASI AMER KA B RLE K DEVLETLER -NEVADA ÖRNE * ÜÇ FARKLI DÜZEYDE OKUL BÖLGES N N ULA IM YÖNET M N N KAR ILA TIRILMASI AMER KA B RLE K DEVLETLER -NEVADA ÖRNE * Ünal AKYÜZ** Rebecca BAILEY-TORNES*** Kathy BOMBA-EDGERTON**** Özet Okul servisleri her gün

Részletesebben

ARTIMSAL NEGATĐF OLMAYAN MATRĐS AYRIŞTIRMA ĐLE GÖZETLEME TÜRÜ VĐDEOLARDA ARKAPLAN MODELLEME. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Müh. Serhat Selçuk BUCAK

ARTIMSAL NEGATĐF OLMAYAN MATRĐS AYRIŞTIRMA ĐLE GÖZETLEME TÜRÜ VĐDEOLARDA ARKAPLAN MODELLEME. YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Müh. Serhat Selçuk BUCAK ĐSANBUL EKNĐK ÜNĐVERSĐESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSĐÜSÜ ARIMSAL NEGAĐF OLMAYAN MARĐS AYRIŞIRMA ĐLE GÖZELEME ÜRÜ VĐDEOLARDA ARKAPLAN MODELLEME YÜKSEK LĐSANS EZĐ Müh. Serhat Selçuk BUCAK Anabilim Dalı : ELEKRONĐK

Részletesebben

23 Mayıs 2019 Perşembe Sayı 2 34

23 Mayıs 2019 Perşembe Sayı 2 34 Taahhüt Günlük Haber 23 Mayıs2019Perşembe Sayı234 pdf & klasik & web Türkiye nin tek Günlük İhale Bülteni Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel:

Részletesebben

BAŞBAKAN AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA TÖRÖK MINISZTERELNÖK MAGYARORSZÁGON

BAŞBAKAN AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA TÖRÖK MINISZTERELNÖK MAGYARORSZÁGON Fiyatı/ára: 400 Ft Köprü-Híd 1 17. Yıl. 1 sayı/ XVII. évfolyam 1. szám 2015 Török és Magyar nyelven megjelenõ havilap BAŞBAKAN AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA TÖRÖK MINISZTERELNÖK MAGYARORSZÁGON ADNAN POLAT

Részletesebben

(Asking for permission) (-hatok/-hetek?; Szabad ni? Lehet ni?) Az engedélykérés kifejezésére a következő segédigéket használhatjuk: vagy vagy vagy

(Asking for permission) (-hatok/-hetek?; Szabad ni? Lehet ni?) Az engedélykérés kifejezésére a következő segédigéket használhatjuk: vagy vagy vagy (Asking for permission) (-hatok/-hetek?; Szabad ni? Lehet ni?) SEGÉDIGÉKKEL Az engedélykérés kifejezésére a következő segédigéket használhatjuk: vagy vagy vagy A fenti felsorolásban a magabiztosság/félénkség

Részletesebben

İki düzlemdeki çerçevelerin kesiti devamlı değişen ortak çubuğu

İki düzlemdeki çerçevelerin kesiti devamlı değişen ortak çubuğu İki dülemdeki çerçevelerin kesiti devamlı değişen ortak çubuğu Sistem ve bilinen değerler: L L U J U J J K D J Ç C C Maleme "S35" f 35MPa mnietli akma mukavemeti γ M. f f M γ M f M 4MPa L lastiklik modülü

Részletesebben

20 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2090

20 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2090 Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 41 20 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2090 pdf&klasik&web Türkiye nin tek Günlük

Részletesebben

Doç.Dr. Ayça Meriç HASANOĞLU

Doç.Dr. Ayça Meriç HASANOĞLU Doç.Dr. Ayça Meriç HASANOĞLU Kişisel Bilgiler E-posta: aymeric@yildiz.edu.tr Eğitim Bilgileri Post Doktora, Universidad De Santiago De Chile, Kimya Mühendisliği, Şili 2009-2010 Doktora, Yıldız Teknik Üniversitesi,

