JI. DÁVID F.EH,ENCZ IRODALMI EMLÉKEI.

- mooalmi K M I, ~~ K":I., JI. DÁVID F.EH,ENCZ IRODALMI EMLÉKEI. r. ELEGIA, SCRIPTA.4-D EXIl\IIV M D. PI"Ct1wiscum, 1. V, D octorem, ac Vicariulll b'cclesic,e AlI)cnsis ill l 'r (~ lissylua1 lia, -necnon.ecclesiae. J.l!usnantm,!,omimHl ~ ct Mecaenatem.sumn.scmper colend1t'1l1, a F'ranctsco Dawdts Colosuan,no. Cui prneposita est l!ipistoja eiuscl em ad in signem pietate et el'uditione uírum, Casparum Pestbinum, Consilia rium ac Protonotarium Locum tenentis Regiae Maie::;tatis in Vngaria. 1550. INSWNl PiETA'I'E El' J)OC'I'RlNA PRA.Edito türo, Gaspari Pesthino, Conlö ili ~r jo ae Protonotario Locumtellentis Regine Maie:3tatis in Hungaria. S, D. Cum seiam te, ui\' humanissime, inde a h initio semper fuisse studio >; um nerac l eli gionis et coneol'diae E eclesial'um in TransyJuallin, non (lubito, quin JlUllC in tant is ael'umnis E cclesiae semper doleas et ingemiscas. Etsi uero nides non esse humani collsilii auertere haec tanta maln ~ tamen te t:únsolaris exemplis, quae in sacris literis ostendunt Deo curae semper ruis.se.ecclesiaul. Et reveta ingentis misericordiae Dei est, q uod L:űn ser u a n tur reliquiae Ecclesiae in his tantis ruínis imperiol'um et politianud. Hic enim praebet suae E cclesiae a,liqua R a1cyonia, ut in me(liis tempestatibus posfsit propagari u erbulu Dei et Sacramenta recte a(lmil1i ~ tral'i. Ac l'l'ofecto (lign i sunt ii, ut eujtentm' tanquam pestes generi s humani, qtú hane ma gnam et jlleffabilem D ei bonitatem non agnoseunt, nec Deum inuocant, n et.: petunt mitigationem hal'um cujamitatum, sed l)utant omnia ista cas u fieri. Nos uero in Ecclesia scimus illud Salamo,nis nerunl esse: Cor Regis in ma nu Dei est. Hic enim l'eprimit furores et tyrannidem 'l'urcicam, ne peni. tus extil'pentul' reliquiae E cclesiarum. D ecet itaque, nos hane SUJlHUam bo nitatem Dei admirari, et illi gratias agere pro his tantis be n eficii~, ne Deus propter llostram ingratituclinem verbum suum a. nobis auffenlt, detque Illud genti facienti fructum suum... Tu uero, ui\" humanissime, cum semper tua opera profueris, iis, quideihtl sunt doctrinae Ecclesiae Dei, pl'ecor, ut et me unum ex eormn nu mero agnoscas, ac mea studia, quantum in te est, apud l\iecaenatclli lueu~.promoveas. Quod reliquum est, Precol" Denm aet.ernum, Patrem Domml nostri Jesu Christi, qui factus est pro nobis ixu:lj; xaíp e cjír,llt;~ ut semper sibi colligat Ecclesiam in llis regioni bus, quae eum nere inuocet P.t celebret. ~' ran c i scu s DauidiíS Colo::)U!winus tibi addictüus,

01'\"10 t' l::ttencz IRODÁLllI EMI ; KEI. 25 ELEG IA SCRIPTA AO EXImiuw D. FrancisCllUl l. V, Doctorem, ac Vi, carium Ecclesiae Alben:i;is in Transsyluania, necnon Pastorem Ecclesiae A[usn SI"UIll, Dominum et l\loecenatem suum semper colendum. Littera, cj'uam e6l'llis, gelidis aduenit ab oris, Albis ubi niuei moeuia. montis aeli t. rjja t ibj placidslll fert uoce }Jrecante salutem, Qua nihi] in nit" duleius esse potest. Non tibi dona daruns gemlllis au l"oqu e refeda, Purpura nee 'I'yrio lllurice tincta. u e Di t. Ista. dabunt late qui subdita regna gubel'uant, Regia queis magnas sors cumulauit opes. Pector e nos humili Musal'um sacr a secuti, PO.3SUIlIUS illgenij munera sola dare. A h quoties u olui IlUDleroso cal'mine facta, Quae gel'is ob patrialll, rite refene tuam. Sed mihi difticiles ueni unt in u ota camaenae, Destituit vires dexter Apollo meas. Diuitis ingenij est praestantia facta. uirol'um, In numeros digno condita ferre sono. At mihi n ec blando Nasonis tincta. lepore, Carm ina castaliae fonte bibuntur aquae. Nec mihi Moeonio fas est assul'gere u ersu, Nec Latij ' g rauitas alta Maronis inest. Non gignit t.ales natura. effoeta Poetas Amplius, ad finem nam ruit illa suum. Illis tu celehr andus eras praeconibus, ihos Addictos decuit laudibus esse tuis. Sed quoque pars l a.udis teouem non spernere Mu sam, [n tenui nostrum carmine munus erit.. H a e quoque, erede, tuis debetur l audibus, Heros, Hic certet uates, hic quoque tyro nouus, fogenio quantum u aleas, et fortibus ausis, Vlla n e pro meritis Musa l"tlferre (Iueat? Quid faciam coej)tis igjtur tam ffrandibus impar? a Auxilium Clio num qua uocata feret? Ecce uoco, fer opem, causas cul"su sque Jabol"um, Musa refer, quos hunc constat adiss6 Uirl1ID. Quis putet indignam rabiem proecl'umque furoxes, Materiam saeuis applicuisse malis? Causa maii fu erat laudum, titulique cupido, His facibus feruent in nova bella Duces. Hi Regem adduci terra uoluere 'fuisca, Hos patrium iuuit praeposuisse genus. Heu quo })erduxit m'iseros discordia ciu es, Ista serens, passim dum furibunda ruit. Quid non laudis amor regnique maana cupido ~fficit? heu q'qanti cau sa doloris era.~t? o

26 l>ávll> FEREN0 Z IRODALMI E r.ii.~ K EI. Nil adeo est fi rmum, quod non euertere possint, Si modo per longas conualuere mol'as. Ciuibus optatam tandem patriaeque salutem, Ric tua dexteritas conspicienda tnlit. Teutonicum r egem placasti bella minantem, FoederR te passim constituente minas. 'falin dum peragis subito nona bella cientm', Barba.rus intrepido pectore miles adest. BelInque ut &uertas precilius donisque uocatus, Mitteris ad Geticum Sam'omatumque Ducem. Et tua quid uirtus fandoque peritia rebus Profuerit dubiis, exitus ipse probat. Atque utinam interea patriae dum jussa capessis, Verbaque facundo candida ab ore fluunt, Coram N estoreis pauissem uocibus am'es, Has u allem numeris inseruisse meis. Scilicet ut pluuijs atroque et turbine uenti, Omnia luctantes uertere uasta uolunt, Et nullae u ires illis obsistere possunt, Ni cedant radijs lucide Ph. ebe tuis: Sic tua dum patriam certat defendere lingua, Funestarn potuit sola fugare luem. Vel potius Deus et successus numina Lantos, O heros, coeptis attribuere tuis. Ille pios coetus per mille pericula raptos Impositos humeris ceu facit esse tuis. Hos ut praesidio foueas tibi tanta ministrat Robora, successus datque referre bonos. Ergo sicut ouem fido apastore reduci, Conuenit, amissam quam uagus error agit, Sic tibi commissos placida pietate tueris, Possit ut ex illo nemo petire grege. Jam quoque cum rabies populos noua concitet omnes, Et multi passim bella nefanda parent: Da requiem, da grata tuis solatia Christe, Ut celebrent nomen laude perenne tuum. 'f e moueat gemitus, quos pectore ducimus imo, In laudes petimus qui superesse tuas. Non secus ut quondam miseris tuus ihe pepercit, Angelus, in causa qui gemuere paci. Non opis est nostrae diram depellere pestem,, Assere u ictori colla premenda jugo. J'u quoque prospicies tantos uir magna tumultus, Fata, scio, poscis, mitiget ista Deqs. --

