Q u it t n e r J á n o s - S e b ő k Géza D É L-S Z LO V Á K IA I MAGYAR LAKTA FALVAK HAGYOMÁNYOS TÁNCAI

Átírás

1 Dél-szlovákiaimagyarlaktafalvakhagyományostáncaiTradičnétancemaďarskýchobcíjužnéhoSlovenskaOsvetovýústavBratislava QuitnerJános-SebőkGéza

2

3 Q u it t n e r J á n o s - S e b ő k Géza D É L-S Z LO V Á K IA I MAGYAR LAKTA FALVAK HAGYOMÁNYOS TÁNCAI A s z l o v á k i a i m a g y a r n é p tá n c o k t í p u s a i é s d i a l e k t u s a i TR ADIČNÉ TANCE MAĎARSKÝCH OBCÍ JUŽ NÉHO SLOVENSKA T y p y a d i a l e k t y maďar s k ý ch ta n c o v na S lo v e n s k u O S V E T O V Ý B r a t i s l a v a 1979 Ú S T A V

4 DÉL-SZLOVÀKIAI MAGYAR LAKTA FALVAK HAGYOMÁNYOS TÁNCAI TRADlČNÉ TANCE MAĎARSKÝCH OBCÍ JUŽNÉHO SLOVENSKA S ze rző k: A u t o r i: L e k to r á ltá k : L e k t o r o v a li: F e le lő s s z e rk e s z tő : Zodpovedný r e d a k to r : S z e rk e s z tő : R e d a k to r: K ia d ta : V y d a l: K ia d á s éve: Rok v y d a n ia : P é ldány szám: N á k lad: E n g e d é ly e z te : P o vo le n é : Q u it t n e r Já n os - Sebők Gé za T akács A n d rás T ó th D o ro th e a T ó th S ándor C z in g e l L á s z ló O sve to vý ú s ta v v B r a t is la v e a k o s v o ju 1913 p u b lik á c iu MK SSR č /7 8 - o s v. Ez a k ia d v á n y nem á r u s í t h a t ó. B e s z e re z h e tő a k e r ü le t i és já r á s i n é p m ű ve lé si k ö z p o n to k b a n. A k ia d v á n y e ze n k í- v ü l a já r á s i és k e r ü le t i n é p k ö n y v tá rb ó l é s a CSEMADOK j á r á s i t it k á r s á g á t ó l i s k ö lc s ö n ö z h e tő. P u b lik á c ia je n e p re d a jn á, d i s t r i b u u je sa do k r a j s ký ch a o k re sný ch o s v e to v ý ch s t r e d í s k, do k r a js k ý ch a o k re s - ný ch k n i ž n í c a na OV CSEMADOK.

5 3 B e v e z e t ő T i s z t e l t C s o p o r tv e z e t ő k, k o r e o g r á fu s o k, tá n c o s o k! T a n u lm á n y u n k a c s e h s z lo v á k ia i m a g yar n é p tá n c o k t á j i, t ö r t é n e t i, t i p o l ó g i a i ta g o ló d á s á t ö l e l i f e l. Az egyes t á j - e g y s é g e k n é l és k i s t á j i c s o p o r t o k n á l c s a k a z o k a t a t á n c f a j - t á k a t s o r o l j u k f e l, a m e ly e k k e l a g y ű jté s e k s o rá n a g y ű j- t ő k t a l á l k o z t a k, v a g y az a d a tk ö z lő k e m lé k e z e té b e n még m egt a l á l h a t ók v o l t a k. T a n u lm á n y u n k nem a d h a tja még t e l j e s k e r e s z t m e t s z e t é t a c s e h s z lo v á k ia i m agyar tá je g y s é g e k n e k, m iv e l - m in t a z t a m e ll é k e l t té r k é p e n i s l á t h a t j u k - egye s t á j i t e r ü l e t e i n k még c s a k k i s m é rté k b e n i l l. r é s z b e n f e l t á r t a k. E nnek e lle n é r e i s v á l l a l t u k a ta n u lm á n y p u b lik á lá s á t, m e rt ú g y é r e z z ü k, h o g y az e d d ig is m e r t a n ya g á t t e k in t é s e már r é g ó t a id ő s z e r ű le n n e c s o p o r t v e z e t ő in k és k o r e o g r á f u - s a in k s z á m á ra. B íz u n k a b b a n, h o g y az i t t k ö z ö lt is m e r e te k e l ő s e g í t i k e g y ü tte s e in k r e p e r t o á r já n a k b ő v ü lé s é t és c s o - p o r t v e z e t ő in k n e k, p e d a g ó g u s a in k n a k, k o r e o g r á fu s a in k n a k á t - t e k i n t é s t n y ú jta n a k n é p tá n c a in k t í p u s a in a k, d i a l e k t u s a i - n a k g a zd a g t á r h á z á r ó l. R e m é ljü k, h o g y m unkánk nyom án e g y ü tte s e in k m ű so rá b a n t ü k r ö z ő d ik m ajd a tá je g y s é g e k h e z és a k i s t á j i c s o p o r t o k - h o z v a ló h ű s é g, h o g y az í g y f o l y t a t o t t munka k ö z e le b b v i - s z i k o r e o g r á f u s a in k a t, n é p t á n c o k t a t ó in k a t, s a tá n c o s o k a t a p a r a s z t i t á n c k u lt ú r a m e g is m e ré s é h e z, a tá n c o k k ö t e t l e n, de m é g is s a já t o s l o g i k á j ú s t r u k t ú r á in a k e l s a já t í t á s á h o z. M o ln á r I s t v á n az MNK érdem es m űvésze e r r ő l í g y í r "A m agyar n é p tá n c h a g y o m á n y o k " c ím ű ta n u lm á n y á b a n : " I g a zá n m agyar tá n c n a k c s a k a k ö t e t l e n tá n c o k a t f o g a d ju k e l. Ez a z o n b a n nem j e l e n t i a z t, h o g y a m agyar tá n c r e n d s z e r t e le n. A m agyar tá n c a le g re n d s z e r e s e b b t á n c, c s a k h o g y b e l ü l r ő l v a ló a t ö r v é n y e. Az e g y é n é l e t é t, é r z é s e i t k ö z l i a b b a n a r e n d b e n, a h o g y az a t á n c o s n á l j e l e n t k e z e t t. "

6 4 /M o ln á r I s tv á n m eghatározása te rm é s z e te s en v a la m e n n y i im p r o v iz a tív j e l l e g ű p a ra sz ttá n c r a v o n a t k o z ik. / Munkánk ta n u lm á n yo zásá h o z, e ls a já títá s á h o z az egész nagy tá n c o s c s a lá d n a k s ok e r őt és k i t a r t á s t k ív á n u n k a s z e rz ők Ez ú to n s z e re tn é n k k ö s z ön e tü n k e t k i f e j e z n i a CSEMADOK K ö z p o n ti B iz o tts á g á n a k, a b r a t i s la v a i Népműv e lé s i I n t éz e t n e m z e tis é g i o s z tá ly á n a k, a M agyar Tudományos Akadém ia z e - netudom ányi in té z e té n e k, to v á b b á Méryné T ó th M a rg itn a k és Takács A n d rá sn a k, hogy a tu la jd o n u k b a n le v ő gyű j t é s ek a - nyagát re n d e lk e z é s ü n k re b o c s á to ttá k. Q u ittn e r J á n o s, Sebők Géza