Részletesebben

Günlük. 2 Temmuz 2019 Salı Sayı pdf&klasik&web

Günlük. 2 Temmuz 2019 Salı Sayı pdf&klasik&web Taahhüt HaberTürkiye nin Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 42 2 Temmuz 2019 Salı Sayı 2158 pdf&klasik&web

Részletesebben

6 Şubat 2019 Çarşamba Sayı 2060

6 Şubat 2019 Çarşamba Sayı 2060 Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 41 6 Şubat 2019 Çarşamba Sayı 2060 pdf&klasik&web Türkiye nin tek Günlük

Részletesebben

Mangalica: The VM-MOE Treaty. Olmos és Tóth Kft. Monte Nevado

Mangalica: The VM-MOE Treaty. Olmos és Tóth Kft. Monte Nevado Mangalica: The VM-MOE Treaty The agreement 2013 the Goverment of Hungary decided to launch a strategic cooperation with the MOE. The deal is based in the Hungarian Pig Development Strategy (3 to 6 millon

Részletesebben

6 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2080

6 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2080 Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 41 6 Mart 2019 Çarşamba Sayı 2080 pdf&klasik&web Türkiye nin tek Günlük

Részletesebben

Ł ť ŕ í í ü ö ő ű ő ő ő ú í ä Í ř ö ő í í ę ö ő í Ú í ń đ ń É É ő Ę í í ű ü ö í ö Ĺí ö ő ü Ó ő ü ń ü ö ö ö ö ő í Ü í Ü ö í ő í ś ű Í Ł Á Á ő í ö Ú í ű í í ô ő í ő ö ö ő ú ő ä ő í ű ő ü ő ő í ő í í Í í

Részletesebben

2019 Perşembe Sayı 2. pdf & klasik & web

2019 Perşembe Sayı 2. pdf & klasik & web Taahhüt Günlük Haber 2019Perşembe Sayı2 pdf & klasik & web Türkiye nin tek Günlük İhale Bülteni Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438

Részletesebben

A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA. Budapest, 2008. már ci us 17., hétfõ. 44. szám. Ára: 250, Ft

A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA. Budapest, 2008. már ci us 17., hétfõ. 44. szám. Ára: 250, Ft A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA Budapest, 2008. már ci us 17., hétfõ 44. szám Ára: 250, Ft A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA Budapest, 2008. már ci us 17., hétfõ 44. szám TARTALOMJEGYZÉK 2008:

Részletesebben

AYLIK RAPOR Automotive Industry Monthly Report

AYLIK RAPOR Automotive Industry Monthly Report OTOMOTİV SANAYİİ DERNEĞİ AUTOMOTIVE MANUFACTURERS ASSOCIATION AYLIK RAPOR Automotive Industry Monthly Report Mart / March Üretim/Production Satış/Sales İthalat/Imports İhracat/Exports OSD OICA Üyesidir

Részletesebben

ANGOL NYELV KÖZÉPSZINT SZÓBELI VIZSGA I. VIZSGÁZTATÓI PÉLDÁNY

ANGOL NYELV KÖZÉPSZINT SZÓBELI VIZSGA I. VIZSGÁZTATÓI PÉLDÁNY ANGOL NYELV KÖZÉPSZINT SZÓBELI VIZSGA I. VIZSGÁZTATÓI PÉLDÁNY A feladatsor három részből áll 1. A vizsgáztató társalgást kezdeményez a vizsgázóval. 2. A vizsgázó egy szituációs feladatban vesz részt a

Részletesebben

5-EKSEN BLOK BAĞLAMA

5-EKSEN BLOK BAĞLAMA -EKSEN BOK BĞ -XIS CPING BOCK Kombinasyon oüler montaj özelliği ve kenar işlem yapabilme kabiliyetiyle CNC Yatay işleme,cnc ik işleme, CNC eksen T-Kanallı ve elikli tezgah tablalarına kullanılır. Combination

Részletesebben

Garay János: Viszontlátás Szegszárdon. kk s s. kz k k t. Kö - szönt-ve, szü-lı - föl-dem szép ha - tá-ra, Kö - szönt-ve tı-lem any-nyi év u-

