Visitatio canonica a Gyulai Plébánián (1715-1993) K é s z í t ette: Kovács József T é ma v e z e tő: dr. Szuromi S z. A n z e l m

Pázmány Péter Katolikus Egyetem Kánonjogi Posztgraduális Intézet Visitatio canonica a Gyulai Plébánián (1715-1993) D o ktori disszertáció K é s z í t ette: Kovács József T é ma v e z e tő: dr. Szuromi S z. A n z e l m B udapest, 2009

2 B E V E Z E T É S A v i s i t a t i o c a n o n i c a a z E g y h á z b a n a p ü s p ö k s z á m á r a a z e g y h á z m e g y e k o r m á n y z á s á n a k l e gősibb m ó d j a. M á r a k e z d e t e k től, d e m é g i n k á b b a k ö z é p k o r t ó l f o g v a t a l á l k o z u n k a z e l l e nőrz é s n e k e z z e l a f o r m á j á v a l, m e l y e t a T r i e n t i Z s i n a t i s m e g e rősített, é p p e n a r e f o r m á c i ó e lőret ö r é s e m i a t t. N e m v e s z t e t t e e l a j e l e n tőségét h a z á n k b a n a t ö r ö k h ó d o l t s á g i d e j é n s e m, a m i k o r a p ü s p ö k n e m l a k h a t o t t h e l y b e n. E z é r t k é n y t e l e n v o l t v i k á r i u s o k a t k i n e v e z n i m a g a h e l y e t t, a k i k a t e r ü l e t e n t a r t ó z k o d t a k, r a j t u k k e r e s z t ü l i r á n y í t o t t a a z e g y h á z m e g y é t. M i n t p é l d á u l S z e g e d e n a z A l s ó v á r o s i f e r e n c e s h á z főnök, a k i r e n d s z e r e s e n j e l e n t é s t t e t t a c s a n á d i p ü s p ö k n e k a z e g y h á z m e g y e á l l a p o t á r ó l. A j e l e n tősége a t ö r ö k a l ó l i f ö l s z a b a d u l á s u t á n i s m e g m a r a d t. A z ó t a i s a főpásztorok foly a m a t o s a n l á t o g a t j á k, a k á r s z e m é l y e s e n, a k á r m e g b í z o t t j a i k á l t a l a p l é b á n i á k a t m e g h a t á r o z o t t i dőközönként. H a a p ü s p ö k m a g a n e m t u d m e n n i, a főesperest bízza m e g, v a g y h e l y n ö k é t a p l é b á n i á k l á t o g a t á s r a. A v i s i t a t i o c a n o n i c a i n t é z m é n y é t m e g e rősítette a C I C ( 1 9 1 7 ), a I I. V a t i k á n i Z s i n a t C h r i s t u s D o m i n u s h a t á r o z a t á n a k 2 3. p o n t j a, v a l a m i n t a C I C k á n o n j a i s. I I. J á n o s P á l p á p a P a s t o r e s G r e g i s s z i n o d u s u t á n i b u z d í t á s á b a n, v a l a m i n t 2 0 0 4 - b e n m e g j e l e n t A p o s t o l o r u m S u c c e s s o r e s k e z d e tű, a püspökök szá m á r a k i a d o t t d i r e k t ó r i u m i s A v i s i t a t i o c a n o n i c a g y a k r a n ö s s z e k a p c s o l ó d i k a b é r m á l á s s z e n t s é g é n e k k i s z o l g á l t a t á s á v a l. T e h á t a b b a n a z é v b e n, a m i k o r b é r m á l á s t ö r t é n t, á l t a l á b a n a p l é b á n i a e l l e nőrz é s e i s l e z a j l i k. A z u t a z á s i k ö r ü l m é n y e k m i a t t a p ü s p ö k t ö b b n a p o t i s e l t ö l t ö t t a p l é b á n i á n, a h o l a p l é b á n o s m e l l e t t a k á p l á n o k a t i s v i z s g á z t a t t a, e l l e nőrizhette, t a l á l k o z o t t a h í v e k k e l, v o l t i dő, a m i k o r m é g a m á s v a l l á s ú l e l k é s z e k e l l e nőrz é s e i s h o z z á t a r t o z o t t. A v i z s g á l a t m e g h a t á r o z o t t k é r d é s s o r a l a p j á n t ö r t é n t. R ö g z í t é s r e k e r ü l t a p ü s p ö k n e v e, l á t o g a t á s é v e, a p l é b á n i a e l h e l y e z k e d é s e a z e g y h á z m e g y é b e n, főesperesség, e s p e r e s s é g. A

3 p l é b á n i a s z é k h e l y é n e k k o r a b e l i n e v e, a z e s e t l e g k o r á b b i e l n e v e z é s e k, a p l é b á n i a j o g á l l á s a, a p l é b á n i a a l a p í t á s á n a k é v e, a z e l ső a n y a k ö n y v e k k e l e t k e z é s é n e k i dőpontja. R ö g z í t e t t é k a t e m p l o m t i t u l u s á t, a t e m p l o m á l l a p o t á t. A k e g y ú r n e v é t, a l a k o s s á g n y e l v é t, s z á m á t, v a l l á s á t, a f í l i á k f ö l s o r o l á s á t, m e g j e l ö l v e, h o g y m i k o r k e r ü l t e k a p l é b á n i a a l á, v a g y ö n á l l ó s u l á s u k l e h e tőségét i s r ö g z í t v e. A t e m e tő á l l a p o t a. A z i s k o l a s z e m l é j e. A h e l y s é g l a k o s a i h o n n a n t e l e p ü l t e k b e é s m i k o r? M i k o r é p í t e t t é k a t e m p l o m o t? E s e t l e g e s k á p o l n á k, s z o b r o k, k e r e s z t e k, r o m o k h e l y e. A v i s i t a t i o c a n o n i c a j e g y zőköny v e i e g y e d ü l á l l ó m ó d o n r ö g z í t i k e g y a d o t t t e l e p ü l é s k e r e s z t m e t s z e t é t, n e m c s a k v a l l á s i t é r e n, h a n e m s z i n t e a z é l e t m i n d e n t e r ü l e t é n. A g y u l a i p l é b á n i a a N a g y v á r a d i P ü s p ö k s é g n e k r é g től f o g v a k i e m e l t p l é b á n i á j a. A z Á r p á d - k o r b a n p l é b á n i a t e m p l o m á t t ö b b s z ö r bővítették. A k ö z é p k o r f o l y a m á n a G y u l a v á r o s a k é t p ü s p ö k s é g t e r ü l e t é n á l l o t t. A F e h é r - K ö r ö s j o b b p a r t j a a N a g y v á r a d i P ü s p ö k s é g h e z t a r t o z o t t, a p l é b á n i a a B é k é s i Főesperesség K ö l e s é r i e s p e r e s s é g t e r ü l e t é n f e k ü d t. I t t v o l t a p l é b á n i a t e m p l o m é s a f e r e n c e s e k k o l o s t o r a i s. K é sőbb a v á r m i a t t a z e s p e r e s s é g k ö z p o n t j a i s G y u l á r a k e r ü l. A b a l p a r t p e d i g a z E g r i P ü s p ö k s é g P a n k o t a i Főesperességéhez tartozott, i t t é p ü l t f e l a G y u l a i v á r é s h e l y e z k e d e t t e l a S z t. E l e k k á p o l n a a k ó r h á z z a l e g y ü t t. 1 4 4 5 - b e n a v á r k á p o l n á j á t M i k l ó s e g r i s e g é d p ü s p ö k s z e n t e l t e f ö l. A p l é b á n i a t e m p l o m S zűz M á r i a t i s z t e l e t é r e v o l t s z e n t e l v e, b ú c s ú j á r ó h e l y v o l t, a h o v á a k ö r n y é k ből s o k a n z a r á n d o k o l t a k. E r ről t a n ú s k o d i k I X. B o n i f á c p á p a b ú c s ú e n g e d é l y e 1 3 9 8 - b ó l. A r e f o r m á c i ó é s a t ö r ö k u r a l o m a l a t t a k a t o l i k u s o k s z á m a n a g y o n m e g f o g y a t k o z o t t. A z 1 6 9 5 - ö s a t ö r ö k u r a l o m a l ó l i f ö l s z a b a d í t á s t k ö v e tően n e m a l a k u l h a t o t t k ö z v e t l e n ü l ú j j á a p l é b á n i a a h á b o r ú s k ö r ü l m é n y e k é s a R á k ó c z i s z a b a d s á g h a r c m i a t t. E z t k ö v e tően i s c s a k t í z é v m ú l v a, m i k o r a z o s z t r á k v á r p a r a n c s n o k s z e m é l y e m e g v á l t o z o t t, t e l e p ü l h e t t e k l e a z e l ső k a t o l i k u s c s a l á d o k