7 5 A MAGYAR NÉPI TÁNCOK TÍPUSAINAK ÉS DIALEKTUSAINAK VÁZLA- TOS ÁTTEKINTÉSE A m agyar n é p i tá n c o k s t í l u s r é t e g e in e k m e g h a tá ro z á s a a v is z o n y la g nagyszám ú g y ű jt é s és r e n d s z e r e z é s i k í s é r l e t e l - le n é r e c s a k s z á z a d u n k h a tv a n a s é v e ib e n k e z d e t t m e g fo g a l- m a z ó d n i, m ajd r e l á t o t t n a p v ilá g o t M a r t in G y ö rg y j ó - v o l t á b ó l a m agyar n é p i tá n c o k k u ta tá s á n a k a la p v e tő t a n u l - m á n y a.1 / S z e r z ő je a m a g yar t á n c k in c s t ö r z s a n y a g á t h árom nagy c s o p o r t r a o s z t ja : 1. r é g i r é t e g t á n c a i - id e t a r t o z n a k : r é g i f é r f i t á n c o k a / le á n y k ö r tá n c b / f e g y v e r t á n c, b o t o l ó, p á s z t o r - tá n c o k c / u g r ó s - le g én y e s tá n c o k d / r é g i p á r o s tá n c o k 2. ú j s t í l u s ú tá n c o k a / v e rb u n k b / c s á rd á s 3. id e g e n e r e d e tű tá n c o k - ebbe a c s o p o r tb a a z o k a n a g y - r é s z t n y u g a t i e r e d e tű tá n c o k t a r t o z n a k, a m e ly e k c s a k k is m é rté k b e n f o l k l o r i z á l ó d t a k, r é s z v é t e lü k a k ö z ö s - sé g t á n c é le t é b e n r ö v id id ő ta r t a m ú v o l t, e g y - k é t nem- z e d é k é l t e g y - e g y t á n c f a j t á v a l, a d i v a t v á lt o z á s á v a l k i s z o r u l t a k a t á n c r e n d b ő l. / R é g i s t í l u s ú t á n c a in k "A m agyar t á n c k in c s r é g i r é te g é b e a z o k a t a t á n c t í p u s o - k a t s o r o l j u k, a me ly e k n e k g y ö k e r e i f e lt e h e t ő e n a k ö z é p k o r - i g n y ú ln a k v i s s z a. " 2 / E zek a tá n c o k t á ja n k é n t a f e j l e t t - s é g m ás-m ás f o k á t ő r i z t é k meg a k ü lö n b ö z ő h a tá s o k /s z o m - s z é d n é p e k, N y u g a t-e u ró p a n é p e i, b a lk á n i h a tá s o k, az ú j l / M a r t in G y ö rg y : M a g y a r t á n c t í p u s o k és t á n c d ia le k t u s o k, B p. é. n. / / 2 / M a r t in, p.

8 6 st í l u s t e r je d é s e / és a tá rs a d a lm i f e j l e t t ség e lt é r ő s z i n t - ja k ö v e tk e z té b e n. Mára már a r é g i s t í l us tá n c a i k ik o p ta k e r e d e ti fu n k c i ó ju k b ó l, a lk a lm i tá n c o k k é n t, m u ta tvá n yo s tá n - c o k k é n t éln e k, es e te n k é n t e g y-egy f e s z t i v á l, vagy a népr a j z i g y ű jt ő k e d v é é rt elevenednek f e l p a ra sz ttá n c o s a in k eml é ke zeté b e n. A kapcs o l ódó tá n c d a lla m o k egy ré s z e a magyar népzene r é g i, k e l e t i e re d e tű s t í l u s - r éte g é h ez t a r t o z i k, más r é - szük p e d ig az e u ró p a i k ö z é p k o r, a re n eszánsz és b a ro kk tá n cze n e d iv a t já t ő r z i " 1/ T o vá b b i je lle m z ő jü k a s z e r k e z e ti s z a b á ly o z a tla n s á g, "a műf a j i, fo rm a i k e v e re d é s / p o l i m o r f i a /, v a g y is egyazon t á ncnak f é r f i, n ő i és vegyes, e g y é n i és p á ro s, v a la m in t c s o p o rto s fo rm á i egymás m e lle t t é ln e k. Ez annak a r é g ie s á lla p o tn a k a m aradványa, a m ik o r az egyes t á n c f a jt á k h a tá - r a i még egybemosód ta k, s n in cs h a tá r o z o tt v á la s z tó v o n a l k ü - lönböző fu n k c ió jú fo r m á ik, m ű fa ja ik k ö z ö t t. A p á ro s v á l t o - z a to k b a n tö b b n y ire ös sze fo g ó dzko d á s n é lk ü l tá n c o ln a k, l eg - f e lje b b - a n y ílta b b fogásm ódokat a lk a lm a z z á k..." 2/ Gyakor ia k a k ö r - és l á n c form ák. a / A le á n y k ö rtá n c "A k ö r a té r b e o s z t á s le g e g y s z e rűb b, le g e le m ib b m ó d ja, le g te rm é s z e te s e b b, leggazdaságosabb em beri le h e tő s é g e. A tá rs a d a lm i e g y ü t t l é t, a k o lle k t í v t e v ékenys ég le h e tő s é g é- nek és é rz e té n e k m in th a ez a form a f e le ln e meg a le g in - kább. K o r lá t la n u l b ő v íth e tő, t á g í t h a t ó, ső t a la k í t h a t ó a- n é l k ü l, h ogy a mi ndenk i t magába f o g l a l ó lé n y e g é t e lv e s z í - te n é ; a n é lk ü l, hogy b á r k i i s a le g cse k é ly e b b m é rté kben is k ir e k e s z tv e vagy m e llé ke snek é re z h e tn é magát a ré s z tv e v ő k közösségében, h is z e n a k ör k ö z é p p o n tjá b a n z a jló e s e tle g e s c s e le k m é n y e k tő l m in d e n k i egyform a tá v o ls á g ra v a n. " 3 / Az 1 / M a r tin, p. 2/ Uő. u o. 3 8.p. 3 / M a r tin G yö rg y: A Magyar le á n y k ö rtá n c. K a n d id á tu s i d is z - sz e r t á c i ó. B p K é z ir a t. 5 3.p.

9 7 egyéb fo rm á k e s e té b e n a r é s z tv e v ő k k o n ta k tu s a nem le h e t o ly a n s z o r o s, m in t a k ö r f o r m a e s e té b e n. E ls ő s o r b a n a z é r t, m e rt a n y í l t fo rm á k / l á n c, s o r, c s ig a, f é l k ö r / nem b i z t o - s í t j á k a k ö r k ö z é p p o n tjá h o z k é p e s t az e g y fo rm a t á v o ls á g o t, e z e k b e n a fo rm á k b a n a k ö r t á n c o k k a l e l le n t é t b e n m e g szű n h e t az e g yé n b e n az e g y e n lő s é g é r z e t e, h is z e n a k ö r tá n c b a n m in - d e n k i e g y fo rm a r é s z t v á l l a l a k ö z ö s s é g te v é k e n y s é g é b ő l, 1 / e z z e l szem ben p l. a s o r tá n c o k n á l m ár más-m ás s z e re p j u t a s o r v é g é n és k ö z e p é n á lló k n a k. A k ö r fo r m a k ia la k u lá s á b a n lé n y e g e s s z e r e p e t já t s z h a - t o t t a k ö z p o n t / f a, t ű z / k ö r ü l i t á n c o lá s, de a fo rm a e l e - m i te r m é s z e te s s é g é t b i z o n y í t j á k az á l l a t v i l á g b ó l m e g f i- g y e l t m o z g á s fo rm á k, p l. a m ajm ok " k ö r t á n c á n a k " 2 / m e g f i- g y e lé s e i s. Az é n e kes lá n c tá n c o k E u ró p a e g é sz t e r ü l e t é n n a g y m ú lt - r a t e k in t e n e k v is s z a. E lő f o r d u lá s u k r a m ár a b r o n z k o r b ó l v a n a d a tu n k. A s z é le s k ö r ű e l t e r je d é s b i z o n y í t é k a i a s k a n - d i n á v i a i s z i k l a r a j z o k, v a la m in t a s z ó rv á n y o s k ö z é p - és d é l k e l e t - e u r ó p a i b r o n z k o r i l e l e t e k. 3 / Az e u r ó p a i t á n c d i v a t b ó l a l á n c - és k ö r tá n c o k a t a p á - r o s t á n c d iv a t s z o r í t j a k i. Az é n e k e t f e l v á l t j a a m in d b o - n y o lu lt a b b h a n g s z e re s z e n e, am i néha a lá n c tá n c o k b a n is t ü k r ö z ő d ik. A re n e s z á n s z b a n k i t e l j e s e d ő p á r o s t á n c - d iv a t a t á n c é l e t p e r i f é r i á j á r a s z o r í t j a a lá n c t á n c o k a t, e ze k c s a k a p a r a s z t i t á n c é le t b e n m ara dnak e g y i d e i g h a s z n á la tb a n. In n e n i s fo k o z a to s a n k is z o r u ln a k a z o n b a n, n y o m a ik a t l e g - h ív e b b e n a g y e r m e k já té k o k v i l á g a őr z i. 4 / l / M a r t in G y ö rg y : A m agyar le á n y k ö r t á n c. K a n d id á t u s i d i s z - s z e r t á c ió. B p K é z i r a t p. 2 / S a c h s, C u r t : W o rld H i s t o r y o f th e D a n ce. New Y o rk p. 3 / M a r t in, p. 4 / Uő. u o p.