J)ÁVII> FF.IIENOZ IRODALMI E11I,ÉKF.!. 27 Votaque pro patriae uersans, curasqu6 salu te, Ingrederis fnctis pristina. facta nouis. Qual'e age perge decus patriae, perge inclita fa.llltl., Nomina coelestes tollere aelusque d01110s. ]!:t quos commisit tihi sors eliuina clientes, Praesidio f'oelix perge fouere tuo, Quos intel', cujus stuelij s clementior adsis, Me quoque cons61'ues annumeresque, preco1'..pro quibus afficijs meri tas tibi l'eddel'e grat e~, Cum nequearn, toto pectore gratus ero. Pluribus oranti bonitas tua magna Patrone, Obstitit, et tacitulll spe jubet esse bona. Adiuti te saepe inopes sens ere benignum, Pauperibus semper janua laxa tua est. Denique te natum multorum credo saluti, Sic agis officij s optima ' quaeque tuis. Tu pates ingentes fando com pon ere causas, Eloquio cedunt omnia uicta. tuo. Tu ftagl'as idem casta pietatis amore. rru facis ut constet religionis honos. An non eximium decu s est aluisse ministros, Qui doceant sulumi 'dogmata sancta Dei. Nil adeo magnum est, quo non pra.estantior iste Cultus erit, modo sis in statione tenax. Sunt mibi praeterea laudis praeconia multa, Quae de te merito nostra l'haleia canat. Sed temles rerum succurnbunt pondel'e uire8, Materia }laec uenae est ubel'ioris opus. Jamque meus cum sole caiol' perit atque sacratas Aonidum sedes spiritus ille fugit. Ergo ego commendans tibi me, uir magne, clientem, Jam pl'aecor, ut uiuas jn mea uota diu. 'I'e Pater omnipotells tanti s uirtutibus auctum Sel'uet in hoc cm-su pl'a,esidioque tegat. l<'lol'entemque o])ibus faciat studioque iuua.ndi, Anxiliatrices semper habere manus. FINIS. ') ') ~ magyar tudom. Akadémia könyvtárában levö 4-drét nyomtatá..~u egyetlen lfimeretes e ~ e d e tibö 1. A nyomtatás helye nincs kitéve. de fl. betuk szépsége németorszá.gll1ak gyanitatja. Alakja 4-drét, 4 levél. --

~- - 28 -._- U'\'\' IO ~'.:I! E NCZ I IlOll A. LMI l:ml~: Kt: I. o n. Czímlctp. nia LYSIS SüRlPTI S'L'ANCARI CON'fRA VRIi'llUhJ ARTICULUM SYNO - cli Szekiensis, qui de dod rinn controuertitur J t.;o nscripta I) Per Franciscum Dauidis. PSJ\Li\lO. XXXl. ~Iu ta fi ant labia dolosa J quae loquuntur aduel'tius J ustos dura, superba. et contumeliosa. A czimlap úelsö (eién ajtinlatul 12. lat'in vers-pál' áll, 'ily k ~zdetü: QviSfJu is es.... EzutCÍ?i 'vaw l (tjjon ct Poeta Horatius.. A l\fe N Finis. LEC'l'ORI CANDIDO. sat. czim ismétlésével kezdódik ( t Ildi : sat. 'V égzódik az E iv E6 lapja JII,(isodik olclalá'n : IMPRESSVM CLAV-diop oli Az E i v Ei. lal!já-n: l". ].. 'l'ransylu8uiae per Georgium H offgl'euium. Anno D. V. LA Ityomt(ltó - Ct mint l(itszik - az ev két else) számát {ölcscrélte. :l)] lll. Czimlap. RESPON SVi\l l\iinistrolwl\l ECCLES ia E COt OSVAR1EN SIS a.d scr ipta. \Tan a MART INl a CAJ,i\I!\ NCIH in Causa Coenae Domini edita. CO J,OSVAl:HNI. Anno MDLVl di e XXV. j uli i. a) I) Kis ~ (h ét A _ E iv = as levél. Megvan öl 1[09110"1' N emzet i ilfnzcltmba/l. :l) Hozzli. VILU kötve Melft.lichton F ilepllek 1553-11 irt s mint Sci/Jert J rí1ws: N,-~chrichtcn von Siebcnbürg. Gelehrten und ihrcr Schriften czímü 1785-n irt Illuve 62. la.pján irja., Dií.vid Fcrencz álta.l újra. nyoma.tott mullká.ja: u~si'onsio l'uilu'l' 1 llelantiio. I>E CONTROVE RSIIS STANCARI. SCRU'TA. ANNO ~ t. D. L. II(. Illl'R ESSA ANNO M. 1). l,. n n.. a).a.l"chiv des V ereins fur siebenbürgiscbe L,mdcsku llde sa,t: Ne';le Folgc. 1.WClter B. 1857. 249. I. Schwc,rz K ároly itt közölt UrVClcsora Iránti értekezésében ismerteti ez ir,ltot; hihero lá.tta. is : én siker nélkulllyollloztltlll köuyvt{tnt,kba n és tuclósoklll'il. dr. 1'clttscl. D G:lJörg."J ágoi:lt,. hitv. imperin.t. 1 87.~. oct. 26. kelt, levele szerint a.z otbtni ))üspöki levéltárban sincs Illeg. KI I~, Ulti s:l.~ r z~jt! '~ IIl1les tudva" tu azt h iszem. Dávid Fel'encz It ki!üumlíncselllt il, nyll Yllnos ~ l it \' i tr..kb ltn legyőz te s _ m int ezt HItne ). I~~egjcgyczte - irlí,sltiril. t(ibl) izbcll Il'ásbal\ válaszolt,

-- -- -- IV. Czímlap: CONSENSVS DOCTRI NAE DE SACR,\-mentis Cln'isti Pastorum et Mini ~ tl'orn m Eccle si~wllm in inferiori Pannonia, et Nnt io nis vtl' iusquo in toin 'J'rnllq luania... CONSCUll''[VS ET PVB Ucatu 'I in Sancta Synod o Claudiopo. litalla 'l'ransyluaniae. ip:::l\ die sancta.e. indiuiduae et semper benedictae 'J'rinitatis. Anno MDLVIl..Az egész 1mi l(i ~ dn't lecél, (I czimlap bels6 ()ldalán két!?zellürlixueli.,iruzd, utána. két lap e16szo. Praefatio. PIO ET CH IUSTli\NO LECl'ORI gratia Dei et Paci::i Illcrementnrn. 1!:zlttún 'Vetn (/, hot {cea-re tel:iedó hitvauás -vau",p"" tt m.u.1ika P.lHÖ GAPITA CONSENSVS DE SACR,\l\IEN'l'lS DOi\IINI. Ezutá?/ anna!.: há1'om levélre te/:jert6 1/lttliod.iJ.. (ele. CAPITA CONSENSVS DE SACRAMEN'r O Baptismatis. X övetkeznek a zsinaton,jelenvoltak nevei,' NOM INA EORVM, QVI Hvic Confessioni, suo, et absentium fratrum praesentiumque nomine s ubs~ripserunt. A ne!rzetesebbek erek,' Boldi Sebestyén, bélteki pap s az alsó-pannóniai eklézsiák superint. H eblel' Mátyás, szebeni pap. az erdélyi szász eklézsi:ík superintendense. Dávid Fe re nc~. kolozsvári pap, az erd. magyar eklézs. superintendense. Heltai Gáspár, a kolozsvári eklézsia esperese [Se11iol'J Deret.skey Mihály, kolozsvári pap. Alesius Dénes, fenesi pap s a gyalui káptalan rlékánja..li 'He vek két levelet tölti/ek be, a (lehínok kcriüeteik papsári"?levében i.,. alái?i{a. :LI. 1I1tm/;c~ végén van ]Colozsvár czímere I;OSzo ),1tban, esim felirattal,' CJ,AVSENBVR.O. Alo1: IMPRESSVS CJ,AVDlOPOLl 'L'mnsvJu aniae in offici na Georgy Hoffgl'euy. Anno l557. I) V. CZimlap, ACTA SYNODl PAS1'ORVM ECCLESIAE Nlltionis Hungaricae in 'l'ransyluania, Die Apostolorum Philippi et J acobi. Anno?ltnLVIJl. lu Oppido 'l'horda celebratae.. Quibus adiunctum est iudicium inclytae Academiae \:Vitebergensis, de controuersia Caenne Domini a Clarissimo et doctissimo Viro Ph ilippo :Melanthone conscriptum, Ecclesijsque Tranilyluanicis transmissuld. DIE E'r ANNO \'1.' SVPRA! ~ A sze r ző n incs luegn cvezve; azoli ban :tzon körillmé ny, hog)' :\ ny ilvánoi! ~ltákbn.. n egyik fő felelgető [Re.<;pondwsJ s a vitlli ra.tok irú,l'jb:tn Illegc1.áfoló.JH. 1?(Wl d l;'el'l:lilcz volt, :LZ ellcnf"élt az ő ékeflszólnsfl. győzte le, :L 1l1.(' I' zőséguell 16 őt fö rél!1.c!mek gya.llita.1ja. Meg vn.n n1. (lnl é lyi :tgololt.ui hitmlh'l- Muak pllspöki le\'\sltántban N.-Szebenben....

