Ofelaš eanagotti unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána doibmii

Ofelaš eanagotti unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána doibmii 14.12.2018

Sisdoallu Láidehus... 2 1. Unnitlohkogiela ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána lágas mearriduvvon váikkuhandoaibmaorgána... 3 Doaibmaorgána ulbmil ja barggut... 3 2. Doaibmaorgána lágas mearriduvvon barggut... 4 Eanagottiid bálvalusaide guoskevaš barggut... 5 Muitalusa addin... 6 Dieđu buvttadeapmi ja čoaggin... 7 Váikkuhandoaibmaorgána vuoigatvuođat... 8 Váikkuhandoaibmaorgána ja dásseárvoláhka... 8 Váikkuhanrolla ollá buot bargosurggiide... 8 Vuoigatvuohta dárbbašlaš dieđu oažžumii áigeguovdilis áššiin galgá dorvvastit... 8 Váikkuhanvuogit leat máŋggat... 8 Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána ja sámedikki gaskasaš gaskavuohta... 9 3. Ovdamearkkat ja buorre vásáhusat doaibmaorgána doaibmagáibádusaid sihkkarastimii... 10 Teknihkalaš doaibmagáibádusat... 10 Doaibmamearreruđa... 10 Čoahkkinbálkkát... 10 Mátkegolut... 10 Skuvlejupmi... 11 Easttahisvuohta ja fáhtehahttivuohta... 11 4. Mo unnitlohkogiela ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđuduvvo?... 11 Unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeapmi... 11 Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeapmi... 12 Gii sáhttá ovddastit giellajoavkku doaibmaorgánas?... 12 5. Ovdamearkkat buorre doaibmavugiin... 13 Doaibmabadji... 13 Eanagoddestivrra ovddastus... 13 Ságadoalli ja čálli válljen... 13 6. Giellaunnitlogu ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána doaibman... 14 Ovdamearkkat buorre doaibmavugiin... 14 Doaibmavuogit... 14 Áššiid válljen maid gieđahallat... 14 1

Giellaáššiid galgá vuhtiiváldit viidásit... 15 Doaibmanjuolggadusaid válmmašteapmi... 15 Ovttasbargu ja doaibmama dahkan dovddusin... 15 7. Liŋkkat... 16 8. Gáldologahallan... 16 Láidehus Eanagoddelága mielde eanagoddehálddahussii galgá ásahit unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána guovttegielat eanagottis ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána eanagottis, masa gullá sápmelaččaid ruovttuguvlui gullevaš gielda. Unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána lahtuin galgá válljet eanagotti giellaunnitlohkui gullevaš ássiid ovddasteaddji olbmuid. Eanagotti giellaunnitloguin dárkkuhuvvo juogo suoma- dahje ruoŧagielat giellaminoritehta. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána lahttun válljejuvvojit sámegielat ássiid ovddasteaddji olbmot. Unnimustá okta goalmmádas doaibmaorgána lahtuin galgá namahit olbmuin geaid sámediggi lea ovdanbuktán. Doaibmaorgánas leat máŋggat lágas mearriduvvon barggut, muhto dat ii mearret bálvalusaid ordnemis. Eanagotti mearrádusaiddahkamis galggašii goittotge vuhtiiváldit doaibmaorgána dahkan čilgehusaid, árvvoštallamiid ja meroštallamiid bálvalusaid dárbbus. Earet eará váikkuhandoaibmaorgána lahttomearri, čoakkádus sihke orgána válljenvuohki ja doaibmanvuogit báhcet eanagotti mearrideapmái. Dát ofelaš fállá vejolaš doaibmanvugiid, mat eai goittotge geatnegahte eanagottiid. Máŋggat ovdamearkkat leat buohccedikšunbiriid dahje eanagottiid lihtuid buorrin fuobmájuvvon vuogit, mat sáhttet leat veahkkin maid váikkuhandoaibmaorgánaid vuođđudeamis ja doaibmama plánemis. Plánemis galggašii maid vuhtiiváldit eanagotti bargguid máŋggafágalašvuođa. Váikkuhandoaibmaorgána barggut gusket sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid lassin ovdamearkka dihtii šaddanbálvalusaid ja dálonguovloealáhusaid. Váikkuhandoaibmaorgána ulbmilin lea buhttet ruoŧagielat ja sámegielat váikkuhanvejolašvuođaid hedjoneami. Ruoŧagielagiid duođalaš váikkuhanvejolašvuođat guovttegielat eanagottiin šaddet váldooassái heajubun go guovttegielat gielddain danin go ruoŧagielagiid oassi guovttegielat eanagottiin lea unni (earret Nuortabađaeana). Seamma guoská sámegielagiid váikkuhanvejolašvuođaid. Seammás galgá vuhtiiváldit, ahte giellaminoritehta ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgánat leat dušše okta dehálaš váikkuhankanála eanagottiin. Eanagottiin leat máŋggat earáge vuogit váikkuhit ja dat leat ovttaveardásaččat ássiid geavahusas. Dán ofelačča ulbmilin lea fállat geažidemiid ja buorre doaibmanvugiid dasa, mo ođđa váikkuhandoaibmaorgána sáhttá válljet ja vuođđudit. Ofelaččain viggojuvvo ovddidit dan, ahte váikkuhandoaibmaorgánaid bargu geavadis maiddái váikkuha. Oahpisin váikkuhuvvo maid ovttaveardásaš geavadagaid šaddamii. Ofelaš lea gárvvistuvvon vuoigatvuođaministeriijas. Dan gieđahallamii ja kommenteremii leat oassálastán sierra ordnejuvvon bargobádji, Svenska Finlands folkting hálddahuslávdegoddi, sámediggi sihke guovttegielat eanagottiid ja Lappi eanagotti fierpmádat. Buorre geavadagaid gávdnomii lausuntopalvelu.fi:s ordnejuvvui jearahallan. 2