4 G y u l á n, S z a t m á r i J á n o s E l e k l i c e n c i á t u s v e z e t é s é v e l 1 7 1 4 - b e n. P e l sőcz y B á l i n t k a m a r a i i s p á n t ó l m e g k a p t á k a t ö r ö k m e c s e t e t t e m p l o m u l, m e l y e lőtte nagy v a l ó s z í nűséggel a Szt. Elek kápolna v o l t. A C s á k y I m r e v á r a d i p ü s p ö k 1 7 1 5 - b e n m e g a l a p í t o t t a a g y u l a i p l é b á n i á t e l sőként B é k é s m e g y é b e n. H o z z á t a r t o z o t t e k k o r B i h a r é s Z a r á n d m e g y e j ó r é s z e i s. A m e g y e l a k o s s á g a i s n a g y o n g y é r v o l t. A k a t o l i k u s o k i s k i s s z á m b a n v o l t a k m é g e b b e n a z i dőben G y u l á n. E k k o r k é s z í t e t t é k e l a v á r o s e l ső p e c s é t j é t S zűz Mária képével és az 1 7 1 5 - ö s é v s z á m m a l. E l ső ö n á l l ó l e l k i p á s z t o r u k a t 1 7 1 6 - b a n k a p t á k K o v á t s P á l s z e m é l y é b e n. 1 7 1 8 - b a n k a p t a m e g f i z e t s é g k é n t b á r ó H a r r u c k e r n J á n o s G y ö r g y u d v a r i s z á l l í t ó e g é s z B é k é s m e g y é t a z u d v a r t ó l. Ő v o l t a z, a k i n a g y a r á n y ú b e t e l e p í t é s e k e t v é g z e t t a z e g é s z m e g y é b e n í g y G y u l á n i s. 1 7 2 4 - b e n n é m e t a j k ú k a t o l i k u s o k a t t e l e p í t e t t l e M a g y a r G y u l a m e l l e t t, e z z e l m e g a l a p í t o t t a N é m e t G y u l á t. A n é m e t e k l e l k i p á s z t o r i e l l á t á s á r a a z o n b a n n e m h o z t a k l é t r e e g y ú j p l é b á n i á t, h a n e m c s a k e g y k i s k á p o l n á t é p í t e t t e k s z á m u k r a. Ő k i s M a g y a r G y u l a p l é b á n o s á h o z t a r t o z t a k, M a g y a r G y u l á r a j á r t a k s z e n t m i s é r e. N e m s o k á r a, s a j á t k á p l á n t k a p t a k, a k i a z o n b a n a m a g y a r g y u l a i p l é b á n i á n l a k o t t. E z s o k s z o r f e s z ü l t s é g f o r r á s a v o l t. A p l é b á n i a a l a p í t á s á t k ö v e tően n e m s o k á r a l é t r e j ö n a z i s k o l a i s a k á n t o r v e z e t é s é v e l, a k i e g y b e n e l l á t j a a k ö z ö s s é g j e g y zői feladat a i t i s. A v i s i t a t i o c a n o n i c a j e g y zőköny v e i a l a p j á n v é g i g k í s é r h e tő a g y u l a i p l é b á n i a f e j lődése, e g y o l y a n n e m z e t i s é g é b e n é s v a l l á s á b a n ö s s z e t e t t p l é b á n i á é, m e l y n e k h í v e i m a g y a r é s n é m e t a j k ú a k, a h o l a r e f o r m á t u s o k, v a l a m i n t a r o m á n o r t o d o x h í v e k i s n a g y o b b s z á m b a n v a n n a k. A h í vő k ö z ö s s é g e t t ö b b c s a p á s i s é r t e a z i t t t ö l t ö t t h á r o m é v s z á z a d a l a t t. A X V I I I. s z á z a d b a n t ö b b p e s t i s j á r v á n y, s z i n t e m e g f e l e z t e a h í v e k s z á m á t, e z é r t ú j a b b b e t e l e p í t é s e k r e i s s z ü k s é g v o l t. R u t h e n i J á n o s p l é b á n o s a p e s t i s e s b e t e g e k

5 l e l k i p á s z t o r i e l l á t á s a k ö z b e n m a g a i s m e g k a p t a a b e t e g s é g e t é s é l e t é t v e s z t e t t e. A X I X. s z á z a d e l e j é n a v á r o s l e é g e t t t e m p l o m a i v a l, a p l é b á n i a é p ü l e t é v e l e g y ü t t. E b b e n a s z á z a d b a n G ö n d ö c s B e n e d e k a p á t d ö n tően m e g h a t á r o z t a a v á r o s p o l g á r i a r c u l a t á n a k k i a l a k í t á s á t. A X X. S z á z a d k é t h á b o r ú j a i s j e l e n tős á l d o z a t o t k ö v e t e l t a h í v e k k ö r é b e n. A s z á z a d e l ső f e l é b e n ö s s z e s e n 2 5 é v i G y u l á n v a l ó s z o l g á l a t á v a l b á r ó A p o r V i l m o s t e v é k e n y k e d e t t a h í v e k k ö r é b e n. A t r i a n o n i b é k e s z e r ződés k ö v e t k e z t é b e n a p l é b á n i a i s e l s z a k a d t a z e g y h á z m e g y e k ö z p o n t j á t ó l, é s h e l y n ö k i r á n y í t o t t a a z i t t m a r a d t r é s z e k e t. R ö v i d i d e i g G y u l a v o l t a h e l y n ö k s é g k ö z p o n t j a. A m á s o d i k v i l á g h á b o r ú t k ö v e tően m á l e n y k í j r o b o t r a h u r c o l t á k a n é m e t s z á r m a z á s ú k a t o l i k u s h í v e k m i n t e g y ö t s z á z fős csoportját. M e g k e l l e t t t a p a s z t a l n i a a h í v e k n e k a z i s k o l á j u k á l l a m o s í t á s á t 1 9 5 0 - b e n é s a z i n g a t l a n o k e l v é t e l é t, é s a z e g y h á z i é l e t b e s zűkítését a k o m m u n i s t a h a t a l o m n y o m á s á r a. 1 9 5 0 - től a m i n d e n k o r i c s a n á d i p ü s p ö k k o r m á n y o z t a a N a g y v á r a d i E g y h á z m e g y e M a g y a r o r s z á g r a e ső részé t. A r e n s z e r v á l t á s t k ö v e tően a z e g y h á z k ö z s é g v i s s z a k a p t a i n g a t l a n a i t é s m o s t m á r n e m a z e g y h á z k ö z s é g, h a n e m a M a g y a r K a t o l i k u s P ü s p ö k i K a r d ö n t é s e a l a p j á n a z e g y h á z m e g y e ú j b ó l m e g i n d í t h a t t a a z e g y h á z i o k t a t á s i i n t é z m é n y e i t, ó v o d á t ó l a g i m n á z i u m i g b e z á r ó l a g. 1 9 9 3 - b a n I I. J á n o s P á l p á p a a H u n g a r o r u m G e n s m o t u p r o p r i o j á v a l m ó d o s í t o t t a a m a g y a r o r s z á g i e g y h á z m e g y é k h a t á r a i t. Í g y a g y u l a i p l é b á n i a a S z e g e d - C s a n á d i E g y h á z m e g y e r é s z e l e t t. A v i s i t a t i o c a n o n i c a, m i n t a p ü s p ö k e g y i k l e g s ú l y o s a b b k ö t e l e z e t t s é g e a m a i f e l g y o r s u l t k o r b a n l e g i n k á b b a l k a l m a s e s z k ö z e a z e v a n g é l i u m t e r j e s z t é s é n e k. A p á s z t o r i l á t o g a t á s s o r á n a p ü s p ö k s z e m é l y é b e n, K r i s z t u s k e r e s i f ö l, l á t o g a t j a m e g a z ő n é p é t. A l á t o g a t á s s o r á n a s z e m é l y e s t a l á l k o z á s r a k e l l a p ü s p ö k n e k a h a n g s ú l y t f e k t e t n i, a z a d m i n i s z t r á c i ó s e l l e nőrz é s t a d j a á t m u n k a t á r s a i n a k. É p p e n e z é r t d o l g o z a t u n k b a n n e m