- - - -- - - 31 vm. i\lon r s CoNCQRDJ..\. E I) DÍLrid~~crellc.z és fi. rele tnrtók egyességi jlunslat.n. P rimll III SaipilI III &rern melltnl'iq),1/ m. quo!i intitlll(l rllllt..- "ljiodus CflIWOI'fli(f("" 1IQstris ~) t'xhibttllln X. Aprilis. Gratia \"obis et pax :1. Deo Patre et Domino nostro Jesu Christo. Fl'atres in Christo dilecti! CULll.li'ilius Dei Duus noster Jesus Cbristus paulo ante supremum jl t"ton6m, quem jamjnlll obiturus era.t} Buas ad aeternum Patrem preces pro ' s ~lule Ecclesia e suae eft'undel'et} nihil majus! nec melius, quod peteret. habebat, qu,lm ut omues unum in ipso et patre essem us. Quam quidem precntioneru. quia certo confidillllls nou fui sse nec esse irritam [est enim hic SlUlllliUS noster Pontifex 1 ut testatm' Epistola ad Hebraeos, exauditus pro reyereul;ia). ideo spera.re 110 11 desinimus fore, ut tandem nostri misertus Domilll.lS statuat inter nos veram et solidam concord iam. Ei vero spei non parum attulit luomen tum Serenissimi et Clemelllissimi nostri Prcipis pietas. diviliitus hoc tempore excitata, qua yerbum Dei et E cclesiae cursm adeo suscipit. u t nihil prius sibi faciendum proponat. quod. ut qualltum in se est. pax et concordia salutaris in veritate constituatur. Itaque cum hane longe magis necessariam esse E cclesiae agnoscat, qulull sini ~tra manus est dextera; ideo etiam pro Regia autoritate mandat et vult, ut deposito omni colltentionis studio, \'el'itas utrinque quaeratur. Neque est haec Principis nostri Se.r enissimi \'oluntas a divino manda,to niiena. Qual'e CUJu ita sit, merito ejus Serellissimae M'ajestati obedientiam praestm'e debemus et t ene ~uur. Cum nutem nobis Decl'eto Regio eo, quod nos ut rei aecus31'emur, in JunÜ\\lU esset. ut primi actionem inchoaremu8. et quidem placide et mode l nte. "i8mn est non abs 1'6 fore. si ante olllnia fol'mul8111 ineundae concordiae proponeremus vobis : Jam igitur ofj'erimus. et quidem non nuoc primum [I. nohis in\'entalll j sed a ~ I J i5tóall Tole Ecclesiae DoctoribllS 8llte oos propo Sit'llll.1 qu ibu s semper magllopel'e ~urae fait, ut bae tl'i~tes discordiae, t.an dem mter docentes in Ecclesia. secundum verbi divini pmescriptum sopit.ae componerent ur. Et obtest..'lllim' \'os per llomeo Domini nostri Jesu Cln j:sti. ut h.aoe nostl'rull voluutatem syllcel'3m et candidllul aguoscatis et propter glol'lam filii Dei et g cclesiae sanctae nedificl.itiooem rem t.otsm ordine ac diligcllter perpendntis, si possitis panlulum adfettibus humano praejudicio \':Í1':'l.di - hih alhí~. hih ető ll ek lát.uik, hogy Dlhid F. m:.'l;ssio CzíUlil mü\'ét ennek \'é.:lehnére u ta : ez esetben ennek ~\IkoMs:í b!hl i ~ fö fó l'észe~. Meg\':w II lll. nemz. ~Iu 7.eum b a.n.. I) Az 1564.ki enyedi orsz:ígos?$ in:dn:lk :lz Oklt~ \' e l ('k Ismel tetett irataiból. VII.!lZ:Í1UIl, :ll:ltt.'. ') Ez c.s lu'itní.bb is e l őfordul ó nemu)' h~ly 1U1Ibltj :1. \ lliuratokut agost. luhnlmk\i :í lliwtll össze es. hlrt"ottll fenn. hog." e uin:lti

32 -.,.. - - - praeoccupatis. ac tl1nd~m ex n,ol"illí4 doctrinae pl:opheticae. et Apo ~ tolilae re,;;pondeatis. prout hujus sanctl conventu::>, et ratlo temporls postulat. Initio vero te~ tn.m ur odiqs!w~ illu,d?lomen SaC,'a l)h' lltal'iontm, quod studio et fer vol'e contention i'3. nondulu examinatis huj U3 controversiae solidi ~ fnndamentis, in J,~(;c1e s ia lll iu vectul11 est, ad nos minime pel'tinere. Nam ut possint hoc nomine illi tracluci, qui Duda tantum et v~c~a in. Sacramentis signu. pon unt, ellque tesseras solum et notas ext~.rnne SO(;l~tatl s esse n5se \'eraut, lta cum nos constanter doceamus et afi lrmemu s Sacramento. esse test imonia et tesseras gratiae Dei erga nos. et pl"omissionum e:ertissima sigilla. f), uae fidem n os tl' l.~m melius confirmant, n ullo jw'e hoc nomin e in famari, nec POSSlllllUS, nec debemus. Haec enim cum asberimus, duplicem usum Sacr <'tmenti esse docemus : Primum, ut coram Deo su stineant consci el1ti l.ls, deindel ut coram mundo pieta.tem t estentul", quod n ec vos quidem llegm'e ar bitramm', sicut nec ea, quae sequentul. Afrirmamus enim ad haec: Deum sicut verax est et fid elis, itu. arcana Spiritus sui virtute praest are, quod externis signis fi gurat; ideocjue ex parte ipsius Dei Ilon propolli vacua signa, sed veritati efficaciam simul conjunetam esse. Rursus n on esse inclusam Spiritus gratia.m aut virtu tem extel11is signis, quia n ec aequaliter, nec promiscue omni bus prosunt. nec effectns etiam eodem modo apparet : sed Deum liber e. prout sibi "isum est. uti Sacramentis, ut electis adminiculo sint ad salutem, aliis nihil con fera.n t.. :uleoque cedal1 t in exitium. Denique SaCl'amenta nibi) prodessc. nisi fide recipiantur, quae singulare est donum Spiritus, nec a tenenis elelllenti...: pendent. sed n coelesti ej usdem Spiritus operatione, tantum externn ileimi nj cula, pro infirmitate eaptus nostri adjungi. Quod ad sacram Christi Coenam peculiariter spect at, quod convenit»ub Symbolis panis et. vini, proponi corporis et san guin is Christi communi cationem, n eque simpliciter nobis in memotiam r evooa1'i Christum semel fu isse pro nobis oblatum in o1'u (:e, sed sacr<l.m illam llnitatem nobis san ciri. qua fit, ut mors ejus sit nobis vita, nempe dum insiti in ej us corpus vere I1b ipso alimur, non secus ac cibus a.c potus corpora nostra vegetat. Con venit etiam reipsa et efticaci<l. Christum illlplere, quicquid a.lu\log i:l. fidei et ret signatne postula.t, ideoque vere in Coeua. n obis off'en'i communicn.tionem eum ejns corpol'c et sangvine vel [quod idem valet] nobis :lnhn,lll sub pane et VillO proponi. quae nos facit corporis et ~ anoyjni s. o t lcjpes. Christi PRI"' RestlIlIt Cllpitl\, d" quibus,.. Hl (Jllid selltielltlum sit, I'el qllolllodo loquelldlldl, llolldll1ll piliile Iiqllet.. Qllisquis il.utem sana rectoque j udicio praedit us simul composituul adl~ ctulll et sedatum offeret, fatebitur solum de 1IIodo etl(.'1uli Cllse cerf(wlt li. QnH~ pa Iam et ingenue asserimus Christum fier i nostrulll, et quae poss Idet.LoDa, nobiscum c1eincle communicet, ejus corpus quoque non ruodo semel f~ l ~s ~ da,tum in salutem nostram, CUm ad ex piamla poccnttl. immúlat.u.1il h~lt III ~r ll ce l sed quotidie nobis in alimentum porrigi. ut dum ipstl h R ~ )lt ll t III nobis, bonorum etia.m ejus omnium s,~ t.iet!1.te fnhulllll" ; viv ifiollul demde esse t.rudimus, (Iui l~ vitam s Ullm nobis inspira.t, 11011!:ie (lil S lll.q ll e ex