Garay János: Viszontlátás Szegszárdon. kk s s. kz k k t. Kö - szönt-ve, szü-lı - föl-dem szép ha - tá-ra, Kö - szönt-ve tı-lem any-nyi év u- aray János: Viszonláás Szegszáron iola Péer, 2012.=60 a 6 s s s s s so s s s 8 o nz nz nz nz nzn Ob. Blf. a 68 s C s s s s am s s n s s s s s s a s s s s s o am am C a a nz nz nz nz nz nznz nz nz nz nz

Részletesebben

A modern e-learning lehetőségei a tűzoltók oktatásának fejlesztésében. Dicse Jenő üzletfejlesztési igazgató

A modern e-learning lehetőségei a tűzoltók oktatásának fejlesztésében. Dicse Jenő üzletfejlesztési igazgató A modern e-learning lehetőségei a tűzoltók oktatásának fejlesztésében Dicse Jenő üzletfejlesztési igazgató How to apply modern e-learning to improve the training of firefighters Jenő Dicse Director of

Részletesebben

Fiyatı/ára: 400 Ft. DIŞİŞLERİ BAKANI AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA Magyarországon Ahmet Davutoğlu török külügyminiszter

Fiyatı/ára: 400 Ft. DIŞİŞLERİ BAKANI AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA Magyarországon Ahmet Davutoğlu török külügyminiszter Fiyatı/ára: 400 Ft Köprü-Híd 1 Onüçüncü Yıl. 4. sayı/ XIII. évfolyam 4. szám 2011 Török és Magyar nyelven megjelenõ havilap DIŞİŞLERİ BAKANI AHMET DAVUTOĞLU MACARİSTAN DA Magyarországon Ahmet Davutoğlu

Részletesebben

Congress Chairman. Organizing Board. Scientific Board. Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities)

Congress Chairman. Organizing Board. Scientific Board. Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities) 1 Congress Chairman Prof. Dr. Leila T. Potanina (Moscow University for the Humanities) Organizing Board Prof. Dr. Alaeddin BOBAT (Kocaeli University) Prof. Dr. Fikret YAŞAR (Van Yüzüncü Yıl University)

Részletesebben

33. szám A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA. Budapest, 2006. már ci us 27., hétfõ TARTALOMJEGYZÉK. Ára: 3887, Ft

33. szám A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA. Budapest, 2006. már ci us 27., hétfõ TARTALOMJEGYZÉK. Ára: 3887, Ft A MAGYAR KÖZTÁRSASÁG HIVATALOS LAPJA Budapest, 2006. már ci us 27., hétfõ 33. szám Ára: 3887, Ft TARTALOMJEGYZÉK 62/2006. (III. 27.) Korm. r. Az egyes pénzbeli szociális ellátások elszámolásának szabályairól...

Részletesebben

FAMILY STRUCTURES THROUGH THE LIFE CYCLE

FAMILY STRUCTURES THROUGH THE LIFE CYCLE FAMILY STRUCTURES THROUGH THE LIFE CYCLE István Harcsa Judit Monostori A magyar társadalom 2012-ben: trendek és perspektívák EU összehasonlításban Budapest, 2012 november 22-23 Introduction Factors which

Részletesebben

A Griff halála. The Death of Griff. énekhangra / for voice. jön. œ œ. œ œ œ. œ J. œ œ œ b J œ. & œ œ. n œ œ # œ œ. szí -vű sze-gé-nyek kon-ga.

A Griff halála. The Death of Griff. énekhangra / for voice. jön. œ œ. œ œ œ. œ J. œ œ œ b J œ. & œ œ. n œ œ # œ œ. szí -vű sze-gé-nyek kon-ga. A Giff hlál The Deth of Giff éekhg / fo voice Vákoyi Aikó vesée / o Aikó Vákoyi s poe (A vih születése / Bith of Sto) # Ngy i - dő ö Ngy i - dő ö Ngy i - dő ö #. # #. # #. Tás Beische-Mtyó #. #. # #. #..