1. Unnitlohkogiela ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána lágas mearriduvvon váikkuhandoaibmaorgána RE eanagotteláhkan 27 Guovttegielat eanagottis eanagoddehálddahus galgá ásahit giellaunnitlogu váikkuhandoaibmaorgána. Eanagoddehálddahus galgá ásahit sámegiela váikkuhandoaibmaorgána eanagoddái, masa gullá sápmelaččaid ruovttuguvlui gullevaš gielda. Doaibmaorgána ulbmil ja barggut Eanagoddeođasmahttimis oassi gielddaid ja gielddaidlihtuid sihke stáhta guovllustivra eiseválddiid bargguin sirdašuvvet eanagottiid dikšuma vuollái. Ođasmahttima oktavuođas lea háliiduvvon fuolahit das, ahte guovllu ássiid vuoigatvuođat oassálastit ja váikkuhit ollašuvvet eanagottis. Dasgo ruoŧagielagiid ja sámegielagiid váikkuhanvejolašvuođat eanagottis leat heajubut go guovttegielat gielddain dahje sápmelaččaid ruovttuguovllu gielddain, lea eanagoddeláhkii váldojuvvon giellaunnitlohku ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgánii guoskevaš njuolggadusat. Váikkuhandoaibmaorgána doaibma doarju gielalaš vuoigatvuođaid ollašuvvama eanagottis. Guovttegielat eanagottit leat Kymenlaakso, Uusimaa, Aitosaš-Suoma, Nuortabađaeatnama ja Gaska- Bađaeatnama eanagottit. Sápmelaččaid ruovttuguovlu lea Lappi eanagottis. Giellajoavkkuid dáfus guovddáš áššit leat sihke gieldda ja eanagotti ovddasvástádus. Gielddaid, eanagottiid ja stáhta barggut leat govvejuvvon čuovvovaš tabeallas: Gielddat Báikkálaš oassálastima, demokratiija ja eallinvuoimmi organisašuvnnat, mat dikšot ássiid mearridan iešstivrenbargguid ja lágas ásahuvvon báikkálaš bargguid. Máhttu ja čuvgehus Dearvvašvuohta ja buresbirgejupmi Lihkadeapmi ja kultuvra Nuoraiddoaibma Báikkálaš ealáhuspolitihkka Eanahálddašeapmi ja huksen Eanagottit Sosiála- ja dearvvašvuođafuolahus Buresbirgejumi ja dearvvašvuođa ja dorvvolašvuođa ovddideapmi Alkoholahálddahus 3

Gádjundoaibma Birasdearvvašvuođafuolahus Eanandoallu ja dálonguovllu ovddideapmi Guolle- ja čáhcedoallobarggut Guovloovddideapmi ja šaddanbálvalusat Eanagotti plánen ja eanagoddelávvabargu Čáziidsuodjaleapmi ja čáhcefuolahus Luonddu máŋggahámatvuođa ovddideapmi Johtolatteknihkka doaibman ja plánen, johtolatdorvvolašvuohta, geaidnofuolahus ja suologuovlluid johtolat Skuvlejumi, kultuvrra ja lihkadeami ovddidanbarggut Luopmosadjásašbálvalusat Románaáššit Stáhta Riektestáhta bajásdoallu ja ovdáneapmi Vuođđovuoigatvuođaid dorvvasteapmi ja árvvoštallan Dorvvolašvuođabarggut Riikkaviidosaš ja riikkaidgaskasaš barggut Oppalaš ovdogohccin 2. Doaibmaorgána lágas mearriduvvon barggut RE eanagotteláhkan 27 Giellaunnitlogu váikkuhandoaibmaorgána bargun lea čielggadit, árvvoštallat ja meroštallat eanagotti gielalaš unnitlogu iežas gielain fállojuvvon bálvalusaid dárbbu sihke čuovvut dáid bálvalusaid oažžuma ja kvalitehta. Doaibmaorgána bargun lea čilgehusaid, árvvoštallama ja čuovvuma vuođul dahkat eanagoddehálddahussii evttohusaid giellaunnitlogu bálvalusaid ovddideapmái sihke bargiid giellamáhttogáibádusain ja giellamáhtu ovddideamis. Váikkuhandoaibmaorgánas sáhttet maiddái leat earáge eanagoddehálddahusa mearridan barggut. Váikkuhandoaibmaorgána galgá addit jahkásaččat eanagoddehálddahussii muitalusa giellaunnitlogu bálvalusaid ollašumis. Dasgo jearaldagas lea váikkuhandoaibmaorgána, das ii leat eanagottiid čadni mearridanváldi. Eanagottiid mearrádusaiddahkamis galggašii goittotge vuhtiiváldit doaibmaorgána dahkan čilgehusaid, árvalusaid ja meroštallamiid bálvalusaid dárbbus. 4

Eanagottiid bálvalusaide guoskevaš barggut 1. Bálvalusaid dárbbu čielggadeapmi, árvvoštallan ja meroštallan 3. Evttohus eanagottehálddahussii bálvalusaid ovddideapmin 2. Bálvalusaid fáhtema ja kváliteahta čuovvun 1. Bálvalusaid dárbbu čielggademiin, árvvoštallamiin ja meroštallamiin viggojuvvo ovdal gihtii ráhkkanan doaibmamii. Ná giellabálvalusaid dárbbu sáhttá vuhtiiváldit eanagottis doarvái árra muttus. Bálvalusaid dárbu dihto gielain sáhttá ovdamearkka dihtii molsašuddat guovllulaččat. 2. Bálvalusaid oažžuma ja kvalitehta čuovvumiin doaibmaorgána oažžu dieđu das, mo gielalaš vuoigatvuođat duođalaččat leat ollašuvvan. Čuovvuma dáfus lea dehálaš, ahte doaibmaorgánas lea doarvái diehtu bargguidis doarjjan. Dieđu háhkan gieđahallojuvvo dárkileappot iežas bihtás. 3. Doaibmaorgána dahká čielggadusaidis vuođul eanagoddestivrii evttohusaid bálvalusaid ovddideapmái sihke bargiid giellamáhttogáibádusain ja giellamáhtu ovddideamis. Meannudeami evttohusaid gieđahallamis sáhtašii meroštallat ovdamearkka dihtii eanagotti njuolggadusain. Doaibmaorgánas sáhttet leat earáge go lágas mearriduvvon barggut, jus eanagoddehálddahus nu mearrida. 5