- pa ois Imcco vj gol'cm irnhimus. Jú'go prou t cliversa edendi ratio constituitur: ex fo nte hoc oriuntur li tes. Nostra autem JJefinitío cst : corpus Christi comedi, quia spirituale alimenh un est nnimac. Rursus ali mentum a n obis vocatul' hoc sensu, (l"ia ex compl'ehensil)j li Spil'i t us virtu te nobis v itam suam ins pirat, ut sit no" i1> cojn nltulis. non secus, ~... c e r ftdice al'boris vitaus s uccus in nlma,'; fh) di ljundit, vel a (;apite in singuja membra manat vigor. I n hac Definitione nihil cl1]ltiosum. nihi l obscurum. nihil ambiguu m, ve l fex.í loftuum. Quod au tem quidam hac dilucida simpjicitate non contenti, volunt Christi CQr/JulJ ore wr"oroli comedi, nec scl'iptw'ae autori~at e, nec veteris Ecclesiae testimonio niti tur, ut mixll m sit homines mcdiocr i Judicio et erudit ion e praeditos, tam per tinaeitel' dc novo cojnlllcnto decertar e. Quod doce t scriptura, II noljis in con tj'oversiam minime vocatuj', Chr isti carnem ver e esse eiljum, et sangvinem vere esse potum; q uia et ver e a nohis per cipiuntul', et in soli dam vitam sutri ciunt ; Hunc quoque comm unication cm in sacra coena exltibel'i profitemur. Quisquis u ltr a urget, metas ccrtas transibit. In verbo quoque ('8swtioli consister e nún est fation! consentan eum, quando de Sacram en Lis agit ul', qui. bus pecujial'cm for milm loquendi scriptura assignat; unde sequitur sacra- 1Jlwtali modo deberf:l haec verba exponi: n oc est corpus 1111'um.!tem panis, quem frangimus, communicatio est corporis et san gvin is Christi, secundum perpetuum sensum sncme scl'i pturae; Deus eni m perpetuo sihi sim ilis e:-:it út eodem m(jdo ))empel' de Sacramentis "Joquutus est. 1>01'1'0, (Iuod suspicantur quiclam, subesse aliquod pericnli, facile est huic timori obvium irc: quia sacrmnentalis locutio dicitur esse, figura veri tatem everti putant ; atqui tenendum est, fi gw'am non pro inani spect ro poni, sed grammati c;c s umi, ad notandam M:ethonymiam, ne quis putet itu,':iimpjicitcr panem vocnri corpus Ch rist i, ut Christus ipse vocntur li'i hu ~ Dei. Nomen ergo corporis fi gul'ate ad pan em tl'ansfcrtur. Neq ue tamen fi gurati ve, <~C si nud.wt et vanam corporis sui imagin em oculis nostl'is ol.jiceret Christ u s, qui:'l veritas II fi gura non extuditul' [sic!] ; sei! blntuul llotatnl' di scrimen in ter signatum et rem signatam, quod conjuncf,ioni non!'opl1 gn at, si modo facessent cavillation es, ut in con col'(lia quam'o ndn ncl'i dehet ot decet. Ni hil cst in. hac c10cendi m tione odiosulll, vel quod in sini stl'ltm plt l : I,~ JJI l i n~ h j debeat, et tam sensu, quil,m usu COHl/TIUlli SClJll'cr u.j)' pl'ohata IUlt, Inpritnis obstacu llllu de coj'poris immensitate 8ublllU vcrc l1ccc!:i8e CBt. Nisi cnjl!! ('OnateL fin it um caac, coeloq ue co mpl'e ll endi, nulla erit dissidi i collcijill,ndi mtio. Na,m quod abrm l'duju fluibusd u.m vi el ctu!' esse, non nbj(iu C:: ost, ex quo divinitatj unitum est, r!le ije clil uetu r..btsi enim natumo c1uílo u nulu JIlcdíatorlll }#:r801/um effici unt, u triquc tftffiell mnnet ~ u a provrictus cliht inctu, quuncloquiclem ajiud e8t u nio, quam unitili-j, nec de cu, n l cliaceptntum olinl fuit. Qu ia. vero omnium consenau l'eccptltju erat" (;IJI'i lollmn filium!j úi Mc(l i!~hll'em et capnt nostrum, aleut in g loi' ihili ove ":HI,elll ~c~ " el ehl l'cecjjt us, itll intervalio q no/ul Cíl.rnclU C8.'W H nnbi!'j di!'jsi tuih ; (hvulil llut,em ehsentitl ct v il tute gnltiuo etiam SIJi l'it,wdi CoúJum et LI!!'I'IUIl ill1 pl ül'o. I~ C) ( J.eo ll atitut.o, l i(,obit. adll1 ittel'e loq uendi f'onnn8, in qu ibus n ünllu JJi ub lu ublg UltuLclll 811nl, pel'plox i, Hub IJl.Il1C vel (' UHI pll lw Hobil'! tlhri CO l' pus ~ 33

34 Christi; quia 110 11 substa.nti<'llis unio corruplibilis cibi cum Christi (;;U'IlC, :sed sllc1'll ljl elltalis llotllt m' conj ullctio ; haec <'l.ut em colltrover sia car et, apud omues pios inseparabile vincu lum esse signi et rei signatae in promissione ipsa. qua. Deus nihil fallaciter ostentat, s_ed figul'at, quod vere et re ipsa praestat. Porro frust rn litigntul' de corpor e duplici. Mutata quidem fu it Cúll ditio in Christ i ('arn e, ubi in coel estem gloril.\u1 recepta, quicq uid terr enulll. mor tale aut caducum era,t, exuit, Interea tamen statu ere oportet, non aliud corpus vivi fi cum nobis esse, aut vere cibnm posse censeri, nisi quod pro expialldis p eccatis crucifixum est, sicuti et verba SOllan t. Idem ergo corpus. sed semel fi lius Dei patri in sacrificimll obtulit, quotidie nobis in Coena offel't, ut sit in spirituali a.limentum. Tantum de modo tenendum est, quod nuper attigimus : Non opus esse descender e carnis essentiam de Coelo, ut ea pascamur, sed ad pene. tranda impedimenta, et separandam locorum dist ilutia,m suffícere Spiritus virtutem. Illterea n Oll llegamus, quod lliodu s sic humanae menti sit in couprehensibilis, quii\ llcqne l1a,tlu"alitel' caro esset \rita animae, neqtte ll. Coelis "im :mam ad nos exercer et. Neque fl'ustra Communicatio, quae res facit cal'nem in carne Christi, et ossa ex ossibus ejus, vocatur a Paulo magn um Jlyslt'- 1 i 1l.JJI, hl'go in Sacra Coeua miraculum agnoscimus, quod et natru"ae fines, et 'sensus nostri modum exsuperat, dum Christi vita nobis fit communis, et ejus caro nobis in a,lilllentum datur, modo, quaecumque Definitiolli nuper positae repugnallt commenta, procui facessant, qualia sunt de corporis ubiqui tate, vel de occulta panis symbolo inclusione, vel de substantiali in terris praeseutia. Haec ubi tractata fuerint, emergit adhuc dubita.tio de voce s"b stantiac : cuius sedanda,e haec videtur esse e ~]> e dit a ratio, ut erassa imaginatio tollatul' de lilanducatione cmnis, ac si corpol'illibus cibis esset similis, qui 0 1'0 sumpti, in ventrem descendunt. Nam ubi hi10c l:1.bsurditas remota fuerit, non est, Cur negemus, substantialiter non pasci Christi carne, (Iuia vere coalescimus cum ipso in unum corpus per fidem, et ita unulu cum ipso efticimur, Unde sequitur substa.ntiali nos societate cum ipso conjungi, U Oll seous ac substantialis vigor a capite in membra definit. Definitio igitur statuend a. erit, substantialiter nos 6eri par ticipes Christi: Non quod fiat cal'na.lis quaedam mlxt ul'a, vel caro Christi e coelis elicita. in nos penetret. vel quod ore comedatur i sed quia non secus animas llostras vivificet Christi caro, quoad vim et etficaciam, ilc panis vinique substantil.1. corpora alunt.ur. ALiud praeterea caput controvel'smu est de voce: spi.ritlfaliter, il ~lu a multi abhorrent, quod putant imao'inarium quid vel inane notsl'i. Ergo hic etiam SUcculTat Definitio, necesse est. Spiritualis ergo ull.1lldncntio carnali op ~)~n itllr. ciu'u <lli fl :.\.utem \-ridetnr, qua putant quidam su bstantiam.i l~sa ll1 X~l.Ul n ~s t.ransfundi, sicuti panis comeditur.,ex opposito autem dl ~l ~ru', ~pll"lt~al~ter nobis corpus Christi dari in Coen"l, quia fncit arcuna Spl ~'ltu s :Sanctl nl'tus, ut, quae locorum spatio distant. inter se uniantul', <lc pl'olllde. ut e.coelo ad nos peneb'et vita ex carne Xti, quae vis et fncul tas \rjvificans non mcom,lllode abstractulll aliquod a substantia dici posset, modo sane hoc et dextl. e. Illtelligatul', mallere soilicet in Coelo Chlüti corpus, et tilmen ad nu:;, qlu III tel'l'll. peregl'iul\ll1ul', vitam ex ej us su bstantia JllilJliUe et»l'ove