6 p u s z t á n a r r a k e r e s s ü k a v á l a s z t, h o g y m i k é n t a l a k u l t a z á l t a l u n k v i z s g á l t p l é b á n i a é l e t e a m e g j e l ö l t i dőszakban, a v i z i t á c i ó s j e g y zőköny v e k é s a k o r t á r s k á n o n i e lőírások t ü k r é b e n ; h a n e m a r r a a k é r d é s r e i s, h o g y m i l y e n t e r e, s z e r e p e é s j e l e n tősége v a n a k a t o l i k u s e g y h á z i n t é z m é n y e s é l e t é b e n a h a t á l y o s l a t i n j o g á l t a l e lőírt kánoni látogatásoknak. K ö s z ö n e t e t m o n d o k d d r. S z u r o m i S z a b o l c s A n z e l m O P r a e m. e l n ö k ú r n a k a d o l g o z a t m e g í r á s á h o z n y ú j t o t t ú t m u t a t á s á é r t. V a l a m i n t d r. B í r ó J u d i t n a k, H a l á s z H e l g á n a k, d r. T h o r d a y A t t i l á n a k, d r. T a k á c s I s t v á n n a k, d r. M a r t o s L. B a l á z s n a k é s d r. A l á c s i E r v i n n e k a z i d e g e n n y e l vű s z ö v e g e k f o r d í t á s á é r t. N a g y Á d á m I I. é v e s k i s p a p n a k a s z á m í t ó g é p e s s e g í t s é g é é r t.

7 B E V E Z E T É S...................................................................... 2 T a r t a l o m j e g y z é k............................................................... 7 F o r r á s o k é s s z a k i r o d a l o m................................................... 9 I. V I S I T A T I O C A N O N I C A A Z E G Y H Á Z B A N................................ 3 4 1. A z e l ső évez r e d g y a k o r l a t a..................................... 3 4 1. 1. Ú j s z ö v e t s é g i e lőzmén y e k.................................. 3 4 1. 2. A k e z d e t i s z e r v e ződések................................... 3 4 1. 3. A z e z r e d f o r d u l ó g y a k o r l a t a................................ 3 5 1. 4. A D e c r e t u m G r a t i a n i........................................ 3 6 1. 5. A d e k r e t á l i s i r o d a l o m....................................... 3 9 2. A k ö z é p k o r i e g y h á z l á t o g a t á s o k M a g y a r o r s z á g o n......... 4 3 3. A T r i e n t i Z s i n a t h a t á r o z a t a i a v i s i t a t i o c a n o n i c a - r ó l... 4 5 4. A t ö r ö k h ó d o l t s á g i d e j é n e k e g y h á z l á t o g a t á s a i............. 4 9 5. A z ú j r a t e l e p í t e t t p l é b á n i á k e l ső püspöki lát o g a t á s a..... 5 3 6. A X I X. s z á z a d p l é b á n i a l á t o g a t á s a i........................... 5 8 7. A C I C ( 1 9 1 7 ) a v i s i t a t i o r ó l...................................... 6 0 8. A h a t á l y o s C I C h á r o m k á n o n j a ( 3 9 6-3 9 8 )................... 6 4 I I. A G Y U L A I P L É B Á N I A K Ö Z É P K O R I T Ö R T É N E T E A F O R R Á S O K T Ü K R É B E N..................................................................... 7 3 1. G y u l a e l ső oklevéli említése................................... 7 3 2. A p l é b á n i a e l ső oklevéli em l í t é s e............................. 7 4 3. K ö z é p k o r i g y u l a i p l é b á n o s o k................................... 7 5 4. A g y u l a i p l é b á n i a b i r t o k v i s z o n y a i............................ 8 0 5. S z e r z e t e s s é g a k ö z é p k o r i G y u l á n.............................. 8 1 5. 1 F e r e n c e s e k...................................................... 8 1 5. 2 B e g i n á k.......................................................... 8 5 6. A k ö z é p k o r i g y u l a i t e m p l o m o k................................. 8 5 6. 1 A p l é b á n i a t e m p l o m S zűz Mária tisztelet é r e............ 8 5 6. 2 K á p o l n a S zűz Mária menny b e m e n e t e l é n e k t i s z t...... 8 7 6. 3 A f e r e n c e s e k t e m p l o m a S zűz Mária tisztelet é r e...... 8 8 6. 4 A v á r k á p o l n a a z a p o s t o l o k t i s z t e l e t é r e.................. 9 0 6. 5 A z i s p o t á l y k á p o l n á j a S z e n t E l e k t i s z t e l e t é r e......... 9 1 6. 6 K á p o l n a S z e n t M i k l ó s t i s z t e l e t é r e........................ 9 1 6. 7 K á p o l n a S z e n t M ó r i c t i s z t e l e t é r e......................... 9 1 7. A p l é b á n i a é p ü l e t e................................................ 9 2 8. P l é b á n i a i i s k o l a a k ö z é p k o r b a n................................ 9 2 9. A p l é b á n i a t e m e tője............................................... 9 3 1 0. V a l l á s g y a k o r l á s................................................... 9 3

8 I I I. A G Y U L A I K A T O L I K U S O K A R E F O R M Á C I Ó É S A T Ö R Ö K H Ó D O L T S Á G I D E J É N.......................................................... 9 5 1. A r e f o r m á c i ó m e g j e l e n é s e a v á r o s b a n........................ 9 5 2. A r e f o r m á c i ó t é r h ó d í t á s a........................................ 9 5 3. A t ö r ö k h ó d o l t s á g k o r a........................................... 9 6 I V. A G Y U L A I P L É B Á N I A A X V I I I. S Z Á Z A D B A N....................... 9 8 1. A t ö r ö k u r a l o m a l ó l i f e l s z a b a d u l á s k o r a.................... 9 8 2. A z e l ső kat o l i k u s m a g y a r t e l e p e s e k m e g é r k e z é s e......... 9 9 3. A p l é b á n i a p ü s p ö k i m e g a l a p í t á s a.............................. 9 9 4. H a r r u c k e r n J á n o s G y ö r g y b i r t o k a............................ 1 0 0 5. A n é m e t a j k ú k a t o l i k u s o k m e g é r k e z é s e...................... 1 0 4 6. A z ú j r a t e l e p í t é s u t á n i e l ső és második templom......... 1 0 4 7. A h a r m a d i k p l é b á n i a t e m p l o m é p í t é s e....................... 1 0 5 8. T o v á b b i k á p o l n á k é p í t é s e...................................... 1 0 7 9. A h í v e k l e l k i g o n d o z á s a........................................ 1 0 8 1 0. A k a t o l i k u s i s k o l a m e g s z e r v e z é s e.......................... 1 0 9 1 1. A z e l ső visitat i o c a n o n i c a.................................... 1 1 0 1 2. A t o v á b b i e g y h á z l á t o g a t á s o k a s z á z a d f o l y a m á n....... 1 1 0 V. A X I X. S Z Á Z A D A Z E G Y H Á Z L Á T O G A T Á S O K T Ü K R É B E N.......... 1 1 2 1. A t e m p l o m é s p l é b á n i a k e g y u r a s á g a......................... 1 1 4 2. A p l é b á n o s é s a k á p l á n e l l á t á s a.............................. 1 1 4 3. K á n t o r o k é s t a n í t ó k.............................................. 1 1 7 4. A h í v e k s z á m a..................................................... 1 1 8 5. T r a g é d i á k a p l é b á n i a é l e t é b e n................................ 1 1 8 7. Ü n n e p e k............................................................. 1 2 0 8. K i e m e l k e dő lelkipásztorok..................................... 1 2 3 9. A j ó z s e f v á r o s i t e m p l o m é p í t é s................................. 1 2 5 V I. A F E L G Y O R S U L T X X. S Z Á Z A D....................................... 1 2 7 1. K a t o l i k u s g i m n á z i u m............................................ 1 2 7 2. A z I. v i l á g h á b o r ú h a t á s a........................................ 1 2 9 3. A N a g y v á r a d i E g y h á z m e g y e s z é t s z a k í t á s a................. 1 3 1 4. A p o r V i l m o s g y u l a i p l é b á n o s s á g a............................ 1 3 3 5. A I I. v i l á g h á b o r ú................................................. 1 4 3 6. M á l e n y k i j r o b o t................................................ 1 4 5 7. A k o m m u n i s t a d i k t a t ú r a é v e i.................................. 1 4 6 8. A N a g y v á r a d i E g y h á z m e g y e h a t á r m ó d o s í t á s a............. 1 6 5 K o n k l ú z i ó.................................................................... 1 6 7 M e l l é k l e t e k.................................................................. 1 7 7 S u m m a r y...................................................................... 1 9 8