10 8 A re n e s zánsz k o r lá n c tá n c a i r ó l má r v i s z o n y la g p o n to sak az é r t e s ü lé s e in k. 1 / A rb eau könyvében ko ra tá n c k i nc s é nek eg é - s z é r ő l n y ú jt p á rb e s z é d e s form ában i s m e re te k e t, s ezekben kom oly s z e re p e t já ts z a n a k a b r a n le - o k /2 3 b ra n le f a j t á t í r l e /. 2 / A 19. s zázad végén az ész a k -n y u g a ti s z ig e tv ilá g b a n / Fär Ö er, I z la n d /, a k o n ti nens s e l s zemben, még f ő le g lá n c - tá n coka t tá n c o lt a k. Az e u ró p a i f o lk ló r k u t a t á s e k k o r f i g y e l f e l a r é g ie s t á n c k u lt ú r á r a, m ely e g y ik fo n t o s tá m p o n tja az e u ró p a i tá n c tö r té n e t r e k o n s tr u k c ió já n a k. A magyar tá n c tö r té n e ti em lékek k ö z t nagyon kevés u t a - lá s t ta lá lu n k a lá n ctá n c o k ra. N ém elyik k ö z é p k o ri fo rrá s u n k azonban l ánctá n c o k a t s e j t e t, p l. az é v i b u d a i z s in a t h a tá ro z a tá b a n m e g t ilt ja a te m p lom i és te m e tő k e r ti tá n c o - l á s t, m ely a k o r a b e li e u ró p a i tá n c fo rm a fig y e le m b e v é te lé - v e l, fe lte h e tő e n lá n c fo rm á b a n z a j l o t t. A k ö z é p k o ri tá n c á b - r á z o lá s ok k ö z ö tt neveze tes r u n k e lst e i n i fre s k ó n a k k ö z v e - t e t t magyar vo n a tk o z á s a v a n : a lá n c o t R ó b e rt Ká r o l y harm a- d ik fe le s é g e, Nagy L a jo s a n y ja, a le n g y e l s z á rmazás ú Erzsébet k ir á ly n é v e z e t i. 3 / A t á n c t ö r t é n e t t e l k a p cso la to s t ö r té n e lm i a d a to k a 16. s z á z a d tó l sű rű s ö d n e k, ez azonban nem j e l e n t i a z t, hogy a l á n c- é s k ö rtá n c o k k a l k a p c s o la to s fe lje g y z é s e k n e k nagyobb lenne a g y a k o ri s ága. P l. a sz á z a d i v is z o n y la g ga z - dag ik o n o g r á fia i anyagban m indössze e g y e tle n lá n ct á nc á b - r á z o lá s sal ta lá lk o z u n k. H azai k u ta tá s u n k e g y ik le g e lh a n y a g o lta b b t e r ü le t e a lá n c - és k ö rtá n c o k fe ld o lg o z á s a, ez i d e ig e g y e tle n /! / k ö r - tánc k ö z lé s é re k e r ü lt so r. 4/ l / A rb e au, T h o in o t: Orc h e s o g ra p h y, 1588 /Beaumont f o r d. London / 2 / Bővebben 1. M a r tin, 1969, p. 3 / M a r tin, 1969, 5 9.p. 4/ Takács A n d rás: E r e d e ti magyar n é ptá nco k V I. M a rto s - Kéménd t á n c a i. B r a t i s la v a l9 7 0

11 9 A s z lo v á k ia i m agyar n y e l v t e r ü le t e n a k ile n c m agyar le á n y k ö r tá n c a l t í p u s b ó l 1/ h á ro m t a l á l h a t ó : a n y u g a t i p a ló c k a r ik á z ó, az é s z a k k e le t i k a r ik á z ó és a k ö r c s á r d á s ; az u t ó b - b i a z o n b a n m ár az ú ja b b s t í l u s képv i s e l ő je. b / F e g y v e r tá n c, b o t o ló, p á s z to r tá n c A s z á z a d i m agyar t á n c t ö r t é n e t i f o r r á s o k k ö z ü l k ie m e lk e d n e k e g y j e lle g z e t e s f e g y v e r t á n c c a l, a h a jd ú t á n c - c a l k a p c s o la to s f e lje g y z é s e k. E ze k s z e r in t a tá n c m o z d u la - t a i b o n y o lu lt a k, s z in t e a k r o b a tik u s a k v o l t a k, e z z e l e g y ü tt j á r t a f e g y v e r v i r t u ó z f o r g a t á s a. S z e rk e z e te k ö t e t l e n, j á r h a t t á k m a g á n yo sa n, c s o p o r to s a n, e s e t le g p á r o s a n, n őv e l i s. M a g y a ro rs z á g h o z h a s o n ló a n az e u r ó p a i t á n c t ö r t é n e t i a - n yag i s b ő v e n t a r t a lm a z fe g y v e r tá n c a d a to k a t. E nnek a la p - já n E u ró p a f e g y v e r t á n c a i r ó l a k ö v e tk e z ők m o n d h a tó k e l : "E u ró p á b a n t ö b b f é le f e g y v e r t á n c m a ra d vá n y i s e l őf o r d u l. A c s o p o r t o s, ú n. lá n c k a r d tá n c o k b a n a k a r d v a g y más e s z k ö z / b o t, f a k a r d, a b r o n c s, e s e t le g s z a l a g / a tá n c o s o k lá n c s z e - r ű ö s s z e k a p c s o ló d á s á t s z o l g á l j a. A m óro k és k e r e s z té n y e k h a r c á t j e l e n í t i meg a k ö z é p k o r ó ta s o k a t e m le g e t e tt m o- r e s z k a. V é g ü l az ú n. ü g y e s s é g i f e g y v e r tá n c o k a le g s z é le - sebb e lt e r je d é s ű e k. E ze k a fe g y v e r k e z e lé s e g y e t le n m ozzan a t á b ó l - r e n d s z e r in t a f ö l d r e t e t t e s z k ö z ö k k ö r ü l i t á n - c o lá s b ó l - á l l n a k. 2/ E r e d e t i f u n k c ió ju k a t ma a K e le t- E u r ó p á b a n s z é t s z ó r t a n, nyom okban é lő fe g y v e r tá n c - m a r a d v á n y o k ö sszegezé se - s e g í t s é - g é v e l r e k o n s t r u á lh a t j u k. "A k o r á b b i g y ö k e rű f e g y v e r tá n c o k a s z á z a d i k e - le t - e u r ó p a i k i v i r á g z á s á t, d iv a t já n a k t ö r t é n e t i h á t t e r é t a t ö r ö k h ó d ító k e l l e n i k ü z d e le m k é p e z i. A 18. s z á z a d e l e j é - t ő l már r i t k á n e m l í t i k, m a jd t e l j e s e n e l f e l e j t k e z n e k r ó l a a t ö r t é n e t i f o r r á s o k. É l t e t ő t a l a j á t, n é p s z e rű s é g é t e l - v e s z t v e s z o r u l v is s z a s v á l i k ú j r a p e r i f e r i á l i s j e l e n t ő - 1 / M a r t in G y.: A m a g ya r k ö r tá n c és e u r ó p a i r o k o n s á g a. B p / M a r t in, p.