Muitalusa addin RE eanagotteláhkan 27 Váikkuhandoaibmaorgána galgá addit jahkásaččat eanagoddehálddahussii muitalusa giellaunnitlogu bálvalusaid ollašumis Giellaunnitloguid bálvalusaid ollašuvvama čuovvun Muitalus addo jahkásaččat Eanagottestivra gieđahallá muitalasa Doaibmaorgána addá jahkásaččat muitalusa unnitlohkogielagiid bálvalusaid ollašumis eanagottis. Muitalusa ulbmilin lea addit dieđu, man sáhttá atnit ávkin eanagotti mearrádusaiddahkamis go plánet giellaunnitloguid bálvalusaid ollašuhttima. Muitalusa gárvvásmuvvama galggašii stellet guovvanjukčamánnui, go dan siste lean dieđu sáhttá atnit ávkin sosiála- ja dearvvašvuođaministeriija dahkan čoahkkáigeasus ministeriija eanagotti gaskasaš jahkásaš šiehtadallamiid várte. Muitalus sáhttá doaibmat gaskasaš gaskoapmin gielalaš vuoigatvuođaid ollašumi čuovvumis. Juohke eiseváldi bearráigeahččá iežas doaibmasuorggis giellaláhkaásaheami čuovvuma, goas muitalus sáhttá doarjut eanagotti iešbearráigeahču. Muitalusa sisdoalu váikkuhandoaibmaorgána sáhttá meroštallat ieš. Muitalusa váldoáššálaš dahje guovddáš sisdoalu ja ráhkadusa sáhttá dárbbu mielde meroštallat omd. eanagoddestivra dohkkehan doaibmanjuolggadusas. Dan válmmaštallan gáibida, ahte barggu váras leat várrejuvvon doarvái resurssat. Barggus lihkostuvvama doarju ee. dat, ahte doaibmaorgána oažžu dihtosis bohtosiid kunddarduđavašvuođamihtidemiin, váidagiin ja das, mo dat leat gieđahallojuvvon ja eará seammasullasaš kunddarmáhcahatmateriálas. Dasgo muitalus addojuvvo jahkásaččat, dat sáhttá maiddái leat temáhtalaš ja čuozáhagat, mat das guorahallojuvvojit, sáhttet molsašuvvat jahkásaččat. 6

Ovdamearkkat muitalusa sisdoalus: Guhkes áigegaskka trendat gielladiliin ja dain dáhpáhuvvan nuppástusat Bohtosat kunddardihtoštemiin sihke váidagat giellaáššiin ja makkár doaimmaide dat leat dolvon Eanagotti dárkkástuslávdegotti dahje olggobeale olbmo dahkan dárkkástus Bargiid giellamáhttui laktasan áššit Evttohusat ovddidandoaimmaide Árat muitalusaid ovddidandoaibmaevttohusaid ollašuvvan Muitalusa válmmašteami veahkkin sáhttá geavahit vuoigatvuođaministeriija ráhkadan gielalaš vuoigatvuođaid čuovvunindikáhtoriid, 1 mat veahkehit analyseret čuovvunčuozáhagaid ja čuovvunvugiid. Vai muitalusa sáhttá atnit boahttevuođas ávkin lea dehálaš meroštallat čielga meannudanvugiid dasa, mo muitalus gieđahallojuvvo eanagottis Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána muitalusa válmmašteami oktavuođas livččii buorre vuhtiiváldit, ahte sámegiela doaimmahat addá ovttas sámedikki ásahan giellaráđiin juohke válgaáigodagas sámediggái muitalusa. Dan lassin sámediggi gárvvista jahkásaččat stáhtaráđđái ráđđehusa muitalusa válmmašteami váras muitalusa das, mii mearkkašahtti lea dáhpáhuvvan earenoamážit sápmelaččaid guoskevaš áššiid ovdáneamis. Dieđu buvttadeapmi ja čoaggin Vai sáhttá dikšut bargguidis váikkuhandoaibmaorgána lea sorjavaš dieđus man oačču ja čoaggá. Diehtu lea dehálaš sihke ovddalgihtii ráhkkanan doaimmas, ja jahkásaš muitalusa válmmašteamis. Váikkuhandoaibmaorgána galggašii earet eará oažžut doarvái dieđu kunddarduđavašvuođas ja kunddarmáhcahagas. Diehtogáldut leat ovdamearkka dihtii bálvalusaid geavaheaddjit sihke almmolaš ja priváhtta bálvalusfállit. Eanagoddeláhka ja sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusa ordnenláhka sisttisdollet njuolggadusaid dieđu buvttadeamis. Ovdamearkka dihtii eanagoddelága 140 :s mearriduvvo eanagotti diehtobuvttadeamis. Ordnenlága 21 :s mearriduvvo eanagotti iešbearráigeahčus ja 31 :s bálvalusaid čuovvumis ja árvvoštallamis. Dan lassin eanagoddelága 23 :s mearriduvvo ássiid oassálastin- ja váikkuhanvejolašvuođain maiddái, go jearaldagas leat priváhtta bálvalusfállit. Dan oasis go bálvalusat buvttaduvvojit priváhta bálvalusfálliid bokte, earet eará diehtobuvttadeami sáhttá vuhtiiváldit buvttadeaddjiid ja gilvomeannudeami eavttuin. Ovdamearkka dihtii válljenfriddjavuođabuvttadeaddji málleeavttuin leat vuhtiiváldon buvttadeaddjiid geatnegasvuođaid buvttadit dieđu eanagotti mearridan oassálastinvuogádagas. dego váikkuhandoaibmaorgána dárbbut ja kommunikašuvnna guoskevaš eavttuid sáhttá ja galgá ásahit Diehtobuvttadeamis ja iešbearráigeahčus galggašii buvttadit dieđu maiddái gielalaš vuoigatvuođaid ja giellabálvalusaid kvalitehtas. Váikkuhandoaibmaorgána dárbbuid galggašii ásahit eaktun soahpamušain priváhta doaibmiiguin. 1 Gielalaš vuoigatvuođaid čuovvunindikáhtorat, vuoigatvuođaministeriija almmustahttin 42/2018 7