9 F O R R Á S O K É S S Z A K I R O D A L O M F O R R Á S O K E g y h á z i l e v é l t á r a k S z e g e d - C s a n á d i E g y h á z m e g y e i L e v é l t á r P l é b á n i a i L e v é l t á r, G y u l a - H i s t o r i a D o m u s, G y u l a I. P r o t o c o l l u m P u b l i c o D i o e c e s a n o E c c l e s i a s t i c u m a b A n n o 1 7 6 3 u s q u e A n n u m 1 7 7 8. - P r o t o c o l l u m P u b l i c o E c c l e s i a s t i c u m i n d e a b A n n o 1 8 0 0. u s q u e a b A n n o i n c l u s i v e - P r o t o c o l l u m D i o e c e s a n u m e t p r i v a t u m E c c l e s i a e P a r o c h i á l i s G y u l e n s i s e t a n n o D o m i n i 1 7 7 8 u s q u e 1 8 2 2 i n c l u s i v e - P r o t o c o l l u m D i o e c e s a n u m i n c o a t u m 1 8 4 4. - P r o t o c o l l u m D i o e c e s a n u m e t P r o t o c o l l u m E c c l e s i a e P a r o c h i a l i s G e r m. O p p i d o r u m G y u l a e a b A n n o 1 8 2 0 u s q u e i n c l u s i v e - P r o t o c o l l u m P u b l i c o E c c l e s i a s t i c u m i n d e a b A n n o 1 7 7 9 u s q u e a b A n n u m 1 7 9 9 i n c l u s i v e V i s i t a t i o C a n o n i c a G y u l a e a n n i s 1 8 1 6, 1 8 2 4, 1 8 2 9. S z ó t á r a k, l e x i k o n o k, k o m m e n t á r o k B A R T A L, A., G l o s s a r i u m m e d i a e e t i n f i m a e l a t i n i t a t i s r e g n i H u n g a r i a e, B u d a p e s t i n i 1 9 0 1. P I N T O, P. V. ( a c u r a d i ), C o m m e n t o a l C o d i c e d i D i r i t t o C a n o n i c o, C i t t à d e l V a t i c a n o 2 0 0 1. 2 E n h i r i d i o n s y m b o l o r u m d e f i n i t i o n u m e t d e c l a r a t i o n u m d e r e b u s f i d e i e t m o r u m, H e r d e r 1 9 6 8. D i c t i o n n a i r e d e D r o i t C a n o n i q u e I - V I ( d i r. R. N A Z ), P a r i s 1 9 6 5.

1 0 E R DŐ, P., L a t i m - m a g y a r e g y h á z j o g i k i s s z ó t á r, ( S t u d i a t h e o l o g i c a B u d e p e s t i n e n s i a 6. ) B u d a p e s t 1 9 9 6. E x e g e t i c a l C o m m e n t a r y o n t h e C o d e o f C a n o n L a w e d i t e d b y M A R Z O A, Á., M I R A S, J., a n d R O D R I G U E Z - O C A Ñ A, R., V o l u m e I I / 2. W i l s o n & L a f l e u r, M o n t r e a l, C a n a d a, a n d M i d w e s t T h e o l o g i c a l F o r u m, C h i c a g o, I l l i n o i s, 2 0 0 4 K a t o l i k u s L e x i k o n, ( s z e r k. ) B A N G H A, B., B u d a p e s t 1 9 3 2. L e x i k o n f ü r K i r c h e n - u n d S t a a t s k i r c h e n r e c h t B a n d 3 N Z h e r a u s g e e b e n v o n C A M P E N H A U S E N, A. v. F., R I E D E L - S P A N G E N B E R G E R, I., P. S E B O T T, R., S J u n t e r M i t a r b e i t v o n G A N S T E R, M., u n d H A L L E R M A N N, H., 2 0 0 4, S C H Ö N I N G H, F., P a d e r b o r n - M ü n c h e n - W i e n - Z ü r i c h N A G Y, J., H i e r o l e x i c o n p o l y m a t h i c u m h u n g a r i c o - l a t i n o ( L a t i n - m a g y a r k ö z t a n u l a t o s e g y h á z i műszótár), Szombat h e l y 1 8 4 5. N e w C o m m e n t a r y o n T h e C o d e o f C a n o n L a w c o m m i s s i o n e d b y T h e C a n o n L a w S o c i e t y o f A m e r i c a, e d i t e d b y B E A L, J. P., C O R I D E N, J. A., G R E E N T. J., P a u l i s t P r e s s, N e w Y o r k, N. X. / M a h w a h, N. J. K o r a i m a g y a r t ö r t é n e t i l e x i k o n, 9-1 4. s z á z a d, ( Főszerk.) K R I S T Ó, G Y., B u d a p e s t 1 9 9 4. R Á C Z, I., G l o s s a r i u m. L a t i n - m a g y a r s z ó j e g y z é k a c a n o n i c a v i s i t a t i o é s a r é g i l a t i n n y e l vű o k m á n y o k f o r d í t á s á h o z, M i s k o l c 1 9 9 8. S Z A M O T A, I. - Z O L N A I, G Y., M a g y a r o k l e v é l - s z ó t á r, B u d a p e s t 1 9 0 2. W I L D N E R, D., O r t s l e x i k o n d e r e h e m a l i g e n G e b i e t e d e s h i s t o r i s c h e n U n g a r n s I - I I, A t ö r t é n e l m i M a g y a r o r s z á g e g y k o r i t e r ü l e t e i n e k h e l y n é v t á r a I - I I, ( V e r l a g U n g a r i s c h e s I n s t i t u t ) M ü n c h e n 1 9 9 6, 1 9 9 8. T o v á b b i f o r r á s o k é s ö s s z e g ző mű v e k A B é k é s v á r m e g y e i R é g é s z e t i é s Művelődéstörténet i T á r s u l a t é v k ö n y v e X V, ( s z e r k. K A R Á C S O N Y I J., ) G y u l a 1 8 9 1. A c s a n á d i e g y h á z m e g y e p a p s á g á n a k n é v t á r a 1 9 6 1, S z e g e d, 1 9 6 1. A g y u l a i r ó m a i k a t o l i k u s p l é b á n i a é v k ö n y v e 2 0 0 0, ( s z e r k. ) K O V Á C S, J. - M E R É N Y I, M. G., G y u l a 1 9 9 9.