12 10 ségű, f eg y v e re s je lle g é t már c s ak m e g kopottan ő rz ő pás z - to r tá n c c á. A K árpát-m edencében é l ő népek mai es zközös pás z t o r t á n - c a i k ö z ö t t i sz o ro s ös s z e fü g g és m agyarázata abban r e j l i k, hogy a tá n c o k v a la m ily e n módon tö b b e k k ö z ö tt a sz á - z a d i h a jd útánc d iv a t nyo m ait i s ő r z ik. 1/ M a rtin G yörgy a fe g y v e rtá n c o k a t fo rm a i és fu n k c i o n á - l i s je g y e ik a la p já n a k ö v e tk e z ő 5 a lt í p u s r a os z t o t t a : 1 / p á rb a js z e rű fe g y v e rtá n c o k 2 / szó lóban j á r t fe g y v e rtá n c o k 3 / p á ro s fe g y v e rtá n c o k 4 / ügyesség i fe g y v e rtá n c o k 5 / cso p o rto s form ában j á r t fe g y v e rtá n c o k.2/ A fe g y v e rtá n c o k p á rb a jsz e r ű fo rm á ja k ö z v e tle n k a p cso - la tb a n á l l a t ö r t é n e t i a d a to k b ó l i s mer t fe g y v e r tá n c o k k a l. "A k ö z e lí t é s, c se lv e t é s, tám adás, v é d e k e z é s, v i ssz a v o n u - lá s m o z z a n a ta i, l a s s ú lé p é s e k, e l őr e - h á tr a ro h a n á s o k, u g - r ó, f o r g ó, g u g g o ló, t ér d e l ő m o zdula to k és h ir t e le n megto rp a n á s o k, vad ös s z e c sapás ok a lk o t já k a tá n c fo ly a m a to t. A tá n c s z e r k e z e ti f e l é p í t é sé t, m o zzanatainak egym ásutánj á t a küzdelem p illa n a t n y i h e ly z e te i és f o r d u la t a i h a tá - ro z z á k meg. Éppen ezé r t m o tívu m a i la z a s z e rk e z e tűe k, megh a tá r o z a tla n id ő ta rta m ú a k és r it m u sú a k, v a g y is nem a sz ó sz o ro s é rte lm é b e n v e t t m e tr ik u s táncm otívum ok benyom ását k e l t i k. 3/Hazai tá n c a in k k ö z ü l ebbe a k a te g ó riá b a s o r o l- h a tju k a g öm öri /fe n n sí k i / b o to s pás z t o r t á nco t, a h o l az egymás s a l s zem beni, p á r b a jsz e rű b o to lá s i s e lő f o r d u l, és a b o d ro g k ö z i c ig á n y o k b o t o ló i t. A t ánc sz ó ló fo rm á já t a magyar n y e lv te r ü le te n e ls ő - so rb a n a v ir t u ó z es z k ö z k e z e lés je lle m z i : v á lt o z a t o s f o r - 1 / M a r t in, p. 2 / Uő. uo l. p. 3 / Ma r t i n, p.

13 11 g a tá s, lá b a l a t t á tk a p á s, a k é t k e r e s z t b e t e t t b o t k ö z e i- b e n v a ló u g r á lá s ; ennek k ö v e tk e z té b e n a lá b f i g u r á k v is z o n y - la g s z e g é n y e k. H a z a i e s z k ö z ö s t á n c a in k k ö z ü l id e s o r o lh a - t ó a g ö m ö ri b o t o ló t á n c o k néhány v á l t o z a t a. "A já t é k o s t a r t a lm ú p á ro s v á lt o z a t o k b a n a p á r b a js z e r ű és m u ta tv á n y o s e le m e k s a já to s a n k e v e re d n e k. A fe g y v e r e s f é r f i az e s z k ö z n é l k ü l t á n c o ló nő e l ő t t m u ta tja be ü g y e s - s é g é t, m a jd já té k o s a n re á tá m a d, t e s t e k ö r ü l f o r g a t j a a b o - t o t v a g y ig y e k s z ik k i k e r ü l n i, e l h á r í t a n i a nő c s e l v e t ő, a b o t f o r g a t á s á t a k a d á ly o z ó m o z d u l a t a i t... A nő p a s s z ív a b b s z e r e p e t j á t s z i k a m a g yar p á s z t o r o k, a s z lo v á k o k és g o r a - lo k h a s o n ló t á n c a ib a n. " 1 / A s z lo v á k ia i m agyar n y e l v t e r ü - l e t t á n c a i k ö z t v a ló s z í n ű le g c s u p á n a b o d r o g k ö z i c ig á n y o k p á ro s b o t o ló t á n c á t s o r o lh a t ju k ebbe a k a t e g ó r iá b a. Az ü g y e s s é g i tá n c o k n á lu n k i s s z é le s k ö r b e n e l t e r j e d - t e k. J e lle m z ő jü k az e s z k ö z k e z e lé s é n e k f e g y v e r s z e r ű t le n - sége és a tá n c s z e r ű b b e lő a d á s i mód. Az e szkö z f e lh a s z n á lá - sá n a k le h e t ő s é g e i c s ö k k e n n e k e z e k b e n a tá n c o k b a n. Az e g y - e g y m o z z a n a tra k o r lá t o z ó d ó tá n c o k b a n / l á b a l a t t á tk a p á s, á t u g r á lá s s t b. / in k á b b az e s z k ö z ö k s o k f é lé k / b o t, g y e r t y a, n y á r s, c s é p h a d a r ó, f o k o s, b a l t a, v á s k a, ü v e g, e s e te n k é n t s a p k a, z s e b k e n d ő /. "A m a g yar k a n á s z tá n c, az o s z t r á k S p a n l- és W is c h - T a n z, a s z lo v á k Z a ja č í t á n c, a m a g y a r, o s z t r á k, s v á b, ro m á n és s z lo v á k s e p r ű t á n c o k, to v á b b á a rom á n H a id a u v a g y De b o ta s z ó ló f o r m á i t a r t o z n a k e c s o p o r t h o z. " 2/ A c s o p o r t o s fo rm á k k ö z t t a l á l h a t j u k az e s z k ö z ö s t á n - c o k l e g f e j l e t t e b b f o r m á i t. A c s o p o r to s fo rm a k ö t ö t t s z e r - k e z e tű s e n n e k k ö v e tk e z té b e n a m o tív u m k in c s i s e g y s z e rű - s ö d ö t t, "... d e az e g y s é g e s, c s o p o r to s e lő a d á s r é v é n n a - g yo b b h a tá s ú, m u ta tv á n y o s tá n c fo rm á v á v á l i k. 3/ l / M a r t in, p. 2 / Uő. u o p. 3 / Uő. u o.

14 12 Haz a i magyar t á nca in k k ö z t c s o p o rtb a n j á r t e s z k ö z ö s p á sz- t o r t á n c o k k a l e d d ig i g y ű jté s e in k e n nem t a l á lk o z t u nk, a s z lo - vák odzemokban és z b o jn íc ky tá n cb a n v i s zo n t g y a k o ri a c s o - p o r to s, egységes, tá n c v e z e tőv e l v a ló tá n c o lá s. c / Az u g ró s -le g é n y e s típ u s "A magyar tá n c k in c s r é g i ré te g é n e k e l n ev ez ésekbe n v á l - to z a to s, de a f e n t i n éven ö s s z e f o g la lt m ásik j e l e n t ő s c s o - p o r t j a fo rm a i é s z ene i v o n á s a ib a n s z o ro s a n ö s s z e fo n ó d ik az esz k özös pás z t o r t á n c o kkal. I t t azonban az e s z k ö z k e z e lé s tő l fü g g e tle n f ormak in c s é s f o rmasz e r k esz té s é rv é n y e s ü l. A k é t k ö z ö s g y ö k e r ű, d e k ü lö n b ö z ő ir á n y b a fe jlő d ő tá n c c s a lá d a tö r té n e ti a d a to k b a n é s a mai v á lto z a to k b a n nem k ü lö n ü l e l é le s e n, m in t a h o g y a f é r f i, n ő i é s v e g y e s, v a la m in t e g yé - ni, páros és cso p o rto s fo rm á i is e g y b e fo ly n a k. G o n d o lju nk az egymásnak c s ak lá t s z ó la g e lle n tm o n d ó, s o k a t v i t a t o t t h a jd útá n c a d a to k ra a som ogyi kanás z t á n c r a, a s z lo v á k o d - zemok r a, az e r d é ly i román h a id au és fe c io re a s c a v is z o n y á - ra, a b ih a r i a rd e le a n á ra, a c ig á n y tá n c és a b o t o ló keve- re d é s é re. Az e m lí t e t t tá n c ok ta r k a, s z in t e á t t e k i n t h e t e t - le n szövevényében e s z k ö zö s, es zköz n é l k ü l i, sz ó ló, páros é s c s o p o rto s, f é r f i, nő i és ve g yes v á lto z a to k egya rá n t e lő fo r d u l nak a n é lk ü l, hogy e minológiai, fo rm á ik k ö z ö tt lé n y e g e s t e r - lönbségek le n n é n e k. z e n e i, m o tív u m k in c s b é l i vagy s z e r k e z e ti k ü - E tá n cok e s zkö zn é l k ü l i ágának je le n t ő s ég é t n ö v e li a z, hogy a fo k o z a to s an h á tté rb e s z o ru ló pás z t o r t á n c o k k a l s zem- ben d i v a t j uk kevésbé c s ö k k e n t, f e j l ődésük nem re k e d t meg, s hegyenként még ma is g y a k o ria k a K á rp á t -medencében. A t ö r t é n e t i és ös s z e h a s o n lító k u ta tá s o k e d d ig i eredm ényei a la p já n e típ u s - c s a l ád a K á rp á t-m e d e nce t á nck u ltú r á já n a k szinte legfontosabb ága. 1/ Hazai táncaink k ö z ü l az u g r ó s le g é ny e s tá n c o k k a t e g ó r iá - já b a néh ány pász t or t á n c t a r t o z i k, f i g y e le m re m é ltó a z o n - 1 / M a r t in, p.