Váikkuhandoaibmaorgána ii sáhte ieš buvttadit visot dieđu man dárbbaša ja livččii dehálaš, ahte dat addá oainnuidis eanagoddái das, maid dieđuid dat dárbbaša. Maiddái dárkkástuslávdegotti dahje olggobeale doaibmi dahkan dárkkástus giellabálvalusaid doaibmamis sáhttá leat molssaeaktu. Váikkuhandoaibmaorgána vuoigatvuođat Giellaminoritehta ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána lea lágas mearriduvvon, muhto das ii leat mearridanváldi eanagotti bálvalusaide. Eanagoddestivra galgá goittotge fuolahit váikkuhandoaibmaorgánaid ásaheamis. Váikkuhandoaibmaorgánat eai leat goittotge eanagoddelágas dárkkuhuvvon eiseválddit, geat geavahit almmolaš válddi. Eanagoddi ii nie sáhte sirdit váikkuhandoaibmaorgánii ovdamearkka dihtii mearridanválddi. Doaibmaorgána galgá goittotge gullat ja addit vejolašvuođa oassálastit doaimmaide ja mearrádusaiddahkanproseassaide, main lea mearkkašupmi giellajoavkku eallindiliide, vuoigatvuođaid ollašuvvamii ja giellajoavkkuid dárbbašan bálvalusaide. Eanagotti galggašii mearrádusaiddahkamis vuhtiiváldit váikkuhandoaibmaorgána dahkan evttohusaid ja muitalusaid. Váikkuhandoaibmaorgána ja dásseárvoláhka Dásseárvolága, dahje nissoniid ja albmáid gaskasaš dásseárvvus addojuvvon lága, ng. dihtomearrenjuolggadus ii njuolga guoskka váikkuhandoaibmaorgána. Nuba go doaibmaorgána lahtuid namaheamis ii leat bákkolaš, ahte guktot sohkabealit livčče unnimustá 40 proseantta lahtuin. Ulbmilin goittotge lea, ahte doaibmaorgánii namahuvvojit nu nissonat go albmát nu dásseárvosaččat go vejolaš. Váikkuhanrolla ollá buot bargosurggiide Eanagotti váikkuhandoaibmaorgána váikkuhanrolla ollá buot eanagotti bargosurggiide. 2 Doaibmaorgána bargogieddái gullá váikkuheapmi doaimmaide, main lea dahje main dat ieš árvvoštallá leat mearkkašupmi giellajoavkku eallindiliid, vuoigatvuođaid ollašumi ja daid dárbbašan bálvalusaid dáfus. Bargosurggiid čuovvuma váras váikkuhandoaibmaorgánas sáhttet leat maid juhkosat. Dat sáhttá leat dárbbašlaš earenoamážit stuorra eanagottiin. Vuoigatvuohta dárbbašlaš dieđu oažžumii áigeguovdilis áššiin galgá dorvvastit Vai váikkuhandoaibmaorgánas lea albma ja duođalaš vejolašvuohta váikkuhit eanagotti doaibmamii, eanagoddi galgá fuolahit, ahte doaibmaorgána oažžu doarvái dieđu eanagotti duođalaš doaibmamis ja earálágan áigeguovdilis fidnuin, main sáhttá leat váikkuhus giellajoavkkuid eallindiliide ja vuoigatvuođaid ollašupmái. Doaibmaorgána dáfus lea dehálaš, ahte dieđu áššiin mat válmmaštallojuvvo oažžu árrat, juo go válmmaštallan vuolgá johtui. Dalle áššiide sáhttá váikkuhit rivttes áigge. Eanagottis galgá almmolaččat vuhtiiváldit gulahallama fáhtehahttivuhtii, vai diehtu lea duođalaččat buohkaid oažžumis. Váikkuhanvuogit leat máŋggat Lágas mearriduvvon bargguid lassin doaibmaorgána sáhttá dahkat earet eará álgagiid, cealkámušaid ja bealiváldimiid. Dat sáhttá maid iešráđálaččat váldit beali ja cealkit áššiin, main dat árvvoštallá leat mearkkašupmi giellajoavkkuide gullevaš olbmuid dáfus. Dat sáhttá ovdamearkka dihtii ordnet sagastallandilálašvuođaid, dáhpáhusaid, skuvlejumiid, vuovdalit iežas doaimmaid ja movttiidahttit 2 Gč. eanagotteláhka 6 8

giellajoavkkuide gullevaš olbmuid váikkuhit. Váikkuhit sáhttá maiddái dahkamin ovttasbarggu doaibmiiguin ja geavvat dialoga singuin. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána ja sámedikki gaskasaš gaskavuohta Sámedikki bargun lea lága mielde dikšut sápmelaččaid iežas giela ja kultuvrra ja sin sajádaga álgoálbmogin guoskevaš áššiid. Sámediggi ovddasta sápmelaččaid bargguidasas gullevaš áššiin našuvnnalaš ja riikkaidgaskasaš oktavuođain. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána ulbmilin lea dorvvastit sámegielagiid vejolašvuođa váikkuhit eanagotti gielalaš bálvalusaide. Váikkuhandoaibmaorgána ii buhtte sámedikki sajádaga sápmelaččaid ovddasteaddjin. Váikkuhandoaibmaorgána barggut laktásit gielalaš bálvalusaid oažžumii ja kvalitehtii, ja dat dievasmahttá sámegielagiid oassálastin- ja váikkuhanvejolašvuođaid eanagottis. Sámediggelága 9 3 mearkkašeamis viiddis ja mearkkašahtti doaimmain galgá boahttevuođasge ráđđádallat sámedikkiin. Ovdamearkka dihtii váikkuhandoaibmaorgána doaibmanjuolggadusas galgá ráđđádallat sámedikkiin. Seammás lea buorre fuomášit, ahte ášši gieđahallan váikkuhandoaibmaorgánas dahje ovdamearkka dihtii dat, ahte juoga doaibmabidju dahkkojuvvo váikkuhandoaibmaorgána álgagis, ii jávkat ráđđádallangeatnegasvuođa. Doaibmaorgána ii ieš leat eiseváldi, iige dasa dađi lági mielde šatta ráđđádallangeatnegasvuohta. Čuovvovaččas leat logahallon sámedikki ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána barggut, mat sulastahttet nuppiideaset: Álggavuoigatvuohta ja vuoigatvuohta addit cealkámušaid: Sihke sámedikkis ja váikkuhandoaibmaorgánas lea álggavuoigatvuohta 4. Sámediggi čuovvu sámegiellalága heiveheami ja sáhttá addit refereanssaid giellaláhkaásaheapmái laktáseaddji gažaldagain ja dahkat álgagiid dan áican vigiid dikšumii. Sámedikki álggavuoigatvuohta guoská viidáseappot sápmelaččaid diliid ja guoská buot eiseválddiid. Váikkuhandoaibmaorgána álggavuoigatvuohta fas guoská sámegielat bálvalusaid eanagottis ja evttohusat dahkkojuvvojit eanagoddestivrii. Váikkuhandoaibmaorgána doarju eanagotti iešbearráigeahču. Čuovvunmuitalus: Sámediggi válmmašta jahkásaččat stáhtaráđđái ráđđehusa muitalusa das, mii mearkkašahtti lea dáhpáhuvvan earenoamážit sápmelaččaid guoski áššiid ovdáneamis. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána addá eanagoddestivrii muitalusa sámegielat bálvalusaid ollašuvvamis eanagottis oktii jagis. Muitalusat addojuvvo eará doaibmaorgánaide. Váikkuhandoaibmaorgána muitalusas gieđahallojuvvo eanagotti doaibmama ja das lea belohahkii earálágan resurssat geavahusas, go fas sámedikki addán muitalusas sáhttet viidáseappot gieđahallat buot eiseválddiid doaibmama. Muitalusat dorjot nuppiideaset ja muitalusaid válmmašteamis sáhttá atnit ávkin nuppi muitalusas juo ovdanbuktojuvvon dieđu. 3 Sámediggelága 9 sisttisdoallá logahallama áššiin main ráđđádallangeatnegasvuohta šaddá. Njuolggadusain gáibiduvvo maiddái, ahte ráđđádallan čađahuvvo rivttesáiggálaččat 4 Sámedikki álggavuoigatvuođas ásahuvvo sámedikkis addojuvvon lága 5 2 momeanttas. 9