1 1 A g y u l a i r ó m a i k a t o l i k u s p l é b á n i a é v k ö n y v e 2 0 0 5, ( s z e r k. ) K O V Á C S, J., G y u l a 2 0 0 5. A G y u l á n B é k é s v á r m e g y e s z é k h e l y é n 1 9 2 4. é v i a u g u s z t u s 1 5., 1 6. é s 1 7. n a p j a i n v é g b e m e n t I I I. a l f ö l d i k a t o l i k u s n a g g yűlés e m l é k k ö n y v e, ( s z e r k. ) A P O R, V. - M E G Y E S Y, Á. G y u l a 1 9 2 5. A h é t k ö z n a p o k h i s t o r i k u m a, ( s z e r k. ) D U S N O K I - D R A S K O V I C H, J. - E R D É S Z, Á., G y u l a 1 9 9 7. A k á n o n j o g é s a n é p i j o g s z o k á s a l a k u l á s a a 1 8-1 9. s z á z a d b a n a z e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek a l a p j á n, i n M o r z s á k, T a n u l m á n y o k K i s b á n E s z t e r t i s z t e l e t é r e, ( s z e r k. ) K U T I, K., B u d a p r s t 1 9 9 7. A K ö r ö s - T i s z a - M a r o s - k ö z t e l e p ü l é s e i a k ö z é p k o r b a n, ( s z e r k. ) B L A Z O V I C H, L. S z e g e d 1 9 9 6. A K ö r ö s v i d é k é s a K ö r ö s - T i s z a - M a r o s - k ö z t e l e p ü l é s e i n e k n é p e s s é g e a X I X. s z á z a d b a n. A n é p e s s é g s z á m a, v a l l á s a s z e r i n t i ö s s z e t é t e l e é s e g y é b a d a t a i a N a g y v á r a d i -, C s a n á d i -, E g r i - é s V á c i E g y h á z m e g y e n é v k ö n y v e i b e n 1 7 7 5-1 9 1 6. I - V I. ( S z e r k. ) Z A L A I, G Y., C s o r v á s 1 9 9 9. A I I. V a t i k á n i Z s i n a t t a n í t á s a, ( s z e r k. ) C S E R H Á T I. J. - F Á B I Á N, Á., B u d a p e s t 1 9 8 6. A N a g y v á r a d i e g y h á z m e g y e t ö r t é n e l m i s e m a t i z m u s a, N a g y v á r a d 2 0 0 3. A p o r V i l m o s G y u l á n ( v á l o g a t o t t d o k u m e n t u m o k ) ( s z e r k. ) E R D M A N N G Y. - M E R É N Y I - M E T Z G E R, G., G y u l a 2 0 0 0. A p o s t o l o r u m s u c c e s s o r e s, 2 0 0 4. f e b r u á r 2 2. h t t p : / / w w w. v a t i c a n. v a / r o m a n _ c u r i a / c o n g r e g a t i o n s / c b i s h o p s / d o c u m e n t s / r c _ c o n _ c b i s h o p s _ d o c _ 2 0 0 4 0 2 2 2 _ a p o s t o l o r u m - s u c c e s s o r e s _ e n. h t m l A s z e g e d - c s a n á d i e g y h á z m e g y e n é v t á r a 1 9 9 8, S z e g e d 1 9 9 8. A S z e g e d - C s a n á d i E g y h á z m e g y e N é v t á r a 2 0 0 0, S z e g e d 2 0 0 0. A t ö r ö k k iűzése a K ö r ö s - m a r o s k ö z é ről 1 6 8 6-1 6 9 5, ( s z e r k. ) S Z I T A, L., G y u l a 1 9 9 5. A z E g y h á z i T ö r v é n y k ö n y v. A C o d e x i u r i s c a n o n i c i h i v a t a l o s l a t i n s z ö v e g e m a g y a r f o r d í t á s s a l é s m a g y a r á z a t t a l, s z e r k., f o r d. é s a m a g y. E R DŐ P., Budapest 2001.

1 2 A z i m a ó r á k l i t u r g i á j a, I - I V. B u d a p e s t 1 9 9 1. B Á N K, J., K á n o n j o g I - I I. B u d a p e s t 1 9 6 0. B E K E, M., P á z m á n y P é t e r e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei ( 1 6 1 6-1 6 3 7 ) B u d a p e s t 1 9 9 4. B é k é s m e g y e P e s t y F r i g y e s h e l y n é v g y ü j t e m é n y é b e n, ( s z e r k. ) J A N K O V I C H, B. D., B é k é s c s a b a 1 9 8 3. B é k é s m e g y e i R é g é s z e t i é s Művelődéstörténet i T á r s u l a t é v k ö n y v e, I - X V I I, G y u l a 1 8 7 5-1 8 9 3. B É L, M., B é k é s v á r m e g y e l e í r á s a, G y u l a 1 9 8 3. B I E L E K, G., K a t o l i k u s o k, i n A művelődés é v s z á z a d a i B é k é s c s a b á n, B é k é s c s a b a 1 9 9 8. B L A Z O V I C H, L., V á r o s o k a z A l f ö l d ö n a 1 4. 1 6. s z á z a d b a n S z e g e d 2 0 0 2. B U C K O, V., R e f o r m n e h n u t i e v a r c h i b i s k u p s t v e o s t r i h o m s k o m d o r. 1 5 6 4, B r a t i s l a v a 1 9 3 9. B U N Y I T A Y, V., A v á r a d i p ü s p ö k s é g t ö r t é n e t e, I - I I I. N a g y v á r a d 1 8 8 3. B U N Y I T A Y, V. - M Á L N Á S I, Ö., A v á r a d i p ü s p ö k ö k, S z á műzetés s a z ú j r a a l a p í t á s k o r á b a n ( 1 5 6 6-1 7 8 0 ), D e b r e c e n 1 9 3 5. B U Z Á S, J., K a n o n i s c h e V i s i t a t i o n e n d e r D i ö z e s e R a a b a u s d e m 1 7. J a r h u n d e r t, E i s e n s t a d t 1 9 6 6. B U Z Á S, J., K a n o n i s c h e V i s i t a t i o n e n d e r D i ö z e s e R a a b a u s d e m 1 7. J a r h u n d e r t, I I. E i s e n s t a d t 1 9 6 7. B U Z Á S, J., K a n o n i s c h e V i s i t a t i o n e n d e r D i ö z e s e R a a b a u s d e m 1 7. J a r h u n d e r t, I I I. E i s e n s t a d t 1 9 6 8. B U Z Á S, J., K a n o n i s c h e V i s i t a t i o n e n d e r D i ö z e s e R a a b a u s d e m 1 7. J a r h u n d e r t, I V. E i s e n s t a d t 1 9 6 9. B U Z Á S, J., K a n o n i s c h e V i s i t a t i o n 1 7 5 7 S ü d b u r g e l l a n d, E i s e n s t a d t 1 9 8 2. B U Z Á S, J., V i s i t a t i o n e s C a n o n i c a e, ( A G yő r i P ü s p ö k i L e v é l t á r a l a p l e l t á r á n a k r é s z l e t e, 3. t é t e l s z á m 1 3 p p. ( k é z i r a t )

1 3 C a n o n e s e t d e c r e t a s a c r o s a n c t i c o n c i l i i T r i d e n t i n i, L i p s i a e, 1 8 5 2. C E V I N S, M - M., A z E g y h á z a k é ső-középkori m a g y a r v á r o s o k b a n, B u d a p e s t 2 0 0 3. C o d e x i u s r i s c a n o n i c i, R a t i s b o n a e 1 9 1 9. C O N G R E G A T I O P R O E P I S C O P I S, D i r e c t o r i u m, E c c l e s i a e i m a g o 1 6 6-1 7 0 ( 1 9 7 3. I I. 2 2. ; L e g e s V. 6 5 1 6-6 5 1 7 ). C O U L E T, N., L e s v i s i t e s p a s t o r a l e s ( T y p o l o g i e d e s s o u r c e s d u m o y e n a g e o c c i d e n t a l 2 3 ), T u r n h o u t 1 9 7 7. C o r p u s I u r i s C a n o n i c i ( s z e r k. ) F R I E D B E R G, A., L i p s i a e 1 8 7 9-1 8 8 1. C o r p u s I u r i s H u n g a r i c i, M a g y a r T ö r v é n y t á r 1 0 0 0-1 8 9 5, B u d a p e s t 1 8 9 9-1 9 0 5. C s a n á d e g y h á z m e g y e j u n i l e u m i é v k ö n y v e 1 9 8 0, S z e g e d, 1 9 8 0. C S I P E K, A., B é k é s m e g y e é l e t e a X V I. S z á z a d b a n, B é k é s c s a b a 1 9 7 6. D e p o r t á l á s, k é n y s z e r m u n k a. B é k é s i é s c s a n á d i n é m e t e k s z o v j e t m u n k a t á b o r o k b a n. ( s z e r k. ) E R D M A N N, G Y. ) G y u l a 1 9 9 0. D O M I N G O, J. A., S z e r z e t e s e j o g, B u d a p e s t. 1 9 9 9. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 1. K a l o c s a i Főegyházmegye, Budapest 1994, 1998. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 2. V á c i E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 7. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 3. S z é k e s f e h é r v á r i E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 7. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 4. V e s z p r é m i E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 7. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 5. E g r i Főegyházmegye, Budapest 1998. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 6. G yőri E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 8. D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 7. P é c s i E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 9.