15 13 ban, h o g y e g y e s v e r b u n k t á n c a in k i s e r ő t e lje s e n m agukon v i s e l i k e n n e k a t á n c f a jt á n a k j e g y e i t. d / R é g i p á r o s tá n c o k A s z l o v á k i a i m a g yarság t á n c a ib a n - az u g r ó s - l e gényes t í p u s h oz h a s o n ló a n - a r é g i p á r o s tá n c o k i s az ú j s t í l u s ú c s á r d á s s a l k e v e re d v e é ln e k t o v á b b, a r é g i s t í lu s n a k c s u p á n néhány j e l l e g z e t e s t u la jd o n s á g á t h o rd o z z á k m agukban. Á l t a - lá b a n a f r i s s c s á rd á s a z, m e ly jo b b a n m e g ő r iz te az a r c h a i- k u s abb p á r o s tá n c o k n y o m a it, e b b e n o r s z á g s z e r te g y a k o r i a k ü l ön t á n c o lá s, a " c s a lo g a t á s ", a m a ro s s z é k i f o r g a t ó s t á n - co kh o z h a s o n ló á t v e t é s. Az e g y é rte lm ű e n r é g i s t í lu s ú n a k m ondható p á r o s t á n c, m in t p l. a m e z ő s é g i " la s s ú " v a g y " c i - g á n y tá n c ", v a g y a g y im e s i c s á n g ó k a s s z im e t r ik u s r it m u s ú p á r o s tá n c a, a " la s s ú m a g y a ro s ", a g y im e s i " k e t t ő s ", a "m a- r o s s z é k i f o r g a t ó s " a s z lo v á k ia i m a g ya rsá g k ö ré b e n m ár nem é l. Új s t í l u s ú t á n c a in k "A m a g ya r t á n c k in c s ú ja b b r é te g é b e t a r t o z ó t á n c t í p u - s o k m a i fo r m á ja az u t o ls ó k é t é v s z á z a d fo ly a m á n a l a k u l t k i, s v á l t a m agyar n e m z e ti t á n c k a r a k t e r k i f e j e z ő j é v é b e l - és k ü l f ö l d ö n e g y a r á n t. A 1 9. s z á z a d fo ly a m á n é r v é n y e s ü lő i n t e g r á l ó té n y e z ő k, az e g y s é g e s n e m z e ti k u l t ú r a m e g te re m té s é re ir á n y u ló t ö r e k - v é s e k az ú j m a gyar t á n c d iv a t o k g y o r s és t á g h a t ó s u g a rú t e r je d é s é t i s e l ő s e g í t e t t é k. E m ia tt az ú j r é t e g t á n c t í p u - s a i e g y s é g e s e b b e k a f u n k c ió ju k a t e k o rb a n m ár e lv e s z t ő r é - g i e k n é l, a r e g i o n á l i s - e t n i k u s k ü lö n b s é g e ik j ó v a l c s e k é - ly e b b e k. Az ú j tá n c o k m in d e n ü tt a f o r m a i f e j l ő d é s m egköz e l í t ő l e g a z o n o s f o k á n á l l n a k, a r é g i r é t e g f e j l e t t e b b t í - p u s a in a k f o r m a i g a z d a g s á g á t, s z e r k e z e t i tö m ö rs é g é t - v i - el. 1/s z o n y la g o s a n f i a t a l k o r u k m ia t t - a z o n b a n r i t k á n é r i k l / M a r t in, p.

16 14 a / V e rb u nk A tá n c a nevé t /ném et w erben - to b o r o z / "a z O s z trá k - Magyar m onarchia á lla n d ó hadseregének / / hads ze d ő i n - tézm ényér ő l n y e r t e. " 1/ Ehhez a ko rsza khoz fű z ő d ik a magyar / á lta lá b a n a k ö z é p - k e le t- e u r ó p a i/ nemz et i j e lle g ű tá n c o k - nak a s z ü le té s e i s, íg y a v e rb u n k kedvező fo g a d ta tá s ra t a - l á l t mind a p a ra s z to k n á l, m ind a fe ls ő b b tá rs a d a lm i r é t e - gek k ö ré b e n. A k e z d e ti to b o r z ó tá n c o k v a ló s z ín ű le g még nem a ma i sm ert, k ö t ö t t s z e rk e z e tű ve rb u n ko k le h e t t e k, hanem az a k k o r v ir á g k o r á t é l ő u g rós -le g é n y e s t í p u s t a g j a i. A s z á za d ra a v e r b u n k o k k é t a l f a ja a la k u lt k i, a " s z a - b á ly o z a tla n s z e rk e z e tű, gazdagabb m o tív u m k in c s ű e g yéni f o r - m ájú" 2 /, me ly n á lu n k i s a le g e lt e r je d t e b b, a C s a lló k ö z t ő l a B o d ro g k ö z ig is m e rt t á n c, és a " s z a b á ly o z o tt s z e rk e z e tű, szegényesebb m o tívu m kin c s ű... c s o p o r to s, k ö rb e n vagy f é l - k a ré j ban j á r t, t á ncv e z e tő á l t a l ir á n y í t o t t " 3 / v e rb u n k. b / C sárdás Új s t í l u s ú t á nca in k l e g i sme r te b b, le g e lte r je d te b b f a j - t á ja a c s á rd á s. K i a la k u lá s á b a n " k ö z v e te t t s z e re p e t j á t s z o t - ta k m indazok a n y u g a t-e u ró p a i d iv a th a tá s o k, m elyek a re n e - s z á n s z tó l a 19. száza d i g f o k o z a to san me g h o n o s o d ta k, f e l - halm ozódtak a K árpát-m edence népeinek k u lt ú r á já b a n, s íg y már a r é g i t í p u s ú magyar tá n c o k páros v á lt o z a t a in a k f e j l ő - dését i s b e f o ly á s o lt á k... A r é g i p á ros tá n c o k m o zza n a ta i a csá rd á s b a n össze gez ődt e k, s a já to s s á g a ik e g y s é g e s ítv e, á t é r t é k e lv e, a nemz e t i r o m a n t ik us s ze lle m é b e n "m o d e rn iz á lv a " je le n t e k meg. A m a i, t e r ü l e t i l e g kevésbé d i f f e r e n ciá l t c s á rd á s egységes fo rm á - j á t, n e v é t, h a tá r o z o tt n e m zeti k a r a k te r é t a m ú lt század e l - ső f e l ében n y e r t e. " 4/ 1 / M a r t in, p. 2 / Uő. uo p. 3 / Uő. uo. 64. p 4 / Uő. uo p.

17 15 A c s á rd á s S z lo v á k ia t e r ü l e t é n i s e l t e r j e d t, a s z lo v á k o k k ö ré b e n épp ú g y, is m e r t, m in t a m a g ya ro k k ö z t. L e g g y a k o rib b fo r m á ja a l a s s ú - f r i s s v á l t a k o z á s ú p á r o s t á n c, m e ly a r é g i e u r ó p a i " t á n c p á r o k " m in t á já t k ö v e t i. E l ő f o r d u l a h á rm a sb a n /e g y f é r f i k é t nő p l. " k o n y h a t á n c " / j á r t c s á rd á s és a k ö r - c s á rd á s i s. h a tó : A magy a r t á n c d ia le k t u s o k 1/ A m agyar n y e l v t e r ü l e t h á ro m n é p tá n c d ia le k t u s r a o s z t - 1. a n y u g a t i v a g y d u n a i d i a le k t u s 2. a k ö z é p s ő v a g y t i s z a i d ia le k t u s 3. a k e l e t i v a g y e r d é l y i d ia le k t u s S z lo v á k ia m a g y a r la k ta v id é k e in e k t á n c a i a d u n a i/c s a l - ló k ö z, M á t y u s f ö ld, Z o b o r v id é k, H o n t, N ó g rá d és G ö m ö r/ és a t i s z a i / A b a ú j, Z e m p lé n / d ia le k tu s h o z t a r t o z n a k. Az e g y e s d ia le k t u s o k je lle m z ő tá n c a in a k f e ls o r o l á s a és je lle m z é s e nem e n n e k a f e je z e t n e k a f e la d a t a, e z e k e t m in d e n e s e tb e n az a d o t t t á je g y s é g i l l e t v e k i s t á j i c s o p o r t t á n c a in a k is m e r t e t é s é n é l t á r g y a l j u k, e z é r t i t t c s a k az egyes d ia le k t u s o k fő b b t á n c t í p u s a in a k f e ls o r o l á s a k ö v e t - k e z i k : 1. N y u g a ti d i a le k t u s : le á n y k ö r tá n c / A C s a lló k ö z és a G a - ram me n te k i v é t e l é v e l / 2. K ö zé p ső d ia le k t u s e s z k ö z ö s tá n c o k v e r b u n k c s á rd á s m e n y a s s z o n y fe k te tő g y e r t y á s t á n c v e rb u n k c s á rd á s le á n y k ö r t á nc la k o d a lm i tá n c o k h á rm a s c s á rd á s k ö r c s á r d á s /e s z k ö z ö s tá n c o k - p á s z to r tá n c b o t o l ó / 1 / A t á n c d ia le k t u s o k m ib e n lé t é r ő l, h a t á r a i r ó l, m e g h a tá ro - z á s á n a k s z e m p o n t ja ir ó l b ő v e b b e n 1.M a r t i n, p.