3. Ovdamearkkat ja buorre vásáhusat doaibmaorgána doaibmagáibádusaid sihkkarastimii Doaibmagáibádusain fuolaheapmi sáhttá dárkkuhit geavatlaččat fuolaheami čuovvovaš áššiin: Teknihkalaš doaibmagáibádusat Eanagoddi čujuha easttahis čoahkkinbáikki, fuolaha čoahkkimiid ordnemis ja atná ávkin dárbbu mielde gáiddusoassálastima, vástida čoahkkimiin šaddan goluin doarju dahkama ja addá oahpisteami dahje rávvenbálvalusaid ja doarjaga dieđu háhkamii addá dárbbu mielde veahki čoahkkináššiid válmmaštallamii sihke čoahkkima čálli ja ovdanbukti bargguide ja várre dárbbašlaš resurssaid áššiid válmmaštallamii, fuolaha jorgalusain fuolaha, ahte čoahkkimiin ja dilálašvuođain leat dárbbu mielde almmolašvehkiid fuolaha vejolašvuođaid mielde dárbbašlaš dulkomis. addá veahki čoahkkimii oassálastima mátkeordnemiidda. Doaibmamearreruđa Doaibmamii ja lágas mearriduvvon bargguid dikšumii galgá várret dárbbašlaš mearreruđat ja bargiresurssat. Sierra mearreruhta bušeahtas nanne váikkuhandoaibmaorgána doaibmama. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána čuovvu gielalaš vuoigatvuođaid ollašuvvama golmma sámegielain, man ferte vuhtiiváldit resurseremis. Čoahkkinbálkkát Čoahkkinbálkkáid máksin lea eanagotti árvvoštallama vuolde. Árvvoštallamis galgá goittotge vuhtiiváldit, ahte giellaunnitlogu váikkuhandoaibmaorgána lágas mearriduvvon barggut leat viidát ja gáibidit luohttámušolbmuid áššedovdámuša. Eanagoddi sáhttá ovdamearkka dihtii mearridit, ahte váikkuhandoaibmaorgána lahtuid bálkkáin ja ja eará buhtadusain lea heivehuvvon oasis vuoimmis dat, mii hálddahusnjuolggadusain mearriduvvo lávdegotti lahtuid bálkkáin ja buhtadusain. Mátkegolut Eanagotti bušeahtas galgá ráhkkanit máksit doaibmaorgána lahtuid ja sin vejolaš veahkeheaddjiid mátkegoluid buhtadusaid. Váikkuhandoaibmaorgána lahtut bohtet eanagotti eará beliin. Stuorra oassi lahtuin mátkkošta čoahkkimiidda eará báikegottis gos čoahkkimat ordnejuvvo. Jus eanagoddi ii oassálaste mátkegoluid buhttemii, sáhttá mátkegoluin šaddat duođalaš eastta oassálastimii. 10

Skuvlejupmi Eanagotti lea goasttádusainis buorre ordnet doaibmaorgána lahtuide ja eanagotti eiseválddiide skuvlejumi ja orienteret sin bargguidasas. Skuvlejupmi ja orienteren leat dehálačča, vai buohkat lea leat siste doaibmaorgána bargguin ja iežas rollain. Easttahisvuohta ja fáhtehahttivuohta Doaibmaorgána čoahkkimiin ja doaimmain dego maid eará eanagotti doaimmain lea dehálaš vuhtiiváldit easttahisvuođa ja fáhtehahttivuođa viidásit vuhtiiváldimin eará joavkkuid dárbbuid. Čoahkkinbáikkit galget leat easttaheamet. Johtin veahkkeneavvuin, dego juvlastuoluin, galgá leat easttaheapme ja geavahusas galgá leat easttahis wc. Fuomášumi galgá giddet maid oaidnin- ja gullanbirrasiid easttahisvuhtii: čoahkkinbáikkis galgá leat telegierdu ja dárbbašlaš, čuovggat mat eai báitte čalmmiide. Doaibmaorgána kommunikašuvnnas dego ruovttusiidduin, dieđihančállagiin ja čoahkkinmateriálain galgá vuhtiiváldit fáhtehahttivuođa eará geavahanjoavkkuid dáfus. Maid čoahkkimiin galgá vuhtiiváldit, ahte informašuvdna lea buohkaid oažžunsajis. 4. Mo unnitlohkogiela ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđuduvvo? RE eanagottelágas 27 Doaibmaorgána lahttun válljejuvvo eanagotti giellaminoritehtii gullevaš ássiid ovddasteaddji olbmuid. [Sámegiela] Doaibmaorgána lahttun válljejuvvo sámegielat ássiid ovddasteaddji olbmuid. Unnimustá okta goalmmádas doaibmaorgána lahtuin galgá namahuvvot sámedikki ovdanbuktán olbmuin. Unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeapmi Váikkuhandoaibmaorgána lahtut galget gullat eanagotti giellaminoritehtii, mii sáhttá leat suoma-, ruoŧadahje sámegielat. Sámegiela váikkuhandoaibmaorgánas galggašii dan lassin leat ovddastuvvon buot golbma sámegiela dahje anárašgiella, nuortalašgiella ja davvisámegiella. Eará osiin eanagotti mearrida dárkileappot doaibmabajis, válljenvuogis, čoakkádusas ja dan viidodagas. Váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeamis lea dehálaš fuolahit das, ahte dan maid duođalaččat vásihuvvo ovddasteamen giellajoavkku. Váikkuhandoaibmaorgána lea giellajoavkku iežas váikkuhankanála eanagottis. Čoakkádusas ja válljenvuogis lea njuolga váikkuhus váikkuhandoaibmaorgána legitimitehtii ja dan bokte dan doaibmagáibádusaide. Vai eanagottiid barggut šaddet álkibun lea ákkastallojuvvon, ahte váikkuhandoaibmaorgána válljenvuohki lea ovttalágán eará eanagottiiguin. Dán sivas guovttegielat eanagottit leat 22.10.2018 gártan ávžžuhit čuovvovaš válljenvuogi: Váikkuhandoaibmaorgána válljen ovttastuvvo eanagoddeválggaide. Eanagoddeválggain rehkenastojuvvo bellodagaid mielde daid evttohasaid jietnamearit, geaid registrerejuvvon eatnigiella lea eanagotti unnitlohkogiella, suoma- dahje ruoŧagiela. Bellodaga dahje válljejeaddjisearvvi fidnen gorálaš jietnameari 11