1 4 D Ó K A, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 8. S z o m b a t h e l y i E g y h á z m e g y e, B u d a p e s t 1 9 9 9. D Ó K A, K., S e g é d a n y a g a z e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek f e l d o l g o z á s á h o z. Ú j M a g y a r K ö z p o n t i L e v é l t á r. B u d a p e s t 1 9 9 1, M O L 1 9 9 3. D Ó K A, K., A z e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek f o r r á s é r t é k e a s z é k e s f e h é r v á r i p ü s p ö k s é g d o k u m e n t u m a i a l a p j á n ( 1 7 7 8-1 8 6 8 ), i n M a g y a r E g y h á z t ö r t é n e t i V á z l a t o k, 1 9 9 3 / 1-2. D U S N O K I - D R A S K O V I C H, J., N y i t o t t m ú l t, T a n u l m á n y o k, t ö r e d é k e k G y u l á r ó l, B é k é s m e g y é ről é s a f o r d í t o t t v i l á g r ó l, G y u l a 2 0 0 0. E C S E D Y, G. G y u l á n a k p o l g á r i é s e g y h á z i á l l a p o t j a a r é g i b b s ú j a b b i dőkben, Gyu l a, 1 9 3 2. E R DŐ, P., ( s z e r k. ) A z ó k e r s z t é n y k o r e g y h á z f e g y e l m e a z e l ső n é g y s z á z a d b a n ( Ó k e r e s z t é n y í r ó k 5 ), B u d a p e s t 1 9 8 3. E R DŐ, P., Egyházjog, Budapest 2005. 4 E M B E R, G Y., A z ú j r a t e l e p ü lő B é k é s m e g y e e l ső ö s s z e í r á s a i 1 7 1 5-1 7 3 0, B é k é s c s a b a 1 9 7 7. K. F Á B I Á N, I., A V á r a d i R e g e s t r u m h e l y n e v e i ( S z e g e d i K ö z é p k o r t ö r t é n e t i K ö n y v t á r 1 3. ), S z e g e d 1 9 9 7. F U C H S, F. X., V i s i t a t i o n a l i a s t a t u t a g e n e r a l i a ( i n u s u m p a r o c h o r u m d i o e c e s i s N i t r i e n s i s ), T y r n a v i a e 1 8 0 4. G A L C S I K, Z S., A s z é c s é n y i e v a n g é l i k u s e g y h á z k ö z s é g c a n o n i c a v i s i t a t i o j a 1 9 2 8 - b a n, i n M E V 1 0 ( 1-2 ). G L Ü C K, J., A h a j d a n i n a g y v á r a d i e g y h á z m e g y e d o k u m e n t u m a i ( 1 6 9 2-1 8 4 6 ), i n M E T E M 1 1 ( 1 9 9 9 ) 1-2. G ö n d ö c s B e n e d e k m u n k á s s á g a, ( s z e r k. ) J Á R O L I, J., G y u l a, 1 9 9 8. G Y Ö R F F Y, G Y., A z Á r p á d - k o r i M a g y a r o r s z á g t ö r t é n e t i f ö l d r a j z a I, A - C S, B u d a p e s t 1 9 6 3. G y u l a i K a t o l i k u s T u d ó s í t ó 5. é f v. 2. s z. G y u l a 2 0 0 1. H A Á N, L., D i p l o m a t a r i u m B é k e s s i e n s e, P a t i n i 1 8 7 0. H A Á N, L. - Z S I L I N S Z K Y, M., B é k é s m e g y e i o k l e v é l t á r, B u d a p e s t 1 8 7 7.

1 5 H Á Z I, J., D i e k a n o n i s c h e V i s i t a t i o n d e s S t e f a n K a z ó A r c h i d i a k o n v o n E i s e n b u r g / V a s v á r i n B u r g e l l a n d T e i l d e s K o m i t a t e s E i s e n b u r g i n d e n J a h r e n 1 6 9 7-1 6 9 8, E i s e n s t a d t 1 9 5 8. H E G E DŰS, A., - T Ó T H, K., E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k a t a l ó g u s a 9. E s z t e r g o m i Főegyházmegye I.II.III. IV., Esztergom 2 0 0 0. H O L L, B., A v á c i p ü s p ö k i e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek p r o t e s t á n s v o n a t k o z á s ú b e j e g y z é s e i a 1 8. s z á z a d b a n, B u d a p e s t 2 0 0 4. H U S Z Á R, E., A z e g y h á z m e g y e l á t o g a t á s a, i n H i t t u d o m á n y i f o l y ó i r a t, 1 9 0 9, 1 9 1 0. I M P L O M, J., O l v a s ó k ö n y v B é k é s m e g y e t ö r t é n e t é h e z I I, 1 6 9 5-1 8 4, B é k é s c s a b a 1 9 7 1. I M P L O M, J., G y u l a v á r o s t ö r t é n e t e s z e m e l v é n y e k b e n I, 1 3 1 3-1 6 9 5, ( G y u l a i F ü z e t e k 5. ) G y u l a 1 9 6 1. I m p l o m J ó z s e f ö s s z e g yűjtött k i s e b b í r á s a i ( s z e r k. ) D U S N O K I, J., G y u l a 1 9 9 1. J A N K O V I C H, B. D., A g y u l a - t ö r ö k z u g i t e m p l o m f e l t á r á s a, i n. : B é k é s i É l e t 1 7 / 4 ( 1 9 8 2 ) 4 1 5-4 2 7 K A R Á C S O N Y I, J., B é k é s v á r m e g y e t ö r t é n e t e, I - I I I. G y u l a 1 8 9 6. K A R Á C S O N Y I, J., S z t. F e r e n c r e n d j é n e k t ö r t é n e t e M a g y a r o r s z á g o n 1 7 1 1 - i g, I - I I., B u d a p e s t 1 9 2 3. K a r á c s o n y i J á n o s é l e t e é s m u n k á s s á g a, ( s z e r k. ) P e t r ó c z k i, Z., G y u l a 2 0 0 8. K a r á c s o n y i J á n o s t a n u l m á n y a i G y u l a t ö r t é n e t é ből, ( s z e r k. ) K E R E S K É N Y I N É C S E H, E., ( G y u l a i F ü z e t e k 1. ) G y u l a 1 9 9 0. K a r á c s o n y i J á n o s K a t o l i k u s G i m n á z i u m j u b i l e u m i é v k ö n y v e 1 9 0 3-2 0 0 3, ( s z e r k. ) M E R É N Y I, M. G. - P E T R Ó C Z K I, Z., G y u l a 2 0 0 3. K a t o l i k u s e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek 1 6-1 7. s z á z a d. ( M i l l e n n i u m i M a g y a r T ö r t é n e l e m, F o r r á s o k, s o r o z a t s z e r k e s z tő: B E N D A, G Y., B E R T É N Y I, I., P O T Ó, J., ) ( S z e r k. a z e lőszót é s a j e g y z e t e k e t í r t a T O M I S A, I. ), B u d a p e s t 2 0 0 2. K Á L D Y - N A G Y, G Y., A g y u l a i s z a n d z s á k 1 5 6 7. é s 1 5 7 9. é v i ö s s z e í r á s a, B é k é s c s a b a 1 9 8 2.