18

19 SZLOVÁKIA TÉRKÉPE

20

21 18 CSEHSZLOVÁKIAI MAGYAR TÁJEGYSÉGEK ÉS K IS T Á J I CSOPORTOK T á je g y sé g CSALLÓKÖZ /Ž it n ý o s t r o v / MÁTYUSFÖLD / Ma tú š ova z em / ZOBORAL.IA / Po d z o b o r ie / K is t á j i c s o p o rt I. F e lső és Köz épső / H o r n ý Ž it n ý o s tr o v / I I. Cs i l i z k öz / M e d z ič iliz ie / I I I. A lsó Cs a lló k ö z / D o ln ý Ž it n ý o s tr o v / I. Duna-Zs it v a - N y i t r a köze / o k o lie M a r to v ie c / I I. Tard o s kedd és k ö rn y é - ke / o k o lie T v rd o š o v ie c / I I I. A ls ó G aramme n te / D o ln é P o h ro n ie / IV. F e lső M átyus f ö ld / o k o lie Ga la n t y / I. Z o b o ra lja /P o d z o b o ri e / HONT / Ho n t / NÓGRÁD / No v o h ra d / GÖMÖR / Ge m e r/ I. Los onc k ö rn y é k e / o k o lie Luč enca / I I. F ü le k k örn yé ke / o k o lie Fi ľa k o v a / I. a / Medves a l j a / Po d m e d ve d ie / b / B a r k ó - v id ék / Ba r k o v ia / c / Rimamente /P o r im a v ie /

22 19 I I. a / S a jó v ö lg y e / Ú d o lie S l a n e j / b / M u rá n y v ö lg y e / d oln é ú d o lie M u rá ňa / c / F e n n s ík / S i l i c k á p l a n i n a / d / R o zsnyó és k ö rn y é k e / o k o l i e Rožň a v y / I I I. B á rk a és C se rm osnya v ö lg y e / ú d o l i e B a rk y a Čerm oš n e / ABAÚJ /A b o v / ZEMPLÉN /Z e m p lín / I. B ódva v ö lg y e / ú d o l i e B o d v y / I I. D a rg ó v ö lg y e /D a rg o v s k é ú d o l i e / I I I. H e rn á d v ö lg y e / ú d o l i e H o rn á d u / I. H e g y a lja / ok o l i e B o r š e / I I. B o d ro g k ö z / Me d z ib o d r o ž i e / I I I. V ízm eges / ok o l i e K a p u š i a n /

23 20 ÖSSZESÍTŐ TÁBLÁZAT AZ EDDIGI GYŰJTÉSEKBŐL Hel y sé g gyűjt. r ög z í t és g yű j t ők i d e je m ódja 0. I z sa - I ža S z - T A.,AT TA.,V J. TA. 1. Vás á r ú t - T rh o v é F- M G y.,0 I.,QuJ.,Tj., Mýto 2. Vámos f a l u - H o r. SzAM.,VB Sz - QuJ., VB F- QuJ.,SG. Mýto S z - Q u J., NK F - M G y.,o I.,QuJ.,TJ., M G y.,q uj. SzA M.,NK S z - Q u J.,SG. 3. T e jf a lu - M lie č no PE.,Q uj. P E.,QuJ Sz- Q uj.,a T. 4. H alá s z i - obec -F- MGy.,B J.,PE. /M N K / v MĽR MGy.,PE. 5. V ajka - V ojka Sz - QuJ., AT. 6. Doborgaz - Do b r o Sz - Q u J.,AT. hos ť Bodak - B o d íky S z - PE.,Q uj Sz - Q u J.,AT. 8. Kesz őc é s - Kyse S z - A T.,Q uj. l ic a 9. Medve - Medveďov S z - SG. 1O. Nyár a d - Topoľ S z - A T.,Q uj. ní ky S z - QuJ.

24 Jóka - J e lk a F - TA.,Q u J., C z L., Q uj. P S., S z M.,G J F - Q uj., SzM.,V L. 12. M a rto s - M a rto v c e F - MGy., P E., T A., M G y.,p E. MTM F - QuJ., SG. Q uj S z - QuJ., H L.,S S. 13. N aszvad - N e sva d y F - MGy., P E., T A., Q u J.,MGy. Q uj., MTM.,PSC s. 14. H e té n y - C h o tín F - MGy., P E., Q u J., MTM S z - Q uj. 15. A ls ó p é t e r - D o ln ý F - MGy., P E., T A., P e te r M G y.,q uj. MTM., Q uj. 16. D u n a ra d v á n y - R a d vaň F-MGy., Q uj., T A., nad D unajom M G y.,q u J. MTM. 17. M a rc e lh á z a - M a rce F - A T., Q uj. l ov á Q uj S z. Q uj. 18. T a rd o s k e d d F - TA. MGy., B J.,M TM., T v rd o š o vce M G y., DT. T A.,C S -s z e m.r. 19. Kéménd - K a m e n ín F - MGy. MGy., B J.,M T M., T A. DT. T A.,C S -s z e m.r F - MGy., Q u J.,M T M., M G y.,q uj. TA F - QuJ., PSC s., F - QuJ. Q uj., SG K is g y a rm a t - S ik e S z - Q uj. n i č ka S z - SG. 21.B é n y - B i ň a S z - SG.

25 Garams ze n tg y ör g y - J u r nad Hronom F- QuJ. Q u J.,AT.,S G., FK.,PE. 23. Százd - Sad ic e F-QuJ. A T.,Q u J.,B M., S G., 24. Lon tó - Lontov S z- Q u J.,S G., FK., CPE. 25. Deménd - D em and i ce 19 -F- MGy. M G y.ta.,b É., CPE. 26. Zsé r e - Ž ir a n y F-MGy. MGy. MTM. 27. Lédec - Ladi c e F - QuJ. Á T.,Q uj F- QuJ. Q u J.,S G.,ML F- MGy. QuJ. M G y.,á T., QuJ., J M., PSCs.,SzK. 28. Ko lo n - Ko l í ňany F- MGy. QuJ. M G y., Á T.,QuJ., J M., PSCs.,SzK. 29. Ghymes - J e l e nec Sz - Q u J.,ÁT Sz - QuJ.,TS.,JM. 30. K ovács i -Kováč ovce F- QuJ. Q u J.,Á T.,SG. 31. Ip o ly v a rb ó - Vrbovka S z - Q u J.,MTM F - QuJ. Q u J.,Á T.,B A., SG. 32. I p o ly s za ká lla s - Ip. S o k o lec 33. Ip o ly h íd v é g - Ip. P r edmost i e F - SG. S G.,M TM., P E., F K.,B A Sz - Q u J.,SG. 34. Ke l enye - K l eňany S z - QuJ. 35. Ip o ly b a lo g - B a lo g nad Ipl'om 36. Fü l e kpüs pök i - Fi ľ a - ko vsk é B isk u p ic e S z- QuJ.,MTM F- QuJ. Q u J.,S G.,K I.