- nl " I ll FEHRUCZ IRODAUIl EM T,F,KRI. 35 nire. Quod quidem a nobis duplicem ma.ndu c~ tionem in;;cite conf'unc1i jadant, negamns inscitia, nos practel'dlittere, quod sibi fa,bricarunt ipsi de sacra lllentali esu J quem llolunt esse substantiae carnis absque effectu vel gratia. Nihil autem tale vel scl'ipturis pl'oditwn, vel l~cc1es iae vetel'is testimonio snffultull1 est; n a m certe veritas et r es Sacramenti non tantum est a.ppli. catio beneficiorum Christi. :;ed Ch ristus ipse, cum morte et resurrectione sua. Quare non dextri SUlÜ iuterpl'etes, qui ab una parte Christum statuunt vacuum olllnibus SIliritus sui donis, omnique virtute; ab altera conjungunt eum cum spiritua.libus donis et manducationis rructu, Quia non potest sine contumelin. separal'i fi, Spiritu sua) non magis quam a seipso divelli. Nec vero iuis suffragantul' P auli verba: 1'e08 esse eol'poris Christi, qui indigne comeclunt panem Coe nae, quando reatus non adseribitul' receptioni, nec u:squíl,m legi tul', nec rationi eollsentaneum est, in damnatiouem unquam (?) cedere, quod Christum l'ecipiant, sed damnantul', qui eum respuunt. Conveuiat igitur de hoc quoque capiie, sacramentaliter corpus Christi com eeli, nh impiis non vere, n ec r e ipstl., sed sacramento tenus, ut Augustinus loquitul'. H aec Definitio explicat quaestionem, quid sit in Coena }1e1' fidem reci perc corpus Christi. Quibusdam SUSlliciosum est nome n fidei, ac si veritatem et eífeclulll everteret. Atqui longe secus accipel'e con venit, quia. scilicet non aliter Christo conjungimur, quam si mentes nostr"tc mundum transcendant. Nostrae itaqu e cum Christo conjunctionis vmculum est fides, quae sursum 110S adtollit, et anchoram suam jacit in Coelo, ut in sua gloria potius quaeratul' il. nobis Christus, quam ut rationis nostrae figmentis subjaceat. Atque hac l'atione optim e seclal'i poterit et illucl cel'tttmen, quod attigimus : 801i ne fideles Christum recipiant, an omlles sine excep ~ i o n e, quibus porriguntul' panis et vini symbola? Recta enim et clam est solutio, quam }Josuimus, Christum omnibus genel'alitel' corpu s suum et san gvinem ofrel're, sed quia infideles janua.m cl;nlclunt ejus liberalitati, non recipere quod oftertur j nec!lle tamen inde colligel'e licet, iilos dum r esljuunt quod datur, vel exi lla?ire Christi gratiam, vel quicquam ex Sacramenti efficacitt detrahere, quia eorum ingratituclil1e na,tul'am suam non mutat. Contra nec panis, (Juat?uus proponitur tt Christo in an ham vel pignus, pl ofnuescit, nt a COlD mum paue nihil c1iffern,t.. sed vere testatul' Communionem cum Christi carne et 8angvine.. Af.á.i-rvct : Seniol'es Ecc1esiarlllU in Hungaria et Tl'ansylvauia, in FIde et Spirituali Corporis Christi mallducation e Consentientes. Itt következik az ágostai hitvallásunk felelete ily c"ím alatt: ResponS'io l'itosb'ct (ul "j}[o(lwn Cou,cclI'diat!U S(wrwJ/entariis fr{(.n,smiss(~ Undecüno A1Jr'ilis. Salutem et Pacem in Domino! Accepimus Revel'eudi vir i SCI'iptum n. V. pel" uuntios vestl'os ad nos transmissum etc. i\linthogy Dávid ji'. és a vele tartók viszonzusukball HZ itt elmondott él vehe is kitel'jedllek, közlesüket mellözöm, c8ak megl'o\'ó végnyilatkoza. lu kat iglatvn, ide: J'

36 - Cum 110 n sint vesti o conscriptu baec Mal'te, cavete, :Ne si forte suas, populus r epetiverit olim H elvetius, pl um as. moveat COl'llicu la l'isum Purtivis nudata Coloribus. ))ávid J;'erencz és követői viszollzása a feleletre.. RespOllsiouis Heplicatio ad Nostros translllissa Duodecima A})rilis. Spiritum Consilii et Pacis precamur. Reverenru Viri et I\lratl'es in Chl'isto dilecti! Conditiones pacis, nos quidem pro ~e l o et animo salutaris Concordiae vere studioso transmisimus, easque ab aliis jam olim propositas in conspectum vestl'uil1 producere maluimus, quam ipsi aliquid novi gignere, hac prnesertim de causa, ut non nostra, quorum aestimationem apud vos piano vi lescere sciebamus, Vel'um quo animo exceperitis factum nostrum. I~ pi l o gus scl'ipti vestri indicat. Cum tamen, si affectus in vobis non praedominarent. hactenus assequi potuissetis, nobis nec calamum, nec verba deesse. Sed et ha.ne molestiam etiamnum feremus. Interim vero uos diligenter et serio monemus nos ex eoru m numero esse, qui libenter alios ex verbo Dei recte monentes, sequamur; Et quamvis hoc ve$t ro.iudicio ceu fu rtum ac dolum accusetis : tamen id multo rum piorum Patrum exemplis excusar i posse judicamus_ Vestl'u m igitur erat inquil'ere, non unde scripta trrmsmittantur, sed quam sint verbo Dei consentanea. Quare adhu c declara.b;mus. nos pacis studiosos esse, Itaqu e ad singula capita scr ipti vestri l'espoudebi mus j l{,esponsionem vero fil'mis scriptm-ae sacrae et Sanctorum Patnun testimoniis confi rmabimus, ut nobis Concordiae studium neq uaquam ele t"uisse manifeste appareat. Cum autem Capita Responsionis vestrae sint novemdecim, ielest: 19. ad ea ordine sic respondemus : l. Primo,: Nos in nostl o illo scripto, n Oll so hull usu m aut causam fi nalem Coenae, sed omnes Cttusas substantiales et capita contl'ovel'sinru lil comprehendimus : de :Modo loquendi, de Manducatione corporis Xsti, de praesentia corporis et sangvinis, de piorum et inpiorum ma,nducatiol1 e egimus, et omnia secundum scriptul'ae sacrae Ilonnam exposuim us, ftclditll honesta et legitima investigatione, quo modo. qu i in defect u et excessu Coenne Dominicae peccant, corrigantur. IL Quod autem vos Coenae Dominicae finem et usum hunc attribuitis, ut testetur de remissione peccatorum, et bonis, quae in EvangeJio proposi.ta su.nt, accipimus et approbamus. E t hinc colligimus : si Coeua Domi ll i ter-;tunolllull1 et symboluill est signatorum, noll esse id ipsu m, do quo testatur ; vere enim Patres J ustinus 1\1artyl', Au O'ustinus. Cyprianus, Tel" tuliullus, Ambl'osius, 'l'heodoretus, aliud esse sigm7m et aliud quod testattu:, ~ ignifican t. ill. Tertio. Quod Sacramenta fi de proclesse docetis, recipimus et approbamus, nam scriptum est: Verbum et Sacramenta sine spil'ittl et fide esse literam moi tullm, et ad jucliciu m Sllllli iu(ligne!lut sine fide. ClUlI,

- D.lntJ ~' EtU: S C Z m._o_d_'_l>_u_'_'_lé_'_~ '_' _' ::~~7 autelll dicati.s. fide prot1 e~e Sacramenta secundum SCl;pturam, sequitur. <tine fide rem ;:)ilcnunenti Christum. carneru Christi. et Xo.um Testamen. tu m n on SlUni. nisi ab bis. qui fidelll adfernnt.. sicut Job. 6. item prima epistola COl'int. ll. scriptum est: Qui credit. ille nmnducat me, qui manet in Cbristo. ille Christi C~U' ll elll mandncat. sicut et Patres cum Christo loqunntur. n', Hede et pie cum Spiritu Sancto '!'nm ' ~ ub~l-tmti atio n e m pauis in t't.lrpuli' Ch risti negatü. fd enim scripturae testimonia Matth. 26. )Iare. 14. Luc. 2::!. I. Conntb. 12 refukrnt. Xllm Christu s, quod corpus dixerat SUum et sau&,inem. statim in ipsa adione et \'erbis Coenae signi materiam a signato distingvit. rucells: Hoc faeite in mei colllluemorationem: A.posrolus.sic exposuit. I. Corinth. ll. Quoties panem hunc manduca'\"eritis, mortem domini :mnunciabitis. et Cb ristus. quod san~-inem di.~erat, statim '\"ocat per ld <:.pi!flj ~all. " genimen yitis: hoc est vinum, ut ostendat panem in Sun substantia et materia manere. conditione. usu. et ohicio appellationeque Lit Cbry sostomus. Ambrosius. Cleme.ns. Alexander. Justinus '[artyr. Irenaeus. Theod.oretns. Cyprianus. Origenes loquuntur, panem corporis Christi nomi ne insigniri. Illanente subst-antia. Hinc consnlatis Papist-as et ClJ m Papistis eos. qui peccant in excessu. dieentes panem su&;;antialiter esse cor pus Christi! hoc est: substantiam, formam I mateiiam c-orporis Chrk-thnbere. quod idem est cu m ']'ranssubst.antiatione: aqua enim nnum factc'l.i est substantialiter id est transsubstantiata. Exod. 4. 5_ \irga llosis facta est :::erpens substantiali ter id est, tra n ~substanti ando. Recte et localem inclusio nem corporis Christi in panem negatis_ Nam Christus praesens corpore in prima Coe.na cum Apost.olis corporalite.r, nec in panem corpus suum inclusit, neque on A.postolorn.m ad comedendum carnaliter exbibuit: neque ulla ratione corpus secundum scripturas in Coelnm receptnm iocludi fragmento pallis. et de Coelo deta-ahi potest. Gnde colligimos impie somniarc Papistas Tran&,-ubstantiat..()res, suh accidente p:mis. ore corporali corpus Christi pro miscue ab om nibus manducari: scriptum est enim Matth. 24. 25. 26. Luc. 24. Act. L. 3. Coloss. 3. Corpus Christi in Coelom receptom, ibidem manere ~~ue ad tempora.restitutionis omnium. ut cum scriptura oumes Graeci et Latini Patres loqnuntw. _ Sancte etiam et orthodoxe ubiquitatelll negatis corporis Christi: e3 en.im posita. unjversae senpturae. quae Christum selden muliens. fratrem nostmm. nobis per omnia ;:::jmijem excepto peccato. et \"ernm hominem aftirmant esse. destruerentur et manifeste Eutychetis hae regs con6rmaretur. Sic totnm salutis Yysterinm aboleretur, quod per homi ~em Dei et hominum ::\Iediatorem perfectnm est. Lnde recte colligimus. mepte et contra scnpturae autolitatem et verita tem insanire. qui corpus Ch risti in infinitum e:-.-tenclunt. et ubique in omni bus locis corpor,lliter ad esse nugantur. \. De spitituali mtmducatione recte et sancte nobis sub:::cribitis. imo Spititui Sancto; sic enim J oh. 6. 14-. 15. Ephes. 5. I Corinth_ 10. 12. uruo nosh'a spiritualis describitur. quod sicuti ex capit.e n gor spirirualis ad ~emb~ dehuit et alit ea, et sicut nm suum \-igorem palmitibus conuuuru.cat, lm ex capite nostro Ch risto. id est ex carne l'hristi, t.anquam ex perenni fonte spiritualia dona in pl"olllission em per fidem. operatiouem Spi ri