1 6 K I S S, M., A v i s i t a t i o k j e l e n tősége, f o r r á s é r t é k e, i n Ú j M a g y a r K ö z p o n t i L e v é l t á r 1 9 8 9. K O L L Á N Y I, F., V i s i t a t i o C a p i t u l i S t r i g o n i e n s i s a n n o 1 3 9 7, i n T ö r t é n e l m i T á r, 1 9 0 1. K O L L Á N Y I, F., K é p e k a m a g y a r h i t ú j í t á s i d e j é ből, i n M a g y a r S i o n, 1 8 9 1. K Ó S A, L., A g y u l a i r e f o r m á t u s e g y h á z t ö r t é n e t e, ( G y u l a i F ü z e t e k 7. ), G y u l a 1 9 9 4. K O V Á C S, J., A g y u l a i r ó m a i k a t o l i k u s e s p e r e s k e r ü l e t t ö r t é n e t e, G y u l a 2 0 0 1. K Ö R M E N D Y J. - K Ö R M E N D Y K., A n n a t e e r e g n o H u n g a r i a e p r o v e n i e n t e s i n A r c h i v o V a t i c a n o 1 4 2 1-1 5 3 6. B u d a p e s t 1 9 9 0. K R I S T Ó, G Y., O l v a s ó k ö n y v B é k é s m e g y e t ö r t é n e t é h e z I, a h o n f o g l a l á s t ó l 1 7 1 5 - i g, B é k é s c s a b a 1 9 6 7. K R I S T Ó, G Y., B é k é s m e g y e a h o n f o g l a l á s t ó l a t ö r ö k v i l á g v é g é i g, N y o l c s z á z e s z t e n dő a f o r r á s o k t ü k r é b e n, B é k é s c s a b a 1 9 8 1. K U M I N E T Z, G., M e g f o n t o l á s o k a p ü s p ö k ö k l e l k i p á s z t o r i l á t o g a t á s á r ó l, i n. K á n o n j o g, B u d a p e s t, 2 0 0 8. 2 5-4 1. L A N G G, M., K u l t u r g e s c i c h t e d e r D i ö z e s e u n d E r z d i ö z e s s e B a m b e r g s e i t B e g i n n d e s s i e b e n z e h n t e n J a r h u n d e r t s a u f G r u n d d e r P f a r r - V i s i t a t i o n s - B e r i c h t e I. K e m p t e n 1 9 0 0. M E L C H N E R S, P., D e c a n o n i c a d i o e c e s i a n a v i s i t a t i o n e, K ö l n 1 8 9 3. M E R É N Y I, F., D o m s i c s M á t y á s e g y h á z l á t o g a t á s a B a r a n y á b a n 1 7 2 9 - b e n, P é c s 1 9 3 9. M E R É N Y I - M E T Z G E R, G., P ü s p ö k i h e l y n ö k s é g G y u l á n ( 1 9 2 1-1 9 2 4 ), i n M E V 1 9 9 6 / 1-2. M E T O D - K O L A N O V I C, J., ( h r g. ) K a n o n s k e v i z i t a c i j e Z a g r a b e c k e ( N a d ) B i s c u p i j e, Z a l a e g e r s z e g 1 9 8 9. M O G Y O R Ó S S Y, J., G y u l a h a j d a n a é s m o s t t ö r t é n e t i é s s t a t i s z t i k a i v á z l a t o k b a n, G y u l a, 1 8 5 8,

1 7 M O L N Á R, A., A v á r a d i p ü s p ö k s é g a 1 7. s z á z a d b a n a p ü s p ö k i p r o c e s s z u s o k é s t a n ú v a l l o m á s a i n a k t ü k r é b e n. i n L e v é l t á r i S z e m l e, 2 0 0 2. M O L N Á R, A., P ü s p ö k ö k, b a r á t o k, p a r a s z t o k, B u d a p e s t, 2 0 0 3 M O N O K, I., A z e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek k ö n y v t á r t ö r t é n e t i h a s z n o s í t á s a, i n M E V, 1 9 9 8 / 1-2. M Ü L L E R. G., D i e V i s i t a t i o n s - a k t e n a l s G e s c h i c h t s q u e l l e n, i n D e u t s c h e G e s c h. - B l ä t t e r, 1 9 1 6. D. N A G Y, A. - H A C K, F., A g y u l a i S z e n t K e r e s z t ( k o l e r a ) t e m e tő, G y u l a 2 0 0 5. N É M E T H Y, L., S e r i e s p a r o c h i a r u m e t p a r o c h o r u m a r c h i - d i o e c e s i s S t i g o n i e n s i s, S r i g o n i i 1 8 9 4. N É M E T H, C S., A g y u l a i e v a n g é l i k u s e g y h á z k ö z s é g m e g a l a p í t á s a, A r e f o r m á c i ó G y u l á n, i n M E V 2 0 0 1 / 1-2. N É M E T Y, L., E g y h á z i v i z s g á l a t E s z t e r g o m v á r m e g y é b e n 1 7 0 1 - b e n, E s z t e r g o m 1 8 9 6. Ö R D Ö G, F., Z a l a m e g y e n é p e s s é g ö s s z e í r á s a i é s e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei I-II. Budapest-Zalaegerszeg 1991. P F E I F F E R, J., A v e s z p r é m i e g y h á z m e g y e l e g r é g e b b i e g y h á z l á t o g a t á s a i ( 1 5 5 4-1 7 6 0 ) ( A v e s z p r é m i e g y h á z m e g y e m ú l t j á b ó l 1 0. ) V e s z p r é m 1 9 4 7. P Ó R, A., A z e s z t e r g a m - v á r b e l i S z e n t I s t v á n e l ső v é r t a n ú r ó l n e v e z e t t p r é p o s t s á g t ö r t é n e t e, B u d a p e s t 1 9 0 9. R A J Z, M., E g y h á z m e g y é n k a t ö r ö k u r a l o m v é g é n, i n V á c e g y h á z m e g y e m ú l t j á b ó l I I, V á c 1 9 4 3. R E I S Z, Á., A n é m e t n y e l v G y u l á n, G y u l a, 1 9 9 9. S Á V A I, J., M i s s z i ó k, m e s t e r e k, l i c e n c i á t u s o k, S z e g e d 1 9 9 7. S c h e m a t i s m u s h i s t o r i c u s v e n e r a b i l i s c l e r i d i o e c e s i s M a g n o - V a r a d i e n s i s L a t i n o r u m, N a g y v á r a d, 1 8 9 6, S c h e m a t i s m u s v e n e r a b i l i s c l e r i D i o e c e s i s M a g n o - V a r a d i e n s i s L a t i n o r u m 1 9 1 2, N a g y v á r a d, 1 9 1 2. S c h e m a t i s m u s v e n e r a b i l i s c l e r i D i o e c e s i s V a r a d i e n s i s i n H u n g a r i a 1 9 3 8, D e b r e c e n, 1 9 3 8.

1 8 S C H E R E R, F., G y u l a v á r o s t ö r t é n e t e I - I I. G y u l a 1 9 3 8. S H W A R Z, W. E., D i e A k t e n d e r V i s i t a t i o n d e s B i s t u m s M ü n s t e r a u s d e r Z e i t J o h a n n s v o n H o y a ( 1 5 7 1-1 5 7 3, M ü n s t e r 1 9 1 3. S I L L, F., B a t t h y á n y J ó z s e f k á n o n i v i z i t á c i ó j a S z o m b a t h e l y e n, i n V a s i H o n i s m e r e t i K ö z l e m é n y e k, 1 9 8 7 / 2, 1 9 8 8 / 1, 1 9 8 8 / 2. S I L L, F., S z o m b a t h e l y k á n o n i v i z i t á c i ó i 1., i n V a s i H o n i s m e r e t i K ö z l e m é n y e k, 1 9 8 7 / 2. S I L L, F., Bőle A n d r á s p ü s p ö k i k á n o n i v i z i t á c i ó j a, i n V a s i H o n i s m e r e t i K ö z l e m é n y e k, 1 9 9 4 / 1. S I L L, F., K é t h e l y - S z e n t g o t t h á r d k á n o n i v i z i t á c i ó j a, i n V a s i H o n i s m e r e t i K ö z l e m é n y e k, 1 9 9 4 / 2. S I L L, F., S z i l y p ü s p ö k k á n o n i v i z i t á c i ó j a S z e n t g o t t h á r d o n 1 7 7 9 - b e n, i n V a s i H o n i s m e r e t i K ö z l e m é n y e k, 1 9 9 5 / 3. S I S A, B., B é k é s m e g y e műemlékei I-II, Békéscsaba 1981. S Z A B Ó, C S., a S z e n t s z é k é s a M a g y a r N é p k ö z t á r s a s á g k a p c s o l a t a i a h a t v a n a s é v e k b e n, B u d a p e s t, 2 0 0 5. S Z A R K A, G Y., A v á c i e g y h á z m e g y e é s p ü s p ö k e i a t ö r ö k h ó d í t á s k o r á b a n, i n V á c e g y h á z m e g y e m ú l t j á b ó l I V, V á c 1 9 4 7. S Z A T M Á R I, I., B é k é s m e g y e k ö z é p k o r i t e m p l o m a i, B é k é s c s a b a 2 0 0 5. S Z O L N O K Y, E., F ö l l e b b e z é s h e l y e t t, S z e g e d, 1 9 9 0. T Í M Á R, P., A z e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvekről, i n A e t a s 1 9 8 7 / 1. T I M O N Á., A p á r b é r M a g y a r o r s z á g o n, B u d a p e s t 1 8 8 5. T I M O N, Á., A v i s i t a t i o c a n o n i c a a m a g y a r e g y h á z j o g b a n, i n M a g y a r I g a z s á g ü g y, B u d a p e s t 1 8 8 4. T O M I S A, I., V i s i t a t i o e c c l e s i a e. E g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvek B a t t h y á n y i J ó z s e f e s z t e r g o m i é r s e k i d e j é ből 1 7 7 6-1 7 7 9, B u d a p e s t 1 9 9 7. T O M I S A, I., V i s i t a t i o c a n o n i c a. A z E s z t e r g o m i Főegyházmegye B a r s i főesperességének e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei 1 6 4 7-1 6 7 4, B u d a p e s t 1 9 9 2.