26 Béna - B e l in a Dét é r - Gem.Dec h t á r e D o b fe n é k -D ubno J e s z te - J e s t ic e H id e g k ú t - S tu d e n á V e c s e k lő - Več e lk o v A lm á g y - G e m.j a b lo nec 4 4. G e s z te te - H o s tic e A jn á c s k ő - H a jn á čka P é t e r f a la - P e tr o v c e T a j t i - T a c h ty Ó bást - S t a r á B aš t a K ő rö s - K r u ž ná B e rz é te - B r z o t í n S z - S G., K I. - F - Q u J. Q u J.,S G., B É., C P E.,C S -s z e m.r. - F- Q uj. Q u J.,Á T.,S G., C S -s z e m.r. - F - M G y. M G y.,k I M,BÉ., Á T.,M T M.,B J., C S -s z e m.r. - F - M G y. M G y., Q u J.,B J., QuJ. M TM.,S G., C S -s z e m.r - F - Q u J. Á T., S G.,B É., C S -s z e m.r. - F - Q u J. M G y.,k IM.,B J., MTM.,BÉ., ÁT., C S -s z e m.r. - F - Q u J. ÁT.,Q u J.,S G., C S -s z e m.r. - F - Q u J. Q u J.,SG. - F - M G y. M G y.,k IM.,B J., M TM.,BÉ.,ÁT., C S -s z e m.r. - F - M G y. M G y., Q u J., B J., Q uj. M TM.,S G., C S -s z e m.r. - S z - Q u J., SG. - F - T A.,M T M., S z S., R.J N K.o p. Á T., J á r. t a n f. r. - F - T A.,M T M., S z S., R.J N K.o p. Á T., J á r. t a n f. r. - F - Q u J. Q u J.,S G.,S zs.

27 K u n ta p o lc a - Kunova F- T A. TA.,MTM.,C S - T e p lic a B I. s z e m.r. 52. L ic e - L ic in c e F- T A. T A.,MTM.,CS- B I. s ze m.r Gi c e - Huc ín F - TA. TA.,MTM.,C S - BI. s z e m.r. 54. Me l l é t e - M e lia ta F-TA. T A.,MTM., B I. CS-szem. r. 55. M ik o lc s ány - M ik o l F- T A. T A.,MTM., č any B I. CS-s z e m.r. 56. B orzova - S i l i c ká S z - T A.,ÁT. B rezová F- MGy. M G y.,q u J.,TA. QuJ F- QuJ. Q u J.,SG S z - Q u J.,SG F- QuJ. Q u J.,GP Sz- Q u J.,SG F- MGy. MGy.,Q u J.,PF., QuJ. B J S z i l i c e - S i lic a S z - T A.,ÁT F - MGy. MGy.,QuJ. QuJ F-QuJ. Qu J., P S C s F- QuJ. QuJ., SG Sz - QuJ., SG F- QuJ. QuJ., GP Sz - QuJ.,SG Kecső - Ke č ovo Sz- MTM., CS-szem.r S z - SG F- MGy. M G y., Q u J.,PF. QuJ Ja b lo n c a - S i l. J a b lo S z - Á T.,QuJ., PSCs. n ic a SG.

28 V á rh o s s z úr é t - D lh á S z - T A.,MTM.,C S - L úk a s z e m.r F - M G y. M G y., Q u J.,P F., 6 1. Ba rk a - Bô r k a S z - T A.,MTM.,QuJ. SG. SG F - MGy. M G y., Q u J.,PF., Q uj. SG Lu c s k a - L ú č ka S z - TA.,M T M.,C S - s z e m.r Kis k o v á c s v á g á s S z - T A.,MTM.,C S - Kov á č ovce s z em.r F -M G y. M G y., Q u J.,PF., QuJ Csucsom - Ču č ma F -Q u J. QuJ., S G., SzS. SG F - T A. T A.,M TM., B I. C S -s z e m.r Rudna - Rudná S z - T A.,M T M., C S -s z e m.r F - MGy. M G y., Q u J.,PF., QuJ. SG. 66. Áj - H á j S z - SG Já n o k - J a n í k S z - SG. 68. Bód v a v e n d é g i - H o s S z - MTM. ť o v ce nad B o d v o u 6 9. Zs a rn ó - Ža r n o v S z - MTM T o r n a ú jf a lu - T u r S z - MTM. nia n s k á N ová V es 7 1. Ma k ra n c - M o k ra n c e S z - MTM H o r v á t i - C h o r v á ty S z - MTM.

29 M agyarbőd - B idovce 7 4. Györ k e - Ďu rk o v 7 5. B o rs i - B o rša 7 6. K is g ér e s - M alý H oreš 77. Im reg - Brehov 78. Nagykapos - V. Kapuš a ny 79. Mokcsam ogyorós - K r i šková L i esk o v á 80. S z ir é n fa lv a - P tr u k ša 81. Nagykövesd - Veľ. Kame - nec 82. Pus z t a f a lu - obec v / MNK/ MĽR 83. K a r csa - obec v MĽ R / MNK/ 84. C igánd - obec v MĽR / MNK/ 8 5. S ze n te s - P le šany 86. Bodrog - Bodrog 87. Bé ly - Bi e l 88. Kapos k e le c s é ny - Kap. Kľ ač any F-MGy. M G y.,q u J., QuJ. MT M.,TA. - F-MGy. M G y.,quj. QuJ. - S z - MTM. -S z - T A.,S zj. -S z - IS. -S z - T A.,ÁT. -S z - T A.,SzHR. - F -Q uj. Q u J.,SG. - F-MGy. M G y.,q u J.,MTM., QuJ. TA. -S z - TA. -S z - MTM. - S z - T A.,Á T. - F -MGy. M G y.,m TM., C S -s z e m.r. - S z - TA., ÁT. - F - Q uj. Q uj.,sg.,c zl. - F - QuJ. - F - QuJ. - F - Q uj. QuJ.,SzF.

30 B a t t y á n - Boť a n y S z - M T M., Q u J.,SG S z - MTM.,C S -s z e m.r 9 0. D o bra - D o b rá F - Q u J.,SG F -Q u J. Q u J.,P F.,SS. SS N a g ysze lm e n c - V eľ S z - Q u J.,SG. S lem ence R ö v id í t é s m ódja - F - - f i l m f e l v é t e l - S z - - s z ö v e g e s g y ű jt é s G y ű jt ők : ÁT BM B J BÉ BA CPE C zl FK GP GJ HL IS JM K IM K I MGy MTM ML - Ág T ib o r - B a lo g h M á rto n - B o r b é ly J o lá n - B o r s Éva - B o d o n y i A n d rá s - C z é ré n é P o z s á r E rz s é b e t - C z in g e l L á s z ló - F ü r i K a t a l i n - G á g yo r P é te r - G ö r f ö l J e n ő - H la v ic s k a L á s z ló - I l l é s S á n d o r - J ó k a i M á ria - K am arás Im re - K a to n a I s t v á n - M a r t in G y ö rg y - M é ryn é Tót h M a r g it - M o ln á r L a jo s

31 28 NK - Novák K a t a lin OI - O ls v a i Im re PS - Papp S ándor PE - Pes o v á r E rn ő PF - Peso v á r Ferenc PSCs - P e tő cz S á rsz ög i C s illa QuJ - Q u ittn e r János SS - S a j t i Sándor SG - Sebők Géza SzHR - S z trie z s e n y e c H o rv á th R u d o lf SzJ - S z í j j á r t ó Je n ő SzK - S z a k á ll K a t a lin SzM - Szakál M á ria SzAM - S za n yi Annam ária Sz S - Sző l l ő s Sándor TA - Takács A ndrás TJ - Takács János TS - T í már Sándor V I - V id a J ó z s e f VB - Varga B é la VL - V a rs á n y i L á s z ló C S -s z e m.r. - CSEMADOK KB n é p r a jz i szem inárium ának r é s z t - v e v ő i J á r. t a n f. r. - a ro z s n y ó i já r á s i tá n c k a rv e z e tő ta n fo ly a m ré s z tv e v ő i NI t a n f. h. - a b r a t is la v a i N épm űvelési In té z e t k o re o g rá - fu s t a n f. h a l l g a t ó i