3 8 - -- tlls Suncti in nos I' I'edentes tl eflnunl. Cum igilul" spirif,lluji t:i ha.ec sil, mandllcatio corporis Cbl"isti. sicut Joh. ö. st'w.v.tto I' docet, illlpuclenter erl"un t Papistae 'l'rnossubstfljltion em i), qui in pfm e et visibilibus!:lignis etiam sine IIde nos plt rticipes fi eri emnis Christi docent ; recte enim et orthodoxe Pl.ltres ohlnes c;uiil Christo docent, eos fieri parti<:ipes corporis et sangvinis Christi, qui sunt e x: ca.rne et ossibus Qbristi Ephes. 5. qui sunt corpus Ohristi vel JHltnent in Chrirsto, ut Ephes.. 1. J onn. 5. 6. 14. 15. dicitur. Cum el'go do c e l~ ti s chln :')c1'iptunt sacm et nohi :':i \':ulli, illlo et CUIIl P,tLl'ihus, Justino, Clemen te AJexa,ndl'ino, Tgnatio, Cy rillo, Augustino et Cypri l ~H O, fid e spil'ituajem l:orporis Christi manduc,ttionolu ti eri, fides autelu, sicut CUIll scriptura piae lllemol'i l~e B,everendus Dnns l'hilippus Mohmth. ROlli. 3. et 4, docet, relativne promissioni oppollahll: : clicilllus ot concludimus, Caren tes veni, fide, carnem Christi non posso mallcluc1tl'e, sicut Joh, 6. scriptuli'l est: elu'o non prodost quicqthtlll, SlJiritus est qui vivifi c ~t t. VI. B,ecte inter cel'emoni,dem seu SltCrmllentalem et spirituajelll COi' poris Christi m<tnducationem distingvitis; idem enim Christus J oh. 6. docot: Pater ele Coelo dat pu.nem verum, Patres coll1ederunt Mn.ntla et mortui sunt i qui manclu cil,t panem hunc [Carne in ea] ~ ) vivet in aeternum. De ceremoninli sola sive spirituali dixit Apost olus L Corinth. ll. Qui edit indigne, sumit judiciulll: sicut enim corpus sine anima cac1nvel' 1l101'tuum est, ita. s i gn,~ sncn.uuentajia sine suo spiritu vivificltnte l::leu s i g tll.~to, ::iunt 1lI 0r tu i~ elomentn, Sicut Augustinus 'rom. 9. CoL 25. 26. in "J08. Cap. 6, in PsnJ. 35. 74, Libro Tertio de Doctl'ina Christiana, itom Cyprianus, Tertullia nus, A..mbl'osius, Chrysostomus et caeteri Patres cum scriptura docent: Res sacramenti unlli ad exitiulll, sed omuibns ob vitam est. Qui autem non manet in Cln'isto, tantae rei Sacramentum ad judiciul11 sumit. Et ele Juda inquit Augustinus, Juda"o:; panem Domini, Apostoli pan em Dominum Illanducavol'unt. VU. Quae sequuntul' itnluedhtte ex di,\ll1etl'o puglll.mt eum his, quae supra ex scril)tul'a vosuistis. Nltm nulht extat syllltblt in scriptum sacra, nec in scripturis pll.tl'tllu ol'thodoxae fidei invenitur, quod caro Christi ore C;Ol' pol'aji IDrmducetur. Ipse enim Salvator pl'aesens in prima Coena corpus suum col'pornliter Apostolis non exhibuit. Imo Cltpel'llaitns ore col'porali putantes lnanducaneluol esse cttl"nem Christi, duplici argumento reprebelldit. I'rimnm: Oportet fililllll hominis m;cendere in Coeium jntegnllll ill (,;/1,1'11 6 hulti<tna, ut Augustinus Epist, ad Darc1a.num 23. 57_ 5~. et p1.~tre s Olnnes docant. Non igitur caro ejus comedi ore corpori::; potest. Deinde Spiritu::; (Iui vivificll.t etc, Ex "erbis igitul' Christi colligimus eos Articulum ele Ascensiollo destruel'e, inimicos corporis CIll'isti esse, et spil'itum camis ejus et Coenam aboliri, qui ore corporis cal'nem Christi manducul'i COIl tendunt. VITr. Ubi nco'llstis cum scriptura. inclusionelll et ubiquitlttem I.:o rporil) Christi, pie fec i ~ti s' sed hic ohliti simul conf'essae v e ritl~ti 8, contrnl'iulli itclll adstruitis, S Cl'ipt~m est enim Matth. 2-1. 25. 26. Luc, 24. Ad or, 1. 3. est l) Helyesen : 'l'rilll>l8ubstanti:ttol'e.'l. ~ ) Olvn.sható igy is : Ille ; ~. Nem vil á go ~.