vuođul mearrašuvvá dan ožžon oassi váikkuhandoaibmaorgána lahtuin. Bellodagat dahje válljejeaddjisearvvit namahit lahtuidis váikkuhandoaibmaorgánii. Eanagoddestivra nanne dan maŋŋá váikkuhandoaibmaorgána čoakkádusa. Jus eanagoddi ii heivet ávžžuhuvvon vuogi, dat sáhttá bivdit giellajoavkku namahit evttohasaid doaibmaorgánii eará vugiiguin: Bellodagaid, organisašuvnnaid ja servviid sáhttá bivdit evttohit lahtuid, dahje njuolga namahit ovddasteaddjiid. Eanagoddi sáhttá maid julggaštit rabas ohcama doaibmaorgána lahttun. Eará áššit maid gánneha vuhtiiváldit: Doaibmaorgána čoakkádusas sáhttá deattuhit áššedovdamuša, guvllolaš dovdamuša ja/dahje eará álbmotjoavkkuid ovddastusa. Giellaminoritehta ovddasteaddjiid lea vejolaš válljet earáge go eanagotti guovttegielat gielddain. Earenoamážit stuorra eanagottiin galggašii smiehttat juhkosiid dahje bargojoavkkuid vuođđudeami doaibmaorgána vuollái. Dat sáhtášedje juogo leat guvllolačča, dahje eanagotti bargguide vuođđuduvvi (omd. šaddanbálvalusat dahje dálonguovloealáhusat). Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeapmi Sámediggi namaha unnimustá goalmmádasa doaibmaorgána lahtuin. Maid earáid namahuvvon lahtuid galgá ovddastit sámegielat ássiid. Unnitlohkogiela váikkuhandoaibmaorgána vuođđudeami guoski bihtás ovdanbuktojuvvon ávžžuhus ii guoskka sámegiela váikkuhandoaibmaorgána. Eará bihtás ovdanbuktojuvvon ovdamearkkaid sáhttá goittotge heivehit doaibmaorgána ásaheamis. Dan lassin sámegiela doaibmaorgána guoská earenoamážit čuovvovaš fuomášumit: Doaibmaorgánas galggašii leat ovddastuvvon buot golbma sámegiela Guovllulaš ovddasteamis ferte muitit, ahte eanagottis leat sihke sápmelaččaid ruovttuguovllu gielddat, ja eará gielddat gos ásset sápmelaččat. Sámedikki lassin Nuortalaččaid giličoahkkimii ja earálágán sámeservviide sáhttá várret vejolašvuođa namahit ovddasteaddjiid dahje evttohasaid. Gii sáhttá ovddastit giellajoavkku doaibmaorgánas? Váikkuhandoaibmaorgána lea unnitlohkogiellajoavkku gaskoapmi mainna sáhttá váikkuhit iežasgielat bálvalusaide ja gielalaš vuoigatvuođaid duođalaš ollašuvvamii. Unnitlohkui gullevaš fuomáša dávjá áššiid, maid váldoálbmogii gullevaš ii oainne. Dán sivas lea dehálaš, ahte doaibmaorgána lahtuin lea albma oktavuohta giellajovkui man ovddasta. Lága mielde váikkuhandoaibmaorgána lahttun válljejuvvo eanagotti giellaunnitlohkui gullán ássiid ovddasteaddji olbmuid. Giellajovkui gullama sáhttá doahpagiin atnit leamen oalle stáđásmuvvan. Earet eará gieldaláhka sisttisdoallá giellajovkui gullamii gáibideaddji njuolggadusa mii guoská lahtuid válljema guktuid giellajoavkkuid várás vuođđuduvvon oahpahusdoaimma doaibmaorgánain. 5 Oahpahusdoaimma doaibmaorgána dáfus lea stáđásmuvvan geavadat, mii vuođđuduvvá vuolggasajistis álbmotregisterguovddážis dahkkojuvvon eatnigielamerkemii. Geavatlaččat giellajoavkku doaibmaorgánii leat 5 Gieldaláhka 30 2 momeanta 12