32 CSALÓKÖZ

33 30 CSALLÓKÖZ A tá je g y s é g j e lle m z é s e 1/ C s a lló k ö z gazdas á g i- t á r sa d a lm i f e j l ődését a v íz g a z d á l- k o d á s i té n y e z ők és f ö l d r a j z i fe k v é s e h a tá ro z z a meg. C s a l- ló k ö z a Duna k é t ága á l t a l bez á r t, Pozsony és Komárom k ö - z ö t t k b. 100 km h o sszan e ln y ú ló s z ig et, am ely a n e vét az észa k i f o l yóág - Csall ó - u tá n k a p ta. A v í z j á r t a, lá p o s, m o csaras, á rv iz e k s ú jt o t t a v id é k c s ak a X V I I I. század k ö - zepén k e z d te m e g v á lto z ta tn i a r c u la t á t. Amadé Ferenc kezd e - m ényezésére e k k o r k e z d ik f e l t ö l t e n i ; a X IX. s zázad e le jé n p e d ig a g á ta k k ié p í t é se k ö v e tk e z té b e n kezd f e lv ir á g o z n i a s z ig e t á l l a tte n y é sz té s e és g y ü m ö lc s te rm e s z té s e. T a la ja h o - mokos, a s z ig e t f e l s ő, ny u g a t i r é szében r a k ja le a Duna a k a v ics h o r d a lé k o t, a k e l e t i ré szének t e l e v é n y ré te g e néhány c e n t iv e l v a s ta g a b b, te h á t a f ö l d műves m u n k á já é rt gazdagabban f i z e t, azonban i t t g ya kra b b a n p u s z t í t o t t a k á r v iz e k. A C s a lló k ö z e ls ő l a k ó i magyarok v o lt a k. Ez t b iz o n y í t - já k tö b b e k k ö z ö tt a f ö l d r a j z i nevek i s /a v iz e k és a t e l e - p ü lé s ek e ln e v e z é s e i nagyon kevés k i v é t e l l e l m a g yaro k/. A le g k o rá b b i t e l e p ü lé s ek a s z ig e t k e l e t i fe lé b e n v o l - ta k - in n en k e r ü lt e k e lő honf o g l a lá s k o r i magyar le le t e k / Nemes ócsa, S z ila spus z t a, Komárom/. 2/ A Csa lló k ö z n y u g a ti és közé p ső r é s z e it három s z e rv e - z e t k e z d te b e t e le p í t e n i. A kom árom i v á r r a l e g y id e jűen a s z ig e t k ö z v e tle n szom szédságában még k é t k i r á l y i megyeközpont lé t e s ü l t : Pozs ony és Győr. Ezé r t ta lá lu n k ezen a t á - jo n a ko m á ro m i, győ r i és pozs o n y i v á ris p á n s á g o k h a tá s k ö - rébe ta r t o z ó f a lv a k a t. A X V I I I. szá za dra a v á ru ra d a lm a k l / Sebők M á ria : C sal l óköz. K é z ir a t p. / r é s z le - t e k / 2 / L á s z ló G y u la : A h o n fo g la ló magyar nép é le t e. B p.l té rk é p

34 31 és a k ö rn y e z ő m a g á n b irto k o k k ö z ig a z g a t á s i e g ysé g b e o lv a d - t a k és k i a l a k u l t a k a m e g y e h a tá ro k. C s a lló k ö z n e k a t ö r t é - n e t i P o z s o n y m egyéhez t a r t o z ó r é s z e a Főt á j / F e l t á j, F e l - s ő C s a lló k ö z /, a m e ly ké ső b b még a l s ó - és f e l s ő c s a l l ó k ö z i já r á s r a o s z l o t t /a z a ls ó c s a l l ó k ö z i já r á s D u n a s z e rd a h e ly, B ős m e z ő v á r o s s a l, i l l. n a g y k ö z s é g g e l, a f e l s ő c s a l l ó k ö z i S o m o rja, J ó k a, k ö z p o n t o k k a l/. A Komárom m e g y e i t e r ü l e t n e - v e A l t á j, a G y ő r m egyéhez t a r t o z ó é C s i l i z k ö z. N e vét a Dunához c s a t la k o z ó C s i l i z f o ly ó m e d e r r ő l n y e r t e, am i e l v á la s z - t o t t a a C s a lló k ö z t ő l. A s z ig e t n y u g a t i f e lé b e n P o zsony k ö r z e té b e n a X I. - X I I I. s z á z a d b a n je le n t ő s ném et b e t e le p ü lé s k e z d ő d ö tt - e z t b i - z o n y í t já k a ném et n e v ű f a l v a k : Ú s z o r - A u s te r n, F é l - F e i - le n d o r f, V e re k n y e - F r a t t e n d o r f s t b. ö s s z e s e n 19 f a l u n é v /. A X V I I I. s z á z a d b a n a v á r s z e r v e z e t b o m lá sa k ö v e tk e z té b e n a k i r á l y i b i r t o k o k e g y r é s z e e g y h á z i a m á s ik v i l á g i f ö l - d e s u ra k k e z é r e k e r ü l t. A v á r u r a d a lo m e l ő k e l ő t i s z t v i s e - l ő i s ő t é le lm e s e b b s z o lg á i i s n em essé get k a p ta k. C s a lló - kö z n é p r a jz i k é p é t a k é s ő b b ie k b e n m e g h a tá ro z z a az a k ö r ü l - m ény, h o g y la k o s s á g á n a k j ó n y o lc a d r é s z e a v o l t n e m e si re n d h e z t a r t o z o t t. / E g é sz k ö z s é g e k v a n n a k i t t, m e ly e k t i s z t á n n e m e s e k b ő l á l l n a k, ez a re n d p e d ig egész é le tm ó d - já b a n, é p ítk e z é s é b e n, ru h á z k o d á s á b a n, s z o k á s a ib a n, a n á - l á n á l m agasabb o s z t á ly h o z, a f ö ld b ir t o k o s o k h o z h ú z o t t, a z o k a t u t á n o z t a, s a jo b b á g y s o rb a n é l ő n é p tő l t ő le t e l h e - t ő le g k ü ls ő k é p p e n i s ig y e k e z e t t m agát m e g k ü lö n b ö z t e t n i. / N é p i k u l t ú r á j á t a k o n t in u is z á r t k ö z ö s s é g e k és a m a g a s- s z i n t ű p a r a s z t i p o lg á r o s u lá s je lle m e z t e. 1/ Ez o k o z ta, h o g y e g y r é s z t a t ö b b i k ö z ü l k i v á l ó, s p e c i á l i s h e l y i j e l - le g ű s z i g e t e i n in c s e n e k, n é p r a jz i t e k i n t e t b e n lá t s z ó la g 1 / K ósa L á s z ló - F i le p A n t a l: A m agyar nép t á j i - t ö r t é n e - t i t a g o ló d á s a. B p p.

35 32 nem t a r t o z ik az "é rd e k e s " vagy " s z ín e s " v id é k e k k ö z é, a más i k o l d a lo n p e d ig o ly a n a r c h a ik u s anyagokat ő r z ö t t meg - f ő l eg a f o l k ló r t e ré n - a m e lye ke t M agyarors zág c s ak k e - v és v id é k é n ta lá lh a tu n k már me g, vagy már ré g e n a f e l edés tak.homályába m e rü lte k, i l l e t v e más m ű fa jban " a s s z im il á ló d - Hel y ségek, a h o l g y ű jté s e k f o l y t a k : 1. Vás á rú t - T rhové Mýt o / I. / - dunas z e rd a h e ly i j á r ás 2. Vámo sf a lu - H orné Mýto / I. / - dunas z e r d a h e ly i já r á s 3. T e jf a lu - M l i ečno / I. / - dunas z erd a h e l y i já r á s 4. H a lá s z i/m N K / - ob ec v MĽR - Gy ő r-s o p ro n megye 1.Jóka-Jelka/I./-galántai járás1/ 5. V a jk a - V o jka nad D unajom / I. / - dunas zerd a h e l y i já r á s 6. Doborg a z - D obrohos ť - d u n a s z e r d a h e ly i já r á s 7. Bo dak - Bod ík y / I. / - dunaszerd a h e l y i já r á s 8. Kes z ő cés - K y s e lic a / I. / - dunas ze rd a h e l y i já r á s 9. Medve - Medveďov / I I. / 10.Nyárasd-Topoľníky/I./-dunaszerdahelyi járás - dunas zerd a h e l y i já r á s F e l t á r t t á n c o k : /K i s t á j i c s o p o r to nké nt a f e l t á r t tá n c o k kö z ö t t i k ü lö n b s é g m in im á lis, e zér t a tá n co k je lle m z é s é t e g y ü tt k ö z ö ljü k / a / B e r t ó k é vagy B ársony v e rb u nk / l /, /2/, / 3 /, / 3 / ; / 4 /, /5/, b / Madarász Ig n á c v e r bu n k ja c / G y e rty á s v e rb u nk d / Ü vegtánc e / Sep rű s tá n c f / Juhászoké / 6 /, / 7 /, / 8/, / l l / / l / / 4 / / l / / l / / 8/ 1 / Jóka t e r ü l e t i l e g a ga lá n t a i já rá s h o z / Má t y u s f ö ld / t a r - t o z i k, de k u lt ú r á ja a C s a lló k ö z é v e l r o k o n íth a tó