1 9 T Ó T H, I. G Y., M i s s z i o n á r i u s o k a k o r a ú j k o r i M a g y a r o r s z á g o n, B u d a p e s t 2 0 0 7. T U S O R, P., E s z t e r h á z y K á r o l y k á n o n i k i v i z s g á l á s i j e g y zőkönyvei a V a t i k á n i L e v é l t á r b a n. i n E s z t e r h á z y K á r o l y E m l é k k ö n y v, ( S z e r k. ) K O V Á C S, B., E g e r 1 9 9 9. V A N Y Ó, T., A s o p r o n i é s m o s o n i főesperesi k e r ü l e t e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei (Püspöki L e v é l t á r G yőr) V A N Y Ó. T., A p l é b á n i a t ö r t é n e t í r á s m ó d s z e r t a n a P a n n o n h a l m a 1 9 4 1. V A N Y Ó, T., P ü s p ö k i j e l e n t é s e k a M a g y a r S z e n t K o r o n a O r s z á g a i n a e g y h á z m e g y é i ről 1600-1850, Pannonhal m a 1 9 3 3. V A R G A, I., A c a n o n i c a v i s i t a t i o. F o g a l m a, r ö v i d t ö r t é n e t e, j e l e n tősége, in Vigília, 1977/2. V A R G A, I., A c a n o n i c a v i s i t a t i o, i n M a g y a r E g y h á z t ö r t é n e t i V á z l a t o k 1 ( 1 9 9 9 ) 3 5 4-3 5 6. V A R G A, I., A c a n o n i c a v i s i t a t i o é r t e l m e ző s z ó t á r a, i n V i g i l i a, 1 9 7 8 / 3, 1 9 7 8 / 4. V A R G A, I., A G yőri S z é k e s e g y h á z i Főesperesség e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei 1 6 9 8 - t ó l, i n A r r a b o n a 1 3, G yő r 1 9 7 1. V A R G A, I., A R á b a k ö z i Főespereség e g y h á z l á t o g a t á s i j e g y zőkönyvei 1696-97-ből, in Arrabona 14, Győ r 1 9 7 2. V A R G A, I. - R E I C H A R D T, G Y., A g yőri s z é k e s e g y h á z i főespereség alsó esperesi kerület i p l é b á n i á i n a k ö s s z e í r á s a 1 7 4 8 - b a n, i n M a g y a r E g y h á z t ö r t é n e t i V á z l a t o k 2 ( 1 9 9 1 ) 1 1 7-2 0 0. V E R E S S, E., G y u l a v á r o s o k l e v é l t á r a ( 1 3 1 3-1 8 0 0 ), 1 9 3 8. B u d a p e s t V I L L Á N Y I, S Z., N é h á n y l a p E s z t e r g o m v á r o s é s m e g y e m ú l t j á b ó l, E s z t e r g o m 1 8 9 1. S Z A K I R O D A L O M A D R I Á N Y I, G., A z e g y h á z t ö r t é n e t k é z i k ö n y v e, ( D i s s e r t a t i o n e s H u n g a r i c a e e x h i s t o r i a E c c l e s i a e I V. ), M ü n c h e n 1 9 7 5.

2 0 A k a l o c s a - b á c s i főegyházmegye t ö r t é n e t i s e m a t i z m u s a 1 7 7 7-1 9 2 3, ( s z e r k. ) L A K A T O S, A., K a l o c s a 2 0 0 2. A k a t o l i k u s e g y h á z M a g y a r o r s z á g o n, ( s z e r k. ) S O M O R J A I, Á. - Z O M B O R I, I., B u d a p e s t 1 9 9 1. A z E g y h á z i T ö r v é n y k ö n y v. A C o d e x i u r i s c a n o n i c i h i v a t a l o s l a t i n s z ö v e g e m a g y a r f o r d í t á s s a l é s m a g y a r á z a t t a l, s z e r k., f o r d. é s a m a g y. E R DŐ PÉTER, Budapest 1985, 1986, 1997. Á D Á M, I., A v e s z p r é m i s z é k e s e g y h á z, V e s z p r é m 1 9 1 2. B A L A N Y I, G Y., A z e g y h á z e l l e n á l l á s i j o g a a k i r á l y i h a t a l o m m a l s z e m b e n, i n K a t o l i k u s s z e m l e 3 3 ( 1 9 1 9 ). B A L I C S, L., A r ó m a i k a t o l i k u s e g y h á z t ö r t é n e t e M a g y a r o r s z á g b a n, I - I I, B u d a p e s t 1 8 9 0. B A L O G H, M. - G E R G E L Y, J., E g y h á z a k a z ú j k o r i M a g y a r o r s z á g o n 1 7 9 0-1 9 9 2, B u d a p e s t 1 9 9 3. B A T T H Y Á N Y, I., L e g e s e c c l e s i a s t i c a e r e g n i H u n g a r i a e, e t p r o v i n c i a r u m a d i a c e n t i u m, C l a i d i o p o l i 1 8 2 7. B Á C S K A I, V., M a g y a r m e zővárosok a X V. S z á z a d b a n, B u d a p e s t 1 9 6 5. B Á N K, J., K á n o n i j o g I - I I, B u d a p e s t 1 9 6 1-1 9 6 4. B E D Y, V., A g yőregyházmegyei p a p n e v e l é s t ö r t é n e t e, G yő r 1 9 3 7. B E R T É N Y I, I., M a g y a r o r s z á g a z A n j o u k k o r á b a n, B u d a p e s t 1 9 8 7. B E R T É N Y I, I. - B O L L A, I., S z ö v e g g yűjtemény M a g y a r o r s z á g t ö r t é n e t é n e k t a n u l m á n y o z á s á h o z 1, 1 0 0 0-1 5 2 6, B u d a p e s t 1 9 6 4. B É K E F I, R., A m a g y a r o r s z á g i k á p t a l a n o k m e g a l a k u l á s a é s S z e n t C h r o d e g a n g r e g u l á j a, i n K a t o l i k u s S z e m l e, 1 9 0 1. B I T T E N B I N D N E R, M., A z e g y h á z é s á l l a m v i s z o n y a a X I I I. é s a X I V. s z á z a d f o r d u l ó j á n a z á l l a m b ö l c s e lőknél é s k á n o n i s t á k n á l ( D o l g o z a t o k a M a g y a r K i r á l y i P á z m á n y P é t e r T u d o m á n y e g y e t e m K á n o n j o g i S z e m i n á r i u m á b ó l 3 ), B u d a p e s t 1 9 3 8. B O R O V I, J., A z e s z t e r g o m i é r s e k i e g y h á z m e g y e f e l o s z t á s a, B u d a p e s t 2 0 0 0.