('OlMI. :1. I'l lilip. LI. UL 1) 111 11 ill, Ay lllb n 'It~: APflHI;(l li mll ll, i\1.i11~ I 1H ij hllllll l'/<' '1 N ' I' 1 I ' 1 1 ' IQ,,, tr,/l.ol,lnlll, I~ I I O~.! o n l\ lli O OlllllOi'l IL,).ij lhtlilq 'W-Iq 1l 0., ~d Vi/{ ilillltl plllh '(1111.111 V I ~p l l l ) 1 odt) Illlmltmd.o I"'ohunl,, Chnsl,u lll H(i(' llndulil ('III'IlOtll ItI4(!on dikljo ill ('i)o 1 1l1 ~1 ul, ~~ d? l :o ill dux l/u m I)oi,. t VOIIL Ul'lllll 1)8$ in ol~d ol1l I'nrllll\, qtlll u1'icflihhl vlj~.!.hht(\l'. IH All/{ lhltlllllh IItl DlIl'dmllllH 1':piKt. 67 11\ 11 11 ld iilc Jlu LI'ihm ' do('lil,. J'Ol'pOril.1l1 i lo(il,lil' (lon tl"!\ i'!(ll'i"l,lll'j\u l'i) II ~O Il!i\ llil dljstruitili j'ol'nii'! Vhl'iRti vo l'il,ll,tn,lll, l'tllll tlj UlI. 'v l'pon dil;(h' i n C~)Olm n,dohho H i'i~ Ovo n ~L i li, I X, U ll lll dil'ii,is lios Vnl'lm: 1I0rl.'8t ('01"' 11-11 m Cl/llt. tlo 1111110 ld in j'orpol'o i n t IliMOl'O, qutlli! do \'01'0 I; S!:Iontirdi ('I)I'PI)l'O '11I'iIlU, f',tloiuu\' ol, IWI'I do!luno lw11odit'u,l'i t 'O l'llll ~ pll,)'i1iull m, ~o d IiOl'und ulu Ht'l'iptUI'f\O do RlUtI'll.. IllOJlLiti lig umllltj Illqu o n tl i modulii i num ~ i uut 'hl'iatu8 lh)t ll ilmtnr pluli!'! ot,dol 'ii, I noll I:I li ost,lin l,iul itol' ot 1,I'HII!'!lmoli tltnl iu,liljol', q\lh~ i p'i niti ox ~T l tili tl uon J'('l'l,W:i OHIiO /i], ilom I!g'HI.. ~, po Lm, VOl'miH, vitis, ofiti II III,,jUllllH, niuti l'1llh lil{u I'H,Lo, il,lt 0111n HVl'iptW'i\ ot l',til'oh y,illilos, o:wopto '1'lt ovjlhyllwlo ol 0,\11111 1'1-1:0 110, do 'ani" ll11ll1iw t'oi'púl'i ~ O "l'i ~ t i plm om IlltllOllplll'i, Siu Ili lu ot Oúmilllll'i, quod!.'(ll'pns dix.it, lu OX 111111 0 111 voc l~l, 11& o8tondflot in puno (loi1í\o tlu ('(1HSi. tlomndll,!:iso : plnlolil in li lll~ Imb~ t ;n nli ll, I, IIH~Lorill, ('01'1)118 'V61'0 tlici.iilouw. 1'I,YlIliun. n.p p o ll f~li o Jl o,, kol COll er, VI. Itom, lj. D ominuli il'c1wl.t;isionolo VOUII,li foedu fi, lllox ihljinil, OIiAO 8igntlll1 rootl o ri ~, liig n ftulllulil jnht,i!:in.o Ad oi ; ol, l'ott'1h'i vo /HI", 4Inpth nnuln 1'!f\,lnLom, 1Il0X Vt,Hl! ~t m[llll lll l~bluo u to llt, t I-I LIII\. I,om u,hluiliolloill p Ol' (.,,~to I'ttItt I. 1'01,. 8, 'Pi t. 8, 1:phoH. Ú. X. ]) dm. onl,m vo t'il,ntolll l'ju riplilt'1i0 1 " t'b ll '001\0,0, hoo o~ l, 1'1' \~IIt). ~ ilit! 1I I'J : 1101: / '~ I l 'Oj'/J//.'~ 1/1('/1/1" t1t, : h;'/i I'.~t 1)(/11,/1";/'1 tm'ii,", 1Il 0~ h U ll y lui tjo HULli; n o g l~t, i H ; 111\.'1II 8ig lll~ ot l'.iign n tl~ 0\ I ul non Hi nt oadom n um 01'0 HOli L1'I1II 8::1 11 OtlLn.n til~t " t 1110 1'0 papistioo, H d dist iu ctlt j imo t in imphh 1i0IJI1I'o,ljll'l ut in di uto Aultustini tl o Jnc1f\ HUJ)m oito,to vidol'o Otit, 1'I0qu ilw' Imeo noll po s~o 1 )I.'ltolii () l~d alt npli. l'i l,lll', Alilul MIIIIt 011 ;111 aiguol' 1I111 ox i!:l t n t in, nlind l'.ii",pmtfl, sicut Dcu:i Uon, 17, HOllI. lj. OiI'CUlILei l'4;oil OIll volltl.l lb lii ItI III thonylllit'o, ItI OX' pro signt"l 1'00-,hH'iM oxponil" Miu ol ] lil lj li ~ tili ti l Pl\u lo!'ihi, 22, l. CO l'inth, 10,.11, Imon "ol'hu, Christi: liill /',~' I,,~("'rl lj '.~ III!'II,~, III thollynli... ot ti'y nocdot'hioo OXpO~ 11 0 ' I'lInl" Hiu: /(QU ~ IO O IIIII.III /',~ I '1I{)/IIIIm. 'J;',~/.(tlll l ' J/t/l. ti l ill 111 1'0,~ (III!I I)''IU', Novum ' 1 IOi! ta~n l e n LulH, quod osl ~I mgvi l:i, 0 11' clu l3 pro la~thii ~ expos ll omut: ili ~, ol, pl~lro a Olll 1l0ft ol' Lh odo.(iio fid i, li ~ u l'i\t ;o vorblt Ooonl\O \1XPÚIlIlI1 t., li lilx IIlIO VOl'() AU gl\stillltn, qui IIllg il,iulli 880 docol" n i!'!i ll ~ ul'li /, o ~ U lllll ll t, li r, Xr. NOH I~ {'Itl'no Chl'hit.i Il llh ~tn lll, iu lii n Oll u1.n;t.i'ii,hilliilm, I'!cd t!ouülllll l'l 11 11 111 U hri l'jtio Jll h, 6. C\lll1 1'/I,Ido I. ('ol'illl,h. l O, Ofl'OUI.tIIll I'ido li l'ol, H. K, vivj. tl ljunt lll ; 1 )ll nl~ ll1 vin u III II r'l~ li l'j li, ('11 1' 11 ol Hlm,lo(v ilio JI011 sopnmd, Mod di8hi ll J.\ v; i Hioub MI~t.L I :. :JG, (HIC\!, 22. I, UOI',.ll. Oht'iI'lLIIS ' I, J\I )nll t,ll lll ~ llisung"il,, dil1o l\lj: '1Iic t'1tt. MIt..I1 J.(vil-l, 110 11 11011\ tllilil NI) VII ILI 'I' Nl nnlt.llit.ulll ill I:ltUl gv llh~. XII, AlI H II ~ L:,/1)1\11 11, U. G, 'l ll. I G. C(lI ll. 'I'lwl. n, 1 ~ : Jli H I, I) l r~ rlt l Ourd~~. liulll ri?, mfl,nil'ol'l t,u,toll t, Oht'ilil,lIm II n o hi ~ HO('lIl1dll lll ('II I'IIUtll Id".~ ::!s~, III illi U mwto 'no li lúoo l'(l Il Lintll'; PI'lIp t,oi' VOI'; 11I11'pMiH 111011 11 111, Idol1l f\ 1t ~I.l, h. 2<1,20, AI,lI,01', l. :I. 1i(l1' i l d, lll ' l~ 1'11111 11Il,I,dbll!'! t'lntlotj!'!i l11l I, Ilil',tlllll,otlL:. lulql1 t1 i lol ll,'ii' 1.lw AII ~ 1U r l. i,",.~t l, l'il" l il, \I " 1111111 ol, i))~u M IL (J I 'I ~I1 IU IlI; Il I I!, U " III f.i ' ~ 1II1 í,l, ~ 1 'yi1l ( \I';1) Hi l{ l1 illt'lilhii molli, 1'1I 1 ' li ~ 1lI UIt I'iMI,i I1düft~o d(wiii" ~io lll, III, 'I'od,ullin IIUl'l j OYlwillll1H1 ot. lilii Imtl'n!'! l~nhl1ll1 l1l,. I' XI II, t" l qt l'\liii,ou,ih\it.h. : NIlU dil1'l.lil1ill. nh,~ I in ; III 1I1t111 1'1 11 III lix-t.~\l " (

- -- muló: corpus Ch risti etc, iterum vos contnvlidioni inplicalis el maniferste inl,ej' se sen Lentill.S vestras in pugn,tllj cotnmittiti:i. N 1U Il prot,inu ~ uhi sub. :::tanti:t1l1 corporis Christi in terra eollocatis, in propl'ietatem hullumo.e naturrle incurritis, quae non patitut', u t unum corpus simul, et in coelo et in tena Jocdul'. cum suhinc1 e in hunc scopujnm inpingutis. ;"ppal'et, quam infinl1q / fundamcnto i n s i stf~t i s, si enim non est j'n finitulll corpus Chl'i.$lti. Isir-ut non est), Il on igitul' mlesse substl.lnti,diter }Jot e.st in panc et CUIll pane. XLV. Ull innel ll rlnal'ulll rlispal'ata.rum speciel'um VQt;u L iöw riptul'<\ hyposta,ii CH.1l1 XV. COPU llltion elllin una, pensona Sil;u t CH ro et ve rbu II I in Chl'isto sunt unum, sed cum caro et sang"is cum sy mbolis non uniantul' in unam Hypo stnsim. pel'pel'i\lll 1:.'rptóu!I(;JlO(! uniollcm substantialem signi et signati doce tis. Primo: Quod Luc. 22. 1. Corinth. ll. sign n. et signn.ta distingvit, di cen r-: :.J-!nc (f/citc in 'IIIci mcllwriwli. Qll o/,ioi II/rWdllC(ltis l,ft/tc m ll/iii c, 1IIurli'm ])ollli'j/i: (wi/l/ l/date. In impiis autem prol'sus tit c1ivortiujll r-igni et signali per illo rum perfic1ia,m j Jmlas enim [ut est supra clictulil] sumpsit panem JJomini. non panem Dominum, Impii sumullt judiciwn. non a,utem carnem, in CJ.uo vita residet. Joh. 6. NOll est itaque conselltaneum panem et vinum substantia liter uniri. unio enim duarum naturarum unius substantiae est. Hinc Trans suhstalltiatio Pnpistarum manifeste confirmatur, quae mutato tantu m no mi nt:. merito ll vohis consubsta.ntinlis dici debel. XVI. Copulationem et unionem signi et :-öignali contra co n ~ "etnll.i nem scl'ipturae vocatis symbol ulu a.moris. Cum longo intervallo sigllum et signatum distcnt. Neq ue u nquam scriptura. rem Sacl'amenti Christum et cal'llem Cln'isLi signum beneficiorulll partomlll in carne vo(;,:wit, sed po t.im; matel'iam et causam salutis Rom, 3. J oh. 1. 5. horum bene fi ciorulll sy mbf)ja vocat Sacramenta Rom. 4. XVII. Ore mandu cl1ri carnem Christi nihil ::tb opinione Uapernaitarulll c\itrert. Uli enim dicebnnt: Quis potest eum audil'e, quomodo hi c potest dill'e ua,l'nelll suam ad edendum? Sed huic opinioni occurrit Chl'istus ipse J oh. 6. Verba - illquiens - haec spil'itus et vita sunt, sic et pa.tres omnes 8c i1i cet, docent, qui uos non nos, sed corda ael mancluca,nelul1l pl'::teparare jubent. Et Cyprianus de Coena ait: caro Cln'isti ore manducata nihil })l'ocjest. XVIU. Christus Joh. 6. modulll manducationis manifeste sic describit : H ic C8t, qui mallducnt, fj.ui cred'it 'in me, Nec est ergo inp ers(;ruta.bilis ~ ei Paulus vocn.t carnem communicationem corporis Christi. COllllllunio aute IH spiritualis est fidei et non corporis, sicut et vos superius testificustis. XIX. Inique Apostolis et Patribus orthoc1oxae fidei tribuitis hanc assertionem, ut caro Christi a piis et impiis ore corporis sumatur ; nam J oh. 6. scriptum est: Patres uostros Manna manducasse, non carnem Chi isti, et mortuos esse..i~t.a postolus idem asserit cum Ch risto 1. COl int. ll. Qui p~nem hunc edit incligne, reus erit corporis Domini : Aliud est quod edit. ahud, cujus reus fit. Mandueant impii panem. sed indigne. non dijudicun tel'i COl pus Christi, sed prof'anum et inutile j ncl ieantes cum cibo profana et ilii pia superstitione confundentes pecc:mt in coqmg Ch risti Hos enuu eluas abusu!:! Apostolus taxat. Hinc ergo Patres omnes cum Angustino scriptum consent iente, $010. fide. a solis creden tibu$ in pt omissione CtlrllClI\ Ch risti