Részletesebben

Construction of a cube given with its centre and a sideline

Construction of a cube given with its centre and a sideline Transformation of a plane of projection Construction of a cube given with its centre and a sideline Exercise. Given the center O and a sideline e of a cube, where e is a vertical line. Construct the projections

Részletesebben

Kösd össze az összeillı szórészeket!

Kösd össze az összeillı szórészeket! há tor gyöngy tás mor kás fu ház ál rom á mos sá rus szo dály moz szít szom széd ol vad pond ró dí ves da dony ned rál süly lyed tom na ka bog ge gár bál dol lo bol bun bát bár da bo be kar pa e ca koc

Részletesebben

Asking whether there are commission fees when you withdraw money in a certain country

Asking whether there are commission fees when you withdraw money in a certain country - General [ülke] sınırları içinde para çekersem komisyon ücreti öder miyim? Fel tudok venni pénzt külön díjak fizetése nélkül? Asking whether there are commission fees when you withdraw money in a certain

Részletesebben

Using the CW-Net in a user defined IP network

Using the CW-Net in a user defined IP network Using the CW-Net in a user defined IP network Data transmission and device control through IP platform CW-Net Basically, CableWorld's CW-Net operates in the 10.123.13.xxx IP address range. User Defined

Részletesebben

Başvuru Referans Mektubu

Başvuru Referans Mektubu - Giriş Tisztelt Uram! Resmi, erkek alıcı, bilinmeyen isim Tisztelt Hölgyem! Resmi, bayan alıcı, bilinmeyen isim Tisztelt Hölgyem/Uram! Resmi, bilinmeyen alıcı ismi ve cinsiyeti Dear Sir, Dear Madam, Dear

Részletesebben

URBAN PLANNING IN THE AGE OF BIG DATA A NEW EMPIRIUM TELEPÜLÉSTERVEZÁS AZ ADATBŐSÉG KORÁBAN EGY ÚJ EMPÍRIUM

URBAN PLANNING IN THE AGE OF BIG DATA A NEW EMPIRIUM TELEPÜLÉSTERVEZÁS AZ ADATBŐSÉG KORÁBAN EGY ÚJ EMPÍRIUM URBAN PLANNING IN THE AGE OF BIG DATA A NEW EMPIRIUM TELEPÜLÉSTERVEZÁS AZ ADATBŐSÉG KORÁBAN EGY ÚJ EMPÍRIUM WHAT DOES INNOVATION MEAN IN AN URBAN CONTEXT? user governance policy innovation physical innovation

Részletesebben

Steel Turkey. ANP KENDINDEN DELEN OYUKLU ÇUBUK SISTEMI ANP selfdrilling hollowbar system (SHS)

Steel Turkey. ANP KENDINDEN DELEN OYUKLU ÇUBUK SISTEMI ANP selfdrilling hollowbar system (SHS) Steel Turkey ANP KENDINDEN DELEN OYUKLU ÇUBUK SISTEMI ANP selfdrilling hollowbar system (SS) ANP Kendinden Delen Oyuklu Çubuk Sistemi (SS) ANP selfdrilling hollowbar system (SS) Yuvarlak yiv R Ø 32-51

Részletesebben

Günlük. 16 Temmuz 2019 Salı Sayı pdf&klasik&web

Günlük. 16 Temmuz 2019 Salı Sayı pdf&klasik&web Taahhüt HaberTürkiye nin Taahhüt Günlük Haber Her gün yayınlanır. Türkiye Kamu Yatırımları İhaleleri İstihbaratı Bülteni - Ankara Merkez Tel: 0312 438 26 42 16 Temmuz 2019 Salı Sayı 2167 pdf&klasik&web

Részletesebben

Prof.Dr. SÜLEYMAN TUĞRUL

Prof.Dr. SÜLEYMAN TUĞRUL Prof.Dr. SÜLEYMAN TUĞRUL Kişisel Bilgiler E-posta: stugrul@metu.edu.tr Eğitim Bilgileri Doktora, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Deniz Bilimleri Enstitüsü, Türkiye 1978-1982 Yaptığı Tezler Doktora, natural

Részletesebben