sáhttán válljejuvvot olbmot ovdamearkka dihtii studeren- dahje ruovttugiela vuođul, dasgo registermerken sáhttá leat soaittáhagas válljejuvvon. 6 Doahpaga Giellajovkui gullan galgá goittotge vuosttažettiin dulkot soddjilit. Áššáigullevaš giellajovkui gullan dárkkuha earáge go registrerejuvvon eatnigiela, nuba giellajovkui gullama ii galgga čoavdit beare registrerejuvvon eatnigiela vuođul. Dulkomis galggašii vuhtiiváldit maiddái earáidge oktagaslaš gielalaš stáhtusii laktáseaddji dahkkiid, dego gielalaš identitehta ja gielalaš duogáža ja gažaldatvuloš giela stáhtusa oktagasa geavadaga eallimis seammás go oktagasa vejolašvuođa albma guovttegielatvuhtii. Njuolggadusa dulkomis sáhttá mieigat maiddái olbmo duođalaš giellamáhttui, man čujuhivččii ovttas earáin ovdamearkka dihtii oahppogeatnegasvuohta dahje eará dutkosa čađaheapmi gažaldatvuloš gielain. 7 Riektegeavadis lea ovdamearkka dihtii gehččojuvvon, ahte ruoŧagielat álbmotjoavkku ovddasteapmi dárkkuha, ahte olbmos lea ruoŧagielat duogáš dahje identitehta. Dát gáibida dan, ahte olbmos lea čuožžovaš ja persovnnalaš oktavuohta ruoŧagillii ja olbmuide geat geavahit ruoŧagiela eatnigiellan dahje dehálamos giellan. 8 Sámegielagiid oasis giellajovkui gullama kritearain ferte deattuhit maiddái kultuvrra ja kulturáddejumi. Lea buorre fuomášit, ahte sámediggelága čuvvon sápmelašmeroštallan ii leat seamma ášši go giellajovkui gullan. Nuba go doaibmaorgána namahuvvo ii galgga árvvoštallat dan, deavdágo olmmoš sápmelašmeroštallama, muhto ohcat sámegielat olbmuid, geat dovdet ja áddejit maiddái sápmelaš kultuvrra. 9 5. Ovdamearkkat buorre doaibmavugiin Doaibmabadji Váikkuhandoaibmaorgána doaibmabaji guhkkodagas ii ásahuvvo lágas moge, nuba eanagoddi sáhttá árvvoštallat vuogálaš baji guhkkodaga. Doaibmabaji sáhttá ásahit ovdamearkka dihtii eanagoddestivra- ja seammá gielddastivrabadjái. Doaibmabadji sáhttá maid leat oanehut. Doaibmabajis sáhttá maiddái soahpat nu, ahte lahtuin molsašuvvá sullii bealli mearreáiggiin. Doaibmabaji mearrašuvvamis lea vejolaš addit dárkilut rávvagiid eanagoddestivrra dohkkehan doaibmarávvagis. Eanagoddestivrra ovddastus Eanagotti bealis váikkuhandoaibmaorgána čoahkkimiidda livččii dehálaš oažžut mielde áššiid gieđahallama dáfus guovddáš mearrideaddjiid ja eiseválddiid. Fásta ovddasteaddjiid lassin doaibmaorgána sáhttá bovdet áššiid gieđahallama dáfus dárbbu mielde earáge eanagotti ovddasteaddjiid ovdanbuktit áššiid maid válmmaštallet ja dahkat vejolažžan dieđu njuolga johtima váikkuhandoaibmaorgána ja eanagotti eará hálddahussurggiid ja doaibmasurggiid gaskkas. Ságadoalli ja čálli válljen Váikkuhandoaibmaorgána vállje gaskavuođastis ságadoalli ja virggiid earáge dan dárbbašlažžan geahččan bargguide, dego ovdamearkka dihtii várreságadoallin, čállin dahje várrečállin. Seamma ságadoalli sáhttá joatkit oppa doaibmaorgána baji dahje son sáhttá doaibmat virggis maiddái oanehut mearreáiggi. 6 Harjula & Prättälä 2015 7 HaVM 55/2014 vp) 8 Turku HáR 23.12.2014, 14/0387/1 9 Riikkabeivviid vuođđoláhkaváljagoddi lea geahččan, ahte vuoigatvuođa dikšut áššiid sámegillii virgeoapmahaččain ii galgga laktit sámediggelága sápmelašmeroštallamii. (PeVM 12/2014 vp) 13

Ságadoalli válljenmeannudeapmi lea doaibmaorgána iežas mearridanválddis, nuba earáge vuogit sáhttet leat. Válljenvuogi sáhttá meroštallat doaibmarávvagis. 6. Giellaunnitlogu ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána doaibman Ovdamearkkat buorre doaibmavugiin Doaibmavuogit Giellaunnitlogu ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgána sáhttá lágas mearriduvvon bargguid lassin dahkat álgagiid, cealkámušaid ja bealiváldimiid eanagotti doaibmaorgánaide dan dehálažžan geahččan áššiin. Doaibmaorgána ovddasteaddjiin sáhttá leat hállan- ja oassálastinvuoigatvuohta eanagotti mearridan doaibmaorgánain. Lea maiddái vejolaš nammadit doaibmaorgána lahtuide ng. ristáittardeaddjiid eanagoddestivrras vai vuorrováikkuhus lassána. Jus priváhtta sote-bálvalusaid fálli ohcá eanagottis spiehkastaga geatnegasvuhtii buvttadit njuolga válljema bálvalusaid sihke ruoŧa- ja suomagillii 10, lea váikkuhandoaibmaorgánas áššáigullevaš bivdit cealkámuša. Áššiid válljen maid gieđahallat Eanagotti eiseválddiid livččii buorre buktit váikkuhandoaibmaorgána gieđahallamii giellajovkui gullán olbmuid dáfus mearkkašahtti áššiid maid válmmaštallet eará hálddahussurggiin. Dán dorjot maiddái ássiid oassálastinvuoigatvuođat ja almmolaš geatnegasvuohta vuhtiiváldit ássiid oainnuid go válmmaštallet eanagotti bálvaluslohpádusa, eanagottiid ovttasbargosoahpamuša sihke ovttasbargoguovllu evttohusa sosiála- ja dearvvašvuođaministeriijai das, mo guovllu bálvalusat ja daid ovddideami ja eanagottiid gaskasaš ovttasbarggu galggašii vuhtiiváldot riikkaviidosaš ulbmiliin. Dábálaš giellajoavkku guoskevaš áššit leat ovdamearkka dihtii čuovvovaš áššit: Eanagottestrategiija ja eanagotti giellastrategiija dahje -prográmma Eanagotti bálvalusstrategiija, bálvaluslohpádus ja dakkáraš eanagottiid gaskasaš ovttasbargosoahpamuš mas sohpet gielalaš vuoigatvuođaid sihkkarastimis Eanagotti hálddahusnjuolggadusain addojuvvon dárbbašlaš mearrádusat, mainna dorvvastit giellalágas ja eará sajiin lágas ásahuvvon gielalaš vuoigatvuođaid ollašuvvama eanagotti hálddahusas. Eanagotti bargiide ásahuvvon giellamáhttogáibádusat ja giellamáhtu ovddideapmi ja dárbbu mielde eanagotti rekryterenmeannudeapmái laktásan áššit Gulahallama guoskevaš doaibmavuogit Eanagottálaš buresbirgejupmemuitalus Bálvalusstruktuvrra nuppástusat Háhkannjuolggadusat 10 Válljenfriddjavuođalága 40 :n 2 momeanta 14