1)1 \, 11) n:rencz moi)a. L~ '1 E ~ILÉKF.f. ----~ manducllri. DicendulIl: Honi SUlIlllut corpus Christi) fjuod figuratur, mali Sacramentum in sui (;onc1 cmnatiollem: Augustinus Joh. S. Tra.ct. 26. T Oln.. 9. lib. 3. de ])ochina Christi:lna in Gal. 3. í7. Hael! nostra brevis Itesponsio est. ex qua inlelligere potestis, quid juj,or nos controverta.tlll"; vestrum nunc erit offi cium cathego. ice et quil1elll sine aliqua longiore monl r espondere. Unclecnnque ver o id sumere veliti:;, ~i ue ex H e8hu~~io aut B. entio, nihil rnorfllliur, modo responsionelll sacrae scriplura.e teslim oniis confirmelis. RacLenus enim nihil p raet er : Huc elst corpus II/CI ~ JI I - atíulistjs, in quorum verbol'um interpretatione multis quidem verbis vos negm'e aftí.i"jllatis. r e ipsa t;\u1en et consubstan. tiationem et ubiquitatem corporis defenclitis. Nunc igitur, ut post ta.iu lllujta scripta ad apertalll collfltionem veniatis, et Coram nobis agntis, ordo justitiae et mtio disputationi,c; postuln.t. A.lriirvn: Benim es el, 1\'linistri EcclesianuJl i II Hung, ~rif\ et Tmnsyl. VII Ilia, Qui corpus C hri ~ ti ~ide et spirítualiter ma,nducari ~ttfirm aut. etc. I) IX. a) SCRIPTV i'1l ntancisc I IJi\VIJHS ANNO DOMIN I t566. Ex eiusdem autogl'apho tl'an sscriptum. 2) b) EJUSDEi\l PRANC ISCl DA VllJ ls RESPONSIO AD ARGVlHE~1'A, QVIBVS HY POS'I'ASfN Slll HITVS SANCl'L PEl'RVS CAROLI 8'l'ABIJ,IVIT. 3). - 41.- X. Czíllll(~jJ. DE 1-'A J,SA E'j' VERA VNJVS DE I PA'l'RIS FIW ET SP IRI'l'VS SANC'!'I COGNITIONE, LIBRl OVO.1) Authoribus minístris Ecclesiarum consentientium in 8o.l'matia I ransy uanm. 'I' I. T. 'J'hessalonicensiuin 5. Omnia proba.te, quod bonum es L, ALBAE IVI,IAE. íenele... I) A "llfodus COl1cordiete" név alatt ismeretes 1564 ki enyedi ~f!linati ':ltall'<l.tok!tt,1,z egyh{~ "1.töl'ténet i i I'Oda.lom eddig csak igen hiányosan bll'vli,ll:?n a. DáVId Ferenc"1.et és ~l. vel e t artók,l,t illető r6s"1.t egészen közlöm, lheg~.lcgyc"1.ve, hogy az áltll,l;l,m hasí',n;ut kézirflti péjd,'\,nyban fl felclgetéaek továbljl I"olyamn nem volt meg.. ~). Lampe, Hist. I~cc l. BUllgat. etc. II 1,)2-154. hl.pon közölte. N/Un. C foizó [ 1;~,. cetlct l közheszurás. ~) Lampe, Risl. I~cc l. H un~a r. etc. ll, 154-158. lapo]} közölti~. Nálam S7.ent-Abrahámi L. "Miluí l.y eredetiböl irt ké"1.inlotii.ban vfln meg mindkct~tő:, ~ ") 4-dl"ét, A-N i\', elö8z6 :'. Il, Illunlm 52 levél; IIngyobb{~r;1 J);I\'Jd L,. Illuve. Megvan a kolozil v{tri qnitár. fötallodll.i könyvt. et

A mú"oflik tctpon ez fi ll: OÁ"I!) FEIIES(.Jl:\ IRODA!.bl f.; ~ I L ~~ K.: L ---- CAPITA EORVl\I, ftuae in primo Jibro continentur. Caput primuul. EddilJ: Caput nonum. lla'rlli(telik ohlftlolt uz (úú:nló levél van: SERENISSJnIO AC P IE'J'Al'E CLARI SSll'l[ú Principi D. D. Joanni Se(:undo, Electo Regi Ungariae, D,llmatiae, Croatiae ele. M in i~t.ri Ecc1e3iarum con. sentientium Gratialll et pacem precantur.. VAHIA llaec VIUOrum insig nium fl'a.g menla a.b omnibus lantopere expetita., j am tandem in duo.s congeí;ta. libellos de unius Dei patris et Filii, et SpiriLus Sancti falsa et vera. cogni. tione, instar Silenorum Alcibiadis Maiestati v6.st.rae Sacratissimae absque uljis verborulu lenociniis humiliter consecramus : Non equidem..... A t ötödfél lap a.icimló-zevél vége : AJbae Juliae 7. Augusti 1567. 10vúúb ( t kő v /..1!.:ezú l(tpon: AD LECTOREIII. Dei Ministri, qui Supra!Il. \f. S. obsequentissimi. Ez ntán három vers-pár ily kezdetü, : Nil fucata iuulmt... Ezután mintegy 1~i czímlap fjyaná.nt ez áll: Praemonitiones Christi et Apostolorum de ABO LENDO l'er Antichristum. B lap belso olclalán (I Z olvasóhoz ismét kilencz SOl' elószó: Ne AD LEC'J'ORES PIOS. qulsquam edd-ig: abduci paterentur lll ost ct fclebbi fejezet-czim van ismételve: Praemonitiones satb. E z 'után az elso fejezet (CAPu-r) megjelölés 'nélkül klmlöclik e szóval: VERO CHRISTO CBRIS'l'US. APVD Joannem.... s igy foly tovább CI mih/ket Ct kilentzedik (ejezetig s az N ív N iij levele elso oldalú n végzód'ik e szóval: FINIS. jllúsik oldalon: Errata. Az Egy Isten hivésére buzditú alábbi költeményt c kö111/v Ji III. fejezete vég éről közleni Í'nlekesnek tartom; a XXIX. szám alatti DEHOR1'Al'IO... czimüvel cgybe/lusonlitrisc, után alig mamd rcn kétség, hogy ez -is Dávid F. 1/Uive : AMANTIBVS VERITATIS DIVINAE ADHORTATIO. Mente pit fratres domino fidissima Ch risto P ectora, dilectaeque animae, quos sanguine fu so I?ilius ipse Dei maleclida a morte redemit, Excelsum Christi Patrem cognoscite VCl'um Vnum illum esse Deum, qui con diclit omnia verbo, Vniusque Dei veri cognoscite Christum Ynigenam, per querq sunt omnia conclitn, vej'qx