Giellaáššiid galgá vuhtiiváldit viidásit Giellaáššiid galgá vuhtiiváldit doarvái árrat buot eanagotti doaimmain. Lea maiddái dehálaš, ahte eanagotti doaibmit leat diđolaččat váikkuhandoaibmaorgánas ja máhttet atnit ávkin dan áššedovdamuša. Vuogálaš livččii oažžut gielalaš vuoigatvuođaid vuhtiiváldima áššegirjjiide, mat stivrejit eanagotti doaibmama. Doaibmanjuolggadusaid válmmašteapmi Váikkuhandoaibmaorgána ovddideami dihtii livččii heivvolaš, ahte eanagoddestivra dohkkehivččii doaibmaorgánii doaibmanjuolggadusaid, main gávnnahuvvošii earet eará: lágas mearriduvvon ja eará barggut, lahtuid lohkomearri ja válljenvuohki, vejolaš juhkosat ja daid barggut Doaibmabadji, čoahkkin- ja doaibmageavadagat, dárbbu mielde doaibmaorgána bargogiella ságadoalli válljen, čálli bargguid dikšun, doaibmaplána válmmašteapmi ja doaibmamuitalusa válmmašteapmi. váikkuhandoaibmaorgána muitalusa ja álgagiid gieđahallan eanagotti doaibmaorgánain, jus dás ii mearriduvvo eanagotti hálddahusnjuolggadusas Sámegiela váikkuhandoaibmaorgána doaibmanjuolggadusas galgá ráđđádallat ovttas sámedikkiin. Ovttasbargu ja doaibmama dahkan dovddusin Váikkuhandoaibmaorgána livččii buorre lágidit gullamiid ja kunddarárvvoštallanjoavkkuid dahje dahkat jearahallamiid, main fidnejuvvo nu gokčevaččat go vejolaš eará oainnuid eanagotti ovttaskas giellajoavkkuide gullevaš olbmuin ja eará servviin. Ovttasbargat sáhttá maiddái earáge eanagotti váikkuhandoaibmaorgánaiguin. Go doaibmaorgána gieđahallamii boahtá juoga doaibmama dahje guovllu guoskevaš ášši, sáhttá doaibmaorgána dárbbu mielde bovdet čoahkkimii ovdamearkka dihtii dihto searvvi ovddasteaddji, vásáhusáššedovdi dahje ordnet fáttás sierra deaivvadeami. Ná sáhttit sihkkarastit, ahte geavahusas lea daid giellajoavkkuide gullevaš olbmuid áššedovdamuš, geaid ášši válmmaštallan guoská. Go válmmaštallat stuorát áššeoppalašvuođa, sáhttit vuođđudit vuollebargojoavkku doarjut doaibmaorgána barggu. Váikkuhandoaibmaorgána galgá maiddái ieš leat aktiivvalaš ja dahkat doaimmaidis dovddusin nu eanagottiid eiseválddiide go giellajovkui man ovddasta. Váikkuhandoaibmaorgána doaibman galgá leat oinnolaš. Doaibmaorgánas galgá leat vejolašvuohta leat ovdan heivvolaš dáhpáhusain, vai orgána lahtuid lea álki lahkonit ja orgána lahtut šaddet oahpisin. Ovttasbargu eará giellaunnitlogu ja sámegiela váikkuhandoaibmaorgánaiguin lea buorre vuohki juohkit buorre geavadagaid ja oažžut buorre ideaid doaibmamii. 15

Buorre ovdamearkkat doaibmaorgána váikkuhanvuođa ovddideamis: - Ovddastus, oassálastinvuoigatvuohta hálddahusas/stivrras - Giella-ambassádat - Jorgalusain fuolaheapmi - Bench-marking ovttas eará giellaunnitlogu váikkuhandoaibmaorgánaiguin - Guovllu giellajoavkku juksan ovdamearkka dihtii sierra jearahallamiid dahje vuoigatvuođaministeriija fállan elektrovnnalaš demokratiijabálvalusaid bokte. - Eanagotti dahje bálvalusfálliid giellačatnašumit - Giellaváikkuhusaid árvvoštallamat - Dárkkástuslávdegotti dahkan dárkkástus 7. Liŋkkat https://oikeusministerio.fi/kielelliset-oikeudet Kielellisten oikeuksien seurantaindikaattorit: http://julkaisut.valtioneuvosto.fi/handle/10024/161087 otakantaa.fi lausuntopalvelu.fi Hallituksen esitys laiksi maakuntien perustamiseksi ja sosiaali- ja terveydenhuollon järjestämiseksi HE 15/2017 8. Gáldologahallan Láhka sámedikkis (974/1995) Gieldaláhka (410/2015) RE 15/2017 vp, Ráđđehusa evttohus riikkabeivviide eanagottiid vuođđudeamis ja sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusa ordnema ođastusa guoskevaš láhkaásaheapmin ja Eurohpá báikkálaš iešstivrejumi vuođđogirjji 12 ja 13 artihkkaliin čuvvon almmuhusaid addimii. RE 16/2018 vp, Ráđđehusa evttohus riikkabeivviide láhkan áššehasa válljenfriddjavuođas sosiála- ja dearvvašvuođafuolahusas ja muhtun dasa gullevaš lágaide PeVM 12/2014 vp, Vuođđoláhkaváljagotti smiehttamuš ráđđehusa evttohusas riikkabeivviide sámedikkis addon láhkii ja rihkuslága 40 logu 11 :a nuppástuhttimis 16

HaVM 55/2014 vp, Hálddahusváljagotti smiehttamuš ráđđehusa evttohusas riikkabeivviide gieldaláhkan ja muhtun eará dasa gullevaš lágaide Turun HaO 23.12.2014, 14/0387/1 Harjula & Prättälä 2015; Kuntalaki Tausta ja Tulkinnat; Harjula & Prättälä, 2015, Alma Talent Oy Gielalaš vuoigatvuođaid čuovvunindikáhtorat, Vuoigatvuođaministeriija almmustahttin 42/2018 17